Инвестициялық бағдарлама
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.......................................................................................................................3
І ЭКОНОМИКАНЫ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ.............................................................................................................7
1.1 Инвестицияның экономикалық мәні, классификациясы және құрылымы.....................................................................................................................7
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың Қазақстан экономикасындағы атқаратын ролі...........................................................................................................14
1.3 Шетелдік инвестицияларды тарту бойынша мемлекеттік реттеу механизмдері және
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗ СЕКТОРЫНДАҒЫ
ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ.....................30
2.1Ұлтттық мұнай компаниялары және олардың инвестициялық процестерді жандандыруда атқаратын
2.2 Қазақстанның инвестициялық саясаты және оның тиімділігінің факторы ретіндегі
2.3 Шетелдік инвестицияларды қолданудың тиімділігін жетілдіру жолдары......................................................................................................................45
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...........................................................................62
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Өнеркәсiп өндiрiсiнiң дағдарыс жағдайында инвестициялық тартушылықты
Бүгiнгi таңда экономиканың нақты секторының алдында өндiрiстi модернизациялау, құрылымдық
Экономиканың нақты секторының инвестициялық тартушылық мәселесiн шешудi талап ету
Қазақстанның мұнай-газ кешені еліміздің өндіруші өнеркәсібінің сыртқы, сондай-ақ ішкі
Мұнай-газ кешені инвестиция тартатын сала ретінде барлық экономикадан бөлек
Еліміздің халықаралық бәсеке қабілеттілігі жеке кластер айналасында дамуы
Қазақстанда үлкен көлемдегі мұнайды күту үстінде. Көмірқышқыл газды экспорттаудан
Бірақ та сол араб елдерінің тәжірибесі мынаны да көрсетеді:
Сондықтан Қазақстанға дамыған нарықтық экономикасымен демократиялық қоғамға жол
Инвестиция мәселесi, оның экономиканың нақты секторындағы экономикалық тиiмдiлiгiн жоғарлату
Бұл байланыстың ерекше маңыздысы ең алдымен шаруашылық субъектiлердiң инвестициялық
Зерттеу жұмысының маңыздылығы: оның маңыздылығы шетелдiк инвестицияны экономиканың нақты
Зерттеу тақырыбының мақсаты: шетелдiк инвестицияны экономиканың нақты секторына тартудың
Зерттеу мiндеттерi:
1)Экономиканың нақты секторына шетелдiк инвестицияны тартудағы артықшылығын айқындау;
2)Қазақстан экономикасындағы инвестициялық ахуалды реттеу;
3)Шетелдiк инвестицияларды тарту үшiн экономикадағы ұйымдық-экономикалық және құқықтық жағдайларды
4)Қазақстан экономикасына шетел инвесторларын ынталандыру мен реттеудiң мемлекеттiк жүйесiнiң
5)Мұнай өндiру арқылы Қазақстанның инвестициялық тартымдылығы көзқарасы жағынан экономикадағы
Зерттеу нәтижесiнде алынған қорытындылар мен ұсыныстар нақты мәселенi одан
І ЭКОНОМИКАНЫ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестицияның экономикалық мәні, классификациясы және құрылымы
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді, ұлттық
Ел аумағындағы инвестициялар ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін анықтайды. Жаңа
Инвестиция көзі - жинақ. Мәселе мынада - жинақты бір
Осы уақытқа дейін экономикалық әдебиеттерде инвестиция туралы көптеген ұғымдар
Инвестицияға нақты және қайталанбайтын анықтама беру үшін ол өте
Макроэкономикалық инвестициялар жаңа үйлерге және ең жаңа құрылыс құралдарына
Сонымен “инвестиция” – бұл өндірістік теорияда және бүкіл макроэкономикада,
Экономикалық даму талаптарына, яғни өндірістік потенциалды жаңа ғылыми-техникалық негізде
Инвестиция – бұл Қазақстан үшін жаңа экономикалық термин болып
Ең алдымен нарықтық қатынастарға өту кезіндегі өнеркәсіптік өндірістің
Ғылыми әдебиеттерде инвестиция ұғымын анықтауда бірнеше пікірлер қалыптасқан. Пол
Аса танымал “Экономикс” шығарылымының авторлары инвестиция ұғымын
Инвестицияның қайнар көзі бәрімізге белгілі - жинақ болып табылады.
Капитал құнының инвестициялық процеске өсуі туралы Кейнс қарастырады.
В.Фельзенбаумның айтуынша, инвестиция ұғымы былайша айтқанда нақты инвестицияны
Халықаралық заң шығарушылар инвестицияны өте кең саяси және шаруашылық
Біздің көзқарасымыз бойынша, инвестицияны анықтауда тек оның мазмұнына ғана
Тәжірибе жүзінде зерттеушілер инвестиция ұғымына әр түрлі түсініктер
Өз уақытында Дж. М. Кейнс инвестицияға классикалық анықтама
Қазіргі заман талаптарына сәйкес нақты, әрі дәлірек анықтаманы
Осы заманғы көптеген экономистер, осы анықтаманы түсіндіре отырып, құндылықтарды
Біздің ойымызша, кішкене анықтама былай болады: “Ағымдағы өндірістің бір
Инвестиция барлық қоғамда да экономиканы нығайтудың негізі болып табылады.
Инвестиция ұғымы латын сөзі “investise” – “қаржы жұмсау” деген
Инвестиция негізінен екі формада болады:
1)тікелей;
2)портфелді.
Тікелей инвестиция - өнеркәсіп, сауда, т.б. шаруашылық салаларына жұмсалатын
Инвестицияның ақшалай капиталдан ерекшелiгi - инвестиция капиталдың құрылуымен,
Сонымен, бiз “инвестиция” деген ұғымда қаржылық аспаптар, инновациялық салалар
Негiзгi капиталды қайта жаңарту iсiндегi алатын орны тұрғысынан қарағанда,
жалпы және бүтiндей инвестициялар;
негiзгi капиталды көбейтуге бағытталған таза инвестиция;
iстен шыққанның орнын толтыруға бағытталған инвестиция.
Экономикалық әдебиеттерде инвестициялардың қалыптасуына әсер ететiн факторларға сәйкес оларды
Кесте 1 – Инвестициялау процесiнiң сызбасы
Инвестиция
түрлерi Материалды активтерге жұмсалған
инвестициялар Қаржылық активтерге жұмсалған инвестиция Материалды емес активтерге
жұмсалған инвестициялар
Инвестициялау
объектiлерi Негiзгi өндiрiстiк және өндiрiстiк емес қорлар
т.б. бағалы қағаздар Патенттер,
лицензиялар,
сауда белгiлерi,
ғылыми-техникалық
өнiмдер т.б. Бiлiм беру,
денсаулық
сақтау,
мәдениет
шаралары
және т. 6.
Инвестицияны қолдану аясы Экономиканың нақты секторы Қаржылық-
банктiк орта Инновациялық орта Әлеумттiк
орта
Инвестицияны қолданудағы мақсат Жаңа материалдық активтерді ұлғайту Іске аспай
активтердiң
ғылыми-
техникалық
деңгейiн,
сапасын және
бәсекелестiк
қабiлетiн
арттыру Бiлiм беру
деңгейiн,
денсаулық
сақтаудың
сапасын
арттырып,
қоршаған
ортаны қорғау
т.б.
