Қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...............................................................................................................3
1 ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ
1.1 .Қарыз алушының несиелік қабілеті және оның несиелік тәуекелді
төмендетудегі рөлі............................................................................................6
1.2 Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау үшін қажетті ақпарат
1.3 Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың шетелдік тәжірибесінен.........................................................................................................18
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕ КЛИЕНТТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІН БАҒАЛАУ ТӘЖІРИБЕСІНЕ ТАЛДАУ
2.1 Қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау..............................27
2.2 Ақша ағыны негізінде несиелік қабілетті бағалау..................................33
2.3 Қаржылық коэффициенттер жүйесіне негізделіп
несиелік қабілетті бағалау ..............................................................................41
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЛИЕНТТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІН БАҒАЛАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.....................................60
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................................66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................68
КІРІСПЕ
2008 ж. 6-шы ақпандағы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
Банктердің қаржылық делдал ретінде көрсететін негізгі операциялардың бірі -
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының банктік саласы - жоғары
Банктер қызметінің ерекшелігі оларды тәуекелге бағыттайды және де бір
Банктің несиелік портфелінің негізгі бөлігін заңды және жеке тұлғаларға
Нарық жағдайында несиені басқарудың әдісі ретінде қарыз алушының несиелік
Қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау - банктің қаржылық тұрақтылығының
Диплом жұмысының негізгі мақсаты - екінші деңгейдегі банктердегі қарыз
Осы мақсатқа жету үшін алдыма мынадай тапсырмалар қойылды:
- несиелік қабілеттілік ұғымын талдап, оның маңызын ашып көрсету;
- қарыз алушының несиелік қабілетін талдау үшін қажетті ақпарат
- қарыз алушының несиелік қабілетін анықтаудың шетел тәжірибесін қарастыру;
- қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау әдістерімен жете танысу;
- несиелік қабілетті анықтап, несие беру туралы шешім қабылдау
- Отандық банктердің несиелік қабілеттілікті анықтау тәжірибесін дамыған мемлекеттердегі
Диплом жұмысында зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі
Коммерциялық банктердің қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау және оны
Диплом жұмысын жазуда теориялық - методологиялық негіз ретінде шетел,
Диплом жұмысының құрылымы үш тараудан құралған. Кіріспеде диплом жұмысының
Екінші тарауда Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерде клиенттердің несиелік қабілетін
Қазақстан Республикасындағы клиенттің несиелік қабілетін бағалаудың кемшіліктері, оны жетілдіру
1 ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ
Бұл бөлімде несиелік қабілеттілікті бағалаудың әдістері, несиелік қабілеттілікті талдау,
1.1 Қарыз алушының несиелік қабілеті және оның несиелік тәуекелді
төмендетудегі рөлі
Банк пен клиент арасындағы экономикалық қатынастар серіктестік принциптеріне негізделгенімен
Егер банк клиенттің несиелік қабілетіне неғұрлым терең талдау жасаса,
Несиелік тәуекелді мейлінше азайту.
Несиелік портфелдің сапасын белгілі бір деңгейде ұстау.
Банк өзінің өтімділігін демеп отыру.
Клиенттердің несиелік қабілетін анықтауға байланысты іс-қимыл әрекеттерінің мазмұны келесі
Банк пен клиент арасындағы серіктестік қатынастардың қалыптасып, даму дәрежесі.
Клиенттің қандай да бір болмасын бизнес саласындағы репутациясы.
Экономидағы жалпы макроэкономикалық жағдай.
Банк менеджментінің сапасы.
Осы аталған факторлар клиенттің несиелік қабілетін бағалау қажеттілігін де
Ірі клиенттер.
Орташа клиеттер.
Шағын және кіші бизнес клиенттері.
Осылайша, клиенттерді топқа бөлу дәрежесіне сәйкес қарыз алушының несиелік
Несиелік қабілетті ақша ағынын сараптау арқылы бағалау.
Несиелік қабілетті қаржы коэффициенттерін есептеп, талдау арқылы бағалау.
Клиенттің іскерлік репутациясын бағалау аркылы оның несиелік қабілетін анықтау.
XIX ғасырдың аяғында Бунге Н.Х. «Несиенің теориясы» деген жұмысында
Сонымен қатар, несиелік қабілеттіліктің ең маңызды аспектілерің бірі -алынған
Соған қарамастан да, сол кездегі көптеген экономистер несиені беру
Жалпы клиенттің несиелік қабілеті түсінігі және оның төлем қабілеті
Төлем қабілеттілік дегеніміз - жеке және заңды тұлғаның берілген
Ал енді қарыз алушының несиелік қабілеттілігіне әсер ететін факторларға
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін анықтайтын барлық факторлардың болашақтағы өзгеруін
Несие беруші банк үшін қарыз алушының ссудалық карызын өтеу
Сонымен бірге, несиелік қабілеттілікті анықтаудың тағы да бір қосымша
Осыған қоса, ссудалық қарыздың өтеу мүмкіншілігін сипаттайтын, көрсеткіштерді бұрмалап
Жалпы айтқанда, сандық және сапалық мәліметтерді жалпылап, қарыз алушының
Жалпы несиелік қабілеттілікті бағалау қарыз алушылардың ерекшеліктеріне, сондай-ақ нақты
Қаржылық коэффициенттерге талдау жасау арқылы бағалау.
Ақша ағымына талдау жасау арқылы бағалау.
Іскерлік тэуекелді талдау арқылы бағалау,
Бұл әдістер бірін-бірі әрқашанда толықтырып отырады. Сондықтан да, несиелік
Іскерлік тәуекелді талдау қарыз алушының келісім жасау барысында, тек
Біздің ойымызша, «несиелік қабілеттілік» категориясының экономикалық маңызы - бұл
Банк операцияларын басқару жалпы банк кірісін қамтамасыз ететін активтер
Ссудалық немесе несиелік портфель қаржылық қызметпен ілесетін тәуекелдің бүкіл
Несиелік тәуекел дегеніміз - несиелік келісімнің шарттары мен мерзіміне
Несиелік төуекелдің пайда болуының алғышарты — қарыз алушының несиелік
Бүгінгі күні, шаруашылық субъектілерді несиелеу экономиканың тиімді дамуының қажетті
Банктің несиелік портфелін басқару несиелік мәлімдемелер ағынының ішінен табыстылық
Жалпы несиелік тәуекел экзогенді және эндогенді факторларға тәуелді болып
Бүгінгі күні несиелік тәуекелді төмендетуде өте көп тәсілдер мен
«Зет» немесе Е.Альтман коэффициенті төмендегі формуламен анықталады:
Z = айналым капиталы/барлық активтер*1,2+ үйлестірілмеген пайда/барлық активтер*1,4+ негізгі
Егер Z-ң мәні:
1,8-ден төмен немесе тең болса, банкроттыққа ұшырау ықтималдығы өте
1,81-2,7 арасында болса, банкроттыққа ұшырау ықтималдығы жоғары;
2,8-2,9 арасында болса, банкроттыққа ұшырауы мүмкін;
3,0 және одан жоғары, банкроттыққа ұшырау ықтималдығы төмен.
