Қаржы министрлігі
Тақырыбы: "ҚР Қаржы министрлігі: оның мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны"
МАЗМҰНЫ
Кіріспе…...............................................................................................................3-6
I – Тарау. Қаржылар саласындағы мемлекеттік басқарудың маңызы және
І.1. Мемлекеттің қаржылық қызметі....................................................18-25
II – Тарау. Қаржы саласындағы мемлекеттік басқару органдары, ҚР
ІІ.1. ҚР Қаржы министрлігі – қаржы саласындағы мемлекеттік
басқару органы ретінде.........................................................................32-38
ІІ.2. ҚР Қаржы министрлігінің атқаратын негізгі функциялары.....38-40
ІІ.3. ҚР Қаржы Министрлігінің мамандандырылған
комитеттері.............................................................................................40-50
Қорытынды.....................................................................................................51-53
Қолданылған әдебиеттер тізімі....................................................................54-55
Кіріспе
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы егемендігін алып, басқа да тәуелсіз
Мен Дипломдық жұмысымды Елбасының Қазақстан халқына жолдаған жолдауынан менің
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес ұзақ мерзімді перспективада экономикалық дамуды
Менің ойымша, әрине, мұндай салалардың басымы ретінде қаржы саласын
Қаржы саласы мемлекеттің өмір сүруін қамтамасыз етуші бюджет саласындағы
Мұнда қаржылар саласындағы мемлекеттік басқарудың түсінігі, маңызы мен мақсаты,
Мемлекеттік басқару қызметінің бағыт-бағдарлары және жаңаша сипатта дамуы мемлекетіміздегі
Алайда, соңғы кезеңде нарықтық қатынастарға көшуімізге байланысты экономика, қаржылар
Бұл жерде айта кететін бір жәйт, мемлекеттік басқару ілімі,
Қазіргі кезде осыған байланысты сонымен бірге өтпелі кезең, мемлекет,
Жұмыста негізінен жаңаша сипаттағы мемлекеттің қаржы жүйесін және оның
Дипломдық жұмысымның тақырыбы «ҚР Қаржы министрлігі, оның мемлекеттік органдар
I – Тарау. Қаржылар саласындагы мемлекеттік басқарудың маңызы және
құқықтық негіздері
Қаржылардың қоғам мен жекелеген азаматтардың өмірінде алатын орнын, олардың
Ал қаржылардың атқаратын басты рөлі мемлекетке жүктелген функцияларды орындауда
Өркениетті, нарықтық мемлекеттердің өзінде де қаржыларға айрықша көңіл бөлінеді.
Сонымен, қаржылардың көп қырлы ұғым екенін байқадық. Сондықтан, оның
Біріншіден, қаржылар деп өндіріс және тұтынуда экономикалық ресурстардың бір
мұқтаждықтарын қанағаттандыруға, жұмысшыларды материалдық жағынан ынталандыруға, өндірісті үлғайтып, жетілдіруге
Екіншіден, қаржылар ақша қаражаттарының жиынтығы ретінде қаржыландыру терминімен байланысты
Үшіншіден, арнайы және дербес экономикалық категория ретінде қаржылар бөлу
Осы айрықша нысандағы экономикалық қатынастар қаржылар болып саналады. Сонымен,
Енді осы қаржылар жөнінде ғалымдардың көзқарастарына көз жүгіртіп, салыстырып
Қазіргі кезде "финанс" — қаржы терминінің мағынасы ақшалармен тығыз
Осы терминнің тағы бір сирек айтылатын мағынасы "мемлекеттік ақшалар"
А-И.Худяковтың айтуынша қаржы термині қандай да болмасын мағынада түсіндірілсе
Егер арнайы мағынада қаржыларды — мемлекеттік қаржылар десек, яғни
Қаржылар экономикалық категория ретінде де айқындалады. Экономикалық мағынада қаржылар
Бұл жерде былайша түсіндіруге болады: ақшалардың өзіндік тұтынушылық құны
В.И.Белинский қаржыларды экономикалық категория ретінде және қаржылық ресурстар ретінде
Қаржылардың құндық экономикалық категория емес екеніне ешкімнің күмәні жоқ
Ал қаржылардың пайдалану негізіне белгілі бір кезеңдегі, яғни қазіргі
Бұл жерден байқайтынымыз, қаржылардың ақшалай қатынастарға негізделетіні және күнделікті
Тағы бір айта кететін жәйт, ақшалардың өзі немесе ақша
Ақшалар жалпыға бірдей құндылық баламасы ретінде шаруашылық айналымына қызмет
Қаржылардың экономикалық категория ретінде ақшалардан айырмашылығы, олар тек ақша
Сондықтан қаржылық ресурстар деген үғымды қарастырсақ, онда оның мемлекет
Ресейлік ғалым Горбунова О.Н. қандай да болмасын мемлекетте жиынтық
Мемлекеттік қаржыларды өзінің материалдық мәні бойынша ақша қаражаттары қорларынан
Горбунова О.Н. мемлекет өзінің экономикалық және әлеуметтік процестерін басқару
Қаржылар жиынтығы қоғамдық өнімді және Ұлттық табысты бөлетін экономикалық
Мемлекетті басқарудың ең жақсы тәсілі ақша қаражаттарының көмегімен басқару
Ресейлік заңгер А. Жданов қаржыларды мемлекеттің және жеке мекемелердің
Ресейлік ғалым О.Н.Горбунова қаржы жүйесін екі тұрғыдан қарастырған:
а) әрқайсысы тиісті ақша қорларын құратын және пайдаланатын қаржылық
ә) Өздерінің құзыреттері шегінде қаржылық қызметті жүзеге асыратын мемлекеттік
Ал қаржылық институттардың жиынтығы өзіне орай мемлекеттің қаржы жүйесін
1)Федералдық, федерация субъектілерінің бюджеттерінен және муниципалдық бюджеттерден тұратын бюджет
2) Бюджеттен тыс орталықтандырылған мақсатты қорлар;
3) Бюджеттен тыс орталықтандырылмаған мақсатты қорлар;
4) Шаруашылық субъектілер мен салалардың қаржысы;
5) Мүлікті және жеке басты сақтандыру;
6) Мемлекеттік және банктік кредит.
