Ақшаның сандық теориясы
Жоспар:
Кіріспе..................................................................................................................3
1 Ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәні.............................3
1.1 Ақшаның даму тарихы..................................................................................5
1.2 Ақшаның атқаратын қызметтері,олардың мазмұны ...................................9
1.3 Ақшаның түрлері мен қазіргі формалары .................................................15
2 Ақша теорияларына сипаттама.....................................................................20
2.1 Ақшаның металдық теориясы......................................................................20
2.2 Ақшаның номиналистік теориясы...............................................................23
2.3 Ақшаның сандық теориясы..........................................................................25
Қорытынды............................................................................................................28
Пайданылған әдебиеттер тізімі............................................................................30
Кіріспе
Бүгінгі таңда біздің мемлекетіміздің экономикалық жағдайы даму үстінде.
Берілген курстық жұмысының мақсаты-ақша теорияларының қалыптасу тарихын неғұрлым
Осыған байланысты жұмысқа төмендегідей міндеттер қойылады:
ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәнін ашып, оның даму
Ақшаның атақаратын қызметтерін талдау;
Ақшаның түрлеріне шол жасау;
Ақшаның сандық теориясына сипаттама беру.
ҚР-ғы сандық теориясының даму.
Берілген курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, негізгі бөлім екі
Атап айтқанда негізгі бөлімінің бірінші тарауы «Ақшаның шығу
Берілген курстық жұмысты жазу барысында ақша теорияларын кең
1 Ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәні
1.1 Ақшаның түсінігі және даму тарихы
Ақша- өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арасындағы белгілі
жалпыға тікелей айырбасталу;
айырбас құнының дербес формасы;
еңбектің сыртқы заттық өлшемі.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаның пайдалану, кез келген
Ақшаның айырбас құнының дербес формасы ретінде пайдалану тауарларды
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің
Ғалым-экономистердің арасында алтынның ақшалай тауар ретіндегі ролі туралы
Жекелеген елдердің ішінде алтын айналысы жоқ. Төлем, айналыс
Ақша адамдарға ежелден таныс. Бірақ оның қалай пайда
Қоғамдық дамудың алғашқы қауымдық құрылысы жағдайында бір қауым
Бірақ кез келген зат тауар бола алмайды. Егер
Айта кететін жәйт, кез келген пайдалы зат құн
Капитал сөзінің шығуы малмен байланысты, өйткені ескі герман
Солтүстік халықтары ең бірінші тауар ретінде айырбас үшін
Жылы теңіздердің жағасын мекендеген тайпалар айналыс құралы ретінде
Бақалшақ ақшалар тауар ақшалардың ең бір тұрақты формасы
Әлемде әр түрлі «экзотикалық» ақшалар болған. Каролин аралдары
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланды.
Өнер мен жер игерушілердің бөлінуімен эквиваленттің жетілуі жалғасты.
Жалпы эквивалент ретінде металдар да пайдалана басталды. Ежелгі
Металл ақшаларының артықшылығы, олар-біркелкі, төзімді, ұсақталынады, және т.б.
Кейін келе металдардың арасында басты роль алтын мен
Әрине, металдар бұған дейінгі ақша формаларын бірден ығыстырып
1.2 Ақшаның атқаратын қызметтері, олардың мазмұны
Ақшаның кез келген тауарларға теңгерілуі неліктен? Ол ақшаның
Ақша құн өлшемі қызметін қолдағы ақша емес, қиялдағыяғни
Тауарлардың ақша болып көрінетін құны – тауар бағасы.
