Валеология денсаулық ғылымы

КОЛЛЕДЖ СТУДЕНТТЕРІНЕ САЛАУАТТЫ ӨМІР СҮРУ САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ АСПЕКТІЛЕРІ
(ВАЛЕОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ)
Реферат
Жұмыстың көлемі мен құрылымы жұмыс 123 бет көлемінде
9 суретпен қөркемделген.Жұмыста кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды
Жұмыстың жалпы сипаттамасы Жұмыс колледж студенттеріне салауатты өмір
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері
- тақырыптың мазмұнын әртүрлі әдебиеттер мен оқулықтарға
-«валеология», «экология», «аспект» ұғымдарына түсініктеме беру;
- колледжде валеологиялық білу беру жүйесінің
- студенттердің валеологиялық білімдерін тест, анкета
талдау жүргізу;
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы - Колледж студенттерін салауатты өмір
- колледждегі оқу тәрбие процесінде валеологиялық білім берудің
- колледж студенттеріне салауатты өмір салтының қалыптастыруда валеологиялық білім
Қысқартылған сөздер
АҚТҚ- адамның қорғаныш тапшылығының қоздырғышы
БҰҰ-біріккен ұлттар ұйымы
БДДСҰ-бүкіл дүние жүзілік денсаулықты сақтау ұйымы
ЖҚАБИ-жыныстық қатынастар арқылы берілетін инфекция
ЖҚТБ-жұқтырылған қоздырғыш тапшылығының белгілері
ЖҚТБ-жыныстық қатынастармен таралатын белгілер
ЖРВИ-жедел респираторлық вирустық инфекциялар
СӨС-салауатты өмір салты
СӨСҚПҰО-салауатты өмір сүрудегі педагогикалық ұйымның
одағы
ДНО-денсаулықты нығайту орталығы
Мазмұны
Кіріспе ....................................................................................................5
1 Салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы валеологиялық білім берудің
Валеологиялық білім беру жүйесінің теориялық сипаты.............................................................................................8
Зиянды әдеттердің пайда болу себептері мен салдары............34
Колледждегі валеологиялық білім берудің дайындық
бағыты...........................................................................................61
2 Салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы
Валеология пәнін оқытуда пәнаралық байланыстарды
пайдалану жолдары....................................................................74
Валеологиялық білім беруді жетілдірудің тиімді жолдары
мен әдістері...............................................................................84
Валеологиялық білім беру жүйесін жетілдіруге бағытталған
іс-тәжірибелердің қорытындысы және нәтижесі......................92
Қорытынды .......................................................................................112
Пайдаланылған әдебиеттер............................................................115
Қосымша.............................................................................................120
Сурет 1 Жаратылыстану пәндеріне бөлінген сағат
Сурет 2 Тәлімгерлердің түрлі тәрбие жұмыстарын бөлісуі
(сұрақталғандардың пайыздық көрсеткіші)
Сурет 3 Жас ерекшеліктеріне қарай темекі
Жас ерекшеліктеріне қарай темекі шегетін ұл балалардың саны
Сызба 4 Валеологиялық
Сурет 5
деген сұраққа студенттердің берген жауабы
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаты жұмыста колледж студенттеріне салауатты өмір
Жұмыстың өзектілігі «Қазақстан-2030» мемлекеттік даму бағдарламасының ұзақ мерзімді стратегиясының
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық мәселелер,тұрғындардың қоныс аударуы, республика азаматтарының хал-ахуалындағы бейтараптық
Дегенімен салауатты өмір салтын және сәбилардің, жасөспірімдердің, жастардың өмір
ҚР Үкметінің 1999ж 30 маусымдағы №905 қауылысында («Салауатты өмір
Оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастырудағы білім беру саласының
білім беру жүйесінің базистік оқу жоспарына валеология пәнін
- Сонымен қатар білім беру жүйесіне АҚТҚ/ЖҚТБ індетінің
- балалардың жолда жүру қауіпсіздігі;
- денсаулыққа қажетті өмір дағдылары;
- репродуктивті денсаулықты жақсарту және
- зиянды заттардан сақтану;
- санитарлық-гигиеналық дағдылар;
- темекіден,есірткіден сақтандыруға арналған көп сатылы білім беру бағдарламалары
Дегенімен де,қаншама зерттеулер жасалынса да, әлі де болса,бұл тұрғыдан
Сондықтан да, жоғарыда келтірілген теориялық негіздеулер мен стратегия бағыттарын
Зерттеу мақсаты:
Колледж студенттеріне салауатты өмір салтын қалыптастырудағы валеологиялық білім беріу
Міндеттері
- тақырыптың мазмұнын әртүрлі әдебиеттер мен оқулықтарға
-«валеология», «экология», «аспект» ұғымдарына түсініктеме беру;
- колледжде валеологиялық білу беру жүйесінің
- студенттердің валеологиялық білімдерін тест, анкета
талдау жүргізу;
- валеологиялық білім беру жүйесін жетілдірудің әдістемелік
Зерттеу обьектісі Оңтүстік Қазақсан құқық және салалық
Зерттеу пәні Колледж студенттеріне салауатты өмір салтын қалыптастыру аспектілірі.
Зерттеу әдістері Теориялық негіздеулерді талдау және саралау, бақылаудың құрлымдық
Зерттеу жұмыстың жаңалығы Колледж студенттерін салауатты өмір салтын қалыптастырудың
- колледждегі оқу тәрбие процесінде валеологиялық білім берудің
- колледж студенттеріне салауатты өмір салтының қалыптастыруда валеологиялық білім
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы
- колледж студенттеріне валеологиялық білім беруде теориялық әлеуметтік және
- колледж студенттерінің салауатты өмір салтын қалыптастыруда валеологиялық
- колледж студенттерін дайындауда валеологилық әдістемелік жабдықтар жасалынғандығы.
- бұл зерттеу жұмысының нәтижелерінің салауатты өмір салтын қалыптастыруда
Автордың жеке үлесі Зерттеу жұмысының негзгі нәтижелері Оңтүстік Қазақстан
Зерттеу нәтижелерін сыннан өтуі Зерттеу нәтижелері 2006жылы Шымкентте өткен
тақырыбы бойынша басылымдар материалдары бойынша 2 мақала жарияланды.
құрлымы мен көлемі жұмыс кіріспеден 2 тараудан, 6 параграфтан,
1 САЛАУАТТЫ ӨМІР СҮРУ САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ
Валеологиялық білім беру жүйесінің теориялық сипаты
Валеология - медицина ғылымдарының саласы
И.И.Брехман өзінің еңбектерінде валеология
Табиғат байлығымен бірге өсіп, біте
Экология - айналаны сыртқы қоршаған
Валеология тұлға денсаулығына ерекше
Валеология — адам туралы ғылымның жаңа бағыты. Ол латын
Валеология ғылымы бос қиялдан пайда болған жоқ. Валеологияның тамыры
Валеологияны және оның ғылыми концепциясын жасауға көптеген клиникалық медицина,
Адамзат қоғамының барлық
Егер де медицина адам ағзасын аурудан сауықтыру үшін емдейтін
Яғни, валеология денсаулықтың механизмдерін тануға мүмкіндік береді, денсаулықтың ауытқуын
Валеология термині қазір баршаға таныс. Бірақ та оның шығу
Профессор Г.К.Зайцевтің анықтамасы бойынша, валеология дегеніміз адамның өмір салтын
Валеология - салауатты өмір сүрудің негізі. Валеологиялық білім санитарлық
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының "Денсаулық баршаға" бағдарламасы бойынша денсаулықты
Қазіргі күнде біздің мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарына үмітіміз сенімді
Білім беру бағдарламалары көп дағдарыстарға ұшырады, яғни ол
Валеологиялық білім беруде мұндай қарым-қатынас нәтижесінде валеология оппоненттерінің
Бір айта кететін жайт, мектеп басшьшары валеологтардың, білім саласында
Мұның барлығы валеологиялық білім беру аспектілерін кешенді түрде оқу
«Аспект» ұғымы (құбылыс,фактілерді түсіндіру) жаңа мағлұматтар істің басқа
Әлеуметтік гигиенаға тән салауатты өмір салты мен денсаулықтың алғы
Қазіргі уақытта салауатты өмір салтын қалыптастырудың барлық кезеңдеріне сәйкес
Валеологияны медициналық және педагогикалық деп бөлуді шартты деп қабылдау
Валеологиялық білім беруде педагогикалық қадам ерекше орын алады, оған
Салауатты өмір салты іс әрекетті тәрбиелеу арқылы және бейімделу
Өкінішке орай, қоғамдағы көпшіліктің денсаулық мәдениеттері өте теменгі деңгейде,
Жаңа өз бетінше дамып келе жатқан адам денсаулығын сақтап,
Сондықтан да денсаулық түсінігі анықталмай, валеология ғылым ретінде,
БДДСҰ-ның берген анықгамасына 50 жыддан астам уақыт өтті, ол
Подфизиологтардың айтуынша «денсаулық түрлі қоғамдық және еңбек іс әрекеттеріне
Профессор В.П.Казначеев айтуынша, «денсаулық дегеніміз биологиялық және физиологиялық функциялардың
Жоғарыда айтылған анықтамаларды ескере отырып, профессор В.В.Колбанов мына нәрсеге
Жоғарыда аталған белгілердің кез-келгенінің болмауы жартылай немесе түгелдей денсаулықтың
Өзінің көлемділігі мен күрделілігіне қарамастан бұл анықтама денсаулық ұғымына
Балалар мен жасөспірімдердің бойында салауатты омір салтын калыптастыру кез-келген
Валеологиялық білім беру мен тәрбиелеуді үйлестіру үшін аудандық білім
Елбасының "Қазақстан 2030" стратегиясын жүзеге асыру барысында ҚР Үкіметі
Салауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша арнайы бағдарламаны жасап, оларды
Валеология пәнін оқытудың базистік жоспарына енгізу.
Барлық деңгейде санитарлы гигиеналы білім беру сапасын арттыру.
ҚР Үкіметінің шешімімен 2002 жылдың 29 желтоқсанында №1446 бүйрығының
Дәл осындай жас ерекшеліктерде спирттік ішімдіктерді ішу 15,8% төмендеген.
Біздің ойымызша, валеологиялық білім беру өсіп келе жатқан жеткіншектерге
Салауатты өмір салтын қалыптастыру процессі шағын топтарға арналған, қысқа
Валеологиялық білім берудің нәтижесін болжаған кезде, денсаулықтың жақсаруын күтуде
Жоғарыда аталып кеткендей, Ұлттық Орталық өткізген екінші ұлттық зерттеудің
Валеологиялық білім берудің мақсаты В.В.Колбасовтың сөзімен айтсақ "денсаулықты жоғалтпай
Жоғарыда келтірілген түрлі теориялық негіздеулер мен бағдарламаларды басшылыққа ала
Бұл сызбада валеология мектебін дамытуға үлестерін қосқан ғалымдар мен
П.К.Иванов пен С.А.Назарбаеваның принципі: денсаулық дегеніміз- денені шынықтыру және
А.А.Покровский мен Т.Ш.Шорманов: денсаулық жәек теңестірілген тамақ;
Н.М.Аманжолов: қимыл және жүйелі түрде тамақтану:
Ж.Ж.Жатқанбаев: қалыпты тамақтану және биологиялық белсенді заттар, витаминдер:
К.К.Сатбаева: жеке бастың гигиенасы;
Өздеріңіз көріп отырғандай бұл ғалымдар салауатты өмір сүрудің негізі
Сызба 1 Қазақстан Республикасындағы
Валеология денсаулық сақтау, салауатты өмір
Оқушылардың салауатты өмір сүру тәрбиесінің принциптері
Салауатты өмір сүру салты дегеніміз – биоәлеуметтік категория. Салауатты
Салауатты өмір сүру салтының жоғары немесе төмен деңгейінде болуы
Адамдардың биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес салауатты өмір сүру салты бір
1.Салауатты өмір сүру деңгейі;
2.Салауатты өмір сүрудің сапасы;
3.Салауатты өмір сүрудің стилі.
Салауатты өмір сүру деңгейі дегеніміз – экономикалық категория. Адамдардың
Салауатты өмір сүрудің сапасы дегеніміз - әлеуметтік категория –
Салауатты өмір сүрудің стилі дегеніміз - әлеуметтік – психологиялық
Салауатты өмір сүру деңгейі мен салауатты өмір сүру сапасы
Адамның жүріс-тұрысы оның тіршілікке қажетті заттарын пайдалануға қарай
Адам өзінің жеке басының ерекшелігіне сәйкес өмір сүреді .Белгілі
Тәрбиелі үйлердің балалары сүйкімді тәртіпті келеді. Үлкенді аға, кішіні
Жалпы қазақ елін ежелден салауатты өмір сүрудің салтының
Салауатты өмір сүру салты адамның профессионалды іс әрекетінің,
Бірақ жас жеткіншектер өздерінің денсаулығына онша мән бермейді. Ол
Жер шары халықтарына әлеуметтік-гигиеналық зерттеу жүргізу нәтйжесінде жинақталған орасан
Жер шарының халықтарының денсаулықтарының сақталуының 49-53% адамдардың салауатты
Әсіресе, тәрбиесі мен түсінігі аз адамдар табиғи экологияны үнемі
Міне, осы айтылған қағидаларды жан-жақты дамытып, іске асыру
Сондықтан да валеология пән ретінде мектеп және колледж оқушыларына
Оқу процесінде негізінен жоғарғы оқу орындарымен мектепке арналған
Оқыту процесінде Қазақстан Республикасының валеологиялық мектептерінің тағайындаған принциптері мен
Денсаулық сақтау адамзат баласының ең бір бағалы қасиеттерінің
Қазіргі заманның көз қарасы бойынша, салауатты өмір сүру салты
Ең басты зиянды дағдыдан аулақ болу. Зиянды дағдыларға жататындар;
Салауаттану –денсаулық тұралы ғылым. Салауаттану-адамның денсаулығы
Жеке тұлғалық салауаттану-төменгі негізгі аспектілер бойынша адамның гигеналық білімдері
