Дамушы елдер
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ...............................................................................................................3
I ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЭКОНОМИКАНЫҢ БАСТЫ КАТЕГОРИЯСЫ РЕТIНДЕ ..................................................................................................................5
Экономикалық өсудiң эволюциясы ...........................................................5
Экономикалық өсудiң үлгілері мен факторлары .....................................8
Экономикалық өсудiң түрлерi және ғылыми-техникалық прогресс ....17
II ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕГI ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ
Дамушы елдердiң экономикалық өсуiнiң ерекшелiктерi мен
мәселелерi ..............................................................................................................21
Қазақстанның дамушы ел ретiнде экономикалық өсуi ...........................28
ҚОРЫТЫНДЫ ......................................................................................................32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .......................................................................34
КIРIСПЕ
Экономиканы қай жағынан алып қарасақ та, олардың барлығы
Экономикалық өсу ұғымын бiз ылғида ұзақ мерзiмде қарастырамыз.
Осылайша, экономикалық өсу толық жұмысбастылық жағдайындағы потенциалды өнiм
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Он
Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын
Экономикалық өсу әдетте ЖIӨ-нiң нақты өсуiмен бағаланады
Экономикалық өсудiң тұрақтылығы шаруашылық саясатты жүргiзудiң бiрден-бiр көзi.
Халық санының өсуiмен қатар, экономикалық өсу бұл өмiр
Мiне осыдан келiп мен курстық жұмысымның тақырыбын “Экономикалық
Бұл тақырыпты алудағы мақсатым жұмыс барысында жалпы экономикалық
Жұмыс барысындағы мiндеттерiме келетiн болсақ, елдiң тұрақты экономикалық
I ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЭКОНОМИКАНЫҢ БАСТЫ КАТЕГОРИЯСЫ РЕТIНДЕ
1.1 Экономикалық өсудiң эволюциясы
Экономикалық өсудiң теориясы бұл көптеген концепциялар және бұлар
Неокейнстiк;
Неоклассикалық;
Тарихи-әлеуметтiк.
кейнсиандық (неокейнсиандық) мекроэкономикалық тұрақтылық теориясы.
классикалық (неоклассикалық) теориялар, өзiнiң теориялық бастауын сонау Ж.Б.
Классикалық бағыттағы ойда рыноктық жүйенiң тиiмдiлiгi, яғни өзiн-өзi
Ұлы экономистер А. Смит, Д.Рикардо, Т.Мальтус және К.Маркс
Ал XX ғасырдағы болған дүниежүзiлiк экономикалық дағдарыс тұсында,
Кейнсиандық модельдiң таянышына ұлттық шаруашылық түгелiмен кiредi. Кейинсиандық
Кейнстiк өсу үлгiсi негiзiнде логикалық құрал қолданылады, бiзге
Домар үлгiсi еңбек нарығында ұсыныстың артықшылығынан шығады, бұл
Неоклассиктер көзқарасы бойынша, экономикалық дамудағы басты шарт бұл
Неоклассикалық модельдiң жалпы көрiнiсi келесi көрсеткiштерде:
Өндiрiстiк функция, яғни тоқтаусыз еңбек және капитал комбинациясы
Еңбек ұсынысы функциясы. Халықтың тұрақты экзогендi өсу қарқыны,
Жинақ функциясы.
Рыноктағы қызметтердiң тепе-теңдiгi
Яғни неоклассикалық модельде басты орында өндiрiстiк функция тұрады
Ендi экономикалық өсудiң бiрнеше жаңа модельдерiне тоқталсақ. Жапондық
Еңбек ресурсын пайдалануды қарқындандыру жұмыскүшiнiң тиiмдiлiгн арттырып, жапониядағы
АҚШ-тың экономикалық өсудегi жаңа моделi қауiп-қатердiң көзiн құрту
Жапондық моделден өзгешелiгi Американдық экономикалық модель статистикалық көрсеткiштерге
1.2 Экономикалық өсудiң үлгілері мен факторлары
Қазiргi экономикалық теорияда, әдетте экономикалық өсу деп, өндiргiш
Соңғы жүзжылдықта дүниежүзiнiң көптеген мемлекеттерiнде адам басына шаққандағы
Экономиканың өсуiн өлшеудiң екi жолы бар:
Макроэкономикалық көрсеткiштердiң өсуi (ЖҰӨ,ЖIӨ, ТҰӨ, ҰТ) арқылы;
Әлеуметтiк институттар үрдiсiнiң өзгерiсi (жеке меншiк құқығы құрылымының
Әрине қандай пән болмасын оның өзiнiң басқалардан ерекшелеп
Экономикалық өсу факторларына нақты өндiрiс көлемiнiң кеңеюiмен байланысты
Экономикалық өсу факторлары қызмет ету әрекетiне байланысты нақты
Нақты факторларға негiзгi бес факторды жатқызуға болады, яғни
еңбек ресурстарының сандық және сапалық өсуi;
негiзгi капиталдың сапалы құрамының көлемiнiң өсуi;
өндiрiстi ұйымдастыру және технологиялар қатысуымен;
табиғи ресурстардың айналымының сандық және сапасының артуы;
қоғамды ксiпкерлiк қызметтiң дамуы.