Көптеген мемлекеттерде Альтман коэффициентін есептеу банкроттыққа ұшырауды болжау үшін
Жалпы, банктер несиелеу туралы шешім қабылдамас бұрын, қарыз алушылардың
Сонымен қатар, несиелік тәуекелді болдырмау үшін банк келесідей жағдайларға
Біріншіден, банк қарыз алушыны өндіріс, маркетинг, қаржылық жағдай мүмкіншіліктері
Екіншіден, клиент тарапынан несиелік мәлімдеме дұрыс құрастырылған ба? экономикалық
Үшіншіден, несие беру банк үшін пайдалы ма? Яғни, банк
Банк қызметкерінің қандай да бір өнеркәсіп салада техникалық білімі
Несиелік талдаудың тағы бір маңызды аспектісі - қарыз алушының
Сонымен қатар, карыз алушының қаржылық тұрақтылығы да несиелік тәуекелді
Біздің ойымызша, қарыз алушының қаржылық жағдайы және несиелік тәуекел
Математикалық функциялармен, қарыз алушының қаржылық жағдайын сипаттайтын коэффициенттер жүйесін
Бұл талдау үшін қаржылық жағдайды сипаттайтын коэффициенттер жүйесінің тек
S - екі берілген коэффициенттің сомасы болсын.
S = К1 + К2,
бұл жерде: К1 - өтімділік коэффициенті;
К2 - қаражат көздерімен қамтамасыз ету коэффициенті.
Енді L-дің максималды және минималды мәнін анықтайық.
Кmax= 1,5+2=3,5
Кmin= 1,2+2=2,2
Бұл мәндер қарыз алушы бойынша тәуекелдің мүмкін болатын нүктелерін
Талдау жасау үшін келесідей математикалық функцияларды қолданамыз:
1. ФУ=2S - қаржылық тұрақтылық және берілген коэффициенттер арасындағы
Мұндағы:
ФУ - қаржылық тұрақтылық;
S - коэффициенттердің мәні.
2. R=1/S - несиелік тәуекелмен қаржылық тұрақтылық арасындағы байланыс.
Мұндағы:
S тең емес о-ге;
R - несиелік тәуекел.
Несиелік тәуекел мен қаржылық тұрақтылық арасындағы байланысты анықтау үшін,
Ордината өсін қаржылық тұрақтылық деп, ал абсцисса өсін несиелік
Сурет 1 - Несиелік тәуекел мен қаржылық тұрақтылық
арасындағы байланыс
Ескерту – автормен құрастырылған: Сейткасымов Г.С. кітабы. 135 б.
Координаталық жазықтықтың төменгі бөлігінде (III) қаржылық тұрақтылық және коэффициенттер
Гипербола теңдігі арқылы құрастырылған екінші график коэффициенттердің мәндерінен несиелік
Координаталық жазықтықтың III және IV квадранталарында қаржылық тұрақтылық және
Егер де қарыз алушының коэффициенттер мәні 2,2-ден 3,5-ке дейін
Осылайша біз, несиелік тәуекелдің шамасы қаржылық жағдай және қаржылық
Кәсіпорын қызметін экономикалық талдау негізінде келісім-шарт жасау туралы шешімдер
Осы мақсатта банктер қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың әр
Жалпы, банктер несиелеу туралы шешім қабылдамас бұрын , қарыз
Осылайша, несиелік қабілеттілікті анықтаудың несиелік тәуекелді болдырмауда маңызы зор.
1.2 Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау үшін қажетті ақпарат
Несиелік қабілеттілікті бағалау қарыздың мөлшері мен мерзіміне , фирманың
Фирма қызметінің негізгі бағыты, жабдықтау және өткізу шарттары мен
Банк қаржылық есеп берулерді зерттеудің қажеттілігін көрсететін фирманың қаржылық
Қойылған сұрақтарға жауап беру үшін екі құжат жеткіліксіз. Сонымен
Банктер жалпы нарықтың жағдайына, бәсекелестік ортаға, экономикалық және тағы
Несиелік қатынастарды бағалауды банктерден басқа, банктер үшін қарыз алушының
Экономикасы дамыған елдерде мұндай рейтингтік агенттіктер кең қолданыс тапқан
Жекелеген фирмалар жайлы нақты ақпарат қаржылық есептер түрінде жарияланады.
Бұл есеп берудің алты бөлімінің біріншісі жалпы сипаттағы мәліметтерден
Есеп берудің екінші бөлімі жыл бойы алынған максималды несие
Үшінші бөлімге соңғы баланс және сату туралы, сонымен қатар
Төртінші бөлімі депозиттік шоттағы әдеттегі қалдық мөлшерін және қарыздар
Бесінші бөлімде фирманың басшылары мен иелері жайлы ақпараттар кездеседі.
Соңғы бөлімінде фирма қызметінің түрі, оның клиентурасы және өндірістік
Шетел банктерінде қажетті ақпарат көздерін алудың ең танымал әдістерінің
Банк алған ақпараттарды жарияламау керек. Кері жағдайда, яғни банк
Біздің елімізде, өкінішке орай, мұндай ақпараттық агенттіктер жеткілікті дамымаған.
Біздің отандық банктер қарыз алушылар жайлы ақпараттарды Қазақстан Республикасының
Сонымен бірге, ресми сұрау бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Әлеуетті қарыз алушылардың қаржылық есебі несиелік қабілетті бағалау үшін
Бұл мәселені шешу үшін ақпарат көздерінің жіктелуін қарастырып өтуге
Жалпы, банктің әлеуетті клиент туралы ақпаратты жинау және талдау
Қазіргі кезде, банктер несие беру үшін әлеуетті клиенттерден 9-дан
Қарыз алушының ресми сұранысы. Мұнда несиенің мақсаты, оның сомасы,
Қарыз алушының жарғысы және құрылтай құжаттарының көшірмелері, банкпен келіссөз
Ең маңызды мәселе - қарыз алушының қаржылық жағдайын объективті
Бағалаудың біртұтастығы принципі.
Бағалау қарыз алушының өткен және қазіргі қаржылық жағдайын талдауға
Болашаққа бағдар принципі: бағалау белгілі бір күні өткізіледі, бірақ
Бағалау кезінде «орташа күтулер» принципін ұстану керек.
Кәсіпорын мүлкінің нақты және сенімді көрінісі принципі. Оларға мыналар
Ақпарат көздері
Сыртқы
Ішкі
Қазақстан Республика-сының мемлекеттік рет-теу органдарының қау-лылары,инструкциялары
Қарыз алушының құрылтай құжаттары
Аудиторлық қызметтің корытындылары
Шаруашылық
субъектінің есептеу
саясатының мәліметтері
Банктердің аналитикалық ақпараты
Ағымдағы бухгалтерлік және қаржылық есептердің мәліметтері
Қаржылық
органдарынан алынатын ақпараттар
Статистикалық есеп берудің мөліметтері
Кәсіпорындар және бәсекелес фирмалардан алынған ақпараттар
Жоспарлы-болжамдық
және нормативтік
ақпарат
Теледидар, радио ақпараттары
Сурет 2 -Ақпарат көздерінің жіктелуі
Ескерту – автормен құрастырылған: Сейткасымов Г.С. кітабы. 124 б.
Кәсіпорынның мүлкі жақсы пайдалану принципі.
Салық салудағы мүмкін өзгерістердің есебі.
Ұқсас жағдайларды пайдалану бойынша бағалау принципі.
Бағаланатын объектіні нақты шектеу принципі.
Сонымен қатар, қарыз алушының Қаржылық жағдайын талдаудың рейтингтік жүйесін
жоғарғы класс - абсолютті қаржылық тұрақтылыққа ие кәсіпорындар;
бірінші класс - нормадан маңызсыз ауытқулармен сипатталатын қаржылық тұрақтылығы
екінші класс - жоғары тәуекелділігі бар кәсіпорындар.