А) жеке гигиена-денені, киімді, тұратын үйін,тамақ өнімдерін,суды таза ұстаудың
Б) қозғалыс белсенділігі-таңертеңгі гимнастиканы міндетті түрде өткізуді, физикалық
В) шынығу- организімді су, күн, ауа сияқты табиғи
Г) психогигиена мен психопрофилактка-бұл психоэмоцианалдық денсаулықты нығайтуға арналған
Д) дұрыс тамақтану- денсаулық үшін тиімді тамақтану
Е) жұқпалы ауруларды алдын алу-санитарлық-гигиеналық талаптармен ережелерді сақтау.Жеке гигиена
Қоғамдық салауаттану–адам денсаулығын қорғау мен нығайту жөніндегі дәрігерлік
Қоғамдық салауаттанудың төмендегідей бөлімдері бар: Медициналық салауаттану –отбасындағы, үйдегі,мектептегі,
Экономикалық салауаттану- адамдардың материалдық қамтамасыз етілуін, олардың өмір сүру
Әлеуметтік салауаттану-қоғамның әлеуметтік салауатты қолайлы болуын,білім,мәдениет,өнер.діни ұйымдардың деңгейін
Салауаттану – салауатты өмір салтының негізі: денсаулық адамнан бөліп
Ел президентінің «Қазақстан-2030» Жолдауында әрбір адамға өз денсаулығын
Салауатты өмір салты (СӨС)- адамның денсаулығын сақтап,нығайтуға арналған белсенді
Салауатты өмір салтын қалыптастыру- денсаулықты сақтау мен ауруларды алдына
Салауаттанудың оқу арқылы өз организімдерін жайлы өз білімдерін
Адамның әлеуметтік мәні- ең алдымен өзінің қоғамның бір
Сондай-ақ, өмірдегі материялдық-рухани ахуал да зор рөл атқарады.Сонымен адам
Денсаулық ұғымының анықтамасы-қалыпты толыққанды өмірге тек жақсы денсаулық
Денсаулықтың күйі көптеген биологиялық және әлеуметтік факторларға байланысты
Денсаулыққа әсер ететін факторлардың ішінде ең жетекші орынды
Қоршаған ортаның оганизімге әсеріне де үлкен көңіл бөледі.Ауаның
Үлкен мидициналық энциклопедиядағы анықтама бойынша: денсаулық-адам организімінің
Берілген анықтамалардан денсаулық түсінігі организімнің сыртқы орта жағдайларына
Салауатты өмір салтын қалыптастыру
Егемен елдің туын көкке көтеретін,әрине өркениетті ұрпақ.Ендеше сол елдің
Сондықан бүгінгі білім беру жүйесінде еліміздің өсіп өркендеуіне
Бұл жерде балаларға валеологиялық тәлім-тәрбие беру ерекше
Сабақты оқытудың белсенді түрлерін пайдаланып өткізген дұрыс: сюжетті
Сонымен қатар валеологиядан алған білі мен тәрбиенің бірлескен
Себебі мектептегі барлық жұмыстың бағыты салауатты
денсаулыққаа деген көзқарасын тәрбиелеу;
жас кезден бастап белсенді демалыс мәдениетін,қозғалыстың қажеттігін тәрбиелеу;
жас кезден бастап дұрыс тамақтану
зиянды әдеттердің алдын алу, осы заттардың зиянын түсіндіру.
Жоғарыда келтірілген түрлі бағыттағы негіздеулер мен валеологиялық тәлім-тәрбие беру
Бұл сызбада салауатты өмір сүруді қалыптастырудың бағыттары беріледі:
Дене тәрбиесі және спортпен шұғылдану;
Қоршаған орта, табиғатты қоғау;
Денсаулық және жыныстық тәрбие:
Тамақтану, еңбек, демалу гигиенасы ;
Жеке және қоғамдық гигиена талаптарын орындау;
Зиянды әдеттердің алдын алу;
Гиподинамиямен күрес.
Бұл бағыттармен жүргізілген жұмыс, валеологиялық білім беру жүйесін одан
Сызба 2 Салауатты өмір салтын
Қазіргі таңда республикамызда СӨСҚ қызметінің құрылымы мен жүйесі құрылған.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметі жоғары маманданған қызметкерлермен толық
Мәселелерді шешу үшін ведомство аралық деңгейдегі республикалық, облыстық, аудандық,
Міндеттердің жүзеге асырылу қарқыны СӨСҚ қызметінің директоратында квартал сайын
ҚР Білім және ғылым министрлігімен, ҚР Мәдениет, ақпарат және
ТМД мемлекеттерімен жасалған келісім-шарттары. Соңғы жылдары еліміздің салауатты өмір
СӨСҚ қызметінің негізгі бағыттары. Қазақстан 2030 жылдарына дейін Даму
Білім беретін бағдарламалар.СӨСҚ мамандарын даярлау және қайта даярлау. СӨСҚ
Салауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша мамандарды даярлау жөне қайта
Мемлекеттік оку, білім беру ұйымдарына валеология пәнін енгізіп, дамыту.
Міндеттерді жүзеге асыру мақсатында, салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесімен
СӨС мамандарын даярлауды одан әрі жетілдіре түсу ҚР Үкіметінің
СӨСҚПҰО мен Алматы мемлекеттік дәрігерлер білімін жетілдіру институты бірігіп
Медициналық колледждерде тұракты СӨСҚ бойынша жаттықтырушылар даярлайтын курстар жұмыс
Білім беру саласындағы валеология пәнінің мұғалімдерін даярлау әрдайым өткізілетін
Валеология бойынша бағдарламаны енгізу. Салауатты өмір салтын қалыптастырудың басты
91,6%, мектепке дейінгі балалар бақшасында
96,3%, орта арнайы білім беретін орындарда
—76,2% және жоғарғы оқу орындарында
—69,3% оқытылуда.
Республика мектептеріндегі сараптама зерттеу жұмыстарының көрсетіп отырғанындай, оқушылардың жеке
Ы.Алтынсарин атындағы мамандарымен бірігіл 5-6 сыныптар аралығында валеология
2003 жылы СӨСҚПҮО ҚР Білім және ғылым министрлігімен және
Профилактикалық бағдарламалар. Ұлттық Орталықта жинақталған тәжірибеге сүйене отырып,
Ақпараттық жүмыстар мен білім беру.
Қауіпсіз жауапты іс әрекет пен дағдыны қалыптастыру.
Салауатты өмір салтын ұстануға баулу.
Денсаулық сақгау қызметі мен әлеуметтік қызметтің халық қолы жететіндей
СӨС қалыптастыруда мемлекеттік саясатты күшейту, нормативтік қүқықтық негізді қалыптастыру.
Нысаналы топтарды тандаудағы басымдық - балалар, жасөспірімдер, жастар.
Халықтың ақпарат алу деңгейін жақсарту мақсатында, жасаған іс әрекеттеріне
Соңғы жылдары аурудың алдын алу және денсаулықты нығайту мәселелерімен
Бүгінгі танда профилактикалық бағдарламалар сапалы, жаңа деңгей жетістіктерін көрсетуде.
Жалпы халық үшін аурулардың алдын алу және денсаулықғы нығайтуға
Алкоголизм мен темекі шегу бағдарламасы
Статистикалық көрсеткіштер бойынша спирттік ішімдіктерді ішу мен темекі шегушілік
1998 жылғы СӨСҚПҮО-ның халықтың өмір салтын зерттеу нәтижесі бізге
2001 жыды қайта зерттеу жұмыстарын өткізген кезде темекі тартушьшардың
29 жастағылар арасында айқын байқалды: 12-14 және 18-19 жастағы
СӨСҚПҰО ұлттық зерттеу нәтижесі бойынша Қазақстан халқының 51% айына
1998-2000 жылдар көрсеткіштерін динамикада қарайтын болсақ, спирттік ішімдіктерді ішу
Темекі тарту мен спирттік ішімдіктерді қолданумен күресу бағдарламасының ұлттық
30 маусымда № 905 бұйрығымен "Салауатты өмір салты" кешенді
Бағдарламаның мақсаты — темекі тарту мен спирттік ішімдіктерді ішудің
Бағдарламаның міндеттері
1. Темекі мен спирттік ішімдіктерді таратуды реттеу мен оны
Ақпараттық білім беру мақсатында БАҚ-ның бар мүмкіндігін пайдалану, ақпаратты
Темекіні қоям деушілерге көмек көрсету (жаңа технологияларды енгізу —
Темекі тартудың алдын алу мен спирттік ішімдіктерді ішуге қарсы
Арнайы (нысаналы) топтар: жасөспірімдер мен жастар, фертильді (бала туу
Бағдарламаның жүзеге асырудағы нәтижелері. Міндеттерді жүзеге асыру мақсатында СӨСҚ
Темекі тарту мен спирттік ішімдіктерді қолданудың денсаулыққа зияндығы жайлы
Валеология пәні бойынша оқыту бағдарламаның жалпы білім беретін мектептерге
БАҚ-ын пайдалану — озге қауіп факторларымен қатар күнделікті эфирге
"Дүниежүзілік темекісіз күн", дүниежүзілік сайыс "Темекі тартуды таста да,
ДНО (Денсаулықты нығайту орталықтары) мен Емдік профилактикалық үйымдарда темекіге
Іс-шараларды жұргізу барысында темекі шегудің төмендегенін байқауға болады, әсіресе,
Ұлттық Орталықтың аймақтық салауатты өмір салтын қалыптастыру проблемалары орталықтарымен
Келешекке жоспар-Нормативтік-құқықтық базаны жетілдіре түсу, "Спирттік ішімдіктерді тұтынуды
-Темекі тартуды шектеу туралы заңды жетілдіре түсу, заң асты
-Жасөспірімдер мен жастар арасында темекі шегу мен спирттік ішімдіктер
-Қоғамдағы адамдардың спирттік ішімдіктер ішуге деген қарсы көзқарастарын дамыта
-Темекі шегу мен спирттік ішімдіктерді ішуге арналған альтернативті модельдерді
"Темекі шегуді таста да, жең!"-атты Халықаралық сайыстың тиімділік нәтижесін
Салауатты өмір салтын үгіттеу және насихаттау [23].
СӨСҚ ұйымының қызметі профилактикалық бағдарламаларды жүзеге асыру барысында
-өмір салтына байланысты іс әрекеттік патологиялар мен әлеуметтік негіздемелердің
-жұқпалы аурулар мен туберкулездің алдьш алу,
-ана мен баланың денсаулығын сақтау, репродуктивті денсаулыкты сақтау.
ДДҮ жобалары, интеграциялық бағдарламалар.
ЖЖБИА, ВИЧ\СПИД-тің алдын алу бағдарламасы. Статистикалық көрсеткіштер бойынша қазіргі
ЖЖБИА Қазақстанда індет секілді бағаланады. Ол індет тек генофондқа,
ВИЧ/СПИД атты ұлттық стратегия 2001-2005 жылдарға жасалған, Қазақстан Республикасындағы
Бағдарламаның мақсаты: ВИЧ/СПИД пен ЖЖБИА-дың Қазақстан республикасында таралу қарқынын
Бағдарлама міндеттері:
Ақпараттық қамтамасыз ету мен білім беру бағдарламасын жүзеге асыру
Халықтың қауіпсіз иньекциялық және жыныстық іс әрекеттерге байланысты білімін
Волонтерлік қозғалыстарды дамыту, лидерлер мен әлеуметтік қызметкерлерді дайындау.
Барлық осы мәселелермен айналысатын ұйымдардың басын біріктіру (мемлекеттік, қоғамдық,
Арнайы (нысаналы) топтар:
Жасөспірімдер мен жастар.
Педагогтар мен медицина қызметкерлері.
Есірткілерді иньекция арқылы түтынушылар (ЕИТ).
Коммерциялық секс қызметкерлері (РКС).
Журналистер
Волонтерлер.
Бағдарламаны жүзеге асыру нәтижелері. 1998 жылдан бастап салауатты өмір
Мемлекеттік оқу орындарының оқу бағдарламасына салауаттану курстары енгізіліп, оны
Орталықтан бүгінгі күнге дейін ВИЧ/СПИД, ЖЖБИА, аурудың аддын алу
"Жасөспірімдер мен жастар арасында есірткілерді пайдаланудың алдын алу" бағдарламасының
Бүгінгі таңда психоактивті заттарды қолдану дүниежүзілік қоғамдастық, қауымдастық бірлестік
Қазақстан Республикасында 2002 жылғы 1 қаңтардағы ресми деректер бойынша
Халық арасында заң бүзушылардың санының өсуіне есірткіні жиі қолдану
Есірткіге тәуелділіктен емделу қазіргі танда тек жалпылама ғана, үстірт
"Салауатты өмір салты" кешенді бағдарламасының басымды бағытының бірі "Есірткілерді
10-14 жас аралығындағы балалар екен. Есірткіге деген төуелділік ауруы
отбасындағы келіспеушілік, жанжал; бұл өмірде барлық нөрсені жасап, ұстап,
Бұл себептерден байқайтынымыз, егер жастар өздерін, сезімдерін дұрыс басқарып,
Есірткіге қарсы түрудың алдын алу жүмыстарын нашақорлармен емес, дені
Ол үшін барлық күш-жігерді келесі мәселелерге бағыттаған жөн:
Зиянды заттарға теріс көзқарасты қалыптастыру.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру арқылы өмір қүндылықтарына /махаббат, достық,
Өзін өзі жоғары бағалай білуге, алдына мақсат-міндеттер қоюға, әр
Әңгімелесу, араласу дағдысын дамытып, әлеуметтік жағынан әділ болу мен
— Ата-аналармен, мұғалімдер мен балалармен бірігіп тәрбиелік жүмыстарын өткізу.
СӨСҚПҰО-да волонтерлар, медициналық қызметкерлер, педагогтар, студенттер мен жастардың лидерлері
2000 жылы БҮҮ басқармасының қолдауымен "Есірткісіз өмір сүру" атты
2002 жылдың мамыр айында алғаш рет "Жастар нашақорлыққа, ВИЧ/СПИД-ке,
Ақпараттық білім беру бағдарламасын жасап, жасөспірімдер мен ата-аналарға, педагогтарға,
Республикамыздың барлық оқу орындарында "Тең-теңге" принципіне негізделген волонтерлік қозғалыстың
Есірткілік заттардың зияндығы жайлы жастардың білімін тексеру үшін арнайы
Инфекциялық аурулардың алдын алу бағдарламасы. Статистикалық шолу. Инфекциялық аурулар
ҚР Елбасы жарлығымен шыққан 1998 жылдың 18 мамырындағы №
Инфекциялық аурулардың алдын алудың құқықтық базасы
1995 жыл 29 ж. № 542 бүйрық "ҚР іш
1997ж.15тамыз №404 бүйрық
"Республикадағы вирусты гепатитпен ауырудың санын төмендету".
1995 ж. 28 желтоқсан № 539 бүйрық "ҚР сальмоноллез
1997 ж. 19 мамыр "Қазақстан Республикасы халқының денсаулығын қорғау"
1994 ж. 18 шілде "Қазақстан Республикасы халқының санитарлық эпидемиологиялық
КР Елбасының жарлығымен 1998 жылы 18 мамырдаға "ҚР азаматтарының
Бағдарламаның мақсаты:
- Адамдарда өз денсаулығына деген дүрыс көзқарасты қалыптастыру мен
Бағдарламаның міндеттері:
-Басым топтарды
- Жұқпалы аурулардың аддын алу мәселелері бойынша халықтың білім
-Жаттықтырушыларға оқыту бағдарламаларын жасау.
- Білім беру семинарларын, медицина қызметкерлері-тренерлерге тренинг өткізу.
- Инфекциялық аурулардың алдын алу үшін көрнекілік — ақпараттық
- БАҚ-ның қатысымен халықпен жұмыс істеу.
- Инфекциялық аурулардың алдын алуға жасалған бағдарламаның тиімділігін мониторинг