Инвестиция-
лаудың
түпкiлiктi
мақсаты Материалдық байлық пен материалдық емес сипаттағы қоғамдық
Туынды инвестициялардың динамикасы, әдетте, экономикалық жүйенiң iшкi (эндогендi) факторларына,
1)Өндiрiс ғимараттарын, құрылғыларды, сондай-ақ қызмет ету мерзiмi бiр жылдан
2)Қаржылық активтерге жұмсалған инвестициялар - бұл басқадай заңды
3)Материалды емес активтерге жұмсалған инвестициялар - бұл қандай
Заттай активтерге жұмсалған инвестициялар өзiнiң пайдалану аясы бойынша келесiдей
өндіріс тиiмдiлiгiн арттыруға жұмсалған қаражаттар, яғни, өндiрiстегi құрал-жабдыктарды,
өндiрiстi кеңейтуге жұмсалған инвестициялар. Оның басты мiндетi
тауарлар шығару, мүлiктерiн кеңейту болып табылады;
таза өндiрiс орнын салуға жұмсалған инвестициялар, яғни, жаңа
жаңа өндiрiс орнын салуға жұмсалған инвестициялар, яғни, жаңа тауарлар
Экономикалық түрлендiрулердi жүзеге асыруда, сондай-ақ жаңа кәсiпкерлiк қызмет
Ссудалық капитал нысанындағы инвестициялар - инвестицияның ссудалық қарыз немесе
Кәсiпкерлiк нысанындағы инвестициялар – кәсiпкерлiк капиталдың тiкелей және жанама
Кәсiпкерлiк капиталдың тiкелей нысанында пайдаланылуы тiкелей инвестицияларды бiлдiрсе, ал
Қазақстанның экономикалық дамуына жұмсалған инвестициялардың нысандарына байланысты үлес салмағын
Сонымен қатар, инвестицияларды меншiк нысанына байланысты келесiдей түрде бөлiп
Мемлекеттiк меншiк нысанындағы инвестициялар мемлекеттiк бюджет есебiнен қаржыландыруды сипаттайды,
Жеке меншiк капитал нысанындағы инвестициялар кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын ұлттық
Шетелдiк капитал нысанындағы инвестициялар шет мемлекеттерден, оның iшiнде халықаралық
Жалпы инвестициялардың барлық түрлерiн төмендегi 1-сурет бойынша жүйелеп,
1 сурет – Инвестициялардың жіктемесі
Инвестицияларды анықтауда инвестициялардың тек мазмұндық сипатына ғана көңіл бөліп
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың
Қазақстан Республикасы ашық рыноктың экономикасы жүзеге асыруға бағытталған саяси
Инвестициялық саясат ел экономикасында маңызды рөл атқарады және оның
Қазақстанда шетелдік иинестицияны тартуды мақсатты түрде басшылыққа ала отырып,
1)Қазақстанның табиғат ресурстарына байлығы. Қазақстан территориясы Еуропа мен Азияның
2)Қазақстанда оқымыстылар, техниктер, маманданған және жартылай маманданған жұмысшыларды қосқанда
Қазақстан құрғақ құрлықта орналасқан және ыңғайлы, арзан, көлемді мұхиттың
Табиғат ресурсы өндірілген пайдалы қазбаны өңдеуге, тазалауға, бөлшектеуге, тасымалдауға
Шетелдік инвестиция халық шаруашылығының барлық бөліктерінде қажет, нақты айтқанда
Шетелдік инвесторлар көмегімен, біздің ойымызша, мынадай міндеттерді орындауға болады:
1)аймақтық жоғары бағаланған жаңадан табылған салалардың дамуын ынталандырып қолдау
2)өндірістің бірқатар тұйықталған жүйесін құру (мүмкіндігінше дайын өнім өндіру);
3)белгілі салалардағы ұлттық және шетелдік кәсіпорындарға
өзара тиімді бәсекеге түсуді қамтамасыз ету үшін қолайлы
арақатынасқа жағдай жасау.
Бұл міндеттердің орындалуы, жалпы басқа өте маңызды экономикалық қиындықтарды
1) жұмыспен толық қамтамасыз ету;
2) жоғарғы деңгейдегі капитал (күрделі қаржы) қайтарымына жету;
3) бұрын өндірісте өндірістік мақсатқа жарамайды деп пайдаланылмаған жергілікті
4) пайдалану шығындырын төмендету.
Тікелей шетелдік инвестициялар экономикалық реформаға әсер етуде экономикалық басқа
Шетелдік қызметінің зор тиімділігін ынталандыра отырып, тәуекелінің толық ақталуы
Егер 2000 жылы республикада барлығы 491 біріккен кәсіпорын болса,
Шетелдік капиталдың құйылуын көбейту үшін біздің елімізде бірінші кезекте
Қазақстан Республикасы барлығы 1996 жылдан бүгінгі күнге дейін 5,6
Токиода өткізілген Қазақстанға көмекші елдер тобының түсінушілік кездесуінде жарияланғанындай
Республикаға өте қажетті ондаған жобалар жүзеге асырылып жатыр. Мысалы:
Жан-жақты техникалық көмек жүйесінен мынаны атап көрсетсек, ТМД елдеріне
Жалпы алғанда соңғы жылдарда Қазакстан экономикасына шетелдік инвестицияның (соның
Болжап есептеуге қарағанда, жыл сайынғы Қазақстанның шетелдік инвестицияны
Біріккен кәсіпорын өз қызметтерін ішкі рынокқа да атқарып келеді.
Тау-кен өнеркәсіптік кешеніндегі тура шетелдік инвестиция арқылы Біріккен кәсіпорынның
Қазіргі кезеңде 18 біріккен кәсіпорын көмірсутегін зерттеп табу мен
Сонымен қатар қазіргі мұнайды зерттеп табатын және өндіретін Қазақстандық
Қазақстан мұнай-газ ресурстарына, өте мол мұнай-газ кен орны Қарашығанақ
Мемлекеттік меншікті "жекешелендіру процесіне шетелдік инвесторлар қатысуы туралы" бекітілген
өзінің жобаларымен;
жалпы көпшілік жекешелендіруге;
кіші жекешелендіруге.
Өндіріс бөлігіндегі қызметтің артуы (Қазақстан кәсіпорындарының акциясын алу) шетелдік
Қазіргі уақытта "Филипп Моррис" компаниясына Алматы темекі фабрикасының акциясы
Әлемдік экономикалық жүйенің интеграциясы (экономикалық одақтың құрылуы) шетелдік
Қазіргі кезде ҚР-да шетелдік инвестицияның қызметтері және сыртқы экономикалық
Бұл заңды қабылдағанына 5 жыл өтті. Осы кезеңде Қазақстан
Еліміздің инвестициялық климатын бағалаудың басты бір жағы оның заңдарды
Республика Президентінің заң шығару жоспарында ынта көрсетуіне сәйкес 1994
Бұл заңның жаңа редакциясы шетелдік инвесторлар қызметтеріне мүмкіндігінше ыңғайлы
Заңның жаңа редакциясында инвестиция түсінігі кең ұғымдағы сөз ретінде
Заң бойынша кез-келген шетелдік инвестиция түрлері және соған
Бұл ережеден шетелдік инвесторларға тиімді ерекшеліктері халықаралық шарттарға сәйкес
Заң шетел инвестициясына әртүрлі кепілдіктер береді, олар нақты айтқанда
Сонымен шетел инвестициясы мемлекет иелігіне және еріксіз шартын алу
Шетелдік инвесторлар инвестиция жұмысы басталғаннан 10 жыл бойына Заң
"Шетелдік инвестиция туралы" (7.12.99) бұрынғы заңда шетел инвесторларына белгілі
Қазір көптеген елдер арасында қосарлы салықты болдырмау туралы үкімет
Қазақстан аумағында шетелдік инвестиция ұлттық инвесторлар үшін барлық рұқсат
Бұл жағдайда осы кәсіпорындарды тіркеу республика занды тұлғалары үшін
Республика жүргізілген мемлекет иелігінен айыру саясаты жаңа "Шетел инвесторлары
Шетел инвестициясына қосымша кепілдікті заңдық қорғаумен қатар үкімет аралық
Біздің ойымызша заңда, Республика экономикасына инвестициялардың тартылуына белгілі бір
1)Заңды және жеке тұлғалардан алынатын салықтың жоғарылығы;
2)Елдегі еркін экономикалық аймақ санының жеткіліксіздігі;
3)Төлем мәселесі - шетел валютасына қол жеткізу қиындығы;
4)Үнемі өзгеретін және дәйексіз заңдар;
5)Заңдық базаның жалпы тұрақсыздығы.