Рейтингтік талдау әдістерін пайдаланудан басқа, қарыз алушының каржылық жағдайын
Қарыз алушы өзінің валюталық шоттарын растауы қажет Несиелік бөлім
Ақпараттарды алу, тексеру және бағалау - банк үшін ең
Сонымен қатар, несиені қайтарылуын қамтамасыз ететін кепіл мәселесі банк
1.3 Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың шетелдік
тәжірибесінен
Шетелдік тәжірибеде клиенттің несиелік қабілетін анықтау үшін әртүрлі тәсілдер
Жалпы, банктер тәжірибесінде жеке және заңды тұлғалардың несиелік қабілетін
әлеуметтік - демографиялық сипаттамалар;
банкроттық жайлы ақпараттар;
басқа банктерден алынатын мәліметтер;
сот шешімдері, тағы да басқа көптеген ақпараттар.
Сонымен қатар, клиентке несиелік бюродағы ақпараттарды тексеріп, қате табылған
Несиелік қабілеттілікті анықтаудың екінші бір әдісі - «несиелік Скоринг».
Біздің мемлекетімізде Батыс елдер тәжірибесінде кең қолданыс тапқан «несиелік
Несиелік Скоринг әдісін 1941 жылы американдық Д.Дюран ұсынған болатын.
Оның көзқарасы бойынша төмендегі факторлар тобы тұтыну несиесін беру
жасы: 20 жастан асқан әрбір жылға - 0,1 балл
жынысы: әйелдерге - 0,4 балл, ерлерге - 0 балл;
тұрғылықты жерде өмір сүру мерзімі: берілген жерде тұрған әрбір
мамандығы: тәуекелділік дәрежесі төмен мамандықтар үшін -0,55 балл, төуекелі
салаға байланысты: егер мемлекеттік мекеме, банк немесе
жұмыс бастылығына байланысты: бір кәсіпорында жұмыс істеген әр жыл
қаржылық көрсеткіштер: банктік шоты болса - 0,45
Осы көрсеткіштерді қолдана отырып, Д.Дюрав «жақсы» жене «жаман» клиенттер
Әр банк өзінің клиенттерінің ерекшеліктеріне, мемлекеттің дәстүрлеріне, әлеуметтік -
Енді Германия, АКДІ елдеріндегі коммерциялық банктердің қолданатын қарыз алушының
Неміс банктерінің «Скоринг - формуляры»
Клиенттің қаржылық мүмкіншіліктері:
Басқа банктерден жағымсыз ақпараттың түспеуі - 20 балл.
Қарызды қайтару мүмкіншілігіне байланысты: егер 60 процентке дейін -
Қамтамасыз етуге байланысты: қарыздың 25 процентін жабатын болса -
Банктердегі салымдар сияқты меншіктері бар болған жағдайда - 10
Өткен уақытта алған несиелеріне байланысты: несиені қолданбаған жағдайда -
Мамандану дәрежесіне байланысты: егер несие алушының білімі болмаса -
Соңғы жұмыс берушідегі еңбек ету мерзіміне байланысты: 1 жылға
Қызмет ету саласына байланысты: мемлекеттік қызметкер болса -10 балл,
Жасына байланысты: 20 жасқа дейін — 0 балл, 25
Жанұя жағдайына байланысты: басы бос болса - 8 балл,
Тұрғылықты жеріне байланысты: өз баспанасы болса - 10 балл,
Асырауындағы адамдар санына байланысты: егер асырауында адам болмаса -
Банктің шешімі былай анықталады: егер несие алушы 80 балл
Американдық банктерде несие алушының несие қабілеттілігін анықтау.
Кәсіп түрі:
• Бизнесмен, дәрігер, мұғалім - 7 балл;
• Ғалым, фермер, мекеме жұмысшысы - 5 балл;
• Медбике, білікті қызметкер, журналист -5 балл;
• Әскери қызметкер — 4 балл;
• Шаштараз - 3 балл;
• Коммивояжер, таксист - 0 балл.
Жұмыс істеу стажы:
• Жұмыста екі жылдан астам уақыт жұмыс істесе -
• Жеті жылдан астам уақыт жұмыс істесе - 5
• Он жылдан аз уақыт жұмыс істесе - 5
Пәтер - үй жағдайлары:
• Өз үйі болса - 5 балл;
• Пәтерді немесе тұрғын үйді жалға алатын болса -
• Ата - анасымен бірге түрса -3 балл.
Берілген жерде тұруына байланысты:
• Бес жылдан артық уақыт тұрған болса - 3
• Екі жылдан бес жылға дейін - 2 балл;
• Екі жылға дейін -1 балл.
Жанұя жағдайына байланысты:
• Үйленген, тұл ер болса - 5 балл;
• Жалғыз әйел - 5 балл;
• Жалғыз ер адам болса — 3 балл;
• Ажырасқан әйел — 2 балл;
• Ажырасқан ер адам - 0 балл.
Апталық ақысына байланысты:
• 200 АҚШ долларынан жоғары болса - 5 балл;
• 101 АҚПІ долларынан 200 АҚШ долларына дейін -
• 91 АҚШ долларынан 100 АҚШ долларына дейін -
• 76 АҚШ долларынан 90 АҚШ долларына дейін -
• 61 АҚШ долларынан 75 АҚШ долларына дейін -
• 61 АҚШ долларынан төмен - 0 балл.
Банктік шотының болуына байланысты:
• Ағымдағы және жинақтаушы шоттар - 6 балл;
• Жинақтаушы шоттар - 3 балл;
• Ағымдағы шоттар - 2 балл.
Осындай әдіспен несие алушының несиелік қабілеттілігін анықтау барысында 30
Сонымен қатар, АҚШ-тың банктік жүйесінде клиенттің қаржылық жағдайын талдаудың
1. С - сһаracter (қарыз алушының мінезі);
2. С - сарасity (қарызды өтеу қабілеті);
3. С - соllateral ( қамтамасыз етілуі);
4. С - саsh (ақша қаражаттары);
5. С - соnditions (жалпы экономикалық жағдайлар);
6. С - соntrol (бақылау).
Қарыз алушының мінезі немесе сипаттамасы. Несиелік инспектордың несие алушының
Қаржыларды қарызға алу қабілеті. Несиелік инспекторлар несие алушының несиелік
Ақша қаражаттары. Несиелік өтінішті қарастырғанда қарыз алушының несиені өтеу
• қолма-қол ақша ағыны;
• активтерді сату;
• қаржыларды тарту.
Аталған қайнар көздердің кез-келгені несиені өтеуге қажетті қаржылардың қалдық
Қолма-кол ақша ағыны = Таза пайда + Амортизация +
Қамтамасыз етілуі. Несиелік инспектор несие алушының берілген несиені қамтамасыз
Жағдайлар. Несиелік инспектор қарыз алушының және сәйкес саланың экономикалық
Бақылау. Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін бағалаудың соңғы факторы бақылау
Ал Англияда несиелік қабілеттілікті бағалауда «РАRTS» ережесі қолданылады. Бұл
1. Рurpose - мақсаттылық;
2. Аmount - сомасы, мөлшері;
3. Repayment - қарыз және процентерді қайтару;
4. Тerm - мерзім;
5. Security - қамтамасыз етілуі. Бұл жерде келесідей көрсеткіштер
Өтелген несиенің орташа сомасы = (Дебиторлық қарыздың орташа сомасы
Қорлар айналымы = (Қорлардың орташа құны / Сатылған тауарлардың
Алынған несиенің орташа сомасы = Кредиторлық қарыздың орташа сомасы
Сонымен қатар, шетел тәжірибесінде рационалды несиелендірудің принциптері «САМРАRІ» ережесіне
С - клиенттің сипаттамасы;
А - қарызды қайтару қабілеті;
М - маржа (табыстылық);
Р - мақсат;
А - қарыздың көлемі;
R - қарызды өтеу шарттары;
I - қарызды қайтармау тәуекелін сақтандыру,
Клиенттің сипаттамасы.