- Халықаралық, қоғамдық ұйымдар мен фондыларды бірігіп жұмыс істеуге
Ғылыми-тәжірибелік конференция резолюциясында мемлекеттік және ведомствалар арасында жасалып жатқан
1.2 Зиянды әдеттердің пайда болу себептері мен салдары
Адам денсаулығының статусында жеке тұлғаның қауіп-қатерді бағалауы аурудың алдын
Қауіп-қатер халықтың топтары мен индивидтердің санымен қатар
Қауіп-қатер факторлары мынадай түрлерге бөлінеді:
Тәрбиелік–шылы мшегу,нашақорлық,ішімдік,дұрыс тамақтанбау, физиологиялық
Генетикалық-тұқым қуалауға бейімділік
Биологиялық- қан қысымының көтерілу, жарақат алу аурулары.
Әлеуметтік-төмен деңгейдегі білім,төмен деңгейдегі табыс, кәсіби қауіп, нашар тұрмыстық
Қоршаған орта -кең байтақ ортаның ластануына (топырақ,атмосфера,су,азық-түлік).
Табиғи-климаттық- атмосфераның тез өзгеруі, жоғары магниттік және т.б. радиоактивтік
Қауіп-қатердің біріңғай түрлері анықталған. Оларға алдын-алуға жалпы ортақ стратегия
Гигиеналық тәрбие ең алдымен қауіп-қатердің факторына әсер етеді
Денсаулыққа пайдалы дағдылардың қалыптасуы денсаулықтың нығаюына,қайта түзелуі мен сақталуына
Көп елдердегі тұрғындардың залалды дағдыларға бой алдыруы,мұның етек алып
Дағды бір немесе бірнеше қимылды әлденеше рет атқару қажеттілігінен
Адам денсаулығына оңдыртпайтын кесел келтіретін айдай әлемге мәлім дағдылар
амфетамин түріндегі заттар (кокайн және коко жапырақтары)
каннабис түріндегі заттар (марихуана,гашиш);
галлюционоген түріндегі заттар (лизергид,мескалин)
каба түріндегі заттар
апин түріндегі заттар (морфин,героин,кодейн);
эфирлі ерітінділер түріндегі заттар (толуол,ацетон және тетрахлорметан).
Жоғарыда аталған дәрі-дәрмектер емдеу мақсатында пайдаланылады және адам организімі
Осыдан кейін-ақ пайда болатын жайбарақаттылыққа,тез өзгеріп,құбыла бастайтын,түрленіп-түстіленген елестер және
V- VІ ғасырдағы араб елдерінде жүзімнен таза
сырада -3-6%, шарапта – 10-14%, виски, арақ, джин, бренди,
БДДСҰ сарапшылары тәуелділікті тудырып, денсаулыққа залал келтіретін есірткі
Белсенді сондай-ақ қылықсыз темекі тартып жүргенде жүктілік барысын
Профилактика-экологиялық,экономикалық,медициналық санитарлық шаралардың кешенді жүйесі.Денсаулыққа қатер залалды дағдыларға қарсы
1.Әсіресе өскелең ұрпаққа есірткі заттарды алуға тосқауыл қою және
2.Залалды дағдыларға деген үйірсектікке бой алдырайын деп
3.Барлық бұқаралық ақпарат құралдарының мүмкін болар арналары арқылы жүйелі
4.Жастар арасында өткізілетін медициналық,педагогикалық жұмысқа адам организіміне деген
Қылықсыз темекі тарту проблемасына жөні бөлек арнайы дәріс
Темекі мен насыбайдың зияны өте қателі болып отыр.
1.Темекі мен насыбайың зияны жөнінде ақпараттық үгіт және ағарту
Темекі мен насыбайдың құрамы және ондағы зиянды
Салауатты өмір салтын насихаттау темекінің зияны туралы ұлы адамдардың
Бальзак: Темекі тәнді зақымдайды, ақыл ойды күйзелтеді, ұлыттарды топастандырады.
Яков: «Темекі тарту - жанарға залалды, келбетке кеселді, миға
Осындай тәлімдік нақыл сөздерді болашақ ұрпақ, ертеңгі азамат ескерер
Рак ауруы
Есту, көру мүшелерінің нашарлауы
Жүрек ауруы
Аллергиялық аурулар
Жүйке-психикалық ауру
Темекі түтіні
Метил спирті, (акролейн), анилин
марганец
көмір қышқыл газы
мышъяк, смола
май,сірке, валериан қышқылдары
Сызба 3
Тропикалық аймақтарда цэцэ деген шыбын тіршілік етеді. Егер ол
Сонау жаугершілік заманда қазақтар мен жоңғарлардың соғысы кезінде қазақта
Сол мезетте әскеріне бұйрық беріп әлгі белгісіз өсімдікті жинатып
Олар мына заттар мен оның қосылыстарынан тұрады. Бейорганикалық заттардан
Органикалық заттардан: алколидтар (никотин және оның туындылары), аромат көмірсутектер
Насыбай аты төңірекке түкіріп отырудың өзі-ақ, оның пайдалы-зиянды екенін
Темекі тарту ежелгі замандарда пайда болған. Мысалы, Мысырда фарондардың
Европаға темекіні XVI ғасырда әйгілі теңізші Христофор Колумб әкелген
Бірақ темекі салдары көп ұзамай байқала түсті. Жан қинаған
ерін, тіл, тамақ өкпе ауралары тарай бастады. Темекі өртінен
Мысалы, 1603 жылы Англияда оба ауруы шіркеу
осыған баулыса, кейінірек
Әйтсе де, темекіге қарсы күрес бәсеңдемеді. Темекі құрамындағы улы
Темекі жаңалап тартқан сайын түтінмен ішке баратын уытты заттар
Никотин мен көміртегі тотығы оттегінің алмасуы қиындатып, темекі тартылғаннан
Сөйтіп, қазіргі кезде темекінің адам ағзасына келтірер зияны өлшеусіз,
Фильтрлі темекінің қағаз өткізгіші никотиннің 20%, қоспа заттардың 10%,
Темекі шығаратын монополиялар никотині мен смоласы аз, зиянсыз деген
Біздің елімізде барлық қоғамдық орындарда, көліктерде темекі шегуге тыйым
Темекінің зияны дәлелденді, көптеген адамдар темекіні тастады, "пассивті" темекі
С. Рахманеинов, тіпті терапевт дәрігер С. Боткин және т.
Л.Н.Толстой темекіні тастап, былай деді: «Мен мүлдем басқа адам
Ұлы терапевт дәрігер С.П.Боткин темекіні қатты шегетін болыпты.
Міне, ұлы шахматшы А.Алехиннің пікірі: «..никотин есте сақтауды әлсіретеді,
Темекі шегудің ақыл-ой жұмысы үшін зиянды екенін атақты адамдар
Егер жасөспірімдер туралы сөз қозғасақ. онда былай деп кесіп
Конькимен сырғанаудан еліміздің бірнеше дүркін жеңімпазы И. Аниканов былай
Алғаш рет темекі шеккенде тамақ жыбырлап, жүректің қағысы жиілейді,
Кейбір адамдар темекі сатып ала тұрып мемлекетке пайда әкелем
Темекіні мемлекет неліктен сатуға мәжбүр. Өйткені организдері әбден үйреніп
Жасөспірімдер ағзасына алкоголь ішімдігінің әсері
Алкоголь қанды жақсартпайды, керісінше анемияға алып келеді. Жасөспірімдер ағзасына
Ересектердің миына қарағанда баланың миы суғабай, миды қоректендіретін тамыр
XIX ғасырдың аяғында дәрігер Морис Ленде 6 мен 15
Егер адамның қабылдаған ішімдігін 100% деп алсақ, соның 10%
Алкоголь қанның қызыл клеткалары мен ақ клеткаларының белсен-ділігін төмендетеді.
Жасөспірімдердің есею кезеңіне де алкоголь өте зиян: ағзаны әлсіретіп
Төрт жасар бала шамалы ликерге батырылған бисквит жеген соң
Қорыта айтқанда адам өмірге келген соң өзіне жат
Зиянды әдеттердің денсаулыққа қауіп қатерлігі
Жастардың жыныстық іс әрекетә репродуктивті денсаулығына байланысты мәселелердің күрделенуі
Көптеген алдына алу бағдарламалары білім беру жүйесі
Әрдайым балалар мен жасөспірімдерге арналған бағдарламалар ата-аналар мен
Бұндай қиыншылықтардың себептері көп, олар жыныстық тәрбие мәселесін
Дүниежүзілік тәжірибелер көрсетіп отырғандай, мұндай бағдарламаларды жүзеге асыру
қоғам мен ата-аналар осындай бағдарламаларды кеңінен қолданған кезде
балалар жасөспірімдер мен жастарды өз денсаулығын күтуге, жауаптылықпен қарап
жастарға репродуктивті денсаулықты сақтауға байланысты қызмет көрсету жеңіл
Қазіргі кезде жастардың жыныстық тіршілігіне байланысты жемісті жұмыстар
Жастарға жыныстық тәрбиеге байланысты берілетін көптеген тиімді бағдарламалар мектеп
БДДСҰ жасаған мыңдаған баяндамалар мен зерттеулерін талдау негізінде
1995 көрнекті американ ғалымы Кирби 49 мектеп бағдарламасын
Кирбидің көзқарасы бойынша, тиімді бағдарламалардың ерекшелігі мынада
Жыныстық іс әрекетті өзгерту мен денсаулыққа қауіптің
Бағдарламаның негізінде әлеуметтік зерттеу және саналы іс әрекет
Оқыту тиімді өтуі үшін бағдарламалар сабақтың
Бағдарламалар білім беру барысында әртүрлі әдістемелерді қолдануды қарастырған.Әдістерді
Бағдарлама міндетті түрде оқушыларға жыныстық қатынасқа
Оқыту барысында жыныстық қатынасқа әсерін тигізетін әлеуметтік факторларға
Тиімді бағдарламаларды іс-әрекет типтерінің қалыптасуына, жеке
Бағдарлама мазмұнында қорғану шараларынсыз жыныстық қарым-қатынасқа
Тиімді бағдарламалар мұғалімдер мен осы саланың өзге де мамандық
Жыныстық тәрбие бойынша жастар мен жасөспірімдерге арналып жасалған
Егер де жақсы деген бағдарламалар кең көлемді
Жыныстық қатынастар арқылы жұғатын аурулардың түрлері
Адам ағзасына жыныстық қатынастар арқылы жұғатын аурулардың түрлері: гогорея,
сары ауру, ЖҚТБ
Осы аталып өтілген аурулардың өзіне қысқа түрде мәліметтер төмендегіше;
Гонорея- Бұл дертті де микроптар таратады.
Сифилис-бұл дертті арнаулы микроптар таратады.
Генталді герпес- Гениталды герпес-жай герпес вирусы туғызатын ұзақ
Трихомониоз-бұл жыныс қатынасы арқылы тарайтын бір клеткалы жай паразиттер.
Хломидиоз-хламидтар бұл бактерия мен вирустардың арасында орын алатын микроорганизімдер.
Хломидиоз ең көп тарған ЖҚАБИ.
Сары ауру- Ең жиі кездесетін ЖҚАБИ түрі сары ауру
ЖҚТБ- адамның жүре бара
ЖҚТБ – ағзаның қорғаныс қабілетінің
Қоздырғыш- өмірдің қарапайым түрі.
АҚТҚ- (вирус иммунодифицита человека), адамның қорғаныш тапшылығының қоздырғышы
АҚТҚ жұқпасы-АҚТҚ-ны жұқтырған кезде ағзаның өмір сүруге маңызды
АҚТҚ позитивті-қорғаныш тапшылығымен зақымданған адам;
ЖҚТБ-(синдром приобретенного иммунодефицита)-жұқтырылған қорғаныш тапшылығының белгісі (ЖҚТБ) АҚТҚ
Адамның қорғаныш (иммундық) жүйесі – ауру туғызатын микроптардан, вирустардан,
Адамның қорғаныш тапшылығының қоздырғышы ағзаның өмір сүруге
ЖҚТБ/АҚТҚ –ның әлемнің және Қазақстан Республикасында таралуы.Адамның қорғаныш
Көптеген елдерде АҚТҚ індеті соңғы жылдардағы
АҚТҚ/ЖҚТБ індеті біздің елдерді құр қалдырған жоқ.Қазақстанда бірінші
Бүгінгі күні АҚТҚ Қазақстан барлық облысында
Барлық мәліметтерге қарағанда Қазақстан Республикасында 13500 АҚТҚ –мен зақымданған
№ Қала мен аудан атаулары Балалар Барлығы Жалпы
1. Арыс
2. Бәйдібек
3. Қазығұрт
4. Махтаарал
5. Ордабасы
6. Отырар
7. Сайрам
8. Сарыағаш
9. Созақ
10. Төлеби
11. Түлкібас
12. Кентау
13. Түркістан
14. Шымкент
15. Түрлі ұлттар
16. Барлығы
Кесте 1 АҚТҚ – мен 2007 жылы
ЖҚТБ бірнеше жолдар арқылы жұғады.
1. Жынысты қатнас арқылы
2.Тері асты инфекциясын жасау
3. ЖҚТБ ауруымен ауырған екі қабат
4. Қан құю кезінде АҚТҚ вирусы
5.Қолдағы, тістегі, аяқтағы кішкентай жарылып
№ Қала мен аудан атаулары Балалар Барлығы Жалпы
1. Арыс
2. Бәйдібек
3. Қазығұрт
4. Махтаарал
5. Ордабасы
6. Отырар
7. Сайрам
8. Сарыағаш
9. Созақ
10. Төлеби
11. Түлкібас
12. Кентау
13. Түркістан
14. Шымкент
15. Түрлі ұлттар
16. Барлығы
Кесте 2 ЖҚТБ– мен 2007 жылы тіркелген
ЖҚТБ ауруларының белгілері
1. Ештеңе істемей өте
2. Безгек ауруымен ауырғандай
3. Бездердің мөлшерден тыс
4. Ауыз қуысында ерекше
Қазіргі таңда ең қатерлі ауруладың бірі болып отырған ауру.
ЖҚТБ бірнеше жолдар арқылы жуғады.
1. Жынысты қатынас арқылы
2.Тері асты инфекциясын жасау
3. ЖҚТБ ауруымен ауырған екі қабат
4. Қан құю кезінде АҚТҚ вирусы
5.Қолдағы, тістегі, аяқтағы кішкентай жарылып
Қоршаған ортаның жағдайы және және денсаулық.БҰҰ-ның климаттың өзгеруi жөнiндегi
«Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау» бағдарламасының
2005 жылы парник газдарының жалпы эмиссиялары 1992 жылдың деңгейінен
Ғалымдардың бағалауы бойынша, уақыттың 31-жылдық кесіндісі ішінде Қазақстан үстіндегі
Озон қабатын бұзатын заттар (ОҚБЗ) эмиссияларының қазіргі көлемдерін және
Аумақтың ауқымдығы, Еуразия ортасында орналасуы, флора мен фауна түрлерінің
Эндемикалық, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерді, бірегей
Қазақстандағы 178 сүт қоректілердің арасында жұмыс істейтін қорықтарда 140
Республикада ұялайтын құстар түрінен қорықтықтарда құстың 346 түрі ұялайды,
Биологиялық сан алуандықты сақтау үшін ормандар үлкен маңызға ие.
«2004-2006 жылдарға арналған «Қазақстан ормандары» бағдарламасын бекiту туралы» Қазақстан
Орманды қалпына келтіру жұмыстарының жалпы көлемі республика бойынша тұтастай
Бүгінгі күні республика аумағының 70% жерлері әртүрлі деңгейде шөлейттену
Республиканың табиғи ерекшеліктері антропогендік әсерлерге әлсіз орнықтылықтың себебі болып
Сурет 1 Ормандарды қалпына келтіру, мың га
Тұтастай алғанда республика бойынша жер сапасының нашарлауға орнықты үрдісі
Арал теңізі акваториясының апаттық қысқаруы Арал өңірін экологиялық қияпат
Арал маңының проблемаларын кешенді шешу жөніндегі бағдарламаны іске асырудың
Сырдария өзенінің Қазалы және Қызылорда гидротораптардан төмен өткізушілік қабілеті
Сол кезде Арал маңының өңірлерінде жұмыс істеп тұрған су
Тұтастай алғанда қолданып жатқан шараларға қарамастан, өңірдегі экологиялық жағдай
Семей өңірі (Семей сынақ ядролық полигоны - ССЯП) полигонның
Семей өңірінің халқы денсаулығының жай-күйін динамикада талдау Семей сынақ