Жанама факторларға мына факторларды жатқызуға болады:
нарықты монополизациялаудың төмендеуi,
өндiрiстiк ресурстарға бағаның төмендеуi,
пайдаға салықтың төмендеуi,
несие алу мүмкiншiлiктерiнiң артуы және т.б. /2/.
Экономикадық өсу экономикадағы прогрессиялық қозғалысқа байланысты деп бiр
Егер әскери-саяси мәселе болса онда көбiнесе алғашғы
Негiзгi факторлардың құрылымы мен деңгейiн анықтайды.
Экономикалық өсу макроэкономикалық категория, ұлттық экономиканың жағдайымен сипатталады.
Экономикалық өсу динамикалы түрдегi заңдылық үрдiс
Ол тек қана елдiң iшкi экономикалық қызметiне ғана
Бұл макроэкономикалық көрсеткiш бола отыра, микроэкономиканы да қатар
Экономикалық өсудiң негiзгi мақсаты халықтың тұрмыс-тiршiлiгiнiң өсуi, ол
Халықтың орта кiрiсiнiң өсуi, яғни жан басына шаққандағы
Бос уақыттың өсуi.
ҰТ өсуiнiң халықтың орта тобы арасында бөлiнуi.
Әр-түрлi товарлар және қызмет көрсетулердiң санының және сапасының
Нақ осы факторлар өндірістің өсуін нақты түрде мүмкін
Экономиканың нақты өсуі, сондай-ақ сұраныс факторларына да байланысты
Жоғарыда көрсетілген факторлармен қатар экономиканың бөлу факторлары да
өндіріс ресурстарын салалар, кәсіпорындар, елді аймақтар
бойынша нақты бөлу;
шаруашылық қызмет субъектілірнің арсында табыстарды
бөлудің қоғамда қолданылатын тәртібі.
Экономикалық өсуге екі жол арқылы жетуге болады: экономикалық
Экономикалық өсудің экстенсивті үлгісі ұлғайтылған үдайы өндірістің
Экономикалық өсудің қарқынды үлгісінің басты айрықша белгісі-техникалық прогресс
Сонымен, экономикалық өсу қарқынды және экстенсивті сипат алу
Экономиклық өсуді сипаттайтын индикатор болып табылатындар: ЖІӨ нақты
Ұлғаймалы ұдайы өндірістің қайнар көзі қосымша құн болып
Сұранымның қалыпты жағдайындағы экономикалық өсудің экстенсивті түрін
Бұл жағдайда туындаған кедергілер шаруашылық айналымына жекелеген, қолайлы
Бір сөзбен айтатын болсақ, экстенсивті дамудың өзіндік экономикалық
Өндіріс көлемінің ауытқуы жиынтық сұраныстың өзгеруімен түсіндіріледі (Кейнс
Жекеленген уақыт мерзімінде экономикалық өсу жылдық өсу
Жалпы ұлттық өнімнің ЖҰӨ біраз жылғы қарқынды өсу
Экономикалық өсудің қазіргі типінің өзіндік ерекшелігі бар. Ол
ҒТР-ның қазіргі дәуірі технологиялық революция айдарымен жүзеге асып
Экономикада нақты пайданың өсуі “Экономикалық өсу” деп түсіндіріледі
(Ү=Үt –Yt-1 немесе Yt
t- уақыт индексі.
Егер экономикалық өсу сырттан әкелінген қосымша ресурстардан
Экономика өсуінің факторларын көбіне экономиканың өсуінің типімен топтайды.