Банктен несие сұрап отырған клиент өзінін моральдық қасиеттерімен сенімділік
Клиенттің өткен кезеңдегі басқа банктермен қарым-қатынасын анықтау.
Жеке сұхбат. Яғни, қарыз алушы жайлы мәліметтерді анықтау үшін,
Әрине, жеке сұхбаттасу кезінде банк өте аз ақпаратты иемденеді,
Клиенттің жеке әлеуметтік тұрақтылығы.
тұратын жері;
жанұялық жағдайы;
жұмыс орны.
Клиенттің жасы мен денсаулығы.
Материалдық жағдайы. Клиенттің материалдық жағдайын анықтайтын негізгі критерийлер:
табысының көлемі;
бағалы қағаздарға салынған салымдар көлемі;
меншік үйінің құны.
Шығындары. Клиенттің шығындары, оның табысынан көп болмау керек.
Байланыс. Яғни, қарыз алушы іскерлік әлемде мәртебесі жоғары адамдармен
Қарызды қайтару қабілеті.
Бұл клиенттің шығыстары мен кірістеріне жәяе болашақта өзгеру перспективаларына
Маржа (табыстылық).
Жалпы несие табыс табу үшін беріледі. Сондықтан, несиені беру
Тұрақты ставка - стандартты клиенттер категориясына белгіленетін нақты ставка.
Қалқымалы ставка. Белгілі бір жағдайларға байланысты, клиенттің ерекшеліктеріне байланысты
Мақсат.
Банк клиенттің алып отырған несиесі қандай мақсатқа жұмсалатынын міндетті
Айналым капиталды қаржыландыру үшін.
Жаңа венчурлық кәсіпорындарды қаржыландыру үшін.
Қарыздарды өтеу үшін.
Спекуляциялық мақсаттар үшін.
Заңсыз мақсаттарға. Әрине, банк бұндай мақсаттарға несие бермеу
Қарыздың мөлшері.
Клиенттің сұрап отырған қарыз мөлшері міндетті түрде несиелік мәлімдемеде
Берілетін қарыздың мөлшеріне қатысты банкир болжау жасамау керек.
Клиентке қажетті сомадан артық ақша құралдары берілмеуі керек.
Клиентке қажетті сомадан аз ақша құралдары берілмеуі керек.
Клиенттің меншікті қаражаттар үлесі міндетті түрде банктен сұрап отырған
Қарызды қайтару шарттары.
Қарызды берудің негізгі шарты - оның өтелуінің жоғары ықтималдығы.
Қарызды төлей қалмау тәуекелін сақтандыру (қамтамасыз ету).
Несиенің қамтамасыз етілуі дегеніміз қарыз алушының активтерінің құны және
Қорытындылай келе, шетел тәжірибесінде несиелік қабілетті анықтаудың негізгі әдістері
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕ КЛИЕНТТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІН БАҒАЛАУ ТӘЖІРИБЕСІНЕ ТАЛДАУ
Бұл бөлімде несие алушының қаржылық жағдайын талдау, «Агронефтеснаб» ЖШС-нің
2.1 Қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау
Қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау жылдық есептегі мәліметтердің сәйкестілігін
Қарыз алушының балансын талдау - зерттеліп отырған кезең аралығындағы
Сонымен қатар, баланстың кейбір баптары мен тарауларының өзгеру сипатын
Мүлікті бағалау кезінде баланс активінің Ш-ші тарауындағы «Ақша құралдары,
Баланс өзгеруінің динамикасын анықтағаннан кейін, оның өнімді өндіру және
Қарыз алушының қаржылық жағдайын талдауға, сонымен қоса, шаруашылық -
Шаруашылық - қаржылық қызметті бөлшектеп талдаудың ерекше сәті -шикізат
Ақша қаражаттары қозғалысы бөлігінің негізі қарыз алушының ақша қаражаттарының
Пайданың бір бөлігінде пайданы қысқа мерзімдік жоспарлаудың жағдайын талдаудан
Мұнда өнімді өндіру көлемі мен оның өндірісіне айнымалы шығындар
Р-Ф , бұл жерде
К
Р- тауарларды сату;
Ф- тұрақты (шартты-тұрақты) шығыстар;
К- контрибуция.
Өзін - өзі өтеу нүктесін табу қауіпсіздік маржасын, яғни
Шығу көздерінің (капиталдың) бөліктерінде капиталдың «байланыстылығы», яғни пайдалынылатын капиталдағы
Жалпы несиелік қабілеттілікті бағалау қарыз алушылардың ерекшеліктеріне, сондай-ақ нақты
Қаржылық коэффициенттерге талдау жасау арқылы бағалау;
Ақша ағымына талдау жасау арқылы бағалау;
Іскерлік тәуекелді талдау арқылы бағалау.
Бұл әдістер бір-бірін әрқашанда толықтырып отырады. Сондықтан да, несиелік
Отандық кәсіпорындардың қызметін талдау үшін осы әдістердің тәжірибе жүзінде
Бұл кәсіпорын шаруашылық қызметтің келесідей түрлерін
халықтың тұтынуындағы тауарларды және ендірістік-техникалық мақсаттағы өнімдерді өндіру, сатып
ауылшаруашылық өнімдерді сатып алу, қайта өңдеу және өткізу;
автокөліктерді, бөлшектерді және жанармайды сатып алу және өткізу;
клиенттерге көліктік-экспедициялық және қоймалық қызмет көрсету;
халыққа және кәсіпорындарға сан алуан қызметтің түрлерін
тауарларды сатып алу, коммерциялық, делдалдық және сыртқы экономикалық қызметтерді
инжиниринг, консалтинг, лизинг, маркетинг, «ноу-хау».
Кәсіпорын қызметінің негізгі түрі бидай нарығындағы трейдерлік операцияларды жүзеге
Бұл кәсіпорын «Бидай Индустриясы» аффинирленген компаниялар тобына кіреді. Бұл
Кесте 1 - Аффинирленген кәсіпорындар
Мелькомбинаттар Қызметтің түрі
«Мелькомбинат» ААҚ., Қостанай қаласы Ұнды өндіру, бидайды дайындау және
Желаевский КХП» ААҚ., Орал қаласы
«Жаңа-Альджинский мелькомбинат»
ЖШС, Ақтөбе қаласы
Элеваторлар
«Тобол элеваторы» ААҚ,. Қостанай облысы Бидайды қабылдау,
өңдеу, сақтау.