Ақшаның құн өлшемі ретіндегі қызметінің баға масштабының арасында
Ақшаның тауар айналысында атқаратын екінші қызметі-айналым құралы. Басқаша
Осындай мүмкіндіктердің нәтижесінде жекелеген айырбас актілері араласып, түйісіп,
Ақшаның айналыс құралы қызметінің ерекшеліктері:
Тауар мен ақшаның бір-біріне қарсы қозғалысы;
Бұл қызметті ойдағы ақша емес, қолма-қол ақшаның орындалуы;
Бұл қызметіін ақша тауарлар айырбасталғанда оларға ілесе жүріп,
Демек, ақшаның айырбас құралы қызметін аз ғана уақыт
Ақшаның төлем құралы қызметі тек тауар айналысын қамтумен
Тауарларға және көрсетілген қызметтерге ақы төлеу;
Еңбек ақы, зейнет ақы, шәкірт ақы, жәрдем ақы
Мемлекеттік қаржы міндеттемелерін өтеу;
Банктік, мемлекеттік тұтыну несиелері бойынша қарызды өтеу
Сақтандыру міндеттемелерін өтеу;
Құқықтық сот сипатындағы ақыларды төлеу және т.б.
Ақшаның төлем құралы қызметтінің айналыс құралы қызметінен өзгешеліктері
Ақшаның келесі қызметі - қор жинау және байлық
Айналым құралдарын және тұтыну заттарын сатып алуға қағаз
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуы. Шаруашылық байланыстарының интернационалдануы, тауар
Бүкіл елдерде ортақ төлем құралы, яғни халықаралық төлем
Бүкіл елдерге ортақ сатып алу құралы, яғни халықаралық
Қоғамдық байлықты материаландыру құралы ретінде ақша ұлттық байлықты
Айта кетеін жәйт, дүниежүзілік ақшаның түрлерінің өзгеруі ұлттық
Кейбір елдердің ұлттық ақша белгілеренің дүниежүзілік ақша ретінде
Біріншіден, бұл елдердің дүниежүзілік сауда мен несие қатынастарында
Екіншіден, бұл елдердің басқа елдерге айтарлықтай несие беруге
1.3. Ақшаның түрлері мен оның қазіргі формалары
Ақшаның айналымының тарихы мынаны дәлелдейді, яни ақша біртекті
Ақша өзінің даму барысында екі түрге бөлінеді толық
Толық құнды ақшалар номиналдық құны оны дайындауға кеткен
Мұндай ақшаларға металл ақшалар, сонын ішінде: мыстан, күмістен,
Алтын айналысы тұсында құнның қағаздай белгілерінің пайда болуының
Алтын өндірі тауар өндірісінің артынан ілесе алмай, нәтижесінде
Жоғарғы құнды алтын ақшалар ұсақ құнды айналымға қызмет
Алтын стандарты жалпы алғанда өндірісті және тауар айналымын
Алтын айналысы не бары Бірінші Дүниежүзілік Соғысқа дейін
Толық құнсыз ақшалар- номиналдық құны нақты құннан, яғни
Құнның металдық белгілері-арзан бағалы металдардан жасалған ұсақ монеталар,
Құнның қағаздан жасалған белгілері.
Ақша өзінің даму эволюциясында мынадай сатыларды өтті:
Металдық;
Қағаздық;
Несиелік;
Электрондық ақша
Металл ақшалар- толыққұнды, нағыз ақшалар, олардың номиналдық құны
Монета –бұл заңмен бекітілген формасы, сыртқы пішіні, салмақтық
Мемлекет монетадағы таза металдың құрамын, салмағын, массасын, типін,
Метал ақшалар өз дамуында ұзақ жол жүрді, яғни
Алғашқы монеталар біздің дәуірімізге дейінгі VІІ ғасырда Лидия
Өз бейінін монетада кескіндеген тұлға А. Макендонский болды.