Экономиканың өсуін шектеп тұрған себептер ретінде мыналарды айтуға
Экономика өсуінің негізгі үлгілерін қарастырайық. Басқа үлгілер сияқты
Өсу үлгісінің көбі өнімнің нақты көлемінің көбеюі, негізгі
Өсу үлгісінің көбі шығынның нақты көлемінің көбеюі, негізгі
Кейнстік өсу үлгісі негізінде логикалық құрал қолданылады, бізге
Сұраныс талдауын ұсыныс динамикасын анықтайтын факторларды қоса отырып
Кейнстік өсу үлгісінің қарапайым түрі Е. Домор
Инвестицияның өсуі экономикада ұсыныс пен сұраныс өсуінің факторы
(YAD =(I * m=(I(1/1-b) =(I1/s
m-шығын мультипликаторы
b-тұтынуға шекті бейімділік
s-қор жинағына шекті бейімділік
(YA =(* (К-жиынтық ұсынысының өсуі.
(-капиталдың шекті өнімділігі
Капиталдың (К өсімшесі инвестицияның І көлемімен қамтамассыз етіледі,
Экономиканың өсуінің тее-теңдігі сұраныс пен ұсыныстың теңестірілудің шартында
(I/s=(*І немесе (I/І=(* s, яғни инвестицияның өсімшесі капиталдың
Тепе-теңдік шарты бойынша инвестиция қор жинағына тең болғандықтан,
Сондықтан, Е. Домардың теориясына сай, экономикадағы нақты
Егер үлгіде берілген деңгейде жеке сектордың жоспарлы инвестициясының
Е.Домардың үлгісі өсу теориясына сай келе алмайды. Бұл
Инвестицияның эндогендік функциясын қоса отырып Р.Ф. Харрод
Акселератор принципіне сай, табыстың кез-келген өсуі капитал салымының
It =v(Үt –Yt-1 )
Мұндағы v-акселератор.
Экономикадағы алдыңғы кезеңде қалыптасқан жағдайларды ескере отырып, кәсіпкерлер
1.3 Экономикалық өсудiң түрлерi және ғылыми-техникалық прогресс
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты
Экстенцивтi түрiне:
Технологияда инвестицияның артуы;
Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың өсу қарқыны;
Интенцивтi факторларға:
Ғылыми техникалық прогрест дамыту;
Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы;
Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
Экономикалық өсудiң екi түрiнiң жiктелуiн келесi суреттен көрсек.
2-сурет. Экономикалық өсудiң екi түрi және оның
Экономикалық өсудi өлшеу әдетте келесi көрсеткiштерден тұрады:
ЖIӨ-нiң өсуi немесе ұлттық табыстың өсуi;
ЖIӨ және ҰТ-тың өсу қарқынының жан басына шаққандағы
Өндiрiстiк саладағы жан басына шаққандағы өсу қарқыны.
Экономикалық өсудiң тиiмдi жақтарымен қатар егер ол дұрыс
Нақты өмiрде экономикалық өсудiң экстенсивтiк немесе интенсивтiк типтерi
Өндiрiсте қолданылатын еңбек пен капиталдың сәйкестiгiн белгiлейтiн макроэкономикалық
Егер ҒТП дамуында еңбектiң капиталмен жабдықталуының әрбiр белгiленген
Егер еңбектiң капиталмен жабдықталуы белгiленген жағдайда шектi еңбек
Егер ҒТП дамуында белгiленген еңбек өнiмдiлiгiнiң орта дәрежесiне
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн көрсетуге
инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн
инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. /15/
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар техника
экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор инновациялық
экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы
интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi болып
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын негiзгi
елде экономикалық ресурстардың өсуi;
өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты
Экстенцивтi түрiне:
Технологияда инвестицияның артуы;
Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың өсу қарқыны;
Интенцивтi факторларға:
Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге асуы;
Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi.
Көрiп отырғандай елiмiз дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн
II ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕГI ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ
Дамушы елдердiң экономикалық өсуiнiң ерекшелiктерi мен мәселелерi (Оңтүстiк
Бүгiнде әлемдiк экономикада барлық елдердiң негiзгi мақсаты мен
Бiрақ әрбiр елдiң экономикалық өсуге қол жеткiзуi әр
Жоғары дамыған елдер;
Дамушы елдер;
Даму жағынан артта қалған елдер /4/.
Қазақстан Республикасы әлемдiк экономикаға өзiнiң егемендiгiн алғаннан кейiн
Ал әлемдiк тәжiрибе көрсетiп отырғандай бүгiнде әлемде дамыған
Қазiргi әлемдiк экономикада шикiзат бағыттағы экономиканың дамуы тұрақсыз
Ал дамушы елдер iшiнде индустриялы-инновациялы, технологиялары дамыған және
Оңтүстiк Корея;
Тайван;
Китай;
Сингапур;
Малайзия;
Индонезия;
Гонконг елдерi жатады /7/.