«Джаркуль элеватор» ААҚ., Қостанай облысы
Өндірістік және саудалық кәсіпорындар
«Новошумное» ЖШС.Достанай облысы Өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы
«Шымкент макарон фабрикасы» ААҚ., Шымкент қаласы Макарондық бұйымдарды өндіру
«Агрохимпродукт» ЖШС, Қостанай қаласы Химикаттарды өндірі
«Агроэксперт» ЖШС, Қостанай қаласы Бидай және оны қайта өңдеудің
«Бидай Индустриясы» ЖШС, Алматы қаласы Бидайды экспорттау
«Корона Трейд» ЖШС, Алматы қаласы
«Агронефтеснаб» ЖШС, Алматы қаласы
«Алтын Бидай» ЖШС, Алматы қаласы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері бойынша 2003 жылы 1-ші
«Бидай индустриясы» кәсіпорынның Директорлар Кеңесінің Басшысы «Астана Моторс» ЖШС-ң
Белсенді қаржылық - шаруашылық қызметтің нәтижесінде 2004 жылдың бірінші
Кәсіпорынның ағымдағы міндеттемелері: кредиторлық қарыз -1 888 659 278,9
Кесте 2- «Агронефтеснаб» ЖШС-ң балансы
АКТИВТЕР 01.01.05 ж. Үлес салмағы,
%
1 Ағымдағы активтер
Ақша қаражаттары 7 212 248 0,38
Дебиторлармен есеп-айырысу 89553725,50 46,81
Қорлар мен шығындар 994 033 632,20 51,69
Басқа да активтер - 0
Барлығы 1 896 783 405,70 99,5
2 Негізгі құралдар және басқа да айналымнан тыс активтер
Негізгі құралдар және капиталға салымдар 16 352 164,20 0,5
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар - 0,00
Барлығы 16 352 164,20 0,5
БАЛАНС 1 913 135 569, 90 100
ПАССИВТЕР 01.01.05 ж. Үлес салмағы,
%
1 Тартылған капитал
Ағымдағы міндеттемелер 1 888 659 278, 90 98,72
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
0
Барлығы 1 888 659 278, 90 98,72
2 Меншікті капитал
Меншікті қаражаттар қорлары 7 727 149 0,40
Бөлінбеген пайда 16 749 142,00 0,88
Барлығы 24 476 291,00 1,28
БАЛАНС 1 913 135 569, 90 100
Ескерту: автормен құрастырылған: «Агронефтеснаб» ЖШС-нің балансы негізінде жасалды.
Дебиторлық қарыздың құрылымы келесі түрде берілген:
- 6 - 12 ай мерзімі ішінде пайда
- 3 - 6 ай мерзімі ішінде -
Кәсіпорынның негізгі дебиторлары:
- «Желаевский КХП» ААҚ - 226 768 мың теңге
- «Арайлым» ЖШС - 72 126 мың теңге (8,06%);
- «Тобол элеваторы» АҚ - 213 041 мың теңге
- «Тогузак элеваторы» ААҚ - 82.848 мың теңге (9,26%);
- «Агрохимпродукт» ЖШС - 53 141 мың теңге (5,94%);
- «Мелькомбинат» АҚ - 169 816 мың теңге (18,97%).
- «Ақтөбе ЖЭС» - 147,1 млн. теңге.
Жалпы «Агронефтеснаб» ЖШС-ң дебиторлық қарызы 895 537 мың теңгені
Пайда болу мерзіміне байланысты кредиторлық қарыз:
- 3 - 6 айға дейін-43%;
- 6 – 9 айға дейін-14%;
- 9 – 12 айға дейін-43%.
Кесте 3-Кредиторлық қарыз, мың теңге
Атауы Сомасы Пайда болу мерзімі
Ақ-Бидай Агро ЖШС 1 550 Желтоқсан 2003
Ақ-Бидай Сауда ЖШС 1 050 Желтоқсан 2003
Аsta Industries Corp 194 576 Желтоқсан 2003
Арайлым ЖШС 520 682 Сәуір 2003
Nidera Handelcompagnie 96 486 Маусым 2003
Glincore International 709 537 Маусым 2003
Жаркөл элеваторы АҚ 364 778 Маусым 2003
Барлығы 1 888 659
Ескерту - автормен құрастырылған: «Агронефтеснаб» ЖШС-нің мәліметтері негізінде жасалды
Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есепті кезеңде өнімді өткізуден түскен
Кесте 4-Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есеп
Көрсеткіштің атауы мың теңге/2004 жыл
Өнімді өткізуден түскен түсім 502 011,90
Өткізілген өнімнің өзіндік құны 397 766,00
Жалпы табыс 104 245,90
Кезең шығыстары, оның ішінде: 71 805,60
Жалпы және басқарумен байланысты
Шығыстар 3 643,00
Өткізумен байланысты шығыстар 17 319.00
Сыйақылар бойынша шығыстар 50 843,60
Негізгі қызметтен табыстар/шығындар 32 440,30
Негізгі емес қызметтен табыс/шығын
Салық төлегенге дейінгі қызметтен табыс/шығын 8 044,00
24 396,30
Салық төлегеннен кейінгі қызметтен табыс/шығын
Кездейсоқ жағдайлардан болатын зияндар 24 396,30
Таза табыс (зиян) 0,00
Ескерту: Кесте «Агронефтеснаб» ЖШС-нің мәліметтері негізінде жасалды
2.2 Ақша ағыны негізінде несиелік қабілетті бағалау
Клиенттің ақша ағыны - дегеніміз оның ақшалай міндеттемелері мен
Ақша ағыны екі бағытта болады:
а) ақшаның шотқа келіп түсуі;
б) клиенттің шотынан ақшаның аударылуы.
Акшаның шотқа келіп түсуі - бұл клиенттің өзінің серіктестеріне
Ақшаның шоттан басқа тұлгаларга аударылуы - бұл клиенттің серіктестерінің
Кезең ішіндегі қаражаттардың келіп түсуі:
Пайда;
Амортизация;
Болашақ шығыстарға резервтер құру;
Қаражаттарды босату:
- қорлардан;
- дебиторлық қарыздан;
- басқа да активтерден;
- негізгі қорлардан.
Кредиторлық қарыздың өсуі;
Басқа да пассивтердің ұлғаюы;
Жаңа ссудалар алу;
Акционерлік капиталдың ұлғаюы.
Осы кезең ішіндегі қаражаттардың азаюы:
Қосымша салымдар жасау:
- қорларға;
- дебиторлық қарызға;
- басқа да активтерге;
- негізгі қорларға.
Кредиторлық қарыздың қысқаруы;
Басқа да пассивтерді азайту;
Акционерлік капиталдың азаюы;
Қаржылық шығыстар ( проценттер, салықтар, дивидендтер);
Қарыздарды өтеу.
Жалпы ақша ағынының мөлшері қаражаттардың келіп түсуі және азаюының
Негізгі қорлардағы өзгерістерге байланысты қаражаттардың келіп түсуі мен азаюын
Ақша ағынын бағалаудың екі түрлі әдісі бар:
Ақша ағынын дисконттау әдісі бойынша бағалау, соның нөтижесінде таза
Ақша ағынын капитализациялау әдісі арқылы бағалау.