Айналымға сәйкестірілген, стандартты монаталардың еңгізілуі ақшалардың толық көлемде
Монаталарды құю, эмиссиясы ретінде қарастырылады. Эмиссия латындық «emissio»
Ақшаның ролі тарихи тұрғыдан алтынға бекітілген. Алтынның барлық
Біріншіден, тұрақты, әдемі, жеңіл, шығынсыз бөліну сияқты табиғи
Екіншіден, оның жоғарғы құны бар, яғни басқа металдармен
Алтының негізгі өндірушілері болып Оңтүстік Африка Республикасы, Ресей,
Құнның қағаздан жасалған белгілері екіге бөлінеді. Қағаз ақшалар
Қағаз ақшалар-бұл нағыз ақшалардың өкілдері. Тарихта олар айналыста
Металл ақшалардың қағаз ақшаға ауысу себептері төмендегідей:
Металл ақшалардың тасмалдап, алып жүру қолайсыздығы;
Металл ақшалардың мемлекеттік билік органдарына жасаған әрекетінің нәтижесінде,
Бағалы металдарды өндірудің қағаз ақшаларды шығаруға қарағанда қымбатқа
Эммисиондық табыс алу мақсатында қазынаның қағаз ақшаларды шығаруы;
Бюджет тапшылығын жабу мақсатында қағаз ақшалардың шығарылуы.
Қағаз ақшалар тапшылығын жабу үшін шығарылатын және металға
Қағаз ақшалар тек қана айналыс құралы және төлем
Қағаз ақшалар толық құнсыз болып келеді. Оларды шығаруға
Әрбір егеменді мемлекет өзінің ұлттық валютасын, яғни өз
Қағаз ақшалар сатып алу және төлем құралдары ретінде
Қағаз ақша айналымы үнемі көмекші сипатта болады. Қағаз
2 Ақша теорияларына сипаттама
2.1. Ақшаның металдық теориясы
Бұл теория өкілдеріне капиталдың алғашқы қорлану кезіңдегі меркантилестер
Алтын айналысының тар мағынада қолданылуы ХХ ғасырдың дүниежүзілік
Жалпы алтын стандартының мағынасы нарықтың күрделенуі, ұлғаюы және
Сонымен ақшаның ішкі мазмұны бағалы металдың мөлшеріне берілген
Қазіргі жағдайдағы алтынның негізгі экономикалық қызметінің мәні оның
Биметализм;
Монометализм
Биметализм-жалпыға бірдей эквивалент ролін екі немес одан көп
Монометализм-жалпыға бірдей эквивалент ретінде бір ғана металл түрі
Осылай біздің эрамызға дейін ІІІ-ІІ ғасырда Римде мыс
Түрікше «акче» сөзі қазақша ақша яғни ақ сөзінен,
Капиталистік тауарлы өндірістің дамуы барысында қағаз ақшалар пайда
2.2. Ақшаның номиналистік теориясы
Ақшаның номиналистік теориясы меркантилистердің метализмге қарсы іс-әрекеті болып
Ақша идеалды есеп бірлігі болып саналады және олардың
Қандай да бір заттың пайдалылығын көрсетеді;
Басқа тауарды сатып алу мүмкіндігі
ХІХ ғасырдың аяғында және ХХ ғасырдың басында саяси
Ақша – құқықтық тәртіптің өнімі мемлекеттік биліктің туындысы;
Ақша- мемлекеттік хартальдік төлем құралы, яғни ол мемлекеттің
Ақшаның негізгі қызметі-төлем құралы.
Кнапп ақшаның мәні оның матералдық белгісінде емес, оларды
1929-1933 жылдары экономикалық дағдырыс тұсында номинализм әрі қарай
Ақшаның номиналдық теориясы жағында белгілі американ экономисі П.Самуэльсонда
Қағаз ақшалардың пайда болуы металл айналысының объективті заңдылықтары
ХІІІ ғасырда Марко Поло Қытайда ағаш қабығынан жасалған
Бірақ кейбір жағдайларда мемлекет айналысқа шығарылған қағаз ақшаларды
2.3 Ақшаның сандық теориясы
Айналыстағы ақшаның саны К. Маркстің ашқан ақша
1920 жылы ұлы депрессиядан кейін ақшаның сандық теориясы
Ақшаның төлем құралы ретінде қызмет етуі айналысқа қажетті
Тб.с. – Н т.б.с. + Ө т.м.с.