2005 – 2007 жылдарға арналған бұрынғы Семей сынақ ядролық
Аймақтың қауіптілігі Дозасы бэр Облыс, аудан, елді мекендер
1
Төтенше қауіп-қатерлі аймақ
100
Семей облысы
Абай, Бесқарағай, Жаңасемей аудандары
2 Қауіп-қатерлі аймақ 35-100 Семей облысы
Бесқарағай, Жаңасемей, Абай, Абралы аудандары
Павлодар облысы
Май ауданы
3
Орташа қауіп-қатерлі аймақ
7-100
Семей облысы
Семей, Курчатов қаласы, Шүбартау, Аягөз ауданы Бородуллихин, новошульба.
Қарағанды облысы
Егіндібұлақ ауданы
Павлодар облысы
Май ауданы
Шығыс Қазақстан облысы
Өскемен, Лениноград, Глубокин, Таврия, Шемонайха аудандары.
Кесте 3 Қазақстан жеріндегі радиациялқ апатты аймақтары
Жоғарыда келтірілген шынайы фактілер Қазақстанның қасиетті топырағы, ауасы мен
Экологиялық апат түрлері
Апаттың зардаптары
Апаттан қорғау жолдары
Ортаның ластануы
Техногенді апат
Ресурстардың таусылуы
Топырақтың эрозиясы
Озон қабатының жұқаруы
Табиғат апаттары
(жер сілкіну, сел, цунами, циклон, жүт, вулкандар атқылауы, теңіздер
Адамдардың ауруға ұшырауы
Қаншама миллиондаған адамдардың қырылуы
Ел экономикасының төменділігі
Өнімнің жетіспеуі
Ультракүлгін сәулелерінің зардаптары
Адамдар шығыны-
ның көптігі, эконо-микалық шығындар
Ластанудың себептерін табу
Адамдарға үгіт-насихат жүргізу керек, ондай объектілерді қала-дан алыс жерде
тиімді пайдалану керек
Тыңайтқыштар беру керек
Ауаға зиян газдарды жібермеу керек
Алдын-ала
дайындық жүру және олардың болуын алдын-ала хабарлау керек
Кесте 4 Қазақстанда қалыптасқан экологиялық апаттар, оның
Бағдарлама шеңберінде ядролық және радиациялы – қауіпті объекті-лердің қауіпсіздігін
Мұнай өндіру кәсіпорындары Қазақстанның мұнай газ кенорындарын 100-жылдық игерудің
Каспий теңізі суларының, әсіресе солтүстік және шығыс акваторияларының ластануы
Ластанудың нәтижесінде Солтүстік Каспий ихтиофаунасының өмірлік іс-әрекетінде өзгерістерге әкелді:
Мұнай өндіру кәсіпорындарында ағынды суларды кәдеге жаратудың тиімді жүйесінің
Мұнай кәсіпшіліктер аумағының радиациялық ластануы өзекті мәселе болып кетті.
Мұнай өндіру аумақтарында халық денсаулығы ерекше алаңдатушылықты туғызады, оның
Осы барлық факторлар мұнай өндірудің қоршаған ортаға әсер ету
Жер асты және жер беті суларының сапалық және сандық
Сарқынды сулардың жер беті суларына төгінділерінің көлемі 2006 жылы
2006 жылы зерттелген су объектілерінің жалпы санынан «тазаға» тек
Күн тәртібінен сапалы сумен қамтамасыз ету мәселесі алынбайды. Республиканың
Шекаралас аумақтарда құралатын және республиканың аумағына ластанған болып келетін
Оларға мұнайгаз кешенінің, жылу энергетикасының, тау рудалық және өндеу
Консервіленген мұнай және қысымдық ұнғымаларды, өз бетінше төгілетін гидрогеологиялық
Соңғы уақытта олар зымыран тасымалдағыштардың (ЗТ) сынамалық және оқытулық
Қазіргі уақытта, Қазақстан Республикасы бойынша орташа, бір тұрғынға есептегенде,
Сурет 2 Қазақстан Республикасының стацион қозғалмалы арлық
және қозғалмалы көздерінен жалпы шығарындылары санының
динамикасы
Графикті талдау көрсеткендей, соңғы жылдар ішінде республика бойынша стационарлық
Қазақстан Республикасында атмосфералық ауаның стационарлық көздерінен ластануының негізгі себептері
Сурет 3 Қазақстан Республикасы қалаларының ластану индексінің динамикасы
«Қазгидромет» РМК бақылауларының деректері бойынша Қазақстан қалаларының атмосфералық ауасындағы
2006 жылы 2005 жылмен салыстырғанда Ақтау, Ақтөбе, Атырау, Балқаш,
Қазақстанның негізгі экологиялық проблемаларының бірі болып радиоактивтік ластану табылады.
ядролық қаруды сынау нәтижесінде ластанған аумақтар;
мұнай өндіру қалдықтары және пайдаланып болған мұнай жабдықтары;
иондайтын сәулелену көздерін пайдаланып біткен ядролық реакторлардың қалдықтары;
Қазақстан аумағында табиғи радиоактивтіліктің жоғары деңгейін шарттайтын алты ірі
Қазақстандағы ең басты доза құрушы факторларының бірі әлі күнге
Химиялық ластанудың проблемасы адаммен шаруашылық қызмет процесінде пайдаланылатын химиялық
Жерлердің ластануының негізгі көздері болып республикада өнеркәсіп, энергетика кәсіпорындарының,
Экономиканың өндіріс қалдықтарының ең көп көлемін құрайтын салалары болып
Түсті металлургия қалдықтарын жинақтауыштар алып жатқан аудандар 15 мыңға
Барлық дерлік ірі қалаларда әрі өсіп келетін тұрмыстық қалдықтарды
Қазақстанда 2000-2006 жылдар кезеңінде 197 мыңнан астам төтенше жағдайлар
Қоршаған ортаны қорғау, табиғи байлықтарды ұлғайту және сақта, оларды
Екіншіден, осы мақсатқа бағытталған мемлекеттік нормативтік-құқықтық актілер мен заңдар,
Мемлекеттік заңдар мен халықаралық келісімдерге сәйкес, қазіргі және болашақ
Ендігі біздің мақсатымыз, мектеп түлетері мен жастарымызды алдында тұрған
Сонымен адамның денсаулығының төмендеп ,ауруға шалдығуын ағзаның ортаға толық
Ғалымдардың есептеулері бойынша адамдардың денсаулық жағдайы
50-52% -ы өмір сүру салтына ,20-25%-ы тұқым қуалау факторына
Адамның денсаулығына зиянды әсер ететін факторлардың ішінде
1.3 Колледждегі валеологиялық білім берудің дайындық бағыты
Оқушылардың салауатты өмір сүру салтын қалыптастыру, кәсіби деңгейін дамыту,
Биологиядан бөлінген
Экологиядан бөлінген
Валеоогиядан бөлінген
Дене шынықтыру бөлінген 120 сағ
Мұны 1 диаграммадан көруге болады:
Сурет 4 Жаратылыстану пәндеріне бөлінген сағат
44%-дене шынықтыру
26%-биология
15%-валеология
15-%-экология
Жоғарыдағы пайыздық көрсеткіштерді талдайтын болсақ, валеология мен экология пәндеріндегі
Зерттеу жұмысын жүргізу мақсатында оқу жылының барысында тәлімгерлердің тәрбиелік
Қаржы бөлімінің студенттер саны:
І курс бойынша
ІІ курс бойынша
ІІІ курс бойынша
Гидромелиоративтік бөлімнің студенттер саны:
І курс бойынша
ІІ курс бойынша
ІІІ курс бойынша
Салалық технологиялар бөлімінің студенттер саны:
І курс бойынша
ІІ курс бойынша
ІІІ курс бойынша
Экономика,аудит және есеп бөлімінің студенттер саны:
І курс бойынша
ІІ курс бойынша
ІІІ курс бойынша
Заңтану бөлімінің студенттер саны:
І курс бойынша
ІІ курс бойынша
ІІІ курс бойынша
Тестілеу нәтижесінде - 20% салауатты өмір сүру салтын қалыптастыру
Денсаулыққа көп зиян келтіретін шылым шегу болып табылады.
№1 Сіздің жасыңыз нешеде? 22,5%-12 жас,23,5%-16
№2 «Сіздің жынысыңыз» 70%-қыз 30%-ұлдар
№3 «Шылым шегесіз бе?» 75%-,ия 25%-жоқ
№4 «Алғаш рет темекі шеккеннен алған әсеріңіз» 90%-әлсіздік, бастың
№5 «Қанша уақыттан бері шылым тартасыз» 70%-жыл, 20%-2жыл,10%-2жылға жуық.
№6 «Қандай себептермен шектіңіз?» 60%-шегіп көрейін деген едім. 40%-ерте
№7 «Үйде ата-аналарыңыз шегеді ме?» 80%-ия, 20%-жоқ.
№8 «Бір тал темекінің өзі 15 минут өміріңізді
№9 «Пассивті шылым шегетіндер кімдер екенін білесіз бе?» 95%-жоқ
№10 «Не үшін шылым шегесіз ?» 40%-жігіттерге ұнауы үшін.
Ал ұлдарға 3 сұрақпен жауаптың 3варианты берілді.
1- сұрақ «Сенің араласатын қыздарың шылым шегеді, бұған қалай
2-сұрақ «Сенің дос қызыңның шылым шеккеніне қалай қарайсың» 1%-қарсы
3-сұрақ «Сен болашақта әйеліңнің темекі шеккенін қалайсың ба?» 99
Колледж студенттері арасында жүргізілген сауалнама олардың 10-11
Сурет 5 Жас ерекшеліктеріне қарай темекі
Ал ұлдар 24%-10 жаста, 40%-13 жаста 14-16 жаста
Сурет 6 Жас ерекшеліктеріне қарай темекі шегетін ұл
Анкеталық сұрақтың нәтижесінен жасаған қорытындымыз: қазіргі жастардың 100%-тен
Сызба 4
Осыған орай, колледж тәрбие ісі жөніндегі директордың орынбасары, валеология,
1 бөлім СӨС арналған оқу және тәрбие бағдарламаларын енгізу
а)ЖҚТБ (СПИД) мәселелері және оның алдын алу
б)Зиянды заттарды қолданудың алдын алу шаралары, т.б.
2 бөлім Денсаулықты сақтау
а) Санитарлық-гигиеналық жағдай: температура,түс гаммалары т.б.
б)Сабақ кестесіне бақылау
в)Үзіліс уақыты
г)Ыстық тамақты ұйымдастыру
д)Дәрігерлік тексеріс
е)Арнайы дәрігерлік топтың құрылуы
ж)Денсаулық беті.
3 бөлім Спорттық сауықтыру мерекелерін ұйымдастыру
а)спорттық секциялар
б)әр түрлі мерекелер
в) әр түрлі спорттық жарыстар
г) призиденттік тест тапсыру
д) денсаулық күндері
е) жазғы демалысты ұйымдастыру
4 бөлім СӨС қалыптастыру барысында жүргізілетін мерекелер
а)сабақтар
б)клубтардың жұмысы(Денсаулық,Рауан,Дебат,т.б.)
в)дөңгелек стол басында кездесулер,кештер КВН, ата-аналар жиналысы,дәрігер қызметкелерімен кездесу.
5 бөлім Кітапханалар
а)СӨС тұралы арнайы стенд
б)арнайы әдебиеттер
в) СӨС Денсаулық Валеология және т.б.
г)журнал-газеттер
6 бөлім Колледжден тыс мекемелер
а)қалалық емхана
б) қалалық ЖҚТБ орталығы
Жұмыстың мазмұнында келтірілген теориялық негіздеулер, салауатты өмір сүру салтын
СӨС орталығының жұмысы
Колледждегі медбибі бөлмесі
1.педагогикалық кеңес
2.арнайы дәрігерлік топ
3.егу жұмыстары
4.денсаулық беті
Дене шынықтыру,
сауықтыру орны
1.жарыстар
2.сайыстар
3.денсаулық күндері
Кітапхана
1.СӨС тұралы арнайы стенд
2.арнайы әдебиеттер
3.СӨС денсаулық,валеология т.б.
журнал-газеттер
Колледждің басқа
мекемелермен байланысы
1.қалалық емхана
2.қалалық ЖҚТБ орталығы
Сызба 5 Колледжде ашылған СӨС орталығындағы жұмыс жүйесінің бағдарламасы
Міне осындай жүйелі түрде құрылған жоспар барысында,биылғы оқу жылында
Атап айтқанда «Салауатты өмір сүру салтын қалыптастырайық» атты тәрбие
Валеология пәнінен студенттер салауатты өмір сүру салтын ұстануды оқып,біліп
Зерттеу нәтижесінде оқушылардың «Ластанған ауаның адам ағзасына әсері», «Шылым
Колледжімізде студенттердің 38% өнер жолында,47% спорт жолында,
15% ғылыми ізденіс жолында.
Қорыта келгенде айтарымыз валеологиялық білім мен тәрбиенің бірлескен
Сондықтан оқушылардың дені сау болу үшін жақсы дәстүрлер
Салауатты өмір салтын қалыптастырудың басты бағыттары мен міндеттерін жүзеге
Азаматтық қасиеті;
Еңбекке деген қарым-қатынасы, мамандыққа қызығуы;
Дене және ақыл ойының жарамдылығы;
Білім, білік дағдысының жетілуі, т.с.с
Диаграммадан көріп отырғанымыздай экологиялық тәрбие 20% көрсетіп отыр. Қазіргі
Сондықтан оқушылар құқықтық білімдер негізін меңгере отырып, оны әрі
Сурет 7 Тәлімгерлердің түрлі тәрбие жұмыстарын бөлісуі
(сұрақталғандардың пайыздық көрсеткіші)
50%- оқу-білім тәрбиесі
20%-экономикалық тәрбие
13%-құқықтық тәрбие
10%-мәдени-эстетикалық тәрбие
7%-салауатты өмір сүру салтын қалыптастыру тәрбиесі
Тәрбиенің осы түрлерінің көрсеткішінің төмен болу себебін анықтау барысында,
Әдістемелік жабдықтың сапасы және қолда бары
Қолданылатын оқу-әдістемелік құралдар
Бағдарламалар
Автор алалуы Саны мен нұсқасы
Сәтбаев Х.Қ.
Нілдабаева Ж.б.
Әбішова З.С.
Валеология 40
Л.З.Тель, Е.Д.Даленов Арнайы валеология 10
Кесте 5 «Валеология» пәнінің оқулықтармен қамтамасыз етілуі
Бұл оқулықтардың өзі де тек, ЖОО студенттеріне арналған. Ал
Колледж студенттерінің валеологиялық сауттылығын қалыптастыру мақсатымен автордың өзі
Зерттеу жұмысы студенттердің валеологиялық сауаттылық деңгейін анықтау үшін және
1.Студенттердің валеологиялық категорияларының оның маңыздарын түсіну деңгейін анықтау.
2.Студенттердің денсаулыққа қауіпті факторларды меңгеруін анықтау
Төмендегі кестеде студенттердің саны көрсетіледі.
Мамандар бойынша 2006-2007оқу жылында 2007-2008оқу жылында Барлығы
Экономика,аудит және есеп
241
242
283
Қаржы бөлімі
255
180
435
Салалық технологиялар
185
286
471
Гидромелиорация
278
222
500
Заңтану
198
202
400
Кесте 6
Зерттеу жұмысымыз бойынша 2006-2007 оқу жылдарында колледж студенттеріне «Сіз
Мінездемелік жауаптар дұрыс жауаптар дұрыс емес жауап жоқ
жылдары 2006-2007 2007-2008 2006-2007 2007-2008 2006-2007 2007-2008
Валеология ілімі жайында түсінігі
5,5
7,8
27
19
67,5
70,2
Салауатты өмір
салты түсінігі
17,1
10,4
19,7
20,4
63,2
69,2
Гигиена ережелері
10,6
9,2
34,5
30,8
54,9
60,0
Денсаулық ұғымы түсінігі
3,0
5,4
18,2
11,2
78,8
83,4
Кесте 7 Студенттердің валеологиялық сауаттылықты меңгеруі
Кестені қорытындылай келе студенттердің валеология ілім жайлы нашар білетіні
Бұл көрсеткіш колледжде салауатты өмір салтын қалыптастыруды дұрыс ұйымдастырмаудың,
Зерттеу жұмысының екінші кезеңінде 2007-2008 оқу жылдарында тағы да
Мінездемелік
жауаптар Дұрыс жауаптар Дұрыс емес Жауап
жылдары 2006-2007 2007-2008 2006-2007 2007-2008 2006-2007 2007-2008
Валеология ілімі жайында түсінік 80,1 72,3 1,3
Салауатты өмір салты түсінігі 61,7 78,2 0,3 0,8 0,2