Бұл аталған дамушы елдердiң барлығы экономиканың шикiзаттық бағытынан
Олардың мұндай өсудiң жоғары деңгейiне және тиiмдi экономикалық
Әрине Қазақстан Республикасы үшiн экономикалық өсудiң жоспарын жасауда
Осы дамушы елдердiң бiрi, бүгiнде әлемдегi әйгiлi жетiлiкке
Оңтүстiк Кореяның әлемдiк саудадағы үлесi 80-шi жылдары 10%-ға
Кореяның өткен ғаысрдың соңғы ширегiндегi ЖҰӨ-нiң орта жылдық
Соғыстан кейiнгi жылдары Оңтүстiк Корея елiнiң табиғи ресурстары
Осы тұрақсыздықты шешуде Корей Республикасы экономикалық реформаларды 1962
Шетел инвестицияларының басым көпшiлiгi алғашқы жылдары жеңiл өнеркәсiпке
Бұл несиелердiң басым бөлiгi отын-энергетикалық комплекс объектiлерiнiң, темiр
Капиталды салымдардың басым бөлiгi өңдеушi өнеркәсiпке және өндiрiстiк
Оңтүстiк Корея Республикасының экономиканы қайта құрудың 1-шi кезеңiнде
Қаржы Министрлiгi шетел инвестцияларына ешбiр қарсы болмады, егер
Шетел салымдары шектеу қойылған салаларға бағытталмауы керек (темiр
Шетел капиталы 50%-дық жарғылық қордан аспауы керек (егер
Шетел инвесторы елдегi салық жеңiлдiктерi туралы шараларға өздiгiнен
Шетел капиталдарының нақты ағылуы арнайы еркiн экономикалық аймақтардың
Кореяда 80-шi жылдары шетел инвестициялары түбiрлi өзгерiске ұшырады.
Корея дамыған елдерден нақты экономикалық көрсеткiштердiң шамасымен оларға
Оңтүстiк Кореяның шетелдiк энергетикалық ресурстардың қайнар көзiне мұқтаждығы
Коорея елiнiң экономикалық өсiмiнiң басты факторларының бiрi елдегi
Сонымен соғыстан кейiнгi жылдары Корея экономикалық өсуiн үш
Бiрiншi кезең (1961-1965ж.ж.) – ел алдындағы негiзгi мәселелердi
Екiншi кезең (1966-1980ж.ж.) – экономикалық саясаттағы даму модельдерiн
Үшiншi кезең (80-шi жылдардан кейiнгi) – алдағы кезеңдердегi
Бiрiншi кезеңде елде экономиканы экспортқа ынталандыру мақсатында келесi
Шикiзаттар мен материалдар импортына кедендiк тарифтердi алып тастау;
Импортталатын тауарларға, жартылай фабрикаттарға, комплекстiк өнiмдерге, экспортқа бағытталған
Экспортқа бағытталған өнiмдер шығарушы компанияларға, жартылай фабрикаттармен қамтамасыз
Фирма табысына тiкелей салықтарды азайту;
Экспортқа бағытталған өнеркәсiп орындарына мемлекеттiк субсидиялар мен гранттар
Оңтүстік Кореяда инновация XX ғасырдың 60-жылдарынан бастап дамыды.
Мамандарды даярлау ісі қолға алынып, көзделген бағытқа сәйкес
80-жылдардың басында инновациялық саясатты дамытудың және жүзеге асырудың
Кореяда 1997-2002 ж.ж арналған инновацияның 5- жылдық жоспары
Осындай экономикалық өсудi реформалаудың кезеңдер арқылы жүргiзiлiп және
Қазақстанның дамушы ел ретiнде экономикалық өсуi
Тарихтан берi келе жатқан қазақ елiмiз көптеген әр
Әрине, нарықтық экономикаға көшкендiктен мемлекеттiк меншiктен жеке меншiкке
Халықтың өмiр сүру деңгейi мен сапасын жақсарту бұл
Жалпы елiмiзде нарықтық экономиканың даму жағдайында келесiдей мәселелер
Өнеркәсiптiң жаппай шикiзат бағыттылығы;
Отандық өнеркәсiптiң бәсекеге қабiлетiнiң өте төмендiгi;
Негiзгi өндiрiс құралдарының 80% тозуы;
Әлеуметтiк мәселелердiң әлi де болса кейбiр тұстары (жұмыссыздық,
Ресурстардың тиiмдi бөлiнбеуi және қолданылмауы (елiмiздегi мұнай және
Осы мәселлердi өтпелi кезеңде мемлекет өз мойнына алып
Экономиканы жекешелендiру;
Ұлттық экономикаға инвестиция тартуды ынталандыру;
Өнеркәсiптiң бәсекеқабiлеттiлiгiн арттыру, осының негiзiнде елде индустриялық-инновациялық стратегия
Әлеуметтiк саланың жағдайын жақсарту, жұмыссыздық мәселесiн шешу.