Қаржы жүйесі мемлекеттің қаржылық қызметін тікелей жүзеге асыратын қаржылық
Қаржылық органдар жүйесін әдетте қаржы министрлігі басқарады. Қаржы министрлігі,
Негізінде "қаржылар" ақша түріндегі қоғамдық өнімдерді бөлуге байланысты экономикалық
Экономикалық теория курсынан қоғамдық қатынастар құрамына кіретін ақшалай қатынастарды
Қазақстандық экономист-ғалым Мельников В.Д. қаржылардың, қаржылық қатынастардың қалыптасуын және
Осы ұдайы өндірістің төрт сатысы арқылы қоғамдық өндіріс процесіне
Қоғамдық өнімнің жаңағыдай екі нысанда қалыптасуы, олардың әрбір қоғамдық
Бұл жерде өндірілген өнімдер мен басқа да қажетті заттар,
Қаржылардың мағынасын түсіну үшін жекеленген кәсіпорынның өндірістік қорларын өзіндік
Кәсіпорын осы өнімдерді өткізу барысында тиісті ақша қаражаттарын немесе
Түскен пайданың немесе табыстың бір бөлігі орталықтандырылған қорларды қалыптастыру
Бұл құндар ақша түріндегі дербес қозғалысқа ие болғаннан кейін
Экономика өмірінде ақша қаражаттары, әдетте, құнның баламалығы (эквиваленттілігі) негізінде,
Қаржылық қорды басқа ақша қаражаттарынан ерекшелендіріп тұратын өзгешелік, олар
Сонымен, қаржылардың айрықша экономикалық категория ретіндегі өздеріне тән ерекшеліктері
Қаржылардың экономикалық табиғатына келсек, онда олардың тауар-ақша қатынастары мен
Ақша қаражаттар қорларының қалыптастырылуы және олардың тауарлық қатынастарда (А-Т)
Мемлекеттен басқа қоғамдық өндіріске қатысатын субъектілердің ақшалай қызметтері, қаржылық
Сонымен, қорыта келгенде қаржылар деп, мемлекеттің ақшалай кірістерін жиыстыру,
Енді осы жоғарыда айтылған барлық ғылыми көзқарастарды тұжырымдасақ "қаржы"
Мемлекеттік қаржылық ресурстарды әрдайым белгілі бір ақша қорлары ретінде
Экономикалық категория ретінде "қаржы" деп, мемлекеттің ақшалай ресурстарын жоспарлы
Мемлекеттік ақша қорлары, әрқашанда мемлекеттің қаржылық қызметінің түпкілікті объектісі
1) ақша қорларын жұмылдыру (жиыстыру) функциясы;
2) мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарды (материалдық
3) бақылау функциясы;
Бірінші функцияның мәні мынада: жаңа, қаржылар туралы сөз қозғағанымызда
Бірақ біз мемлекеттің алға қойған негізгі мақсаты — тек
Үшінші функция мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру және бөлу, сондай-ақ
Қаржылардың функциялары жөнінде ғалымдар әлі де пікір-талас тудырып ғылыми
Бірінші концепцияны жақтаушылар, қаржылар қоғамдық ұдайы өндірістің екінші, яғни
Осы концепцияға сай қаржылар бөлу және бақылау функцияларын ғана
Осы бөлу функциясының көмегімен жалпы қоғамдық өнімді және оның
Олар келтірген дәлелдер мына төмендегідей болып келеді:
1) Қоғамдық ұдайы өндірістің сатылары бір-бірімен тығыз байланысқан;
2) Қаржылар тек қана ұдайы өндіріс сатыларын ғана қамтамасыз
3)Қаржылар қоғамдық өнім қозғалысының барлық сатыларында пайдаланылатын жан-жақты бақылау
Мемлекетке қажетті ақша қаражаттарын жұмылдырудың (жиыстыру) тікелей түсім көзі
Ұлттық табысты бөлу кезінде мемлекеттің, кәсіпорындар мен бірлестіктердің және
Мемлекеттің қарамағында ең мол ақша қаражаттар қорлары — бюджетте
Қаржы жүйесі деп, мемлекеттің ақшалай қорларын қалыптастыру, бөлу және
Ал қаржылық-экономикалық институттар дегеніміз мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу
Орталықтандырылған институттар (қаржылар) мына төмендегідей болып келеді:
1) Жалпы мемлекеттік орталықтандырылған қаржылар республикалық бюджет арқылы көрсетіледі.