6)"Кепілдік туралы" заңның икемсіздігі, әсіресе шетел несиесіне арналған кепіл
7)Жеке меншіктің бүкіл институтының негізі болатын жер үшін жеке
8)Дамымаған қаржы секторы, шетелдік жобалар үшін қаржының жоқтығы, кепілдік
9)Экологиялық нормаларды сақтауда кәсіпорынның жауапкершілігі туралы мәселеде нақты саясаттың
10)Жетілмеген банк туралы заңдар
11)Қазақстан мен сыртқы дүние арасындағы әуе желісінің жеткіліксіздігі;
12)Сыртқы рынокқа Қазақстаннан құрлық бойынша тауар тасымалдауға арналған жермен
Шетел инвесторын тарту саясатының негізгі мақсаты - ұлттық экономиканы
Бұдан басқа нашар дамыған елдерге шетел капиталының жұмсалуы, әдетте,
Біріккен кәсіпорын құру кезінде койылған мақсаттардың бірі Қазақстан кәсіпорнының
Басты кемшілік тіркеу (құрылтайшылық) мәселелерді ақырында көптеген құрылтайлық құжаттарды
Қазіргі уақытта экономика министрлігі газ және мұнай министрлігімен бірге
Сондықтан, инвестиция саясатын жүзеге асыруда ұлттық мүддені жан- жақты
1)"Шетел инвесторлары туралы" ( 30.03.99);
2)"Банкрот туралы" ( 07.04.99);
3)"Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы" (17.04.99);
4)"Қазақстан Республикасының ұлттық банкі туралы"(30.03.99);
5)"Лицензиялау туралы" (17.04.99);
6)"Шаруашылық серіктестіктер туралы" (02.05.99);
7)"Салықтар және бюджетке басқа міндетті төлемдер туралы"(24.04.99).
Қазақстан кешенінің минералдық шикізатының, отын-энергетика ресурстарының, сирек кездесетін асыл
Артықшылық ретінде мыналарға бағытталған жобалар танылады:
1)өнімдердің дәстүрлі экспорттың түрлерін шығаратын өнеркәсіптің базалық салалары өндірісінің
2)металдан жасалынған өнімдердің тауарлық әзірлігін көтеретін мұнай құбырлары өндірісін
3)өнімнің жаңа түрлерінің өндірісін ұйымдастыру (ауыл шаруашылық машиналары, тау-кен
4)күрделі ғылыми мәнді өнімдерді және халық тұтынатын тауарларды шығаратын
Өнеркәсіп қалдықтарын тереңірек ұқсататын өндірістің экологиялық мақсатын шешу. Шетел
Соңғы жылда Министрліктің шетелдік серіктестермен жұмысы көрсеткендей, іскерлік қатынас
Бүгінде республикада экономикалық достық қарым-қатынасы көлемді түрде өзара тиімді
Экономикаға шетел инвестицияларын тартудың артықшылықтары келесiдей:
Шетел инвестицияларын қолдану бюджетке салық түсiмдерiн көбейтiп, өнеркәсiптiк өндiрiстiң
Шетел капиталы мен инвестициялар жергiлiктi бюджет түсiмдерiн де ұлғайтады.
Алғы шептегi технологиялық тәжiрибенi тарту жолымен шетел инвестициясы елдiң
Iшкi көздердiң шектелген жағдайында халықаралық капитал экономиканы қайта құруға,
Шетел капиталын импорттау ұлттық экономикада жаңа жұмыс орындарын құруға
Шетел инвесторлары түрлi ғылыми мәдениеттердi, алғы шептегi басқарушылық, техникалық,
Инвестициялар отандық, кәсiпорындардың экспорт пен бәсеке қабiлетiн жоғарылатуға және
Инвестициялар өнеркәсiптiң жаңа салаларының негiзiн құрап, олардың дамуына жағдай
Кейде шетел инвесторының инвестициялық жобасы аралас өндiрiс пен салалардың
Инвестициялар елдiң немесе аймактың әлемдiк экономикаға интеграциялануына жағдай жасайды.
Инвестициялар әлеуметтiк қажеттi шығындарды азайтады. Қосымша жұмыс орындарының құрылуы
Инвестицияларды тарту артта қалған, дипрессиялы аудандардың дамуына жағдай жасайды;
Инвестициялар нәтижесiнде мемлекеттiк табыстардың артуы мемлекеттің жалпы әлеуметтiк-экономикалық өсуiне,
Қазақстан да өтпелi экономикалы және дамушы елдер сияқты экономикалық
2 сурет – Шетел капиталының экономикаға ағымы
Халықаралық капитал ағымын табиғатына байланысты, ұйымдастырушылық нысанына байланысты, көздерiне,
1)Әртүрлi несиелер түрiндегi ссудалық нысанында;
2)Кәсiпкерлiк нысанында (халықаралық кәсiпкерлiк).
Халықаралық кәсiпкерлiк тiкелей шетел инвестициялары түрiндегi, портфельдiк және акционерлiк
1.3 Шетелдік инвестицияларды тарту бойынша мемлекеттік
Қазақстан ресми түрде тиімді нарықтық экономика саясатын таңдады
Қазақстан экономикасы дамуының жағымды жақтарынан он жылдық кезеңге келесілерді
Елімізде жеткілікті тиімді түрде банктік жүйе қалыптасқан;
Қор нарығы үшін барлық қажетті инфрақұрылым қалыптасқан;
Ұлттық валютадағы жақсы ақша ағымы бар ірі экспортты-бағдарланған кәсіпорындар
Шикізат салаларының ары қарай дамуы жөнінде стратегиялық келісім-шарттар жасаланған;
Қызметтің ғылыми сыйымды шеңбері де өте маңызды (телекоммуникация,
Инвестиция тартушы және бизнестің дамуы үшін барлық қажетті жағдайлар
Мысалы, портфельді инвестициялар неғұрлым елге тез келуімен қатар, соғұрлым
Инвестициялық тәуекелдің көлемі мен құны бойынша келесісі келешектегі сатып
Жоғарыда келтірілген екі инвестициялық стратегиялар елдің Үкіметінің келісімдерімен бірге
Классикалық инвестициялық стратегиялар қаржылық тұтқаны максимизациялаумен, яғни символикалық салым
Келесі стратегия экспортты-бағдарланған өндіріс үшін арналған (мұнай-газ секторына, қара
Экономиканың маңызды стратегиялық салаларын инвестициялау және мемлекеттік кепілдіктерді алу
Барлық жоғары келтірілген базалық стратегиялар әртүрлі жаңартуларда да
Инвесторларға мемлекеттік қолдаудың тиімді механизмдерін қалыптастыруда келесідей арнайы міндеттер
Сыртқы сауда ақпараттар жүйесі және ақпараттық-кеңестік қызметтер құру, сондай-ақ
Мемлекеттің қатысуымен инвестицияны сақтандыру және несиелендіру механизмдерін қалыптастыруды қамтамасыз
Шетелде приоритетті инвестициялық жобалардың жылжуы бойынша дипломатиялық қызметтер жұмысын
Ұлттық инвестициялық стратегияның маңызды элементі елдің инвестициялық потенциалының дамуы
Әлемдік тәжірибеге экономикалық бірлестіктің жиырмадан астам негізгі формалары
Бұл бағыттағы басты міндет өндірістік іс-әрекетте бірлескен кәсіпорындардың өте
Шетелдік инвестицияларды тартуды ынталандырудың экономикалық өлшемдерінің құрамына мыналар кіруі
Экспортқа бағытталған өндіріс пен ұйымдарды айналым қорларымен қамтамасыз ету
Жоғары қосылған құнды өнімдер экспортын сақтандыру және несиелендіру механизмдерін
Экспортқа бағытталған инвестициялық жобалар үшін экспорттық кепілдіктер және несиелер
Экспорттық келісімдер бойынша пұрсаттылықты тасымалдау тарифтерін енгізу;
Қазақстандық тауар өндірушілер өнімдері үшін нарығы бар шетелдік елдерге
Ынталандырудың ұйымдық-құқықтық және арнайыландырылған өлшемдері:
Нормативті базаны жаңашаландыру;
Сыртқы сауда қзметін ақпаратпен қамтамасыз ету;
Экспортталатын өнімді сертификациялаудың тиімді жүйесін ұйымдастыру;
Сыртқы нарықта қазақстандық өнімдердің жүруіне көмектесу;
Экспортерлардың, сондай-ақ ірі инвестициялық және қаржылық институттардың ресурстарын біріктіруге
Кең ұғымда, инвестициялық сфераны мемлекеттік реттеуді мемлекеттік және
Экономикада мемлекеттің реттеуші рөлі нарықтың қалыптасуына кішкене араласуынан басқару
Сонымен қатар, инвестициялық нарықтағы конъюнктураның өзгеруіне байланыссыз, инвестициялық сфераны
Жалпы жүйелік аспектіде, көрсетілген жағдайларды, яғни инвестициялық стратегияларды
Бастапқы жүйе құраушы факторлардың мақсатты жорамалы;
Мемлекеттік деңгейде инвестициялық саясаттың нақты концепциясын жасап шығаруға мүмкіндік
Капитал салымдары мен инвестициялар көлемін есептеуге мүмкіндік беретін мақсатты
Нақты кезеңдерге анықталған ресурстар, оларды тиімді қолдану және экономикалық-әкімшілік
Инвестиция нарығын мемлекеттік реттеу әдістері және формалары, инвестициялық сұранысты
Жоғары көрсетілгендер бойынша, елдің экономикалық дамуының жаңа экономикалық
3 сурет – Инвестициялық стратегияны жасап шығарудың ұстанымпаздық сызбасы
Сонымен, мысалы, шетелдік инвесторлар жалпы жағымды инвестициялық климатқа қарамастан,
Олар объективті және сондай-ақ субъективті сипатқа ие.