Гигиена ережелері 52,3 67,8 1,2 1,7 1,4 1,2
Денсаулық ұғымы түсінігі 50,9 71,3 1,9 1,1 1,7 2,2
Кесте 8 Студенттердің валеологиялық сауттылықты меңгеруі
Кестеден көріп отырғандай, алдыңғы 2006-2007 оқу жылындағы жүргізілген
Бұл көрсеткіш колледж студенттері үшін валеологиялық білімді меңгерудің қаншалықты
Жоғарыда келтірілген теориялық, практикалық негіздеулер мен зерттеу нәтижелерін саралай
Сурет 8 Колледж
деген сұраққа студенттердің берген жауабы
2006-2007 оқу жылында жүргізілген сауалнама сұрағының көрсеткіші
«иә» жауабы 20%, «жоқ» жауабы 55%, 2007-2008
ІІ СТУДЕНТТЕРДІҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ВАЛЕОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ
2.1 Валеология пәнін оқытуда пәнаралық байланыстарды пайдалану жолдары
Егемен еліміздің жаңару кезеңінде, қоғамымыздың ілгерілеу процесінде адам факторының
Пәнаралық байланыстың қазіргі оқыту-тәрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүниетанымын
Пәнаралық байланыс педагогика ғылымында философиялық психологиялық, дидактикалық және
Валеология тарихында пәнаралық байланыс ертеден зерттелініп келе жатқан
Валеологиялық ой – пікірдің дамуында және колледж тәжірибесінде
Ұлы педагогтар Я.А Коменский (1592-1670), И.Г.Песталоции (1746-1827), К.Д.Ушинский (1824-1870),
Сонымен бірге шығыстың ұлы ойшылдары Әл-Фарабидің (870-968) Ибн-Синаның (930-1037)
Сонымен қатар қазақ халқының ортамызға қайта оралған ірі зиялылары
Белгілі педагогтардың М.Н.Скаткин, М.А.Данилов, И.Д.Зверев, И.И.Петрова, А.А.Бейсенбаева және
Валеология бөлімдері (жалпы валеоогия,дене тәрбиесі адамның тазалығы гигиена)
Пәнаралық байланысты жүзеге асыру жолдары
Пәнаралық байланыстарды әр жақтылы міндетті оқу-тәрбие процесі арқылы жүзеге
Оқушыларға барлық пәннен білім беретін мұғалімдеріміз өздерінің мамандығын,оның
Пәнаралық байлныста күнделікті сабақ өткізуде пайдалану
Валеология пәнін оқытуда пәнаралық байланыстарды қолдану
Валеология пәнін оқытуда пәнаралық байланыс бірнеше қызмет атқарады.
Бірінші методология қызметі.Осы қызмет оқушылардың тазалыққа, дене шынықтыруға оның
Екінші оқушының білімдік ой санасын қалыптастырып,оның бір жүйелігін, тереңдігін,алғырлығын
Үшінші тәрбиелік қызметі. Пәнаралық байланыс білім берудегі политехникалық бағытты
Төртінші қызметі. Осы қызмет материалдардың мазмұнын,әдісі мен ұйымдастыру формаларын
Оқыту процесі үшін «пәнаралық байланыс», «пәнаралық іскерлік» ұғымдарының мәні
Сурет 9 А.Бейсенбаеваның зерттеу бойынша
сабақ өту диаграммасы көрсетілген
Қ/с
Айқындау нәтижелері
Оқытушылар саны
1
Сабақты пәнаралық байланыста үнемі жоспарлап өтетіндер
30%
2
Сабақты пәнаралық байланыста өтуді анда-санда ғана жоспарлайтындар
35%
3
Сабақты пәнаралық байланыста өтуді мүлде ескермейтіндер
20%
4
Жауап бермегендер
15%
Кесте 9
Байланыста сабақ өті
Қазіргі таңда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың мынадай жолдары белгілі:
Пәнаралық байланыстың әр жақтылы міндеті
Жалпы алғанда, оқушыларға барлық пәннен білім
Мысалы, мұғалім тілден сан есімді
Сонымен қатар мектептегі тәжірибелі
Табиғат құбылыстары мен тілді оқыту
Табиғат құбылыстарын суреттейтін көркем
Сонымен ғылымдардың дәлелдеуінше: тіл – қоғамды
Біз бұл жоғарыда келтірілген мысалдар
Оқыту процесінде пәнаралық байланысына ерекше
Оқыту процесінде біртіндеп қолданылып келе
Пәнаралық байланыс мақсатында тұтас бір
Пәнаралық сабақтың бір түрі: панорамалық сабақ. «Панорама»
Сонымен панорамалық сабақ мектеп
Мысалға, «Валеология» пәнінен «Дені саудың-жаны сау»
Бұл сабақта мұғалім пәнаралық
Оқушылар екі пән материалының негізінде
Бұл сабақтың ерекшелігі – мұғалім пәнаралық
Жануартану пәнінің көптеген материалдарын 6-7
Ал, валеология пәнін оқытудағы ең бір маңызды дидактикалық ұстанымдардың
Бірақ, мектеп мұғалімдері күнделікті оқыту жұмыстарына пәнаралық байланысты іс
Пәнаралық байланысты күнделікті сабақ өткізуде пайдалану биология пәні мұғалімінің
Валеология пәнін оқытуда пәнаралық байланыстар бірнеше қызмет атқарады.
Бірінші-методологиялық қызметі. Осы қызметі оқушылардың денсаулықтың кепілі-тазалықтың, оның біртұтастығы
Екінші-оқушының білімдік ой-санасын қалыптастырып, оның бір жүйелілігін, тереңдігін, алғырлығын
Үшінші-тәрбиелік қызметі. Пәнаралық байланыс білім берудегі кәсіптік бағытты іске
Төртінші-конструктивті қызметі. Осы қызметі оқу материалдарының мазмұнын, әдісі мен
Валеология курстарынан сабақ беру үшін әрбір мұғалім пәнаралық байланысты
Оның өзі бірнеше кезеңдерден тұрады:
а) валеологияның әрбір курсының және басқа да пәндердің басты
ә) курстық және тақырыптық жоспарларды пайдалынып, пәнаралық байланысқа сәйкестеп,
б) нақтылы сабақтың тақырыбы бойынша әдістемелік тәсілдер мен керекті
Пәннің әрбір тарауының мазмұнына талдау жасап, бөлген жөн:
а) бұрын оқылған валеологияның басқа курстарынан таныс түсініктерге сүйеніп,
ә) валеологиядан басқа пәндерден алынған таныс түсініктермен байланысын ашу;
б) болашақта оқылатын валеология және басқа да пәндерде кездесетін
Пәнаралық байланысты іс жүзінде орындауға қолданылатын әдістемелік тәсілдердің барлығы
Тәнтану пәнінде пәнішілік және пәнаралық байланыстарды қалыптастыру.
Жасушаның (клетканың) құрылысы мен қызметі, мүшелер (органдар) жүйесі, олардың
Сүйектің химиялық құрамы мен құрылысын оқыту кезінде оқушылардың 6-сыныпта
Физикадағы энергияның сақталу және алмасу заңы валеологияда адам ағзасындағы
Биологиядағы көру және есту мүшелерінің қызметі мен құрылысы тақырыбындағы
Валеология сабақтарында кең және жан-жақты пәнішілік және пәнаралық бұрынғы,
Адам және оның денсаулығы курсындағы пәнаралық байланысты іске асыруда
Осылай өтілген сабақтардың барысында оқушылар өте күрделі біліктерді пайдалану
Сондықтан пәнаралық байланысты бір жүйемен, барлық жағдайда түрлі түрлі
Адам ағзасындағы көптеген физиологиялық үрдістер физикалық заңдарға бағынады, қан
Соңғы жылдардағы мектеп бағдарламасына информатика негіздері мен есептеу техникасын
Тірі ағзалардың өз-өзін реттеудегі биологиялық ұстанымдарды кең пайдаланудың нәтижесін
«Адам және оның денсаулығы» курсын оқытудың жоғары деңгейде болуының
Тіршіліктану пәнінен пәнаралық байланыстарды қалыптастыру.
Тіршіліктану пәнінде пәнаралық байланыстардың өте кең түрде, оның ішінде
Тіршіліктану пәнінің ең бір пайдалы, білімділік жақтарының бірі-оқушылардың тірі
Сондықтан валеология курсын пәнаралық байланыста өткізу оқушылардың білімін дамытумен
Оқушылардың білімін қалыптастыруда пәнаралық байланыстың негізгі үш тобына тоқталайық.
1. Оқушылардың білімін дамыту.
2. Алған білімін іс жүзінде қолдану.
3. Алған білімін бағалай отырып, іскерлігін дамыту.
Әрбір мұғалім оқу материалының мазмұнын сараптай отырып пәнаралық байланыстарды
Мысалы, «Экология негіздері» тақырыптарын қоршаған ортаның абиотикалық, биотикалық және
Мектеп оқушыларына білім мен тәрбие берудің танымдық жағын арттыру
Әрбір тәжірибелі мұғалім оқушыларын қазіргі жаратылыстану ғылымы болашақ ұрпақты
Пәнаралық байланыстың түрі көп, ол сабақтың әр түрлі кезеңінде
Дамыта оқыту жүйесіне кұрылған әдеби шығармашылық жұмыстардың басты құндылығы
Кейбір зерттеуші - ғалымдар (И.Я.Лернер, И.И.Махмутов) проблемалық оқытуды
Проблемалық оқытуда көзделетін мақсат-оқушыларға білім даяр түрде берілмей, мұғалімнің
Валеология пәнін оқытуды ұйымдастырудың негізгі түрі сабақ болғандықтан, оны
Валеология пәні бойынша проблемалық оқыту әрекетін ұйымдастыру проблемалық әңгіме
Проблемалық оқыту әрекетін ұйымдастыру сұрақ қою арқылы да іске
Проблемалық оқу оқушыны ізденуге, оның ойы мен қиялын дамытуға,
Проблемалық оқыту барлық тақырыпқа сай келе бермейді. Сондықтан барлық
Қорытындылай келе, оқушыларды оқытуда оқудың қамтамасыз етудегі пәнаралық байланыстардың
2.2. Валеологиялық білім беруді жетілдірудің тиімді жолдары мен
Жаңа технологиялардың өріс алуына орай оқыту үрдісінде «интерактивті оқыту»,
Бұл әдістер оқыту барысында тәрбиеленушілерді тұлға ретінде қалыптасуға бірден-бір
Сабақта интерактивті әдістерді пайдалауда мынадай шарттар орын алулары тиіс:
Мақсатты нақты белгілеу. Мұғалім оқушылардың топпен жасалатын жұмыстарының мәнін,
Мұғалім оқытуды ұжымның өздерінің тән ерекшеліктерімен есептесіп, олардың
Мұғалім бұл әдістің мақсаты мен міндеттерінің маңызды көңіл аударарлық
Мұғалім пайдаланатын әдістерінің нәтижесін болжай отырып, біртіндеп кезең-кезең
Интерактивті әдістерді қолдануда мұғалім кейбір ережелерді естен шығармауы абзал:
Бірінші ереже: Жұмысқа сынып мүшелерін толық қатыстыру. Өйткені бұл
Екінші ереже: Оқушылрдың осы әдіспен жұмыс жасауын психологиялық жағынан
Үшінші ереже: Оқушылардың саны көп болмай, жоғары сыныпта 30
Төртінші ереже: Жұмыс жасайтын (сабақ өтетін бөлемнің) орынның талапқа
Бесінші ереже: Оқушыларда проблема шешу барысында топқа бөлуге мұқият
Оқушыларды дамытудың маңызды факторы олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі
Мұғалімдер өз оқушыларының сан алуан мотивтерін мұқият зерттейді
Оқушылар кез-келген ғылымның басты идеяларын түбегейлі игеру, идеаларды дұрыс
Ағартушы ғалым А.Байтұрсынұлы "мұғалім әдісті көп білуге тырысу керек,
Оқыту әдісі дидактиканың негізгі бір құрамды бөлігі. Жалпы әдіс
Бақылау дегеніміз оқушылардың түсінік пен ұғымдарды, іскерлік пен дағдыны
Бақылау дұрыс ұйымдастырылса, еңбек сүйгіштік, мұқияттылық, тәртіптілік, ұжым алдында
Проблемалық оқытуда көзделетін мақсат-оқушыларға білім даяр түрде берілмей, мұғалімнің
Педагогика мен білім беру тарихында оқу барысында оқушыларды белсенді
Сызба 6
Интерактивті оқытудың негізгі әдістері
Оқытудың әдеттегі әдістері ( мысалы: дәріс,оқу, рефераттар жазу )
Тренинг жүргізуге қойылатын талаптар:
оқушылар бір-біріне бетпе-бет отыратындай етіп, айналдыра орындықтар қоюға мүмкіндігі
тренингке қатысушылар саны 20-25 адамнан аспауы керек (бұл сенім
бүкіл тренинг бойында достық көзқарастағы сенімді ахуалды жасау
тренингке қатысушыларды марапаттап отыру және барлығының оған қатысуын
оқытушы-жаттықтырушы өз пікірін ұсынбай-ақ қатысушыларды сабақтың мақсатын
оқытушы-жаттықтырушы әрбір жаттығудың уақыт шеңберін сақтауы керек;
тренинг бірінші сабағында «танысу» жаттығуы өткізіледі және «келісім» (топтық
теориялық жадығат пен интерактивті жаттығулардың, серігудің арасында сабақтастық болуы
кез-келген тренинг сабақ басталарда сол сабақтың мақсаты мен міндеттері
кез-келген тренинг қандай мақсат қойылса да, әрдайым танысу мен
Танысу
Танысу кез-келген тренингтің бірінші сабағының қажетті бөлімі болып табылады.
Танысу ойындары
«Кесек қар» ойыны. Барлық қатысушылар өз кезегімен есімдерін атап
«Екі шындық, бір өтірік» ойыны. Оқушыларға өзі туралы екі
«Тренинг шеңбері» бойынша көршісін таныстыру. Бұл жаттығу жұптасып өткізіледі.
«Келісім» (топтың жұмыс ережесін) қабылдау [66].
Оқушылар сабақтың басынан бастап өзінің оқуына жауапкершілігін сезіну үшін
Келісім үлгісі:
бәріміз де өз оқуымызға жауаптымыз;
бір-бәрімізді тыңдаймыз,сөз бөлмейміз;
«көтерген қол» ережесімен кезекпен сөйлейміз;
тек істің мәні бойынша айтамыз;
өз пікірімізбен бөлісеміз;
мағынасыз сұрақтар қойылмайды;
басқалардың сезімін бағалаймыз
құпиялықты сақтаймыз;
уақыт шектеуін сақтаймыз.
Оқыту
Әрбір сабақ өтілетін тақырыпты,оның мақсаты мен міндеттерін белгілеуден басталады.
Осы кезеңде ақпарат беру мен практикалық дағдыларды, дұрыс шешім
Бұл әдістемелік ұсыныстардағы жаттығуларды оқытушы өз қалауынша пайдалана алады.Оқытушы
Сабақты қорытындылау
Тренинг кез-келген сабағының соңында қорытынды жасалынады.Әдетте, бұл процедура оқушылар
Жаттықтырушы-оқытушы семинарға қатысушылардан қандай жаңалықты білгендерін,оларға пайдалы қызықты
Оқытудың интерактивті әдістерін еш уақытта дәрістік жағдайларға алмастыра алмайды.
«Ойға шабуыл». Бұл әдісте оқушының қойылған сұраққа қайтарылған
күрделі және даулы мәселелерді талқылағанда;
өзіне сенімсіз оқушыларды талқылау ісіне ынталандыруға;
қысқа мерзімде көп ұсыныс-пікір жинақтау қажет болғанда;
дәрісхананың ақпараттануын немесе дайындығын анықтауға.
Шағын топтардағы жұмыс
Оқушылар 4-5 адамнан шағын топтарға бөлінеді. Оларды бөлуге әртүрлі