2) Жергілікті орталықтандырылған қаржылар. Жергілікті өкілді органдардың бюджеттері арқылы
3) Мемлекеттік банктердің қаржылары. Осы банктердің ақша қорлары мынадай
4) Мемлекеттің мүлікті және жеке басты міндетті сақтандыру қаржылары,
Мұнда айта кететін бір жәйт бар. Банктердің қаржыларын оқулықтарда,
Ал мемлекеттік емес банктердің қызметтері қаржылық қызметке жатпайды. Жеке
Сақтандыру қызметімен айналысатын мемлекеттік емес заңды ұйымдар мен мекемелердің
Негізінде, мемлекеттік емес заңды ұйымдар мен мекемелердің және азаматтардың
Қаржылық қатынастардың тауар-ақша қатынастарынан туындайтынын және оларға қызмет ететінін
Орталықтандырылмаған институттарға (қаржыларға) мыналар жатады:
1) Мемлекеттік басқару органдарының қаржылары. Министрліктердің, ведомстволардың және басқа
2) Мемлекеттік шаруашылық субъектілерінің қаржылары. Осы субъектілердің, яғни мемлекеттік
3)Мемлекеттік қазыналық ұйымдар мен мекемелердің қорлары. Осы субъектілердің ақша
Қаржы жүйесі жөнінде кейінгі кезде қалыптасқан көзқарастарды салыстырмалы талдау
І.1. Мемлекеттің қаржылық қызметі
Қаржылық құқықтың, қаржылардың қоғамда және жекелеген азаматтардың өмірінен алатын
Қаржылардың ақша сипатында болуы, олардың экономикалық құндылық категорияларына жататындығын
Өндірілген өнімдер мен басқа да қажетті заттар, қызметтер —
Мемлекеттің қаржылық қызметі — мемлекеттік ақша қорларын қалыптастыру, бөлу
Қаржылық қызметтің міндеттері:
1) Өзінің (міндеттерін) қызметтерін қаржыландыруға және өзін-өзі қамтамасыз етуге
2) Қоғамның ақшалай инфрақұрылымын құру және оның ойдағыдай жұмыс
3) Қоғамда болып жатқан әлеуметтік экономикалық процестерге, мемлекет қоғамға
Қаржылық қызметтің басты мақсаты — қоғамның әлеуметтік экономикалық инфрақұрылымдарының
Қаржылық қызметтің принциптері:
1. Қоғамның мұқтаждықтарын
2. Қоғамның бақылауында
3. Нормативтілік және жоспарлылық;
4. Ұтымдылық және тиімділік;
5. Тұрақтылық және жүйелілік.
Қаржылық қызметтің әдістері — қаржы жүйесінің құрамына кіретін ақша
Экономикалық категория ретінде — қаржылар деп мемлекеттің ақшалай кірістерін
1.Материалдық.
2. Экономикалық категория.
Материалдық (ақшалай) мағынада "қаржы" деп, мемлекеттің өз қарамағындағы ақша
Экономикалық категория ретінде "қаржы" деп, мемлекеттің ақшалай ресурстарын жоспарлы
Қаржылық қызмет дегеніміз, өз меншігіндегі ақша қаражаттары қорларын қалыптастыру,
Мемлекеттің ақша қорлары, әрқашанда мемлекеттің қаржылық қызметінің түпкілікті объектісі
1) ақша қорларын жұмылдыру функциясы;
2) мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарды ақшалай қамтамасыз ету функциясы;
3) бақылау функциясы.
Бірінші функцияның мәні мынада: жаңа, қаржылар туралы сөз қозғағанымызда
Екінші функция, мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру және бөлу, сондай-ақ
Үшінші функция, мемлекеттің өзіне және өз тарапынан жасалатын қызметтеріне
Субъектілерге берілген өз ақша қаражаттары жөніндегі дербес құқықтарын, олардың
Қаржылық қызметтің әдістері дегеніміз, қаржы жүйесінің құрамына кіретін ақша
Мемлекеттің қаржылық қызметі белгілі бір құқылық формалар бойынша жүзеге
Белгіленген нормативтерден тыс қаржы ресурстарын алып қоюға немесе бөлуге,
1) нормативтік қабілеті бар заң актілерін шығару;
2) дербес қаржылық-құқылық актілерді шығару;
3) қаржылық-құқылық шарттар жасау;
4) мемлекеттің мүддесін көздейтін өкілетті органның өз құқықтары мен
Қаржылық қызметтің түсінігін алып қарасақ, қаржылық құқықтың пәніне -
Салық алу кезінде, ақша иесінің еркі (тілегі) есепке алынбайды,
Бюджет жүйесі мемлекеттің қаржы жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде мемлекеттің
1999 жылдан бері республикада қаржы ресурстарын қалыптастыру мен пайдалануда
Әзірге бюджет жүйесін құру мен жетілдіру салық жүйесі мен
Республикада бюджеттік қатынастар нышандарының зерттелуі мен қарастырылу жайы нашар.
Қаржы ресурстары орталықтандырылған және аудандардың әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін пайдаланылмайды
Дұрысында жинақтаушы зейнетақы қорларының қаражаты экономиканың нақты секторын қолдауға
Бұл орайда жинақтаушы зейнетақы қорларының заем қаржысы есебімен республикалық,
Қоғамда еңбекке ақы төлеу жүйесін үйлестіру ісіне бақылау өз
Өндірілген өнім бағасының төмендеуіне, сондай-ақ өнім өткізу рыногын кеңейтуге
Мемлекеттік басқару органдарының қаржылық қызметі — халық шаруашылығы салаларын
Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық қызметтері жөніндегі өкілеттіліктеріне тоқталайық.
жоғарғы органдар бекіткен көрсеткіштер бойынша өз қаржылық-шаруашылық қызметтерінен түскен
2) әлеуметтік-мәдени шараларға, қызметкерлерге материалдық мадақтау көрсетуге, өндірісті ұлғайтуға,
3) мемлекеттің, банктердің және өздері бағынышты жоғары органдардың алдындағы
4) өз қаржылық ресурстарын өз өңдірістік бөлімшелерінің арасында бөлу;
5) кәсіпорындар мен бірлестіктерге қаржылық бақылауды жүзеге асыру;
Жоғарғы тұрған мемлекеттік басқару органдарына кәсіпорындар мен бірлестіктердің және
Кәсіпорындардың өзін-өзі қаржыландыруы тек өз шығындарын өздері өтеп қана
Қаржылық дербестілік бар жерде кәсіпорын өз меншігіндегі ақша қаражаттары
Қаржылық мүдделіктің басты мақсаты — адамдардың мәдени-әлеуметтік мұқтаждықтарын кәсіпорын
Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің қаржылық-шаруашылық қызметтерінің процесінде қаржылық қорларды,
Бұл қордағы ақша қаражаттары белгілі бір мақсаттарға арналған, сондықтан
Министрліктер мен ведомстволарға қаржылық жұмыстарды іске асыру үшін басқармалар
а) құрама қаржылық жоспарлау;
ә) шапшаң қаржылық жұмыстар.