Клиенттің ағымдағы таза құны = шотқа келіп түскен ақшаның
Егер клиенттің таза ағымдағы құнының мәні О-ден жоғары оң
Егер клиенттің таза ағымдағы құнының мәні 0-ге тең болса,
Егер клиенттің таза ағымдағы құнының мәні теріс таңбалы немесе
Таза ағымдағы құнның мөлшері көп жағдайларда дисконттық проценттік ставкалардың
Ақша ағынының нәтижесінде қалыптасатын клиенттің түсімдері несиені уақытында қайтарудың
Ақша ағынын дисконттау кезінде ақшаның нақты құны анықталса, ал
Нақты ақшаның болашақтағы құнын анықтау қарыз алушының несие сомасы
Болжанған ақша ағыны = (Ақша ағыны) * (Қарастырылып отырған
Болжанған ақша ағынының оңтайлы мәнін анықтау кезінде оны сұрап
Ақша ағынын талдау үшін мәліметтер кем дегенде үш жылға
Ақша ағынын талдау кәсіпорынды басқарудың әлсіз жақтары жайлы қорытынды
«Агронефтеснаб» ЖШС «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-да ашылған несиелік желіні
Берілген жоба Астрахань портында сыйымдылығы 32 мың тонна және
Бүгінгі күні әлемдегі бидайдың тұрақты таза - экспартерлары бірнеше
Құрлықта Қазақстан тек қана ТМД елдеріне кіретін мемлекеттердің нарығымен,
Бидайды экспорттаудың тура жолы Батыс Қазақстандағы Ақтау порты және
Еуропалық Қайта құру және даму Банкі 1997 жылы Ақтау
Берілген жобаның негізі Астрахань портының бос жерлерінде жылдық айнымалысы
Қазақстан әр жыл сайын Иранға шығаратын бидайдың көлемін өсіруде.
2001 жылы Ақтау портындағы «Ақ Бидай» ЖАҚ-мен салынған Бидай
Осылай, бұл жобаны іске асыру үшін қаржыландырудың жалпы сомасы
Компания 2003 жылы қазан айына Бидай терминалын іске қосуды
Кесте 5 - Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп, (АҚШ
Трейдерлік операциялар 2002-2003ж. 2003-2004ж. 2004-2005ж. 2005-2006ж. 2006-2007ж.
ТҮСІМДЕР
Бидайды сатудан түскен түсім 1 920 000 2 080
Несиені алу 1 500 000 1 500 000 1
Түсімдердің барлығы 3 420 000 3 580 000 3
ШЫҒЫНДАР
Бидайды сатып алу 1 512 000 1 671 800
Сақтау 50 400 56 160 67 500 69 300
Тиеу 44 640 48 620 57 000 57 000
Темір жол қызметтері 36 000 40 300 49 500
Басқару шығыстары 28 000 30 800 35 420 38
Коммуналдық қызмет көрсету 25 400 29 210 33592 36
Несие бойынша проценттер төлеу 140 000 140 000 140
Несие бойынша қарызды өтеу 1 500 000 1 500
Шығындардың барлығы 3 336 440 3 516 890 3
Таза ақша ағыны 83 560 63 110 66 989
Кезең аяғындағы ақша ағыны 83 560 146 670 213
Бидай терминалы
ТҮСІМДЕР
Қызмет көрсетуден түсетін түсім 0 1 584 000 1632
Несие 1 500 000
ҚҚС 0 264 000 272 000 420 000 721
Төленген ҚҚС -1 010 -29 629 -32 071 -47
Бюджетке төленетін ҚҚС -1 010 234 371 239 929
Түсімдердің барлығы 1 501 010 1 349 629 1392071
ШЫҒЫНДАР
Құрал-жабдықтарды сатып алу 750 000
500 000 1 000 000
Кеден бажын төлеу 37 500
25 000 50 000
Кедендік қызмет көрсету 1 500
1 000 2 000
Жобалық -іздестіру жұмыстары 80 000 0 0 55 000
Еңбек ақы төлеу 0 178 188 196 007 215
Жылумен қамтамасыз ету 1 500 2 400 2 700
Басқа да коммуналдық қызметтер 350 850 85 0 900
Жерге төленетін салық 1 631 1733 1 733 1
Құрал-жабдықтарды сақтандыру 0 7 500 7 500 12 500
Басқару шығындары 15 200 33 240 33 240 35
Басқа да шығыстар 1 500 4 500 4 500
Мүлікке салынатын салық 0 13 650 12 300 13
Несие бойынша проценттер
201 122 157 041 112 959 68 878
Табыс салығы 0 157 337 170 310 305 242
Несие бойынша қарызды өтеу
397 959 367 347 367 347 367 347
Шығындардың барлығы 1 493 391 1 173 005 1142403
Таза ақша ағыны 7 619 176 624 249 668
Кезең аяғындағы ақша ағыны 7 619 184 243 433
Дисконт 11%
Дисконтталған сальдо 6 926 152 267 326 004 371
Ескерту - автормен құрастырылған: «Агронефтеснаб» ЖШС-нің балансы негізінде жасалды.
Ақша қаражаттарының қозғалысының болжамы ай сайын он екі ай
Кестеден көріп отырғанымыздай, ақша қаражаттарының қозғалысы трейдерлік операциялар және
Қаржы ресурстарының шығуы бидай өткізу бойынша операциялық қызметпен және
Бидай терминалына қатысты қорытындыларды алу 2003 жылдың қарашасына жоспарлануда
Ақша қаражаттарының шығуы құрал-жабдықтар алумен, кеден баждарын төлеумен жобалық
Кесте 6 - Трейдерлік операциялар бойынша пайда мен зияндар
Трейдерлік операциялар 2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006
Бидайды өткізу, тн 24 000 26 000 28 000
ҚҚС есептемегендегі баға 80 80 80 80 80
Бидайды өткізуден түсетін табыс 1920000 2080000 2240000 2400000 2720
Операциялық шығыстар
Бидайды сатып алу 1303448 1441207 1681034 1681034 1 905
Сақтау 43 448 48 414 58 190 59 741
Тиеу 38 483 41914 49 138 49 138 58
Темір жол қызметтері 31 034 34 741 42 672
Басқару шығындары 28 000 30 800 35 420 38
Коммуналдық қызмет көрсету 21 897 25 181 28 958
Несие бойынша мүдделер 186 667 186 667 186 667
Шығыстардың барлығы 1652977 1808924 2 082079 2091362 2 360
Салық салуға дейінгі табыстар 267 023 271 076 157
Табыс салығы 80 107 81323 47 376 92 591
Таза табыс / зиян 186 916 189 754 110
Есептелген ҚҚС 230 130 254 633 297 599 298
Трейдерлік операциялардан қаржылық қорытындыларды жасау бидайды өткізу көлемін ұлғайту
Операциялық шығыстарға сақтау, тиеу, темір жол қызметтеріне шығыстар, әкімшілік
Кестеде, сомасы ұлғайып отырған салық төлегеннен кейінгі таза табыс
Кесте 7 - Терминал бойынша пайда мен зиян туралы
Бидай терминалы 2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006
Бидайды
тасымалдау, тн.