Объективті факторларға – республиканың айрықша континенттігі, дәстүрлі сыртқы нарықтан,
Субъективті сипаттағы кедергілер заңдылықтардың орындалмау жағдайында немесе оларды орындау
Шетелдік инвесторлар кешендегі капитал салымдарының экономикалық тәуекелінің дәрежесін және
Осы талаптардың негізгісі болып мыналар табылады:
- Заңдылықтардың тұрақтылығы, қаржылық, салықтық және кедендік реттеудің нақты
- Салықтардың, тарифтердің және жеңілдіктердің бәсеке қабілетті
- Қазақстанның өндіргіш күштерін дамытуға приоритетті мақсаттарға
- Шетелдік инвестицияларға қатысты сұрақтарды шешуде мемлекеттік органдардың біржақты
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗ СЕКТОРЫНДАҒЫ ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫҢ
ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ
2.1 Ұлттық мұнай компаниялары және олардың инвестициялық процестерді жандандыруда
Қазіргі кезде Қазақстанның мұнай-газ кешені ең қарқынды дамып келе
2002-2004 жылдардағы Қазақстан Республикасының шикі мұнай мен табиғи газды
Қазіргі кезде мұнай өнеркәсібі елдің экономикалық дамуын қолдап отыр
Мұны инвесторлар, әрине, жақсы біледі, бірақ та шетелдік монополиялық
Әлемдік тәжірибеде шикі мұнайды өндіру мен экспорттаудың көп бөлігі
Мұнай нарығындағы ұлттық компаниялар қызметін айта отырып мына жағдайды
Қазіргі уақытта ҰМК әлемдік мұнай секторындағы басымды компания болып
ҰМК құру кезіндегі мемлекеттің мақсаттары. ҰМК рөлі мен орнын
Ереже бойынша, ҰМК-ны құрудың негізгі мақсаттары ішінде басты үшеуі
1)Мұнай-газ секторындағы операцияларды мемлекеттік бақылаудың тиімді жүйесін құру;
2)Алдағы техникалық тәжірибе мен білімдерді жинау мен тарату үшін
3)Мемлекет пен қоғам мүдделеріндегі, мұнай кешені қамтамасыз ететін қосымша
Әртүрлі елдер ҰМК қалыптасуының мақсаттарына әртүрлі приоритеттер береді.
Көптеген мемлекеттер ҰМК-ны құру кезінде мұнай кешенін басқару өте
Екінші жағынан, ҰМК мынадай жағдайларда қалыптасады:
Елдердің ұлттық (сондай-ақ, саяси және экономикалық) дербестік алуы -
Елдердің мұнай өндірушілер «клубына» кіруі (бұл 1960-1970 жылдары болды,
ҰМК-ның екі түрлі дәрежесі – коммерциялық және мемлекеттік басқару
ҰМК-ның рөлі мен орнын басқа мұнай компанияларымен ұқсастырудың маңызды
Компания мен мемлекет мүдделерінің балансын сақтау қиындығы.
Бірінші сыртқы себеп – бұл ҰМК-ға қарапайым компаниялар жағынан
Екінші сыртқы себеп – мемлекеттің сектордағы ерекше позицияларынан алынған
Араб елдерінің мұнай өнеркәсібі шетелдік монополистік капиталдың, сондай-ақ Халықаралық
Қазақстанның мұнай-газ саласын қазіргі кезеңдегі дамуы 1991 жылы,
Қазақстан Республикасының экономикалық дамуы үшін мұнай-газ секторы маңызды екенін
«Ақтөбемұнайбайланыс» АҚ – акциялар пакетінің 90%-ы;
«Мұнай-Импэкс» АҚ – 99%;
«КазТрансБайланыс» АҚ – 90%;
«Атырау халықаралық аэропорты» АҚ – 100%;
«Байланыс» АҚ – 3,5%.