Осындай басқармалар мен бөлімдер арқылы министрліктер мен ведомстволар бағынышты
Министрліктердің өз ішінде де қаржы жұмыстары ұйымдастырылады. Олар: министрліктің
- саланың қаржылық ресурстарын бөлу және қайта бөлу;
- орталықтандырылған ақша қорларын құру:
- өздеріне бағынышты
- айналым қаражаттарын, амортизациялық аударымдарды және пайданы сала
Кәсіпорындар мен банктердің қаржылық жұмыстарын осы субъектілердің қаржылық бөлімдері
Қаржылық бөлімдері жоқ кәсіпорындарда қаржылық жұмыстарды жоспарлау экономикалық бөлімдері,
Кәсіпорындардың қаржылық жұмыстарының басты міндеттері мыналар:
- есеп айырысуды ұйымдастыру;
- мемлекеттік бюджеттің, банктердің, сатушылардың, жоғарғы органдардың алдындағы қаржылық
- айналым қаражаттарының тез
Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің қаржылық-шаруашылық қызметтері процесінде қаржылық қорларды,
Қаржылық сақтандыру құқы — бұл мемлекеттің мүлікті және жеке
Бүгінгі күндегі еліміздегі басты жаңалықтардың бірі ретінде ҚР-ның Бюджет
Осы тұрғыда бюджет құрылымын көрсетіп өтейік:
1) Кірістер: салықтық, түсімдер; салықтық емес түсімдер; негізгі
2) шығындар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттік кредит беру, бюджеттік кредиттер;
5) қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо; қаржы
6) бюджет тапшылығы ;
7) бюджет тапшылығын
ҚР-да келесідей бюджет жүйесі бекітілген:
1. Республикалық бюджет;
2. облыстық бюджет, республикалық
3. аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті.
4. ҚР-да Бюджет кодексінде
1. ҚР-ң президенті;
2. ҚР-ң парламенті;
3. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті;
4. ҚР-ң Үкіметі;
5. Экономикалық жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган;
6. бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган;
7. бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган;
8. ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті орган;
9. мәслихат;
10. жергілікті атқарушы орган құрайды.
II – Тарау. Қаржы саласындағы мемлекеттік басқару органдары, ҚР
Қаржылық қызмет белгілі мемлекет аумағында жүзеге асырылатын болғандықтан, оған
1) Мемлекеттік өкімет билігі органдары:
а) Жоғарғы өкілді және заң шығарушы орган — Қазақстан
ә) Жергілікті өкілді органдар — Маслихаттар.
2) Мемлекеттік атқару билігі (мемлекетгік басқару) органдары; а) жалпы
1)Қазақстан Республикасының өкіметі;
2)Жергілікті әкімдер;
б) арнайы құзыретті органдар:
1) Қаржы министрлігі;
2) Қаржы министрлігінің арнайы қаржылық басқармалары мен бөлімдері;
3) Мемлекеттік табыстар министрлігінің салық комитеті, қаржы полициясы комитеті
Қазақстан Республикасының Парламенті жоғарғы заң күші бар нормативтік актілер
Жоғарғы атқарушы — билікші органдардың актілеріне — заң күші
Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі екі деңгейден тұрады: жалпы
1) Салық жөнінде жеңілдіктерге құқын растайтын құжаттарды табыс ету;
2) жүргізілетін тексеру актілерімен танысу;
3) салық органдарына салықтарды есептеу мен төлеу және жүргізілген
4) заңда белгіленген тәртіппен салық органдарының шешімдеріне шағымдану;
5) салық салуға қатыссыз ақпарат пен құжаттарды тапсырмау.
Салық төлеушілердің міндеттері заңда белгіленген негіздерге және олардың салық
Ал егер заңды тұлға заңда көзделген тәртіп бойынша банкрот
Біздің салық кодексімізде салық төлеушілердің міндеттері жалпылай белгіленген, яғни
Сондай-ақ әрбір төлеушінің нақты салықтарға қатысты міндеттері заңдарда белгіленген.