Бұл әдіс оқушылардың тақырыпқа сәйкес мағлұматтарды білу деңгейін немесе
дұрыс дұрыс емес білмеймін
АҚТҚ маса шаққанда жұғады
+
Сонан кейін жауаптарын бір-бірімен салыстырып талқылайды. Қорытындысы мұғалімнің қатысуымен
Рөлдік ойын
Шағын топтарда (3-4 оқушы) жүргізіледі.Қатысушылар кескіндегі тапсырмаларды алғаннан
Құндылықты,пікірді,көзқарасты анықтауға арналған жаттығулар
Жұмыстың бұл түрі талқыланған мәселе бойынша қатысушылардың түсінігін,көзқарасын,
Парақтағы («келісемін», «келіспеймін», «білмеймін») бағаналарда өзінің көзқарасын белгілейді.
келісемін келіспеуге болады білмеймін келеліспеуге болмайды
+
Одан әрі шешімдерін жұптарда,топтарда талқылап,өз көзқарасын қорғайды. Топта пікір
Жобалар жасау
Бұл әдіс оқушыларды ойша мектептен тысқары шығып, талқылынып
Мысалы: «Өз қалаңда ЖҚТБ –ның алдын алу шараларының жобасын
Бейнефильмдер
Бейнефильмдер тақырыпты меңгеруге қосымша материал ретінде пайдалануға
Интерактивті оқыту әдістемесінің артықшылығы:
жағдайлардың тиімді меңгеруіне мүмкіндік беру
қызығушылық туғызады;
белсенді қатысқандар марапатталады;
сезімге ықылас аударады;
жан-жақты, әсіресе мінез-құлыққа әсер етеді;
арақатынас және пікір талас жүзеге асырылады.
Тренингте оқыту міндеттері
ақпарат беру
жас-өспірімдер мінез-құлқының қауіптен қорғау
мінез-құлқында жауапкершілік дағдыларын қалыптастыру болып табылады
Қорыта айтқанда тренинг оқушылардың танымдық ой-өрісін кеңейтіп, шығармашылық қабілеттерін
2.3 Валеологиялық білім беру жүйесін жетілдіруге бағытталған іс-тәжірибелердің қорытындысы
Валеологиялық білім беруде педагогикалық қадам ерекше орын алады, оған
Қазіргі кезең дидактикасы интерактивті оқыту формасы мен әдістерінің дәстүрлі
оқушылардың танымдық қызиетін міндетті түрде белсенді ету:
сабақта оқушының белсенділігін мүмкіндігінше ұзақ уақытқа көтеру;
оқушының проблемаларды шешу барысында ( өз бетімен және топпен)
Интерактивті әдістерді колледж тәжірибесіне енгізуді неден бастау керек?
Бұл әдіспен оқыту топтағы жағдайдың өзгеруін талап етеді. Сондықтан
Осындай озық іс-тәжірибелерді негізге ала отырып, колледжде өткізген бірнеше
Үлгі сабақ 1
Денсаулықты жақсартуда дұрыс тамақтанудың маңызы
Мақсаты: Денсаулықты сақтау және жақсартудағы дұрыс тамақтанудың
Рөлі тұралы оқушылардың білімін жақсарту
Міндеттері: 1. Тамақ өнімдерінің және оның адам денсаулығына әсері
тұралы оқушылардың білімін қалыптастыру
2.Тамақтанудың гигиеналық ережелерін сақтаудың маңызы
тұралы оқушылардың көзқарасын қалыптастыру
3.Түрлі емдік дағдылар мен ашығу әдістері тұралы оқушылар-
дың көзқарасын қалыптастыру
Сабақтың барысы
Топырақтағы өзекті мәселелер
Біздің ағзамыз ғарышпен үздіксіз байланысқан күрделі,нәзік құрлымды жүйе. Өміріміз
Адамның барлық ғұмыры ағзада жүретін үздіксіз зат алмасумен байланысты.Оған
Терінің, шаштың, тырнақтардың жақсы күйде сақталуы, ағзадағы мүшелер мен
Дамаған елдердегі науқастанудың өзгеруі, бәрінен бұрын тамақтанудың жақсарту бағытында
Мұнда негізгі рөль атқаратын мынандай факторлар
1. Консервілеу
2. Рафинирлеу
3.Гиповитаминоз
4.Негіздік май қышқылдарының тапшылығы
5.Тағамдардағы талшықтық заттардың азаюы
6.Сапасыз суды пайдалану
Қазіргі кезде дамыған және дамушы елдердегі тұрғындардың өлімі
Тамақтанудың бұзылуына байланысты болатын кейбір аурулардың дүние жүзінде таралу
Тамақтануға байланысты патология Кездесу саны (бір
Жатыр ішіндегі ұрық дамуының бұзылуы 30млн. (23,8% жағдайды)
Нәруыз-энергетикалық тапшылығы 150млн.(5 жасқа дейінгі)
Йод тапшылығы 740млн
«А» дәруменінің тапшылығы 2,8млн (5 жасқа дейін)
Темір тапшылық анемия 1млрд (негізінен әйелдер мен балалар)
Май басу 300 млн.ересектер және 17,6млн балалар
Қатерлі ісік 10,3млн оның 3,4млн. (30-40%-ы диета және дене
Ересектер арасында тамақтанудың бұзылуы 540млн.Оның жартысынан көбі-жүрек тамыр ауруынан,зат
Остепароз 2млн.жамбас,омыртқа сынуы (80%)
Сергіту (2-3 минут) «Дауыл» жаттығуы
Қатысушылар айналдыра отырады. Жүргізуші ортаға шығад. Нақты бір белгісі
Ойға шабуыл
1.Бұдан миллиондаған жылдар бұрын адамның ата-тегінде «Цивилизация»
2.Адамның ата-тегі пайдаланылған тағамдардың біздің тағамдарымыздан сапалы ерекшелігі неде?
3.Не себепті өсімдіктекті тағамдарды жиі пайдаланатын адамдар
«цивилизация» аруымен сирек ауырады?
Негізгі бөлім
Топ мүшелерімен жаңа материалдарды талқылау
оптармен жұмыс (3-5) минут
Оқушылар үш топқа бөлінеді. Әр топқа берілген материалдармен танысуға
1-тапсырма. Қоғам дамуының әртүрлі кезеңдеріндегі тамақтану сапасының
өзгеру себептерін түсіндіріңдер
2-тапсырма. Өнеркәсіпте өндірілетін тағамның, өнімдер сапасының өзгеру
3-тапсырма. Тағамдар сапасының өзгеруі мен адамдардағы ауру түрлерінің
өсу арасындағы өзарасындағы байланысты көрсетіп
түсідіріңдер.
4-тапсырма. Тиілетін тамақтарға ұсыныстар беріңдер.
5-тапсырма. Емдік шығу жолдарына ұсыныстар беріңдер
Топтардағы пікір талас
Оқушылар 5 топқа бөлінеді. Әр топ карточкада жазылған тапсырманы
1-тапсырма. Кейбір жастар «Аш қарынға алған білімі ұзаққа бармайды»
деген ережеге сүйеніп, емтиханға дайындық кезінде үнемі
тамақтанып жүреді.Емтихан тапсырып біткеннен кейін
салмағы артып кеткенін байқайды. Тамақтану режимін өзгерту
дұрыс па?
2-тапсырма. Кейбіреулер «Қарын тоқ болса, білім қонбайды» деп есептеп,
қолына не тисе, соны пайдаланып, ретсіз тамақтанады.Тамақтану
түріне қалай қарайсыз?
3-тапсырма. 60жастағы Американдық Флетчердің жағдайы әлемге әйгілі
десе де болады. Оның асқорыту жүйесінің әлсірегендігі сонша
дәрігерлер емдеуден бас тартқан. Сонда Флетчер өзін емдеуге
кіріседі. Ол тағамды ұзақ шайнап және мұхият жұтатын болған
сөйтіп толық жазылған. Осыдан кейін барлық сауықтыру туралы
кітаптар мұхият шайнау дағдысын «флетчеризм» деп атайтын
болды .Сауығып кету себебі неде?
4-тапсырма. Осы кезге дейін Цивилизациядан бө лініп қалған оқшауланған
халықтардың тағдыры мұз дәуіріндегі адамдардың ет жеуге
бірден үйренбегендігін көрсетті.Олар ет жемей-ақ ауырмай,ұзақ
өмірсүреді.Адам денсаулығы мен өсімдік текті тағамдармен
қоректенудің арасында қандай байланыс бар екендігін түсіндір?
5-тапсырма. Пакистанның солтүстігінің таулы аймағында тұратын хунза
тайпа өрік, бидай өсімдіктері және қой сүтінің ірімшігін пайда-
ланған.Өріктерінің үлкендігі шабдалығы бар, дәні тәтті және
майлы.Бұлхалықтардың өмір сүру ұзақтығы орташа 120 жас.
Олардың ақыл есінің айқындығы таңқаларлық.Үлкен әжесінің
Шөбересін емізіп отыратын кездері де кездеседі.Осы тайпаның
Ұзақ өмір сүруінің сыры неде ?
6-тапсырма. «Баланың «қиын мінезді» болуы дұрыс тамақтанудың салдары,
дұрыс тамақтанса ақыл есінің жетілуі,есте сақтау қабілеттері
сақталады.Оқыту процесі жеңілдейді»--деп жазады ағылшын
геронтологы Дж.Глассе.Не себепті ғалым дұрыс тамақтану ақыл
ой қабілетін жақсартаы деп есептейді?
Үйге тапсырма
Жас ерекшеліктеріңді ескеріп өздеріңе «Аптаағы дұрыс тамақтану»
рационалын жасаңдар.
Үлгі сабақ 2
АДАМГЕРШІЛІК – ЖЫНЫСТЫҚ ТӘРБИЕ
Тақырыбы: Репродуктивтік денсаулық, оған зиянды заттардың әсері.
Мақсаты:
Оқушылардың репродуктивтік денсаулық туралы мәліметтерін молайту, өз денсаулығына жауапкершілігін
Міндеттері:
1. Репродуктивтік денсаулық туралы түсінік бе
2. Репродуктивтік денсаулық – жалпы ағзаның саулығының бір бөлігі
3. Репродуктивтік денсаулыққа, бүкіл ағзаның саулығына әсер ететін факторларды
4. Адамның денсаулығы өмір салтына тікелей байланысты болатындығына оқушылардыың
5. Оқытудың интерактивті әдістерін қолдана отырып, балалардың өз денсаулығына
Жабдықтар: Ақ қағаздар, фломастерлер.
САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ
Тақырыптағы өзекті мәселелер
Жасөспірімдердің есею кезеңінде жыныстық қатынасқа түсуді ересек болудың бір
қажетсіз жүкті болу;
жыныстық жолмен берілетін аурулар (ЖЖБЖ) жұқтыру;
АҚТҚ/ЖҚТБ жұқтыру;
психологиялық зардап шегу.
Өзара қарым – қатынастағы қауіпсіз мінез – құлық жастардың
Жаттығу «Денсаулық торы»
Мұғалім денсаулық туралы жазылған парақтарды оқушыларға таратады. Олар жазылғанға
Темекі тартпайды
Өз ағзасын шынықтырады. Қалай?
Күніне екі рет тісін тазалайды.
Психологиялық жеңілденумен айналысады. Қалай?
Тәттіні көп жемейді Көкіністер мен жемістерді көп пайдаланады
Спортпен тұрақты шұғылданады Жыл сайын дәрігерлік тексеруден өтеді
Күнделікті таңертеңгілік шынығу жасайды Теледидардан медициналық бағдарламаны үнемі қарап
Отбасындаа денсаулықты жақсарту туралы талқылайды Өзіңнің салауатты өміріңнен мысал
Оқушылар бір – бірімен пікірлесіп, сұрап кестені толтырады. Жаттығу
Ойға шабуыл
Талқылауға сұрақтар беріледі:
1. «Денсаулық» ұғымын қалай түсінуге болады?
2. «Репродуктивтік денсаулық» ұғымын қалай түсінуге болады?
Тақтаны немесе қағазды сызып, екіге бөл. Бір жағынан «Денсаулық»,
Серігу. «Ең ұзын сызық» ойыны.
Бөлменің кең жайын таңдап ал. Оқушылар екі (үш –
Қолда бар заттарды ғана пайдаланып және өзара тіркесіп, барынша
Топтық жұмыс.
Репродуктивтік денсаулыққа оң және теріс ықпалын тигізетін факторларды өз
Талқылауға берілетін сұрақтар:
Темекінің адам ағзасына зиянды әсері қандай?
Спирттік ішімдіктердің адам ағзасына зиянды әсері қандай?
Есірткінің адам ағзасына зиянды әсері қандай?
Мұғалім жауаптарын тыңдап, толықтыра келіп қорытады:
Репродуктивтік денсаулыққа никотиннің әсері. Темекі тартудың жыныстық жасушалардың дамуы
Репродуктивтік денсаулыққа алкогольдің (спирттік ішімдіктің) әсері. Жүйке жүйесінің түріне
Адамзат генетика ғылымы – тұқымқуалаушылық заңдылықтары ашылмас бұрын –
Репродуктивтік денсаулыққа есірткінің әсері. Есірткі пайдаланудан адамның жүйке жүйесі
Жағдаяттық тапсырмалар
Оқушылар үш топқа бөлініп, жағдаяттар жазылған карточкалар таратылады. Өзара
Досыңның туған күніне өзіің ұнататын қызды қонаққа шақырдың. Сенің
Сен досыңның есірткі пайдаланатынын білдің. Қандай әрекет жасайсың?
Би кешіне барғанда өз достарың есірткі ұсынды. «Жоқ» дееп
Талқылау сұрағы
Ұсынған есірткіден қалай бас тартуға болады?
Рефлексия
Сабақ барысында өздеріңе пайдалы қандай жаңалық білдіңдер?
Үлгі сабақ 3
Тақырыбы: АҚТҚ/ЖҚТБ. Жыныстық жолмен берілетін жұқпалар (ЖЖБЖ)
Мақсаты: Қауіпсіз мінез – құлық дағдыларының қалыптасуына көмектесу.
Міндеттері:1.Соңғы жылдар мәлеметі бойынша Қазақстандағы және әлемдегі АҚТҚ/ЖҚТБ ғаламдық
2. АҚТҚ/ЖҚТБ және ЖЖБЖ ауруларының алдын алу үшін
3. АҚТҚ/ЖҚТБ ауырғандарға дұрыс көзқарас қалыптастыру
Жабдықтар: Бейнефильм, фломастерлер, ватман қағаз, флип-карта.
Сабақтың барысы
Серігу «Қатарға тұрғызу»
Оқушылар көздерін жұмады. Оларға бір – бірімен сөйлесуге және
Ойға шабуыл
Талқылауға сұрақ беріледі:
1. Сіздер жыныстық жолмен беілетін жұқпалы ауралардың қандай түрлерін
2. АҚТҚ/ЖҚТБ, ЖЖБЖ жұғуына қандай мінез – құлық қатерлі
Оқушылардың пікірлері тақтаға жазылады, мұғалім қорытады. Қазіргі кезде жыныстық
Жаттығу
Оқытушы тақтаға мынадай сөйлем жазады «Қауіпсіз жыныстық қатынас –
Кесте 14Тест: «ЖЖБЖ туралы Сіз не білесіз?»
Сұрақтар Иә/Жоқ
ЖЖБЖ-дан емделгеннен кейін де қайталап жұқтыруы мүмкін
ЖЖБЖ белгілері кейде емделмей-ақ, жоғалып кетеді
Егер ЖЖБЖ белгілері емделмей жоғалып кетсе, аурудан жазылғанын белдіреді
Бір мезгілде бірнеше ЖЖБЖ жұқтыруы мүмкін
ЖЖБЖ тек жыныстық жолмен беріледі
ЖЖБЖ таза жуылмаған ыдыс-аяқ арқылы берілуі мүмкін
Егер дер кезінде ем басталса, ЖЖБЖ-дан жазылу мүмкін
ЖЖБЖ ағзаға зиян келтірмейді
ЖЖБЖ-дан серігінің біреуі ғана емделуі жеткілікті
Тест кілті: «ЖЖБЖ туралы Сіз не білесіз?»
Сұрақтар Иә/Жоқ
ЖЖБЖ-дан емделгеннен кейін де қайталап жұқтыруы мүмкін Иә
ЖЖБЖ белгілері кейде емделмей-ақ, жоғалып кетеді Иә
Егер ЖЖБЖ белгілері емделмей жоғалып кетсе, аурудан жазылғанын белдіреді
Бір мезгілде бірнеше ЖЖБЖ жұқтыруы мүмкін Иә
ЖЖБЖ тек жыныстық жолмен беріледі Иә
ЖЖБЖ таза жуылмаған ыдыс-аяқ арқылы берілуі мүмкін Жоқ
Егер дер кезінде ем басталса, ЖЖБЖ-дан жазылу мүмкін Иә
ЖЖБЖ ағзаға зиян келтірмейді Жоқ
ЖЖБЖ-дан серігінің біреуі ғана емделуі жеткілікті Жоқ
Топтық жұмыс
Мұғалім оқушыларды 2 немесе 4 топқа бөледі де, талқылауға
1. Жастар ЖЖБЖ туралы нақты ақпаратты қайдан ала алады?
2. Жастар ЖЖБЖ – ға қай жерде тексеріліп, мамандарға
Әр топтың жұмыс нәтижелері тыңдалады, жалпы талқылау арқылы жауаптары