Экономиканың шикiзат бағытынан құтылатын индустриялық-инновациялық саясатты жүргiзу;
Ауыл шаруашылығын реформалау;
Білім беру саласын жоғары деңгейге жеткізу;
Осы жоғарыда аталған реформалар бүгiнгi таңда өз жемiсiн
ЖIӨ-нiң құлдырауы 90-шы жылмен салыстырғанда 1995 жылы 38,5%
1999 жылы сәуiрде ақшаны еркiн айналымға жiберу отандық
Осы елiмiздiң экономикалық өсу динамикасын келесi суреттен көре
Сурет-7 – Елiмiздегi 1996-2006 жылдар аралығындағы ЖIӨ-нiң өсу
Дегенмен, осы бiзде iстелiп жатқан шаралар баршылық, ал
Бiрiншiден, бiз рынок экономикасын насихаттап қана емес, оны
Осындай маңызды шаралар соңғы үш-төрт жылда елiмiзде қолға
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Бiрақ та бiздiң экономикалық өсуiмiз толықтай шикiзат түрiнде
2006 жылдың 1-ші наурызындағы Елбасымыздың халыққа кезекті Жолдауында
ҚОРЫТЫНДЫ
Экономикалық өсу кеңiнен тараған құбылыс болып табылады. Экономикада
Осы уақытқа дейiн жүргiзiлiп келген экономикалық бағдарламалар өз
Бiрақ бiзде экономикалық өсудiң негiзгi қоры болып отырған
Елiмiздiң экономикалық даму барысында бүгiнде көптеген мәселелер мен
демографиямыздың әлсiздiгi және көп ұлттылық;
бiр жақты шикiзат бағыттылығы;
әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
кәсiпорындардың жалпы техникалық-технологиялық артта қалуы;
өңдеушi өнеркәсiптiң мардымсыздығы;
ғылым мен өндiрiс арасында ықпалды байланыстың болмауы;
халықтың кейбiр бөлiгiнде әлi де кеңестiк ойлаудың сарқыны
ел территориясында глобалды және өңiрлiк экологиялық проблемалардың көптеп
елiмiзде туристiк индустрияны дамытудың қолайлы жақтары бола тұрып,
Қорыта келгенде, елiмiзде жүргiзiлген экономикалық шаралар өз өнiмiн
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Н.А. Назарбаев. // “ Қазақстан – 2030 “
Әкiмбекеов С., Баймұхамбетова А.С. Жанайдаров У.А. / Экономикалық
Экономическая теория. / А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Саннк-Петербург
Шумпетер Й. / Теория экономическая развития –
Мамыров Н.Қ., Тiлеужанова М.Ә. - Макроэкономика:
Соколова М.С. Управление наукойи техникой в Республике Корея
Карибджанов Е.С. Модели экономикаческого развития Юго-Восточный страны
Купешова Сауле Телеухановна “Теория
Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – СПб: Питер
Стратегия “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша
«Қазақстан – 2030 Стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде»
Статистика Казахстана. Алматы, - 2006 г.
3
Экономикалық өсу
Интенсивтi
Экстенсивтi
Қолданылған ресурстардың
Қолданылған ресурстардың сапасының өсуi
Капиталдың өсуi
Жұмыс күшi көлемiнiң өсуi
Жұмыс күшi сапасының өсуi
Капиталдардың сапасының өсуi
Жаңа технологиялар қолдану
Өндiрiстi басқару мен ұйымдастырудың тиiмдiлiгi
Дамушы елдерді халықаралық несиелендіру және қаржыландыру
ҚХР-ның дамушы елдермен экономикалық байланысы
Нашар дамыған елдердің салыстырмалы сипаттамасы
Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасуы және мазмұны
Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасу кезеңдері
КӨЛІК ГЕОГРАФИЯСЫ ТУРАЛЫ
Қазіргі дүнидегі елдерінің көп түрлілігі
Халықтар географиясы
Экономика ғылымдар жүйесіндегі экономикалық дамудың орны
Дамушы мемлекеттердің сыртқы сауда саясаты