А
Тб.с. - тауар бағасының сомасы;
Т б.с. - тауар бағасының сомасы;
Н т.б.с. – несиеге сатылған тауар бағасының
Т с - қарыз және басқа міндеттемелер
Ө т.м.с. - өзара есептескен талаптар мен
АР- ақша резервтер;
А – ақшаның төлем және айналыс құралдары ретіндегі
Теңдікте көрсетілгендей экономикадағы ақша массасының айналуы мүмкін себептердің
көбейту арқылы шешуге болады деуге болмайды.
Ақшаның сандық теориясы айналысқа қажетті ақша санын дәл
Ақша екі түрлі формада болады: қолма-қол және банктік
Ақша массасының көбеюі бірнеше каналдар бойынша жүреді:
Банкноттар мен монеталар эмиссиясы есебінен;
Орталық банктен комерциялық банктен несие алуы жолымен;
Орталық банктің ел үкіметіне мемлекеттік бюджет тапшылығын жабу
Орталық банктің бағалы металдарды шетел волюталары және мемлекеттік
Коммерциялық банктердің несиелік ақшаларды шығару интенсивтілігі депозиттердің міндетті
Нақты бейнелеудегі ЖҰӨ -нің болжанатын өсімі;
Жоспарлы кезеңдегі ақша айналысының есептелетін (жылдық ЖҰӨ номиналдық
Жоспарланған кезеңдегі инфляцияның максималды рұқсат етілген деңгейі. Ақша
Қорытынды
Аталған жұмыста алғашқы мәліметтерге сүйене отырып, ақша категориясына
Сонымен, курстық жұмыстың бірінші тарауында ақшаның тауардан дами
Жалпы алғанда ақшаның мәні оның үш қасиетің бірігуі
Ақшаның атқаратын қызметтері бірінші тараудың екінші бөлімінде кең
Сонымен бірге берілген тараудың бір бөлімі «Ақша түрлері»
Курстық жұмыстың екінші тарауы ақша теорияларына сипаттама беруга
Жалпы алғанда ақшаның металдық теориясы фитишистік сипатта болған,
Ақшаның номиналистік теориясы меркантилистердің метализмге қарсы іс-әрекеті болып
Ақшаның сандық теориясы сәйкес, ақшаның төлем құралы ретінде
Қазіргі кезде ақша теорияларының дамуы кең ауқымды зерттеуді
Өйткені, ақшаның өзі, сондай-ақ оның қызметтерінде жылдар бойы
Пайданылған әдебиеттер тізімі
Антонов Н.Г., Пессель М.А. Денежное обращение, кредит и
Ақша, қаржы және несие. Оқу құралы-Қарағанды, 2002ж.
Бунина М.К. Деньги. Банки. Валюта: Учебное пособие-М., 1994г.
Балабанова И.Т. под ред. Банки и банковское дело,
Банковский портфель т.1.-М., 1994г.
Вусов В. Деньги. Денежное обращение. Инфляция: учебное пособие
Жуков Е.Ф. под ред. Общая теория денег и
Жуков Е.Ф. под ред. Деньги, кредит, банки, М.,
Кошенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары-А., 2000ж
«Қазақстан Республикасының банктері және банк қызметі туралы» ҚР
Лаврушина О.И. Деньги, кредит, банки, М., 1999г.
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, А., 2004ж.
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер., А. Экономика, 2001ж.
Уткин Э.А. Словарь банковских терминов., М.,1997г.
5
Ақшаның сандық теориясы
Макроэкономикалық теорияға негізделген фишердің теориясы
И. Фишердің сандық теориясы
Ақшаның қызметі және қажеттілігі
Ақша жүйесі туралы
Қағаз ақша
Ақшаның металдық теориясы
Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы
Экономикалық ғылымдағы ақша теориясы
Нарықтық экономикада ақшаның экономикалық маңызы