200 000 200 00 300 000 500 000
Тариф
6,6 6,8 7,0 7,2
Терминал
қызметінен
түсетін табыс 0 1320000 1360000 2100000 3605000
Операциялық шығыстар
Еңбек ақы 0 178 188 196 007 215 607
Жылумен қамтамасыз ету 1 250 2 000 2 250
Басқа да коммуналдық қызмет көрсету 292 708 708 750
Жерге салынатын салық 1 631 1 733 1 733
Экспедитор мен порттың қызметі 0 83 333 83 333
Темір жол қызметі 0 50 000 50 000 79
Құрал- жабдықтарды сақтандыру 0 7 500 7 500 12
Басқару
шығыстары 15 200 33 240 33 240 35 264
Амортизация 0 135 000 135 000 195 000 245
Несие бойынша
мүдделер 240 000 208 163 149 388 90 612
Зерттеу жұмыстары 80 000
55 000 40 000
Басқа да шығыстар 1 500 4 500 4 500
Шығыстардың барлығы 343 381 716 470 687 722 850
Салық салуға дейінгі табыс -343 381 603 530 672
Табыс салығы 0 144 847 161 347 299 805
Таза табыс / зиян -343 381 458 683 510
Есептелген ҚҚС 1 010 29 629 32 071 47
Күрделі шығыстар
Құрал-жабдықтар 750 000
500 000 1 000 000
Құрылыс жұмыстары 600 000
100 000 250 000
Кеден бажы, 5 % 37 500
25 000 50 000
Кеден қызметтері, 0,2 1 500
1 000 2 000
Ескерту - автормен құрастырылған: «Агронефтеснаб» ЖШС-нің балансы негізінде жасалды
Кестеден көргеніміздей, қаржыландырудың бірінші жылы, инвестициялық болып табылады, яғни
Терминалдың жобалық қуаттылығына (300 тн/сағ) және компанияның өндірістік бағдарламасына
Қызметтер үшін белгіленген ең төменгі тариф - 6,6 $/тн,
Терминалды пайдалану шығыстарына:
- өндірістік және әкімшілік персоналдың еңбек ақысы (32 адам,
- амортизациялық аударымдар (амортизация мерзімі 10 жыл);
- коммуналдық қызметтер (электроэнергия, жылумен қамтамасыз ету, су және
- құрал-жабдықтарды сақтандыру;
- салықтар (жер, мүлік, пайда).
ҚҚС мөлшерлемесі 20 процент есебімен, корпоративтік табыс салығы 24
Қаржыландырудың бірінші жылы инвестициялық шығындар 1,469 мың АҚШ долларын,
Бірінші жылы таза табыс 458 683 АҚШ долларын құрайды
Болжамға сәйкес кумулятивті ақша ағыны оң мәнге ие, Сондықтан
2.3 Қаржылық коэффициенттер жүйесіне негізделіп
несиелік қабілетті бағалау
Орта бизнеспен айналысатын клиенттер үшін банктермен олардың несиелік қабілетін
Қаржыльқ коэффициенттер дегеніміз кәсіпорынның қаржылық жағдайының қатысты көрсеткіштері. Олар
Қаржылық коэффициенттерді есептеп шығару үшін қажетті мәлімет көздеріне жататыңдар:
Ағымдағы есеп беру формаларын банк өз қалауынша белгілейді. Ал
Клиенттің балансы;
Клиенттің кірісі мен шығысы туралы есебі;
Клиенттің пайдасы туралы есебі;
Клиенттің өнімді өндіру, өткізу және өндірілген өнім мен өткізілген
Клиенттің дебиторлық қарызы туралы анықтама,
Клиенттің кредиторлық қарызы туралы анықтама.
Клиенттің активтер портфелінің сапасы және тағы да басқа.
Сонымен клиенттің қаржы коэффициенттерін оның несиелік қабілетін анықтау барысында
Өтімділік коэффициенті;
Тиімділік коэффициенті;
Қаржылық левераж коэффициенті;
Пайдалылық коэффициенті;
Қарызды өтеу коэффициенті.
Әрқайсысын ашып қарастырайық:
Өтімділік коэффициенті.
Оның екі түрі бар: ағымдағы өтімділік коэффициенті (Ка.ө.) және
Ка.ө.=Ағымдағы активтер/Ағымдағы пассивтер;
Кт.ө.=Өтімді активтер/Ағымдағы пассивтер.
Ағымдағы активтер - бұл клиенттің кассасындағы қолма-қол ақшалар және
Өтімді активтер - ағымдағы активтердің өтімді бөлігі, оған қолма-қол
Ағымдағы пассивтер - өтелуге мерзімі келген қарыздар (бір жыл
Ағымдағы өтімділік коэффициентін, сонымен бірге, жабу коэффициенті деп те
Әлемдік банктік тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау кезінде
Бұл коэффициенттің мәні көбінесе өндіріс сипатына байланысты болып келеді.
есептеулердің нысаны;
өндіріс циклының ұзақтығы, айналым құралдарының айналымдылығы;
тауарлы-материалдық құндылықтар қорларының құрылымы.
Өтімділік коэффициенті мен баланстың жабуы (покрытия) арасында тура өзара
Тез өтімділік коэффициенті (немесе жай өтімділік коэффициенті) қарыз алушы
Әлемдік стандарт бойынша I класстағы клиенттер үшін бұл коэффициенттің
Неғұрлым коэффициенттің мәні жоғары болса, соғұрлым қарыз алушы сенімді
қызметтің көлеміне (өнімді өндіру және сату көлемі көп болған
өнеркәсіп және өндіріс саласы (өнімге сұраныс және оны сатудан
өндіріс циклының ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
материалдар қорларының қайта жаңаруы үшін қажетті уақыт (өтімді қаражаттарының
жұмыс маусымдылығы.
Өтімді қаражаттардың жеткіліксіздігі келесі себептерден болуы мүмкін: көлемі амортизациялық
Өтімді қаражаттардың артықшылығы қажетсіз, себебі олардың көп болуы айнымалы
Тиімділік коэффициенттері өтімділік көрсеткіштерін талдау негізінде алынған клиенттің қаржылық
Кесте 8 - Тиімділік (айналымдылық) коэффициенті
Коэффициенттер Есептеу формулалары
1. Дебиторлық
қарыздың
айналымдылығы (күнмен)
Таза дебиторлықтың орташа калдығы-қарыздар
Бір күндік таза сатулар
2.Тауарлы-материалдық құндылықтар қорларының айналымдылығы а) күнмен:
кезең бойынша қорлардың орташа мөлшері
Бір күндік таза сатулар
б) кезең бойынша айналыммен:
Бір күндік таза сатулар
Кезең бойынша қорлардың орташа мөлшері
З.Негізгі қорлардың
айналымдылығы
Бір күндік таза активтер
Орташа нетто - негізгі құралдардың қалдығы
4. Бір жыл ішіндегі дайын өнімнің айналымдылығы Бір жыл
Дайын өнімнің орташа жылдық сомасы
8-ші кестенің жалғасы
5.Бір жыл ішіндегі аяқталмаған өндірістің айналымдылығы Бір жыл ішіндегі
Аяқталмаған өндірістің орташа сомасы
6.Активтер айналымдылығы Бір күндік таза сатулар
Активтердің орташа қалдығы
Ескерту – автормен құрастырылған негізде: Шеремет А.Д. Сайфулин Р.С.
Қаржылық леверидж коэффициенттері.
Бұл коэффициенттер клиенттің өзіндік капиталмен қамтамасыз етілу дәрежесін және
К1= Қарыздар, барлығы / Активтер
Бұл және келесі көрсеткіштерді есептеген уақытта банктерге, жабдықтаушыларға, бюджетке
К2 = Қарыздар, барлығы / Капитал
Әлемдік банктік тәжірибеде қолданылатын бұл көрсеткіштің нормативтік деңгейі: Ікл.
Бұл коэффициенттердің басқа да нұсқасы қолданылады:
К3= Қарыздар, барлығы / Акционерлік капитал
Нормативтік деңгейі: Ікл. - 0,66; ІІкл. - 1,00; ІІІкл.