2000 жылдың 20-ақпанында ҚР Президентінің №811 «Ел экономикасының мұнай-газ
«ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы өз қызметін Қазақстанның мұнай-газ кешенінің ажырамас
Компанияның ұзақ мерзімді дамуын көру мемлекеттік мүлікті ұстаушының, мердігерлермен
Компания толық өндіріс циклын жүзеге асыратын вертикалды интеграцияланған мұнай-газ
Компанияның негізгі еншілес ұйымдары келесілер: мұнайды өндірумен айналысатын «Ембімұнайгаз»
«ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы көптеген бірлескен кәсіпорындардың, соның ішінде Қазақстандағы
Өткізу шарттары өте маңызды макроэкономикалық параметрлер мен басқарушылық шешімдерге
Даму жоспарын өткізу үшін Компания алдына келесі мақсаттарды қояды:
1)«ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясының қолда бар активтерінің дамуы өндірістің әртүрлі
2)Компанияның жаңа инвестициялық жорбаларының дамуы компанияның қолда бар активтерінің
3)Қазақстан Республикасының Үкіметі сәйкес қаулыны қабылдау жағдайында «Атырау МӨЗ-ді»
4)«Амангелді» газ кен орнын меңгеру жобасын өткізу оны
5)Даму жоспары Каспий теңізінің солтүстік шельфін меңгеру кезінде компанияның
«ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы – халықаралық танымал холдингтік типтегі, оған
Қазақстан ұлттық мұнай компаниялары алдына ұзақ мерзімді және стратегиялық
«ҚазМұнайГаз» компаниясы өнімді бөлу жөніндегі, сондай-ақ мұнай операцияларын өткізу
Мұнай компаниялары қызметінің тиімділігін жоғарылату үшін және ұлттық мүдделерді
Компания бағдарламаның кезеңдік қызметі кезінде импортты ауыстырушы өндірістерді көбейтуде
Қазақстан жақын арада потенциалды мұнайға бай Каспий шельфін
Инвестициялық процестерді жандандыруда басты рөлді өзіндік ерекшелікке ие, мұнай-газ
Мұнай-газ кешенінің инвестиция ресурстарын басқару мемлекеттен бұл сектордың қазіргі
Мұнай-газ кешенінде табиғи-шикі потенциал мұнай-газ кен орындарының қорларымен және
Қазіргі уақытта Қазақстан энергоресурсты әлемдік нарыққа ықпал ете алатын
Кесте 2 - ТМД және әлемдік масштабтағы елдердің арасынан
ТМД елдері Дәлелденген қорлар, млрд.тонна ТМД елдерінің масштабындағы дәлелденген
1 2 3 4
1.Ресей 6.7 73.6 4.7
2.Қазақстан 1.1 12.1 0.8
3.Әзербайжан 1.0 11 0.7
4.Түрікменстан 0.1 1.1 0.1
5.Өзбекстан 0.1 1.1 0.1
6.ТМД-ның басқа елдері 0.1 1.1 0.1
7.ТМД елдері – барлығы 9.1 100 6.4
8.Қалған елдер 133.9 - 93.6
9.Әлемдік қорлар 143.0 - 100
Қайнар көзі: BP statistical review of world energy
Тағы да осы ақпарат көзінің пайымдауы бойынша, табиғи газдың
Кесте 3 - ТМД және әлемдік масштабтағы елдердің арасынан
ТМД елдері Дәлелденген қорлар, млрд.тонна ТМД елдерінің масштабындағы дәлелденген
1 2 3 4
1.Ресей 47.57 84.7 30.7
2.Түрікменстан 2.86 5.1 1.8
3.Өзбекстан 1.87 3.3 1.2
4.Қазақстан 1.84 3.3 1.2
5.Украина 1.12 2.0 0.7
6.Әзербайжан 0.85 1.5 0.5
7.ТМД-ның басқа елдері 0.02 0.04 0.01
8.ТМД елдері – барлығы 56.14 100 36.2
9.Қалған елдер 98.94 - 63.8
10.Әлемдік қорлар 155.08 - 100
Қайнар көзі: BP statistical review of world energy
Отандық эксперттер елдің мұнай-газ кешенінің табиғи-шикі потенциалына жақсы баға
Оның көп үлесі 12 өте үлкен кен орындарына
Республика экономикасына тікелей инвестицияларды тарту тенденциясын талдау алдағы 5-жылдықта
Қазақстан Каспий шельфіндегі көмірсутектің үлкен қорларының жақын арада ашылуынан
Мұнай-газ кешенінің бәсекеге қабілеттігі Қазақстанның бүкіл экономикасының бәсекеге
Кесте 4 - 2000-2004 жылдардағы жалпы экономикадағы және мұнай-газ
2000 2001 2002 2003 2004
Саланың өнеркәсіп өндірісіндегі көлемі, млн. теңге 118275 332573 683279
Елдің жалпы өндірісінің өнеркәсіп өнімдері көлеміндегі сала өнімінің үлесі,
Елдің жалпы экспор-тындағы саланың үлесі, % 37,7 34,2 58,0
Жалпы экономикадағы өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны, мың адам 756,3 668,3
Жалпы саладағы өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны, мың адам 34,4 31,4
Өнеркәсіптің өнеркәсіптік—өндірістік персоналының жалпы санындағы саланың өнеркәсіптік-өндірістік персонал жұмысбасты-ларының
Өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың орташа айлық жалақысы,теңге 32576 42172 65142 79084
Саланың өнеркәсіптік-өндірістік персоналының орташа айлық жалақысының өнеркәсіптің өнеркәсіптік-өндірістік персоналының
Қайнар көзі: жинақтардағы статистикалық мәліметтер негізінде: 2001-2003 жылдардағы Қазақстанның
Мұнай-газ кешенінің өнімдері елдің экспорттық потенциалының негізін қалайды. Еңбекті
Қазақстан экономикасына экспорттың әсері ішкі нарықтың тарлығымен күшейе түсуде.
Статистикалық мәліметтер бойынша республикалық, әсіресе, аймақтық деңгейде, мұнай-газ кешені
Мұнай өнеркәсібі экономиканың табысты саласына айналуда, сәйкесінше мемлекеттік бюджетке
5-кестеде берілген мәліметтерге қарасақ, шикі мұнай мен табиғи
Кесте 5 – 2002-2004 жылдардағы ҚР-сының өнеркәсібінің жиынтық қаржылық
2002 2003 2004
Өнеркәсіптің негізгі қызметінен түскен табыс (шығын), млн. теңге
Шикі мұнай мен табиғи газ өндірудің негізгі қызметінен түскен
Жалпы өнеркәсіп өнімінің табысынан саланың %-дық есептегі табысы (шығыны),
Өнеркәсіп өнімінің пайдалылық деңгейі,% 15,8 26,5 20,0
Шикі мұнай мен табиғи газ өндіру өнімінің пайдалылық деңгейі,
Қайнар көзі: 2001-2003 жылдардағы Қазақстанның және оның аймақтарының өнеркәсібі
Елдің мұнай-газ кешенінің жоғары табыстылығы басқа сфераларда жоғары іскелік
Кесте 6 – 2000-2004 жылдардағы мұнай-газ кешенінің негізгі капиталындағы
2000 2001 2002 2003 2004
Жалпы экономиканың негізгі капиталына инвестициялар, млн. теңге 264204 369084
Соның ішінде, мұнай-газ саласында, млн.теңге 86166 143359 275387 387952
Экономикадағы инвестициялардың жалпы көлемінде сала инвестицияларының үлесі, %
Автормен статистика бойынша ҚР-ның Агенттігінің мәліметтері негізінде құрылған: Қазақстан:2000-2004
2003 жылдың қаңтар-тамыз айларында Қазақстан экономикасына инвестиция түрінде
Өнеркәсіп салалары бойынша негізгі капиталдағы инвестициялар құрылымы инвестицияның көп
Кесте 7 – 2000-2004 жылдардағы ҚР-сы өнеркәсібінің салалары бойынша
2000 2001 2002 2003 2004
Өнеркәсіп, барлығы 100 100 100 100 100
соның ішінде
Мұнай және газ өнеркәсібі 62,6 65,3 71,4 70,5 72,9
Электроэнергетика 8,8 8,9 4,5 5,0 4,5
Көмір өнеркәсібі 1,5 2,0 1,4 1,0 1,1
Өңдеуші өнеркәсіп 23,7 20,5 18,6 19,0 17,5
Өнеркәсіптің басқа да салалары 3,4 3,3 4,1 4,5
Автормен статистика бойынша ҚР-ның Агенттігінің мәліметтері негізінде құрылған: Қазақстан:2000-2004
Талдау көрсетіп отырғандай, инвестициялық ресурстар үшін саланың тартымдылығы
Тартылған инвестициялардың көлемін үлкейту – үкіметтің инвестициялық саясатының нәтижесі,
2.2 Қазақстанның инвестициялық саясаты және оның тиімділігінің факторы
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты - оның шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бөлігі.
Сондықтан да оған үнемі өте жақсы жасалған инвестициялық стратегия
Мемлекеттің инвестициялық саясатының сәтті жүзеге асырылуы елдегі қолайлы
Инвестициялық климат өз кезегінде, басқа елдер, аймақтармен салыстырғанда берілген
1)Елдің, аймақтың геосаяси жағдайы және оның табиғи-ресурсты потенциалы. Олар,
2)Елдің өндірістік потенциалы және аймақтық тауарлық нарықтардың жағдайы. Бұл
3)Қаржылық инфрақұрылым дамуының деңгейі. Бұл фактор банктердің, биржалардың, көтерме-делдалдық
4)Салық саясаты. Бұл факторды жүзеге асыру салық салу жағдайларын
5)Экономикадан тыс тәуекелдер: дамудың арнайы бағдарламаларын талап ететін елдегі
Қазақстанның инвестициялық климатын жоғарыда көрсетілген факторлар бойынша бағалайтын болсақ,
Шетелдік инвесторлар үшін ең тартымды болып табиғи ресурстардың бай
Республикадағы инвестициялық климаттың жағымды жақтарын қарай отырып, мынаны ескеру
Қазақстан Республикасының дербес, тәуелсіз мемлекет ретінде он жылдық
Республика территориясында мұнай мен газдың ірі барланған қорларының болуы
Сонымен, 2006 жылы мұнай-газ секторына инвестициялар көлемі 4810 млн.долларды
Кесте 8 - 2005-2006 жылдардағы ҚР-сының минералды шикізаттар түрі
(млн.долл.)