Салық төлеушілер: Салық органдарына салықтарды бухгалтерлік есептеу жүргізуге және
Ал, мемлекет, осыған орай, өз тарапынан салық төлеушілердің жорғарыда
Жалпы экономика саласы, мәдениет саласы, қорғаныс, спорт, денсаулық салалары
Қоғамдағы қатынастар жүйеленген түрде тәртіптелетіндіктен және құқылық нормалармен реттеле
Енді Қазақстан Республикасының салықтық қызметін тікелей жүзеге асыратын салық
Қазақстан Республикасының салық қызметі органдарының құрылымы:
- Қазақстан
- Облыстардағы салық комитеті басқармаларынан;
- Облыстардағы, Алматы және Астана қалаларындағы қаржы полициясы комитетінің
Қазақстан Республикасы бойынша салық қызметі аясындағы органдарды Салық комитетінің
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің Салық комитеті бастығын Қазақстан республикасы
Облыстардағы, Астана және Алматы қалаларындағы салық комитетінің бастығы қызметке
Салық Кодексінде белгіленіп, бекітілген салық қызметі органдарының өкілеттіктері мына
Салық қызметі органдарының міндеттері:
- салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекет мүдделерін сақтау және
- салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің есебін уақтылы
- есептелген салық сомасымен салыстырғанда артық төленген соманы
- Қазақстан Республикасы
- салық есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және
- салық төлеушілер
- салықтық құқық бұзушылық деректерін жинау, талдау және
- салық қызметінің құзырына жататын
- тәркіленіп немесе иесіз қалып мемлекет меншігіне көшкен
- салықтың түсуі, салық инспекцияларының жұмысы туралы Қазақстан
Қазақстан Республикасының мемлекеттік өкімет органдары салық қызметі органдарының осы
Енді салық қызметі органдарының құқықтарына тоқталамыз. Салық қызметі органдарының
- Қазақстан Республикасы заңдарына
- Ұйымдардың лауазымды
- Қазақстан Республикасы қолданып жүрген заңдарына сәйкес салық
- ұйымдардың басшылары
- ұйымдардың басшылары мен
- салық заңдарын бұзған ұйымдарға, лауазымды адамдар мен
- белгіленген мерзімде төленбеген салықты, айыппұлды және өсімді,
- жасандылығы, қолдан жасандалығы анықталған кезде салық заңдарының
- салық зандары бұзушылықты
- сауда және
- ҚР Ұлттық Банкі
- салық зандарында белгіленген ережелерге сәйкес ұйымдар мен
- егер де азаматтар мен лауазымды адамдар қылмыс
Бюджет кодексіне сәйкес мемлекеттік басқару органдарының бюджет қатынастарын реттеу
1. ҚР-ы Президентінің құзыреті:
а) Республикалық бюджетті әзірлеу және оның атқарылуы туралы
б) ҚР-ы аумағында төтенше мемлекеттік бюджет енгізу
в) ҚР-ң Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңес құрады
2. ҚР-ы парламентінің құзыреті:
а) республикалық бюджетті, сондай-ақ республикалық бюджетке өзгерістер
б) ҚР-сы Үкіметі
3. ҚР-ы Үкіметінің құзыреті:
а) ҚР-ң Парламентіне
б) жергілікті
в) тиісті қаржы жолына арналған республикалық бюджет туралы
г) қарыз алуды жүзеге асырады т.б.
4. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі
а) ҚР-сы Үкіметінің
б) бюджеттік өтінім
в) бюджет түсімдерін болжау әдістемесін айқындайды;
г) бюджеттік бағдарламалардың
5. Экономикалық жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органның құзыреті:
а) республиканың
б) бюджеттік инвестициялар мен гранттардың тиімділігін бағалауды жүргізеді
6. Бюджеттің атқарылуы жөніндегі
а) республикалық бюджетті атқарады және жергілікті бюджеттердің атқарылуына
б) республикалық бюджеттің түсімдері мен оны қаржыландырудың жиынтық
в) есептілік жасаудың және табыс
г) республикалық және
бюджеттік есепке алу, есептілік жөніндегі әдістемелік басшылықты
жүзеге асырады және т.б.
7. Ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті органның құзыреті:
а) мемлекеттік қаржылық бақылау объектілері қызметінің ҚР-ң заңдарына сәйкестігіне
б) бақылау
Жоғарыда айтылған мемлекеттің қаржылық қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік органдар
Мемлекеттің қаржылық қызметін жүзеге асырушы мемлекеттік органдардың сатылығын көрсетіп
1. ҚР-сы Президенті;
2. ҚР-сы Парламенті;
3. ҚР-сы Үкіметі;
4. ҚР-сы Қаржы министрлігі;
5. Кеден комитеті;
6. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
7. Мәслихаттар;
8. Жергілікті атқарушы органдар.
ІІ.1. ҚР Қаржы министрлігі – қаржы саласындағы мемлекеттік
басқару органы ретінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi (бұдан әрi - Министрлiк) басшылықты,
Мемлекет өз алдына дербес мемлекет болып өмір сүру барысында
Қаржы министрлігінің мемлекеттік басқару органы ретіндегі мазмұнын ашу үшін
Заң әдебиеттерінде «мемлекеттік орган» деген түсінікке екі түрлі көзқарас
Ал екінші көзқарасты ұстаушы зерттеушілер «ұжымдық теория» деп аталатын
Бұл авторлардың көзқарастарының мазмұнымен келіссе болады. Алайда, мемлекеттік аппарат
Ұйым ретіндегі мемлекеттік орган жөнінде сөз қозғасақ, оған белгілі
Мемлекеттік органның маңызды белгісі болып құзыреті табылады, ол –
Өкілеттілік белгілі бір мақсаттар мен функциялардан тұрады. Жалпы ереже
Өзіне берілген құзыреттерге сәйкес мемлекеттік орган биліктік өкілеттерге иеленеді,
а) орындалуға міндетті құқықтық актілерді шығару. Олар нормативтік немесе
б) мәжбүрлеу және басқа да әдістерді қолдану арқылы мемлекеттік
Бұл мемлекеттік органдар жөнінде жалпы ереже болып табылады. ал
Кеңестік заң әдебиеттерінде «мемлекеттік басқару органы» деген терминге қатысты
мемлекеттің нұсқаулық жолымен құрылады;
нақты түрде көрініс тапқан оқшауланған ұйымдық – құқықтық нысаннан
мемлекеттің қызметтің ерекше түрін жүзеге асыруға арналған, атап айтқанда
басқару қызметін мелекеттің атынан жүзеге асырады. Ол қызмет нақты
басқару органдарының жүйесінде жеке, бөлек элементі болып табылады, одан
Біздің пікірімізше тағы бір белгі ретінде мемлекеттік басқару органында
Органға тиісті өкілеттіліктердің тән болуы оның алдында қойылған мақсаттарды
Мемлекеттік басқару органының қоғамдық өмірдің белгілі бір салаларында басқару
Бұл қатынастарды ашу барысында Аверьянов В. Б. мынадай қорытынды
Аверьянов В. Б. ары қарай былай деп жалғастырады: басқару
Бұл пікірді дұрыс деп санаған Атаманчук Г. В., басқару
Бұл мәселе методологиялық маңыздылыққа ие болып келеді, ол маңыздылық
Қаржы министрлігінің мемлекеттік басқару қызметін жүзеге асыру барысындағы басқару
мемлекеттiк бюджеттiң атқарылуы, кедендiк, салықтық бақылау, iшкi қаржылық бақылау
мемлекеттік бюджеттiң атқарылуы, бюджеттік есепке алу, кедендiк, салықтық бақылау,
ҚР Қаржы министрлігіне тән келесі белгі – ол Қазақстан
Министрдi Қазақстан Республикасының Президентi қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.