Жағдаяттық тапсырмалар
Оқушылар 3 топқа бөлінеді. Жағдаят жазылған карточкалар таратылады. Олар
Жағдаяттардың мысалдары:
Сіздің досыңыз өзінің ЖЖБЖ жұқтырдым ба деген жорамалын айтты.
Би кешінде Сіз бір қызбен таныстыңыз. Ол сізді жыныстық
Сіздің құрбыңыз сізге өзінің жүкті екенін айтты. Сіз не
Серігу «Шеңберді қиып өт»
Оқушылар шеңбер құрып орналасады. Әрбір қатысушы өзіне қарама
Ойға шабуыл
Талқылауға арналған сұрақ: «ЖҚТБ туралы сіз не естідіңіз?» Айтылымдар
«Саяхат» ойыны
Бұл ойында АҚТҚ таралу қарқындылығына және ЖҚТБ жұқтырмау үшін
Тарату материалы: 1,2,3,4,5,6,7,8 нөмірлері бар карточкалаар; целлофан қапшық.
Мына карточкалардың сыртқы бетіне ойынды орындаудың міндетті шарттарын жазыңыз:
1 – ешбір жағдайда да ешкіммен қол алыспаңыз;
2 – тек 3 нөмірдің ғана қолын қысуға болады;
3 – тек 2 нөмірдің ғана қолын қысуға болады;
4 – қолды тек целлофан қапшық арқылы ғана қысуға
Еркімен шыққан сегіз балаға карточкадан таратыңыз, 4 нөмірліге карточканы
Ерікті сегіз бала Жерорта теңізіне саяхат жасап келеді деп
Осы ойынның міндетті шарты жақын қатынасқа түсу болып табылады,
Ойынның соңында бұл ойыыын екенін, ешкімнің өкпелеп, жүрегіне жақын
Тест: «Сіз ЖҚТБ туралы не білесіз?»
Әр қатысушы оқушы тест парағын алып, жауабы «Дұрыс» десе
№ Сұрақ Д ДЕ
1 ЖҚТБ – мен ауырған адамды құшақтау қауіпті
2 Қоғамдық дәретхананы пайдаланудан АҚТҚ жұқтыру мүмкін
3 Көктамыр арқылы дәрі құйғанда, басқа адамдардың инелері және
4 АҚТҚ – мен ауырған адаммен бір бутербродты бірге
5 Бір рет презервативсіз жынысық қатынас болғаннан ЖҚТБ жұғу
6 АҚТҚ/ЖҚТБ ауырған адам саған қарап жөтелсе немесе
7 ЖҚТБ-АҚТҚ тудыратын жұқпаның соңғы сатысы
8 АҚТҚ жұқпасына тесттің «оң» көрсеткіші ЖҚТБ-мен ауру екенін
9 АҚТҚ қанның қызыл денелерін зақымдайды.
10 АҚТҚ адам ағзасынан бөлінетін барлық сұйық арқылы беріледі.
11 АҚТҚ тек үш жолмен беріледі:
- қан арқылы (мысалы, шприц және инені бірлесіп пайдаланғанда);
- жыныстық жолмен;
- анадан балаға құрсақта жатып дамыған кезде, туғанда, емізгенде
12 АҚТҚ - ЖҚТБ сияқты жұқпалы
13 Презервативті дұрыс пайдалану АҚТҚ жыныстық жолмен берілмеуіне көмектеседі
14 ЖҚТБ көптеген белгілері басқа аурудың белгілеріне ұқсайды
15 АҚТҚ/ЖҚТБ байланысты проблемалардың бірі АҚТҚ жұқтыру мен аурудың
Тест жауаптарын талқылау:
1. Дұрыс емес. ЖҚТБ-мен ауырған адамның қанымен жанаспаса, адамның
2. Дұрыс емес. АҚТҚ жұқтырған немесе ЖҚТБ-мен ауырған адамның
3. Дұрыс. Басқа жағдайда сіз АҚТҚ жұқтыруыңыз мүмкін. АҚТҚ
4. Дұрыс. Осындай жолмен АҚТҚ жұқтырған жағдайлары кездескен жоқ.
5. Дұрыс. АҚТҚ жұқтыру үшін адамға бір-ақ рет тәуекелге
6. Дұрыс емес. АҚТҚ ауа, тамшы арқылы берілмейді.
7. Дұрыс. ЖҚТБ – АҚТҚ тудыратын жұқпаның соңғы
8. Дұрыс емес. АҚТҚ тестінің «оң» көрсеткіші адамның қоздырғыш
9. Дұрыс емес. АҚТҚ лимфоциттер – көмекшілер деп аталатын
10. Дұрыс емес. АҚТҚ тек қанмен, шәуетпен, қынап бөлінділерімен
11. Дұрыс.
12. Дұрыс емес. ЖҚТБ – АҚТҚ тудыратын жұқпаның соңғы
13. Дұрыс. АҚТҚ жұқтырмас үшін жыныс мүшелерінің бөлінділерімен (шәует
14. Дұрыс. Иммундық жүйе жасушаларының өлуі нәтижесінде әдеттегі жағдайда
АҚТҚ/ЖҚТБ және МОДУЛІ БОЙЫНША МҰҒАЛІМДЕРГЕ АРНАЛҒАН ЖАДЫҒАТ ҚОРЫ
Жыныстық жолмен берілетін жұқпаларға (ЖЖБЖ) – мерез, соз, зәр
Әйелдерде және еркектерде:
жыныс мүшелеріндегі және жыныс мүшелерінің кілегейлі қабықшаларындағы, тік ішек
зәр шығару немесе нәжіс шығару кезінде ашытуы, ауыруы;
тік ішектен бөлінулер;
жыныс мүшелерінің қышуы, ісінуі;
қалтырау, дененің қақсап ауыруы, денені бөртпе басып кетуі.
Әйелдерде:
қынаптан жағымсыз иіс бөлінулердің болуы;
іштің төмен жағының ауруы;
етеккірлер арасында қынаптан қан тәрізді бөлінулердің болуы;
жыныстық қатынас кезінде қынаптың ауыруы.
Еркектерде:
зәр шығару түтігіндегі бөлінулер.
ЖЖБЖ алдын алу
Некеге отырғанға дейін жыныстық қатынаспен айналыспау, кездейсоқ жыныстық қатынасты
Сүйген адамыңа адал болу.
Презервативті пайдалану.
Адамның қорғаныш тапшылық қоздырғышы (АҚТҚ) ауқымы ғалымдар мен медиктердің
АҚТҚ жұқпасымен ауырғандарға және олардың жақындарына қарсы бағытталған таңба
Үлгі сабақ 4
Тақырыбы: Нәпсілік қиянат жағдайындағы қауіпсіз мінез – құлық дағдылары.
Мақсаты: Нәпсілік қиянат жағдайындағы қауіпсіз мінез – құлық дағдыларын
Міндеттері: 1. Қаралған мәселе бойынша оқушыларға өз пікірін ашық
2. Нәпсілік қиянат, онан сақтандыру жағдайында қарама – қарсы
Жабдықтар: «ИЯ», «ЖОҚ», «КЕЙ-КЕЙДЕ» деп жазылған тақырыпқа сәйкес жағдаяттар
САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ
Серігу: «Арқа түйістіру»
Қатысушылар ұл – қыз болып жұптасады да, бір орындыққа
«Пікірсайыс» жаттығу
Жүргізілу тәртібі:
Бөлменің ішіне әр жерге «ИЯ», «ЖОҚ», «КЕЙ-КЕЙДЕ» белгілер ілінеді.
Тақырыпқа сәйкес тұжырымдар, қағидалар, жағдаяттар жазылған карточкаларды мұғалім алдын
Мұғалім жұмыстың тақырыбын анықтап, жаттығу ережелерін түсіндіреді.
Ол тұжырымды оқиды, оқушылар өз көзқарасына сәйкес белгі ілінген
Тұрған орнын таңдаған себебін бір-бірлеп түсіндіреді. Талқылау кезінде мына
Өз көзқарасыңды қорғау оңай болды ма?
Бұл жаттығудың мақсаты не?
Осыған ұқсас жағдаймен бұрын кездестің бе?
Талқылауға ұсынылатын алдын ала дайындалған тұжырымдар, қағидалар, жағдаяттар мысалдары:
Артыңда еріп келе жатқан күдікті адамды байқасаң – бірден
Нәпсілік қиянат көшеде жиі болып жатады.
Ізіңе түскен кісіден қашып құтыла алмасаң, қатты айқайлап көмек
Танымайтын көлікке ешқашанда отырма.
Лифтіге бөгде кісілермен бірге отыруға болмайды.
Бір – бірін жақсы білетін ортада сексуалдық қиянат болмайды.
Қайда жүргеніңді ата-анаң біліп отыру керек.
Мінез – құлық ережесін саақтап жүрсе, қиянаттан құтылуға болады.
Зорлау тек қыздардың басында болады.
Егер қиянат көрсең, бірден милицияға хабарла.
Егер артыңа күдікті түссе, адамдар бар жаққа қарай қашу
Қиянат көбінесе өзіне сенімсіз адамдарға жасалады.
Сені бейтаныс адам құшақтауға, сүюге болмайды.
Зорлауға жәбірленушінің өзі ықпал жасайды.
Зорлық көрген жағдайда дәрігерге бару керек.
Қылмыскердің ерекше белгілерін есте сақтап қалу керек.
Нәпсілік қиянатшылдар – психикасы ауру адамдар.
Күшпен қиянат жасауғаа балағаттау, қарсы бейберекет сөйлеу себепші болады.
Жақын адамдар қиянат жасаса, отбасындаа шешкен дұрыс, сыртқа шығару
Нәпсілік зорлық тек бейтаныс адамдардан болады.
Ойға шабуыл.
Нәпсілік зорлыққа кездескенде қандай мінез – құлық тәртібін ұсынуға
Нәпсілік зорлықтан құтылуға мүмкіндік беретін мінез – құлық ережесі.
(Талқылау ретіне қарай плакаттағы ереже қатарымен ашылып көрсетіледі.)
Кісі жоқ, жарығы аз, бейтаныс көшелермен, әсіресе кешкілік жүрмеуге
Қауіп – қатер қараусыз қалған ғимараттарда, иесіз құрылыс алаңында,
Егер көшеде кездескен адам немесе топ күдікті көрінсе, жақын
Көшеге шыққанда өзіңмен бірге қымбат бұйымдар, ақша алма –
Өзің жиі болатын аймақты толық зерттеп ал. Қауіп төнген
Өз жағыңнан қандай да бір жат әрекетпен тиісугее ықпал
Ешқашанда бейтаныс адамға есік ашпа.
Егер есіктегі саңлаудан ешкім көрінбесе, қандай жағдайдаа да есік
Егер үйде бір өзің қалғандаа әлдекім пәтерге кіруге әрекет
Ешқашанда бейтаныстың көлігіне отырма. Егер жол бойымен жүру керек
Ешқашанда, бөгде адамдармен ешқайда барма, ол үшін қандай уәде
Бейтаныс адамның құшақтап, сүюіне мүмкіндік берме.
Бейтаныс кісілермеен бірге лифтіге отырма.
Егер әлдекімдер тиіссе, айқайлауға, жұлқынуға, тістелеуге, алдауға болады.
Қалайда тиіскен адамнан қашып құтылуға тырыс.
Қайда жүргеніңді ата - анаң міндетті түрде біліп
Егер артыңаа күдікті түссе, адамдар бар жаққаа қарай қашуға
Егер оған мүмкіндік болмаса қатты айқайлап, көмек шақыр.
Қылмыскердің белгілерін есіңде сақтап қал, кейін милицияда кескінін суреттеп
Сабақ соңында мұғалім оқушыларға сұрақ қояды: Бүгінгі сабақта алған
Рефлексия «Менің көңіл – күйім» жаттығуы
Балалар айналдыра орналасаады, әрқайсысы өзінің сабақтан кейінгі көңіл-күйін ассоциация
Үйге тапсырма
Қиянат болған бір жағдаяттар суреттеп жазу тапсырылады. Келесі сабақта
Үлгі сабақ 5
ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА
Тақырыбы: Адамның денсаулығына қоршаған ортаның физикалық факторларының әсері.
Мақсаты: Адам ағзасының қоршаған ортаның экстремал жағдайларына бейімделу механизмдері
Міндеттері: 1. Адам ағзасына қоршаған орта факторларының әсері туралы
2. Ортаның экстремалдық жағдайларына адамның бейімделі туралы түсінік қалыптастыру.
3. Адам ағзасына жоғарғы және төменгі қысымның әсеі; медицинада
4. «Салмақсыздық», «күш түсу», «діріл» және олардың адам ағзасына
5. Экстремалдық жағдайларда осындай аурулардан сақтандыру дағдыларын қалыптастыру.
Жабдықтар: Бейнефильм, кесте, слайдтар, флип-карталар, фломастерлер, ватман қағаздар.
САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ
Тақырыптағы өзекті мәселелер
Тіршілік әрекетінің барлық процестері заттарымен және энергиясымен алмасатын ағза
Эволюция процесінде адам ағзасы әртүрлі климаттық жағдай аймақтарына бейімделді,
Жер бетіндегі барлық тірі ағзалар қоршаған ортаның экологиялық факторларының
Қоршаған ортаның физикалық факторлары: температура, қысым, діріл, ылғалдылық, гравитация,
Адамға әсер ететін химиялық факторлар – бұл адам ағзасына
Ойға шабуыл
Қоршаған ортаның факторларын атаңыз.
Қоршаған ортаның қандай физикалық параметрлері адам ағзасына әсер етеді?
Арнайы дайындығы жоқ адам Жердің климаты қатаң жерлеріне қоныстана
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Бейімделу – ағзаның қоршаған ортаның өзгеретін жағдайларына бейімделу реакциялары.
Адамның бейімделушілігін зерттеу ғылыми – техникалық прогрестің жедел дамуына
Жаңа материалды топ мүшелерімен талқылау.
Топтағы пікірсайыстар
Түрлі климаттық географиялық аймақтарға адамның бейімделу ерекшеліктері. Ағзаның физиологиялық
Адам ағзасына жоғарғы және төменгі қысымның әсері.
Кессон ауруы және декомпрессия, тау және биіктік ауруы.
Медицинада бароемдеуді қолдану.
«Салмақсыздық», «күш түсу», «діріл» түсініктері және олардың адам ағзасына
Бекіту
Тұрғындардың денсаулығы және табиғи ортаның жағдайы арасында қандай
Жердің қатаң климаттық аймақтарын адам қандай жолмен игере алды?
Жоғарғы және төменгі қысым адам ағзасына қандай жолмен әсер
Күшті дірілден туындаған аурулардың алдын алу шаралары қандай?
Ашық ғарыш кеңістігіне шыққан кезде адам ағзасында қандай өзгерістер
Ғарышкерлердің жерге қайтып келгеннен кейін ағзаларындағы өзгерістерді қалпына келтіру
Рефлексия
сіздердің біреуіңіздің тағдырдың айдауымен қиыр Солтүстікте немесе шөлде болып
Үйге тапсырма
Экстремалдық жағдайда адамдарды жаттықтыру үшін өз нұсқауларыңызды ұсыныңыз.
Қорыта келе, айтарымыз жалпы интерактивті оқыту теориялық та, практикалық
ҚОРЫТЫНДЫ
Салауатты өмір салтын қалыптастырудың басты бағыттары мен міндеттерін жүзеге
Президентіміз Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» Жолдауында әрбір адамға өз денсаулығын
Салауатты өмір салты (СӨС)- адамның денсаулығын сақтап,нығайтуға арналған белсенді
Қазіргі күнде біздің мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарына үмітіміз сенімді
Жұмыстың мазмұнында айтылып кеткендей, білім беру бағдарламалары көп
Қалыптасқан жалпы мамандыққа сай тілдің болмауы оқу және әдістемелік
Жұмыстың алға қойған мақсаты, колледж студенттеріне салауатты өмір салтын
1.Тақырыптың мазмұнына сай келетін түрлі әдебиеттер мен оқулықтарға
2.«Валеология», «экология», «аспект» ұғымдарына ғылымға,бұрыннан да белгілі, анықтамалар, беріліп,түсініктеме
3. «Құқық және салалық технологиялар» колледжінде валеологиялық
4. Студенттердің валеологиялық білімдерін тест, анкета
5.Валеологиялық білім беру жүйесін жетілдірудің бағдарламасы мен әдістемелік
Жұмысты орындау барысында төмендегідей зерттеу әдістері қолданылды: теориялық негіздеулерді
- колледж студенттерін салауатты өмір салтын қалыптастырудың негізі болып
- колледждегі оқу- тәрбие процесінде валеологиялық білім берудің
- колледж студенттеріне салауатты өмір салтының қалыптастыруда валеологиялық білім
Сондай-ақ зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы мынада:
- колледж студенттеріне валеологиялық білім беруде теориялық әлеуметтік және