Минералды шикізаттардың түрлері 2003ж. 2004ж. 2005ж. 2006ж.
1 2 3 4 5
Мұнай, газ және газ конденсаты 2129 2990,7 3492,7 4810
Полиметалдық рудалар 185,5 224,6 287,7 306,9
Көмір 216,3 175 251 276,5
Мыс 206,7 213,6 287,7 306,9
Темір және марганец 110,5 15,8 187,1 189,6
Алтын 43,7 60,6 68,2 78,9
Хромиттер 38,9 52,3 57,5 46,9
Уран 25,4 31,6 37,9 46
Алюминий (бокситтер) 22,7 30,6 44,8 32,4
Никель, кобальт 0,1 0,4 0,45 0,53
Шикізаттың басқа түрлері 41,8 44,8 24,9 27,3
Кең таралған пайдалы қазбалар 26,2 31,3 43,06 56,4
Жер асты сулары 35,3 31,5 42,1 42,6
Барлығы 3082,1 4043,1 4743,9 6090,7
Қайнар көзі: письмо Министерства энергетики и минеральных ресурсов Республики
Қазақстанда құрылған инвестициялық климат жалпы қолайлы болып табылады. Осыған
Отандық инвесторлардың рөлін жоғарылату жобаларды мемлекеттік қаржыландыруды жақсарту есебінен,
Отандық инвестицияларды дамыту қажеттілігін айта отырып, мынаны ескеру керек:
шетелден оның шығындарының орнын толтырмайтын капиталдың шығуы ішкі инвестициялардың
халықаралық несиелік ресурстардың жасанды сұранысын дамыту және ішкі капитал
капитал шегінен ”қашып” кеткен пайда елге инвестицияланбайды;
капиталдың төгілуі қаржы нарықтарының тұрақтылығын бұзады және оның
үлкен көлемде капиталдың шығуы Қазақстанның төлем балансының жағдайына
теңге курсына жанама әсер ететін валюталық резервтердің қысқаруы. Егер
капиталдың төгілуі Қазақстанның көптеген макроэкономикалық көрсеткіштеріне әсер етеді
Қазақстаннан “капиталдың қашып кетуі” заңды, сондай-ақ заңсыз түрде
Шетелге капиталды аударудың заңсыз түріне экспорттан түскен шетелдік банктер
Капитал салымдарының тиімділігін бағалаудың 3 тәсілі бар:
Салыстырмалы шығындармен шығарылым бағасы арқылы салыстырылады, яғни, қаржылық талдау.
Тиімділікті қаржылық-техникалық критерийі бойынша да есептейді. Дұрыстап қарайтын болсақ
Тиімділікті бағалаудың техникалық әдісі.
2.3 Шетелдік инвестицияларды қолданудың тиімділігін жетілдіру жолдары
Көптеген батыс елдері үшін Қазақстан бұрынғы посткеңестік кеңістіктегі ең
Инвестициялық процесті жандандыру үшін субъективті сипаттағы бөгеттер жеке жағдайларда
Инвесторларды таңдау және тарту кезінде тек қана халықаралық қаржылық
Шетел инвесторлары салымдар тартымдылығы мен түрде және басқа елдерге
Инвестициялық процесін тұрақтандыру мен жылдамдатудағы бұл талаптардың бастылары келесілер:
заңнаманың тұрақтылығы, қаржылық, салықтық, кедендік реттеудің нормативтік-құқықтық базасын құру;
салықтық алымдар, тарифтер мен белгіленетін жеңілдіктерді рационализациялау;
Қазақстанның өндірістік күштері дамуының приоритетті мақсаттарына жетуді қамтамасыз ететін
шетелдік инвестицияларға қатысты, әртүрлі министрліктер мен ведомствалар тарапынан инвестициялық
Өкінішке орай, мұндай прецеденттер кейбір мұнай-газ кен орындарын жасақтау
Әлемнің барлық елдерінде шетел капиталын белгілі бір формада салу
Әрине, шетелдік инвестицияларды тарту экономиканың өсу факторы ретінде оң
Ұлттық экономикаға сыртқы қарыздың кез келген түсімдері есептелген пайыздарды
К = S / N · 100
мұндағы, К – жеткіліктілік коэффициенті; S – сыртқы қарыз
Әлемдік тәжірибеде, егер ұлттық экономикаға шетелдік инвестициялардың жеткіліктілік коэффициенті
Қазақстан үшін бұл сан едәуір аз болуы керек. Бұл
Экономикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету экономика дамуының ұлттық мүдделерін қорғау
Ел қауіпсіздігіне белгілі бір қатерлердің әсер етуі оларды сипаттайтын
Кесте 9 - Қазақстан Республикасының мұнай-газ кешеніне шетелдік инвестицияларды
Қағидалар Сипаттамасы
Азаттықтың экономикалық және экологиялық қауіпсіздігі Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделерін
Экономикалық мақсаттылық Шетелдік инвесторлардың қатысуымен инвестициялық жобалардың, Қазақстан
Әлеуметтік-экономикалық тиімділік Шетелдік инвесторлардың қатысуымен инвестициялық жобалардың, несиелер
Экономикалық саясат мақсаттарымен корреляция Елде жүргізілетін құрылым мен инвестициялық
Донор-елдерді приоритетті таңдау Қазақстан Республикасының экономикасы үшін шетелдік инвестициялардың
Минималды коммерциялық тәуекел Ұлттық және шетелдік серіктестіктердің қаржылық жағдай
Баяндалған қағидаларға порблемалардың спектрі жатады, оларды шешу отандық өндірістің
Осылайша, инвестициялық процесте шетелдік капиталды тарту және меңгеру Қазақстандағы
Жүргізілген зерттеудің негізінде инвестициялық климатты едәуір жақсартуға және инвестицияларды
қайтарымды негізде жеңілдік несиелеу негізінде орталықтандырылған инвестициялар есебінен приоритетті
жеңілдік салық салу мен жағымды инвестициялық ортаны құру;
мемлекеттік бюджеттен инвестициялық қаражаттар мен шетелдік капиталды мақсатты және
сәйкес басқарушылық шешімдерді жасау мақсатымен Қазақстан Республикасы экономикасы дамуының
Шетелдік капиталды реттеудің экономикалық механизмінің басты құрамдас бөлігі болып
Шетелдік инвестицияларды тартуға мемлекеттің тікелей әсер ету әдістерінің негізгі
Мемлекет шетелдік инвестицияларды тарту және пайдалану жағдайында қолдана алатын
Мемлекеттік бақылау әдісі елде шетелдік инвестициялар туралы заң бар
Шетелдік инвестициялар жөніндегі қазақстандық заңдарда, сондай-ақ ТМД басқа елдерінің
Сонымен, жоғарыда айтылғанға қарасақ, шетелдік инвестицияларды тартудың механизмін жетілдірудің
1)барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық қызметін реттеуші нормативті-құқықтық базаны
2)инвестициялық белсенділікті ояту үшін қолайлы жағдайлар құру;
3)республикада капитал нарығын реттеуге қажетті институционалды және инфрақұрылымдық элементтерді
4)шетелдік инвесторлар мен серіктестер сенімін қамтамасыз ету, стратегиялық инвесторлар
5)кадрлық қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыру және т.б.