Мемлекеттік басқару органдарының кез – келгені сияқты Қаржы министрлігіне
Осы және төменде көрсетілген белгілер Қаржы министрлігін мемлекеттік басқару
Басқару қатынастарының табиғаты жөнінде жазған Фролов Е. С., былай
Мемлекеттік басқару органына мемлекеттік – биліктік сипатқа ие құзыреттердің
Республикамыздың негізгі, әрі мәнді саласы қаржы саласында қызмет жасаушы
Бюджетті жоспарлау кезінде бастапқы сатыда Қаржы министрлігі және жергілікті
Қаржы министрлігінің республикамызда кедендiк және өзге де заңнамаларының сақталуын
Сондай – ақ Министрлік салық және бюджетке төленетiн басқа
Салық саясаты дегеніміз – қоғамның нақты даму ерекшеліктерін ескере
Жалпы мемлекеттің бірден – бір қалтасы әрі қоймасы
Ал келесі бір Министрліктің басқа да мемлекеттік атқарушы органдар
Қаржылық бақылау мемлекеттің қаржылық қызметінің ажырамас бөлігі, экономиканың және
Ішкі бақылауда бақылаудың субъектісі және объектісі ұйымдастырушы жүйенің
Министрлiк өз қызметiн ҚР Конституциясы мен заңдарына, ҚР
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi өзіне жүктелген міндеттерді атқару және
Қазынашылық комитеті;
Кедендiк бақылау комитетi;
Салық комитетi;
Қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып алу комитетi;
Дәрменсiз борышкерлермен жұмыс комитеті;
Мемлекеттік мүлiк және жекешелендiру комитетi.
Ендігі жерде министрліктің функцияларына тоқталып өтейік.
ІІ.2. ҚР Қаржы министрлігінің атқаратын негізгі функциялары
Министрлiк заңнамада белгiленген тәртiппен мемлекеттiк саясатты қалыптастыруды қамтамасыз ететiн
Мемлекеттiк бағдарламалар неғұрлым ауқымды әрi маңызды экономикалық, әлеуметтiк және
Ұйымдардың құқықтық мәртебесі олардың мақсаттарымен анықталады. Кез – келген
Қаржы министрлігінің функцияларынан оның мемлекеттік басқару органы ретіндегі құзыреттері
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес ұзақ мерзімді перспективада экономикалық дамуды
Менің ойымша, әрине, мұндай салалардың басымы ретінде қаржы саласын
Зайырлы мемлекетімізді әлемге таныту кезінде әрине қаржы секторына үлкен
Сонымен қатар, қаржылық Министрліктің функциялары қатарына заңнамалармен белгіленіп жүктелген
Бақылау ішкі (ішкі ведомствалық) және сыртқы (ведомства үсті)
Ішкі бақылауда бақылаудың субъектісі және объектісі ұйымдастырушы жүйенің
Сыртқы бақылау бағынышты емес ұйымдастырылған объектілерге байланысты атқарылады.
ІІ.3. ҚР Қаржы Министрлігінің мамандандырылған комитеттері
Салық комитеті
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң Салық комитетi (бұдан әрi -
Комитет өз қызметiн ҚР Конституциясына және заңнамаларына, Қазақстан
Жалпы атап өткенімдей Республиканық өсмір сүруінде салықтардың алатын орны
Мұндағы Салық комитетінің басқа да мемлекеттік органдар арасында Министрліктің
Комитетке мемлекетпен жүктелген тағы бір оның құзыреттілігін анықтайтын, маңыздылығын
Салықтық бақылау дегеніміз – салық қызметі органдарының салық заңнамасының
Салық заңнамасына сәйкес ҚР мынадай тоғыз салық түрлері бар:
Ал міндетті төлемдерге: жер учаскесін, жануарлар дүниесін, орман қорды
Міне, бұдан байқайтынымыз Комитеттің түрлі салалармен және түрлі деңгейдегі
Салық органдарына салық төлеушілердің міндетті зейнетақы төлемдерін және
Салықтық тексеру – салық органдарының салық міндеттемелерінің жүзеге асуын
Салықтық тексерулер келесідей түрлерге бөлінеді:
1) құжаттық тексеру; 2) рейдтік тексеру.
Құжаттық тексерулер мынадай түрлерге бөлінеді:
1) кешенді тексеру – салықтардың және басқа да
2) мазмұндық тексеру - салықтардың және басқа да
3) қарсы тексеру - салықтық тексеру барысында салық
Рейдтік тексеру бұл салық қызметі органдарымен заңнамалардың жекелеген талаптарын
Тексеру негізі бұйрық болып табылады.
Салықтық тексеру аяқталуымен салық органының лауазымды тұлғасы мыналарды көрсете
1) салықытық тексеру орнын, акт толтыру күнін;
2) тексеру түрін;
3) тексеруді жүргізген салық органының лауазымды тұлғасының қызметін, тегін,
4) салық төлеушінің тегін, атын, әкесінің атын немесе толық
5) салық төлеушінің банктік реквизиттерінің және регистрациялық нөмірінің орналасқан
6) салық төлеушінің салықтық және бухгалтерлік есептілікті және салықты
7) алдыңғы тексеру туралы мәліметтерді;
8) салық органдарына табыс етілген құжаттар жайлы жалпы мәліметтерді;
9) заңнамаға нұсқау жасай отырып салықтық құқық бұзушылықты нақтырақ
10) салықтық тексерулер нәтижелерін.