- колледж студенттерінің салауатты өмір салтын қалыптастыруда валеологиялық
- колледж студенттерін дайындауда валеологиялық әдістемелік жабдықтар жасалынған.
- бұл зерттеу жұмысының нәтижелерінің салауатты өмір салтын қалыптастыру
Зерттеу жұмысындағы автордың жеке үлесінің жетістігі, зерттеу жұмысының негзгі
Жұмыстың мазмұнына байланысты зерттеу нәтижелері 2006жылы Шымкентте өткен Халықаралық
Қорыта келе айтарымыз, Елбасының «Қазақстан 2030» стратегиясын
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Төлебаев Қ.А., Әбшенова Л.У., Хобина Н.В., Айымбетова Г.Е.
Денсаулық және өмірлік дағдылар: мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал. -Алматы,
2. Сатбаев Х.Қ., Нілдібаева Ж.Б., Әбішева З.С. Валеология: оқу
3. Тель Л.З., Даленов Е.Д. Валеология: Жалпы білім беретін
4.Ожимов Ж.А. Аспектілер. //Валеология дене тәрбиесі және спорт. №1,
5.Узжанов Б.Н. Формиравание здорового образа жизни.-М: Высшая школа, 2002,
6. «Қазақстан 2030» Салауатты өмір салтының кешенді бағдарламасы.//Егемен Қазақстан
7.Төлебаев Ә.Ж. Валеология білім берудің теориялық негізі. //Валеология дене
8.Сатбаев Х.Қ., Нілдібаева Ж.Б., Әбішева З.С. Валеология: оқу әдістемелік
9. Аханов А.А. Қазақстанда салауатты өмір салтын қалыптастыру шаралары.
//Валеология дене тәрбиесі және спорт. №1.,2004,3-6б.
10.Бекмұханов Ж.З. Салауатты өмір салты. //Валеология дене тәрбиесі
11. Аханов А.А. Қазақстанда салауатты өмір салтын қалыптастыру шаралары.
//Валеология дене тәрбиесі және спорт. №4, 2004,12-15б.
12. Ақкентаев Қ.А. Салауатты өмір сүру салтын қалыптастырайық. //Валеология
13.Әділханов А.С. Валеология –денсаулыққа апаратын жол. //Валеология дене
14.Әдістемелік құрал. Салауатты өмір салты. //Валеология дене тәрбиесі
15. Бруженко З.А. Қазақстанда салауатты өмір сүру салтын қалыптастыру
16. Айымбетова А.Е. Дүниежүзілік ВИЧ/СПИД пен дискриминцияға қарсы. //Валеология
17. Мұханбетова А.Б. Ұстаз денсаулығы. //Валеология дене тәрбиесі
18. Далабаева Т.Б. Денсаулық дегеніміз не? //Валеология дене
19. Қырғызбаев А.Н. Салауатты өмір салты. //Валеология дене
20. Жылқыайдарова Ж.А. Темекі тартумен күресуге арналған мектеп. //Валеология
21. Бранжикова Е.Д. Шылым шегуді алдын алу. //Валеология
22. Сәрсенғали И.С. Есірткі - адамның қасы, аурудың басы.
23. Бакиева Ш.И. Өзіңді өзің таны. //Валеология дене
24. АҚТҚ және ЖҚТБ –ның алдын алу үшін қажетті
25. Мукархан К.Ж. Есірткінің зияны. //Валеология дене тәрбиесі
26. Ысқақова А.Б. Кикілжіңнің денсаулыққа әсері. //Валеология дене
27. Бақыткереева Т.Б. Жұқпалы аурулардың алдын алу жолдары. //Валеология
28. Сатбаев Х.Қ., Нілдібаева Ж.Б., Әбішева З.С. Валеология: оқу
29. Сатбаев Х.Қ., Факторы риска здоровья. Валеология – наука
30. Қауашев С.Қ. Залалды дағдылар: Темекі шегу, маскүнемдік есірткіге
31. Мұсаханов Д.А. Темекімен насыбайдың зияны. //Валеология дене
32.Наркоманиия. Дети и наркотики. Цикл лекци Министерство Здравоохрания Республики
33.Аманқұлова Н.К. Жасөспірімдердің темекі тартуының алдын алу. //Валеология
34. Профилактика курения.Региональная программа пропаганды здорового
35.Әбілдаева Г.А. Темекі зияны. //Валеология психология өзіндік таным. №2,2007,43б.
36. Қойшыбаева С.А. Ішімдік қатері. //Валеология дене тәрбиесі
37. Байзүгіров В.Ю. Жастар мен жасөспірімдердің жыныстық тәрбиесі. //Валеология
38. Қауашев С.Қ., Сайымова Р.У. Қоршаған ортаның экологиясы
39. Камидолланова Г.Ж. Қоршаған ортаны қорғау. //Валеология денсаулық және
40. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. –Алматы. Экономика. 2002,18б.
41. К снижению употребления алкогольных напитков в республике Казакстан.Министерство
42. Продуктивное здоровье и планирование семьи.Тематический курс
43. Здоровый образ жизни.Методическое пособие.Алматы: 2001 г.,с155.
44. Ақкентаева Б.С. Салауатты өмір салтын қалыптастыру. //Валеология денсаулық
45. Обучение навыкам консультирования подростков по вопросам сексуальности
46. .Актуальные вопросы формирования здорового образа жизни,профилактики заболеваний и
47. Наурызбаев А.Ж.« Ұлттық мектептің ұлы мұраты» Алматы.
48.Петрова И.И. «Здоровый образа жизни». Алматы:2003г,с 270
49. Қоянбаев. Р. М. Қоянбаев. Ж.Б.
50. А. Бейсенбаева « Пәнаралық байланыс негізінде оқу
ұйымдастыру» Алматы 1995ж
51.Употребление алкоголя молодыми людьми в странах Евопы.Wolfqanq Setterto-bulte Biarne
52. М. Жұмабаев. Педагогика. Алматы: Ана тілі 1992ж, 45-82
53. Сембаев А.Ж «Қазақ совет мектебінің
54. Павлов И.П.Полн сбор. соч. Изд. 2.
книга вторая .
55. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің концепциясы //Қазақстан
мұғалімі» 2 мамыр, 1990 ж
56.Петрова П.П. « Педагогические основы межпредметных связей»
Москва: Высшая школа ,1985ж
57. Шапиро Б.М., Башмакова Л.М.«Здоровый образа жизни».Алматы, 2003г.
58 .Корсунская В.М. Жалпы биологияны қалай оқыту керек.
59. Абдрасилов М. « Междопредметные связи в преподавании изобрази-
тельного искусства и художественного труда в 5-7 классах
Автореф.Дисс. к.п.н. 1995 г.
60. Қожахметова Қ.Ж. Мектептің ұлттық тәрбие жүйесі. Теория
практика. -Алматы :1998ж. Республикалық баспа кабинеті.
61.Ильина Т.А. Педагогичемкое планирование в оброзоватнльных учереждениях.М: Просвищение М:
62.Безпалько В.П. Слагаемпе педагогический технологий –М: Педагогика, 1989г, 2-48с.
63.Қабдиқадірұлы К.Н. Манахов В.М. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы.-Алматы: Республика
64.Нағымжанова Қ. Педагогикалық иновацияның зерттеу.//Бастауыш мектебі, №3, 2001ж, 9-11б.
65.Бұзаубақова К.З. Жаңа педагогикалық технология.// Бастауыш мектебі, №5, 2005,
66. Актуальные проблемы и перспективы формирования здорового образа жизни
67. Здоровый образ жизни (методическое пособие).Национальный Центр проблем формирования
68.Алметова Н. Интерактивлі әдістер кәсіптік шеберлікті шыңдайды.//Бастауыш мектебі, №6,
69.Интерактивные методы обучения ЗОЖ. Методическое пособие по проблемам
70.Бердібай Р. Ел боламыз десек. Алматы: ЖШС Қазақстан баспа
2000 ж, 100 -120б.
71. Ұлттық мектептерді модельдік қалыптастыру және
//Қазақстан мектебі,№9, 1999ж 45-68б.
72. Мектеп ұлттық мәдениет ошағы. //Қазақстан мектебі,
73. Теория и практика воспитательных систем./ Ред.кол.
(отв.ред.)и другие.В 2-х кн.М: ИТП и МИО РАО, 42-53с
74. Қожахметова Қ.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми
және теориялық мәселері.- Алматы 2003ж, 16-26б.
75. Сәрсенбаев Н. Обычай, традиции и общественная жизнь.
Казахстан, 1965ж, 20-35б.
76. Бөлеев Қ. Болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие
дайындаудың теориясы мен практикасы. Тараз. 2001 ж, 34-58б.
77. Табылдиев А.Р. Қазақ этнопедагогикасы (оқу құралы) –
1995ж, 17-42б
78. Жарықбаев. Қ. Қалиев С. Қазақ тәлім
79. Кенжеахметұлы С. Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті.-Алматы:
Алматы кітап, 2006ж, 32-41б
80. Әлімбаев М Халық- ғажап
ҚОСЫМША
Анкеталық сұрақтар
1.Сіз темекі, алкоголь қолданасыз ба?
А. жоқ
Б. жиі
В. сирек
Г.ия
2. Сідің ата – анаңыз темекі, алкогольді
А.ия
Б. жиі
В. сирек
Г.қолданбайды
3.Темекінің, алкогольдің адам ағзасына тигізетін
А. иә
Б. жоқ
В.аз
Г. Мүлде білмеймін
4.Темекі шегу, алкоголь ішу
А.ия
Б. жоқ
В. білмеймін
Г.шамалы әсері бар
5. Алкогольді , шылым шегуді
А. ата – анадан
Б. қызығушылықтан
В. күштеу арқылы
Г.үйренбегенмін
6.Темекі шегу тұралы пікіріңіз
А. шекпеймін және ойламаймын
Б. кейде шегем кейде
В. ия шегем
Г. адамға зиян
7. ҚР конституциясындағы 18 жасқа
А барлық дүкендерде
В. супермаркеттеде
Б. орындалмайды
Г. жас шамасына қарамайды
8. Тіршілік үшін өте қажетті
А.майлар
Б.дәрумендер
В.витаминдер
Г.Шылым
9. Жас өспірімдер не себепті
А.Себебі, жанұяда сүйікті кумирлері темекі
Б. қасындағыларға еліктейді
В. басқалар сияқты болғысы келеді
Г.Қызығушылық
10. Ағзаның ауруды қабылдамау әрекеті қалай
А.нефрит
Б. иммунитет
В.плеврит
Г.витамин
11.ЖИТС адам ағзасына қалай жұғады
А. қан құю кезінде
Б. сүйісу кезінде
В.бір ыдыс пайдаланган кезде.
Г.киім ауыстырып кигеннен
12.Нашақорлық бұл;
А. еркелік
Б. ерік
В аса қатерлі ауру
Г.тумау ауыруы
13.Денсаулықты сақтау мен нығайтуға негізделген гигиеналық
А. биология
Б.анатомия
В. гигиена
Г флегмтик
14.Адамның өкпесін зақымдайтын аурудың түрі
А. гепатит
Б.гаймарит
В.түбіркулез
Г.тұмау
15.Шылым шегуді қайдан үйрендіңіз
А.достарымнан
Б.анадан
В.әкеден
Г.қыздардан
16.Шылым шегуді қанша жастан бастадыңыз
А.10-15
Б.12-18
В.13-15
Г.15-22
17.Қазіргі таңда шылымды шегесіз ба,жоқ алде тастадыңыз ба?
А.шегемін
Б.тастай алмаймын
В.тастадым
Г.шекпеймін
18.Ішімдіктің адам ағзасына зияны бар ма?
А.ия
Б.жоқ
В.білмедім
Г.ішпегенмін
19.Алкогольдік ішімдікті пайдаланған кезде нені сезесіз:
А.рахатты
Б.барлығын ұмытасың
В.ләззат аласың
Г.білмедім
20. Шылымның әсері қандай?
А.бас айналады
Б.тістер сарғаяды
В.азады
Г.толады
21.Ішімдікті пайдаланудың басты себебі неде?
А.кейбір жұмыстар
Б.жігіт
В.қыз
Г.тұрмыс жағдайы
22.СПИД қандай жолдар арқылы жұғады
А.көз жасы
Б.сілекей арқылы
В.қан арқылы
Г.тұмау
23.Алдағы уақытта шылымды тастайтын ойыңыз бар ма?
А.көремін
Б.тастай алмаймын
В.ия
Гжоқ
24.Наркамания бұл-
А.еліктеу
Б.еркелеу
В.қызығушылық
Г.армандау
25.Шылым шегу бұл-
А.жаман қылық
Б.қызығушылық
В.еліктеу
Г.жақсы
26.Денсаулықтыңнегін қалайтын пәндер
А.гигиена
Б.валеология
В.биология
Г.педагогика
27.СПИД қандай жолдар арқылы жұғады
А.қан
Б.сілекей бездер
В.тұмау
Г.вирусы
28.ВИЧ-қалай таралады
А.жыныстық қатынас
Б.тұмау
В.жөтел
Г.грипп
29.ЖҚАБИ-дің түрлері
А.гонорея
Б.гемофилия
В.сифилис
Г.барлығы
30.Валеология латын тілінен аударғанда қандай мағынаны береді
А.денсаулық
Б.ауру
В.гигиена
Г.тазалық
1
«Валеология» денсаулық ғылымы
Валеологиялық бағытталған тұлға
Қазақстан Республикасындағы валеологиялық мектептердің ұйымдасуының негізгі принциптері
А.А.Покров-
ский мен Т.Ш.Шорма
новтың валеология-
лық мектебінің принципі: денсаулық және теңестірілген тамақ
К.К:Сат-
баева және т.б. принципі: жеке бастың гигиенасы
П.К.Иванов пен С.А.Назар- баеваның валеология-
мектебінің принципі: денсаулық –шынықтыру және жаттығу
Н.М.Аман-жоловтың принципі: қимыл және жүйелі түрде тамақтану
Ж.Ж.Жатқан-баевтың принципі: қалыпты тамақтану және биологиялық белсенді заттар витаминдер
Дене тәрбиесі және
спортпен шұғылдану демалу
орындау
Қоршаған орта,
табиғатты қорғау
Денсаулық жыныстық тәрбие
күрес
Білім беру жүиесінде «Валеология» пәнін оқыту
Отбасы
Мемлекеттік және
қоғамдық
ұйымдар
Ақпараттар
Кездесулер,
конференциялар,
апталықтар
Дене шынықтыру және спорттық үйірмелер
Лекция-Аудиовизуалды құралдарды пайдалана отырып, әңгімелесу элементтермен проблемалық лекция (әдіс).
Семинар-дискуссия,актуалды валеологиялық проблемалар,ойындар рефераттар,жинақ әдістемелік интерак- тивті нұсқаулар, таратпа
Студенттердің өзіндік жұмыстары
Лекциялық материалдарға талдау жасау, жоспардың сұрақтардың құрылуы, қанатты сөздерді
---------------------------------------------------------------------------------
Бақылау-валеологиялық дайындықтың нәтижелерін бақылау.Әр түрлі этаптағы студенттердің өзіндік жұмыстарының
Семинар-дискуссия,актуалды валеологиялық проблемалар,ойындар рефераттар,жинақ әдістемелік интерак- тивті нұсқаулар, таратпа
Лекция- Аудиовизуалды құралдарды пайдалана отырып,әңгімелесу элементтерімен проблемалық лекция (әдіс)
20%
55%
85%
15%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1
2
3
4
5
Студенттердің өзіндік жұмыстары
Лекциялық материалдарға талдау жасау (жоспардың құрылуы,сұрақтар,кіріспе және қорытынды сөздер
20%
55%
85%
15%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1
2
3
4
5




Ұқсас жұмыстар

---

Валеология -денсаулық ғылымы

---

Валеология ғылымы жайлы

---

Денсаулық сақтау ғылымы

---

Валеология салауатты өмір салты

---

Валеология - денсаулық туралы ғылым ретінде

---

Валеология денсаулық туралы ғылым

---

Валеология – денсаулық туралы ғылым туралы ақпарат

---

Мектеп оқушыларында салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері

---

Валеологиялық білім беру

---

Салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметінің құрылымы мен жүйесі

---