Қазіргі уақытта республиканың экономикалық дамуын қолдай отырып, мұнай өнеркәсібі,
Мұнай-газ секторында орындалатын экономикалық маңызды инвестициялық бағдарламаларды жүзеге асыру
Аймақ деңгейін инвестицияларды бағдарламалау механизмін қайта құруға, қайта ұйымдастыруға
аймақтық инвестициялық нарықтың тиімді қалыптасқан инфрақұрылымын құру;
сұраныстың төлем қабілеттілігін кеңейту, соның ішінде аймақтың шаруашылық жүргізуші
шаруашылық кәсіпорындардың ішкі ресурстары есебінен инвестициялауды қамтамасыз ету жағдайларын
халықаралық капитал нарығына және басқа да инвестициялық ресурстардың
нақты аймақ экономикасына шетелдік капитал мен отандық инвестицияларды тарту
Қазіргі уақытта Қазақстанда қалыптасқан экономикалық жағдайларға байланысты мынадай стратегиялық
аймақтық инвестициялық субъектілер арасында аймақ кешенінің деңгейінде есептеулер қалыптастыру,
аймақ экономикасының өндірістік секторын өтімділіктің жоғары деңгейімен қамтамасыз ету,
аймақтардың шаруашылық жүргізуші субъектілері үшін сыртқы қаржылық көздерді
тартылған капиталдарды инвестициялау үшін тұрақты каналдарды анықтау;
шаруашылық айналымға аймақтағы бар ресурстарды, соның ішінде жылжымайтын мүлікті,
Инвестициялау бағдарламаны жасау кезінде келесідей құрамдас элементтер ескерілуі қажет:
құрылымдық – құрам мен мөлшерді бекіту, тапсырыс беруші мен
процедуралық – бағдарлама бойынша жұмыстарды орындау тәртібі мен мерзімдерін
Инвестициялық бағдарламаның басты проблемаларын анықтау үшін жобаға дейінгі талдау
Мақсатты бағдарламаларды құру процесінде жасау алгоритмі сызба түрінде көрсетілуі
Инвестициялау бағдарламасының стратегиялық мақсаттары мен міндеттерін нақтылау, оларды ранжирлеу,
Экономикалық стратегияны жүзеге асыру, біздің ойымызша, жалпы аймақтық инвестициялық
Бұл жағдайда инвестициялық қосалқы бағдарлама мынадай негізгі талаптарға сәйкес
қосалқы бағдарлама мақсаты кәсіпкерлікке қатысты мемлекеттік аймақтық саясаттың жалпы
қосалқы бағдарламаны құрайтын іс-шаралар кешені қайшылықтардан, қосарланушылықтан, сондай-ақ қаржыландырудан
Сурет 4 - Инвестициялық бағдарламаларды мақсатқа сай орындауды қайта
Экономиканың нақты секторындағы инвестициялық сфера, әсіресе өндірістің техникалық дамуы
Өндірістің техникалық дамуында инвестицияға деген сұраныстың қалыптасу заңдылықтары зерттелген,
Қаржы-несие және басқа да рынок капиталында әрекет ететін басты
Бұл аспектіде арнайы техно аудандар мен техно парктер капитал
Шаруашылық субьектілер өзгерген инвестициялық ортаға тез бейімделуі қажет және
Анықталған стагнация жағдайында өндіріс, құрылымдық және қарыз дағдарысын тереңдеуі,
Экономикаға шетел инвестицияларын тартуды белсендіру үшін салық салу жүйесін
Бағалы қағаздармен байланысты инвестициялық процесс экономиканың нақты секторындағы ұдайы
Қазақстандық қор рыногы жағдайында бағалы қағаздардың ликвидтік шараларын анықтау
Акцияның табиғатына байланысты, қор рыногында әрекет ететін және жекешелендіру
Корпоративтік бағалы қағаздарға инвестициялық салымдардың тиімділігін бағалауға деген әдістемелік
Экономиканың нақты секторын инвестициялаудың ұшқыр мәселесі болып бағалы қағаздарға
Қазіргі кездегі Қазақстан үшін жобалық несиелеудің әлемдік тәжірибелі пайдалану
Жалпы, жобалық кешелеудің жалпы жұмыс спецификалық қағидаларының мазмұны негізінде
Жобалық несиелеудің отандық тәжірибесі мен оның дамуындағы әлемдік тіжірибені
тұрақсыздық, анықталмағандық және норматифтік актілермен заңдардың белгісіздігі;
қаржылық операциялардың құқық базаларының тиімсіздігі және түсініксіздігі;
инфрақұрылыммен байланысты мәселелер;
Қазақстандық бизнес мәдениетінің салдарынан шығатын мәселелер және т.б.
Жоғарыда айтылған жағдайлардың әрқайсысы жобалық несиелеу механизмін пайдалану мүмкіндігіне
R= r - i
мұндағы, R-нақты қойылым, r-номиналды қойылым, i-инфляция қарқыны.
Қазақстанда, инфляцияның жылдық қарқыны әрдайым толқып отырады, сондықтан берілген
Инвестициялық жобаларды өткізу деңгейіне ақша ағымдарын жоспарлаудың отандық тәжірибенің
Қазақстанда бағаның өсу индексін есептеумен қатар негізгі қаражаттардың баланстық
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі жағдайда Қазақстан Республикасының шетелдік капиталдың көптеп келуіне бірнеше
Инвестициялык климат дегеніміз - инвестордың тиімді капитал салуға жұмсау
Республикада саясатшылар мен экономистердің пікірінше шетелдік күрделі қаржыны қатыстыру
1)сыртқа шығару мүмкіндігінің тиімділігін арттыру, оны шикізаттық сипатынан арылту;
2)елдің сыртқа шығару қызметтерін күшейту және сыртқы рыноктағы өз
3)сырттан әкелетін өнімдерді ауыстыратын өндірісті дамыту;
4)өндірістің ғылыми-техникалық деңгейі, жаңа техника мен технология, басқару әдісін,өнім
5)дайын өнімді шығарудың технологиялық бөлігінің қалыптасуын бітіру, аяқтау;
6)артта қалған және тоқырап ыдыраған аудандардың дамуына көмектесу;
7)ұлттық экономикада жаңа жұмыс орнын жасау;
8)қазіргі заманғы өндірістік және басқару тәжірибелерін, кадр мамандарды оқыту,
9)қазақстанның экономикалық өз дербестігін қамтамасыз ету.