Салықтық тексеру аяқталысымен салық органы салықтық тексеру актісінде көрсетілген
Салық төлеуші хабарлама хатты ала салысымен онда көрсетілген есептелген
Салықтық тексеру барысында салықтық заңнамаларды бұзушылық анықталмаса, салықтық тексеру
Жалпы салық салу саласында мемлекеттің салықтық саясатта қолданатын мынадай
максималды, мұнда мемлекет мүмкіншілігінше бюджет кірістерін көбейтуге тырысады, бұның
минималды, мұнда мемлекет салық жеңілдіктерін барынша арттыруға тырысады, мұның
келесі мемлекеттің салық саласында жүргізетін саясатының бір соңғы әрі
Сонымен, комитет өз қызметін, яғни мемлекеттің жүктеген міндеттемелері мен
Қазынашылық комитетi
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгінің Қазынашылық комитетi (бұдан әрi -
Комитет өзінің қызметiнде ҚР Конституциясын, ҚР заңдарын, ҚР Пезидентi
Қазынашылық комитетi туралы ережені басшылыққа алады.
2000 жылы қазынашылық жүйені жаңғырту басталды. Бұл жоба халықаралық
Жаңа қазынашылық жүйе мемлекеттік мекемелердің міндеттемелерін есепке алуды төлемдерді,
Қазынашылық және қаржы органдарының тарапынан бақылауды қамтамасыз ету, мемлекеттік
Қазынашылықтың интенсивті дамудың жаңа сатысына көшуі. Бұл сапалы неғұрлым
Комитеттің негізгі міндеттері болып республикалық бюджеттің атқарылуын ұйымдастыру,
Соған сәйкес ҚР қаржы министрлігінің Қазынашылық комитеті жақында
Қаржылық бақылау және мемлекеттiк сатып алу
комитетi
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң Қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып
Комитеттің негiзгі мiндеттерi болып республикалық және жергілікті бюджеттердiң
Мемлекеттің жинақтап, белгілі бір салаларға қаражаттың қайта бөліп таратылып,
Дәрменсiз борышкерлермен жұмыс комитетi
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінiң Дәрменсiз борышкерлермен жұмыс комитетi (бұдан
Комитеттің өзiне берiлген өкілеттiктер шегінде дәрменсiз борышкердiң банкроттық рәсiмдерiнiң
Комитет өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына, Қазақстан
Қазіргі кезде нарықтық заманда шағын және орта бизнес субъектілеріне
Мемлекеттiк мүлік және жекешелендiру комитетi
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттiк мүлiк және жекешелендiру комитетi
Комитеттің негiзгi мiндеттерi болып республикалық меншiк және жекешелендiру объектiлерiн
Мемлекет меншігіндегі объектілердің заңсыз жолдармен сатылып кетуін немесе басқа
Кедендiк бақылау комитетi
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң Кедендiк бақылау комитетi (бұдан әрi
Комитеттiң негізгi мiндеттерi болып өз құзыретiнiң шегiнде Қазақстан Республикасының
Соған сәйкес Комитет Республикамызда кедендiк және өзге де заңнамаларының
Кеденнің негізгі қызметі – бюджеттің кіріс бөлігін толтыру, ол
2005 ж. Оңтүстік Қазақстан облысының кедендік бақылау департементінің қызметкерлері
Комитет Республикамызда кедендiк және өзге де заңнамаларының сақталуын қамтамасыз
Мемлекет болып өз алдына тәуелсіз болу белгілерінің бірі өзіне
Сонымен, жоғарылардың негізінде Қаржы министрлігінің мемлекеттік басқару органдарына тән
Қорытынды
Дипломдық жұмысты қорыта келгенде қаржылар саласындағы басқарудың қазіргі таңда
Сондықтан, мемлекетті қажет деп тапсақ, биліктердің бөліну принциптерін мойындасақ
Мемлекеттік атқарушы билік органдарын құру мақсаты нарықтық экономиканы ынталандыру
Кейбір авторлар министрліктер нарықтық органдар қатарына жатпайды деген пікір
Қорыта келіп айтсақ өкімет билігін өктем, қатал түрден жүргізуден
Сонда да болса көңілге қонымды икемді, "жұмсақ" биліктің, өктем,
Нарықтық
Жұмыстың нәтижесін қорыта келе, келесі жағдайларға тоқтала кеткен жөн.
Қаржы министрлігі біршама күрделі құрылымдық жүйені білдіреді және комитеттерден
«Қаржы министрлігі – басшылықты, сондай-ақ заңнамада көзделген шекте оның
Қаржы министрлігінің құрылымы, яғни мамандандырылған органдары тізбектелді, олардың атқаратын
Тексеру, қадағалау және реттеу уәкілеттілктеріне байланысты нақты әрбір орган
ҚР Қаржы саласын жақсартуға бағытталған ұсыныстар мен тілектер келесідей
1. Қаражатты жұмсаудың тиімділігін арттыруды, шығыстардың әлеуметтік бағыттылығын арттыруды
2. Бюджет шығыстарын одан әрі оңтайландыру;
3. Қазынашылық және қаржы органдарының тарапынан бақылауды қамтамасыз ету;
4. Қазынашылықтың интенсивті дамудың жаңа сатысына көшуі. Бұл сапалы
5. Бюджет шығыстарының барынша айқындылығын одан әрі қамтамасыз ету;
6. Бюджет қаражатының мақсатты пайдаланылуын мемлекеттік қаржы бақылауының рөлін
Қолданылған әдебиеттер
Нормативтік актілер:
«Қазақстан Республикасының Конституциясы». 30.08.1995ж. қабылданған, 07.10.98ж. өзгертулер мен
«ҚР Қаржы министрлігi туралы ережe», ҚР Үкiметiнiң
«Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнің Салық комитетi туралы ереже», 09.10.2002ж.