Қазақстанда шетелдік иинестицияны тартуды мақсатты түрде басшылыққа ала отырып,
1)Қазақстанның табиғат ресурстарына байлығы. Қазақстан территориясы Еуропа мен Азияның
2)Қазақстанда оқымыстылар, техниктер, маманданған және жартылай маманданған жұмысшыларды қосқанда
1)Қазақстан құрғақ құрлықта орналасқан және ыңғайлы, арзан, көлемді мұхиттың
2)табиғат ресурсын, өндіріс ресурсын өңдеуге, тазалауға, бөлшектеуге, тасымалдауға қосымша
Инвестициялық қызметтерде маңызды орынды иивестор алады. Инвестор бұл өзінің
мемлекеттік және белгілі аумақтық мүліктерге немесе мүліктік құқықа ие
азаматтар ,соның ішінде шетелдік тұлғалар;
кәсіпорын, кәсіпкерлік бірлестік және басқа заңды тұлғалар, соның ішінде
Біздіңше заңда, Республика экономикасына инвестициялардың тартылуына белгілі бір деңгейде
заңды және жеке тұлғалардан алынатын салықтың жоғарылығы;
елдегі еркін экономикалық аймақ санының жеткіліксіздігі;
төлем мәселесі - шетел валютасына қол жеткізу қиындығы;
үнемі өзгеретін және дәйексіз заңдар;
заңдық базаның жалпы тұрақсыздығы;
“Кепілдік туралы” заңның икемсіздігі, әсіресе шетел кредитына арналған кепіл
жекеменшіктің бүкіл институтының негізі болатын жер үшін жекеменшіктің жоқтығы;
дамымаған қаржы секторы, шетелдік жобалар үшін қаржының жоқтығы, кепілдік
экологиялық нормаларды сақтауда кәсіпорынның жауапкершілігі туралы мәселеде нақты саясаттың
жетілмеген банк туралы заңдар
Қазақстан мен сыртқы дүние арасындағы әуе желісінің жеткіліксіздігі;
сыртқы рынокқа Қазақстаннан құрлық бойынша тауар тасымалдауға арналған жермен
Өнеркәсіп кешендерін дамытудың артықшылықты инвестициялық жобалар ретінде мыналарға бағытталған
1)өнімдердің дәстүрлі экспорттың түрлерін шығаратын өнеркәсіптің базалық салалары өндірісінің
2)металдан жасалынған өнімдердің тауарлық әзірлігін көтеретін мұнай құбырлары өндірісін
3)өнімнің жаңа түрлерінің өндірісін ұйымдастыру (ауылшаруашылық машиналары, тау-кен көлігі
4)күрделі ғылыми мәнді өнімдерді және халық тұтынатын тауарларды шығаратын
Экономиканың нақты секторындағы инвестициялық сфера, әсіресе өндірістің техникалық дамуы
Экономикаға шетел инвестицияларын тартуды белсендіру үшін салық салу жүйесін
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Назарбаев Н.А. Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех
Сагандыков С. Иностранные инвестиции в Казахстане: анализ и прогноз
Сагадиев К., Канатчинова А. Развитие инвестиционного процесса в РК
Сысоев Л., Сутюшева Н. Инвестиционный климат, привлечение и регулирование
«Инвестиция туралы» Қазақстан Республикасының заңы // 20 қаңтар 2003
Инвестиции в реальный сектор экономики: проблемы оценки и развития:
Оспанов М.Г., Мухамбетов Т.И. Иностранный капитал и инвестиции:
Игошин Н.В. Инвестиции. Учебник для вузов.-М.: Финансы, ЮНИТИ, 1999.-312-337с.
Казахстан: анализ торговой и инвестиционной политики. Астана; Алматы; Аркаим,
Мамыров Н.К. Макроэконмические аспекты стабилизации и развития экономики Республики
Долженкова Л.Д. Иностранные портфельные инвестиции в развивающихся странах //
Указ Президента РК № 2035 «О мерах по повышению
Указ Президента РК «Об утверждении перечня приоритетных секторов экономики
Камшыбаев Р., Марчевский В. Иностранные инвестиции и интересы Республики
Плышевский Б. Проблемы воспроизводства в современных условиях // Экономист,
Яковцев Ю. Стратегия инвестирования // Экономист, 1998.- № 9,
Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана на пути к рынку. –
Челекпаев А. Пути привлечения, использования и возврата иностранного капитала
Основы инвестирования. – М., 2003.-88с.
Постановление Правительства РК «Об инвестиционной программе РК на 2000
Коммерческая оценка инвестиционных проектов: основные положения методики «Альт-Инвест». –
Хамитов Е.Н. Современная инвестиционная политика и ее основные направления.
Баймуратов У.Б. Методы анализа и оценки экономической эффективности капитальных
Гейдаров М.М. Финансирование и кредитование инвестиции. Учебник для вузов.-Алматы,
Иванов И., Рогов С. Воспроизводство основных фондов и его
Статистический ежегодник Казахстана. – Алматы, 1997.- 5с.
Ирниязов Б. Финансовая оценка инвестиций на расширения производства и
Бочаров В.Б. Финансово-кредитные методы регулирования рынка инвестиций. – М.:
Смирнов А.Л. Организация финансирования инвестиционных проектов. АО «Консалтбанкир». –
Бабак В.Ф., Новгородов А.А. Финансирование и кредитование инвестиций коммерческими
Курс переходной экономики: уч. для вузов / под редакцией
Сейтказиева А.Н., Байкадамова А.Б., Сариева Ж.И. Инвестиционная деятельность предприятия.
Шаукенбаев Т.Ш., Акдаулетов М.Р. «О новой экономической реформе в
Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций в экономике Казахстана:
Горфинкель В.Я. Экономика предприятия. Уч. М. «ЮНИТИ», 2000г.
«Нефтяной Клондайк на грани социального взрыва». Н. Фомин «ЦАБ»
Хамитов Н. Проектное кредитование и его использование в Казахстане.
Кошанов А.К., Рамазанов А.А., Мурзалина Ш.С. Основные направления формирования
Инвестиции в реальный сектор экономики: проблемы оценки и развития:
Направления формирования и развития рынка корпоративных ценных бумаг в
3
Қалған әлем экономикасы үшін резидент-тердің инвести-циялары
Резидент еместердің инвести-циялары
Резидент-тердің инвести-циялары
Резидеттік және террито-риялды саймандар факті бойынша
Инвестиция түрлері
Жаңа өндіріс құруға инвести-циялар
Өндірісті кеңейтуге инвести-циялар
Тиімділік-ті жоғарыла-туға инвести-циялар
Инвестициялық бағдарламалар бойынша өзара байланысты ресурсты құраушы жүйелердің қалыптасуы
Ағымдық, перспективті және стратегиялық бағдарламалардың анықтамасы
Қосалқы бағдарламалардың экономикалық мәнділігін қалыптастыру
Инвестициялық бағдарламаларды орындау бойынша шаралар кешенін қайта дайындау
Инвестицияларлық қосалқы бағдарламалардың мақсаты мен міндеттерін қалыптастыру
Инвестициялық бағдарлама
Сыртқы ресурстар
Ресми көмек
Экспорттық несиелер
Кәсіпкерлік капитал
Тікелей инвестициялар
Портфельдік инвестициялар
Функцио-налды мақсаттар мен тәуекел дәрежесі бойынша
Жалпы инвести-циялар
Инвести-циялау субъекті-лері және пайда болған қайнар көздері бойынша
Жеке инвестор-лардың инвести-циялары:
-отандық;
-шетелдік.
Басқа да инвести-циялар
Инвести-циялау объектіле-рі (экономи-калық активтер) бойынша
Арнайы органдар-дың инвести-циялары:
-ұлттық үкімет;
-халықара-лық ұйымдар.
Қайта өндіріс процесіндегі рөлі бойынша
Портфель-ді инвести-циялар
Материал-ды активтерге инвести-циялар
Елдің кезең бойынша инвестициялық стратегиясы:
Ұзақ мерзімді
Орта мерзімді
Қысқа мерзімді
Экономикалық қауіпсіздік:
Сыртқы қарыздың мүмкін болатын табалдырығы;
Экономикалық қауіпсіздіктің мүмкін болатын табалдырығы;
Технологиялық тәуелділіктің мүмкін болатын табалдырығы.
Әлемдік нарық мониторингі:
Инвестициялық мониторинг;
Әлемдік нарықты конъюнктуралық зерттеу;
Приоритетті нарықтық сегменттерді таңдау;
Тауар позицияларын таңдау.
Экономикалық проблеманы зерттеу әдістері:елдің экономикалық дамуын кешендік болжамдау және
Экономикалық проблема: Экономиканы ауыстырулар және құрылымдық жаңартулар
Жалпы экономикалық мақсат: Тұрмыс деңгейін жоғарылату
Таза инвести-циялар
Тікелей инвести-циялар
Шығудың орнын толтыруға инвести-циялар
Материал-ды емес активтерге инвести-циялар
Бағытты инвести-циялау объектіне салыну және бақылау мақсаты бойынша
Қаржылық активтерге инвести-циялар
Бюджеттік бағдарламалардың түрлері
Инвестициялық жобаны бизнес жоспарлау және оны басқару
Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ
Жекешелендіру: еуропа және азия тәжірибесі
Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламаны бекiту туралы
Қаржылық инвестицияның маңызы және жіктелуі
Елдің экономикалық өсуін қамтамасыз етудің мемлекеттік саясаты
Мемлекеттік бюджет шығындары құралы мен кұрылымы
Кәсіпорынның инвестицияны тартудың тиімділгінің теориялық негізі