«ҚР Қаржы министрлiгiнiң Дәрменсiз борышкерлермен жұмыс комитетi туралы ереже»,
«ҚР Қаржы министрлігінiң Қазынашылық комитетi туралы ереже», ҚР Үкіметінің
«ҚР Қаржы министрлігінiң Кедендiк бақылау комитетi туралы
ереже», ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 29 қазандағы N 1133
«ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттiк мүлік және жекешелендiру комитетi туралы
«ҚР Қаржы министрлiгiнiң Қаржылық бақылау және мемлекеттiк сатып алу
ҚР «Ұлттық Банкі туралы» заңы. 30.03.1995ж. қабылданып, 08.07.2005ж.
«ҚР Президенті туралы» Конституциялық заң. 26.12.1995ж. қабылданып, 06.05.99ж.
ҚР «Бюджетке төленетін салықтық және басқа да міндетті төлемдер
«ҚазақстанРеспубликасында мемлекеттiк бағдарламалар әзiрлеу және iске асыру ережелерi» ҚР
Барлық нормативтік актілер ҚР Үкіметінің ресми сайтынан
(www.government.kz) алынған.
Арнайы әдебиеттер:
www.minfin.kz
Горбунов О.Н. «Финансовое право». Москва, 1996.
Худяков А.И. «Финансовое право Республики Казахстан». А, 2001.
«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер»
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан халқына жолдауы».
«Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2006-2008 жылдарға арналған орта мерзімді
Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.
«Мемлекеттің салықтық қызметінің қүқытық негіздері». Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М.Дулатов
«Теория государства и права». М., 1997.
«Основы финансов», В.Д. Мельников, Алматы 2005ж.
Мерзімдік басылымдар:
«ҚазАқпарат»., 13.12.2005ж. мәлімдесі. «ҚР Қаржы министірлігінің Баспасөз қызметі»,www.nationalfund.kz
«Казахстанская правда», 13.01.2006 ж.
«ҚР Үкіметінің 2006-2008 жж. арналғанбағдарламасы», ҚР Президентінің 2006ж. 30
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.
«Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2006-2008 жылдарға арналған орта мерзімді
ҚР Үкіметінің 2006-2008 жж. арналған бағдарламасы, Егемен Қазақстан, 1
«Қаржылар саласындағы мемлкеттік басқару». Мухитдинов Н.Б. Найманбаев С.М.
Горбунов О.Н. Финансовое право. Москва, 1996.. 46 б.
Основы финансов, В.Д. Мельников, Алматы 2005, 13б.
Горбунов О.Н. Финансовое право. Москва, 1996.. 48 б.
Мемлекеттің салықтық қызметінің қүқытық негіздері. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М.Дулатов
Финансовое право РК, Худяков А.И. Алматы, 2001, 34б.
Егемен Қазақстан, 2 сәуір 2006ж.
ҚР Бюджет Кодексі. 24.04.2004 ж. 54-6
Қазақша-орысша салықтық - құқықтық түсіндірме сөздік.
Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықытқ негіздері. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М.,
"Салык және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы"
«ҚР Қаржы министрлігi туралы ережe», ҚР Үкiметiнiң
Козлов Ю. М. Органы государственного управления. – М.
«Ұлттық Банк туралы» ҚР Заңы. 30.03.1995ж.
Теория государства и права. М., 1997.
Сол жерде
Аверьянов В. Б. Функция и организационная структура государственного управления.
«ҚР Қаржы министрлігi туралы ережe», ҚР Үкiметiнiң
ҚазАқпарат., 13.12.2005ж. мәлімдесі бойынша.
ҚР Қаржы министірлігінің Баспасөз қызметі.
«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер» пәнінен
Горбунов О.Н. Финансовое право. Москва, 1996.. 46 б.
«ҚР Қаржы министрлігi туралы ережe», ҚР Үкiметiнiң
«ҚазақстанРеспубликасында мемлекеттiк бағдарламаларәзiрлеу және iске асыру ережелерi» ҚР
Президентiнiң 2003 жылғы 2 маусымдағы N 1099 Жарлығымен
«Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2006-2008 жылдарға арналған орта мерзімді
Қаржыгерлер конгресі
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнің Салық комитетi туралы ереже, 1б.
«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер» пәнінен
Қазақстан Республикасының «Бюджетке төленетін салықтық және басқа да міндетті
«ҚР Қаржы министрлігінiң Қазынашылық комитетi туралы ереже», ҚР Үкіметінің
«ҚР Қаржы министрлiгiнiң Қаржылық бақылау және мемлекеттiк сатып алу
«ҚР Қаржы министрлiгiнiң Дәрменсiз борышкерлермен жұмыс комитетi туралы ереже»,
«ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттiк мүлік және жекешелендiру комитетi туралы
«ҚР Қаржы министрлігінiң Кедендiк бақылау комитетi туралы ереже», ҚР
«Казахстанская правда», 13.01.2006 ж.
3
Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру механизмі
Муниципалды бағалы қағаздар
Қаржы, қаржы шаруашылығы және қаржы жүйесі
ҚР Қаржы Министрлігінің мамандандырылған комитеттері
Мемлекеттің бағалы қағаздар нарығының экономика жүйесі
Қаржы, каржы шаруашылыгы және каржы жүйесі жайлы
Қаржы саясаты - экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі
КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУДЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні туралы
Сыртқы істер Министрлігінің Валюта-қаржы департаменті