К4= Қарыздар, барлығы / Меншікті материалдық қаражаттар
Меншікті материалдық құралдар дегеніміз акционерлік капитал мен материалдық емес
Материалдық емес активтердің айтарлықтай құрылымдық бөлігі фирма сатып алған
Ұзақ мерзімді қарыздық міндеттемелер/ Негізгі активтер
Нормативтік деңгейі: Ікл. - 0,5; ІІкл.-0,7; ІІІкл. - 0,8;
Төлем қабілеттілік коэффициенті: өзіндік капиталдың баланс валютасына қатынасы түрінде
Автономия коэффициенті: өзіндік капиталдың тартылған капиталға қатынасы түрінде анықталады.
Өтімділік коэффициенттеріне қарағанда, қаржылық левераж коэффициенттерін есептеу кезінде, банк
Пайдалылық коэффициенттері.
Олар табыс және рентабельділікті сипаттайды, сонымен қоса капиталдың пайдалылығын
а) Табыстылық коэффициенті (пайда және сатудан түскен түсімнің әр
К Т1 = Жалпы пайда / Таза сатулар;
К Т2 = Таза пайда / Таза сатулар;
К Т3 = Таза операциондық пайда / Таза сатулар;
Жалпы пайда — сатудан түскен түсім - сатылған тауарларға
Таза операциондық пайда = жалпы пайда - жалпы шаруашылық
Таза пайда = таза операциондық пайда - төленген салықтар;
Таза сатулар = сатудан түскен түсім.
б) Рентабельділік коэффициенті (актив және капиталдың пайдалылығы):
К Р1 = Таза пайда / Активтер;
К Р2 = Таза пайда + проценттер / Активтер;
К Р3 = Таза пайда / Акционерлік капитал;
К Р4 = Таза пайда / Фирманың жай акцияларының
в) Акциялардың пайдалылық коэффициенттері:
Жай акциялар бойынша үйлестірілген дивиденд түріндегі таза пайда /
Бір акцияға келетін жылдық дивиденд / Бір акцияның орташа
Бір акцияның орташа жылдық бағасы / Кәсіпорын есебіндегі акцияны
Пайдалылық коэффициенттері барлық қаражаттардың тиімді пайдалынылуын көрсетеді (тартылған қаражаттардың
Егер қаржылық левераж коэффициенттері клиенттің тартылған қаражат көздерінен тәуелділігінің
Қарызды өтеу коэффициенті.
Бұл коэффициентін де бірнеше түрі бар:
1. Процентті өтеу коэффициенті.
Кпроцентті өтеу = Проценттерді және салықты төлегенге дейінгі пайда
Нормативтік деңгейі: Ікл. -7,0; II, ІІІкл. - 5,0; ІVкл.
2. Тұрақты төлемдерді өтеу коэффициенті.
К тұрақты төлемдерді өтеу коэффициенті = Проценттер мен салықты
Қарызды өтеу коэффициенттері пайданың қай бөлігі проценттік немесе барлық
Ал, енді Қазақстан Республикасындағы қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау
Қарыз алушының қаржылық жағдайын бағалауды жүзеге асыру үшін, оның
Қарыз алушының экономикалық әлеуетін бағалау:
1.1. негізгі құралдардың нақты құн коэффициенті;
1.2. клиент активтерінің мобильділік коэффициенті;
1.3. айналым қаражаттардың мобильділік коэффициенті;
1.4. негізгі құралдардың тозу коэффициенті;
1.5. негізгі құралдардың жаңару коэффициенті.
Қарыз алушының қаржылық жағдайын бағалау:
2.1. тәуелсіздік коэффициенті;
2.2. ағымдағы өтімділік коэффициенті;
2.3. қорларды жабудағы меншікті айнымалы қаражаттардың үлесі;
2.4. тартылған және меншікті қаражаттардың ара қатьшас коэффици-енті;
2.5 қаржылық тұрақтылық коэффициенті.
Іскерлік белсенділікті бағалау:
3.1 капиталдың жалпы айналымдыльщ коэффициенті;
3.2 дебиторлық қарыздың үлес салмағы және оның айналымдылық коэффициенті;
3.3 қызмет етіп тұрған капиталдың айналымдылық коэффициенті;
3.4 салынған капиталдың айналымдылық коэффициенті. Ал енді әрқайсысына тоқталып
Кәсіпорын қызмет ету процесінде, оның активтер мөлшері, олардың құрылымы
Негізгі құралдардың нақты құн коэффициенті. К негізгі құралдардың нақты
Бұл коэффициенттің мәні нақты сектор кәсіпорындары үшін баланс активінің
Енді қарыз алушының несиелік қабілетінің классын анықтаймыз. Ол үшін
Кесте 9 - Негізгі құралдардың нақты құн коэффициенті бойынша
Саланың атауы Негізгі құралдардың нақты құн коэффициенті
I класс II класс III класс IV класс
Параметрлерді бағалау шкаласы бойынша мәндер
0 1 және 2 3 және 4 5
Өнеркәсіп 0,45-тен жоғары 0,45-0,35 0,35 - 0,25 0,25 -
Ауыл шаруашылығы 0,25 - тен жоғары 0,25-0,20 0,20-0,10 0,1
Сауда 0,1- ден жоғары 0,1-0,08 0,08-0,06 0,06 төмен
Көлік және жол шаруашылығы 0,2 - ден жоғары 0,2-0,15
Құрылыс 0,35 – тен жоғары 0,35-0,25 0,25-0,15 0,15 -
Байланыс 0,15 – тен жоғары 0,15-0,1 0,1 -0,07 0,07
Қызмет көрсету саласы 0,1- ден жоғары 0,1-0,07 0,07 -
Бұл жерде бағалау градациясы келесі жолмен жүзеге асырылады:
0 - өндірістік әлеуеттің жоғарғы деңгейі;
1 және 2 - қарыз алушы кәсіпорынның мүліктік жағдайының
3 және 4 - нарық коньюнктурасының өзгеруі немесе негізгі
5 - өндіріс әлеуетінің деңгейі жоғары тәуекел сипатына ие.
Клиент активтерінің мобильділік коэффициенті.
Ағымдағы міндеттемелерді өтеуге арналған қаражаттардың үлесін анықтау үшін кәсіпорын
Кәсіпорын активтерінің мобильділік коэффициенті = Баланстың барлық активтерінің құны
Кәсіпорынның ағымдағы активтерін немесе қарыздарды өтеу үшін арналған қаражаттардың
Айналым қаражаттардың мобильділік коэффициенті.
Айналым қаражаттардың мобильділік коэффициенті = Ақша қаражаттары және қысқа
Анағүрлым мобильді қаражаттар сомасының азаюы және айналым қаражаттардың мобильділік
Жоғарыда аталып өткен екі коэффициент бойынша баллдардың градациясы келесі
Кесте 10 - Мобильділік коэффициенттері бойынша клиенттерді классқа бөлу
Коэффициенттер I класс II класс III класс IV класс
Параметрлерді бағалау шкаласы
бойынша мәндер
0 1 2 3
Кәсіпорын активтерінің мобильділік коэффициенті 0,7-ден жоғары 0,7 - 0,5
Айналым қаражаттардың мобильділік коэффициенті 0,2-ден жоғары 0,2-0,1 0,1 -0,05
Инвестициялық жобаларды талдау кезінде негізгі құралдардың қозғалысына ерекше көңіл
Жаңару коэффициенті = Кезең ішінде түскен негізгі құралдардың баланстық
Бұл коэффициент есеп беріліп отырған кезеңнің соңында қалған негізгі
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш - негізгі
Негізгі құралдардың тозу коэффициенті = Негізгі құралдардың тозуы /
Жоғарыда аталып өткен көрсеткіш негізгі құралдардың босатылуының үдемелі қарқындылығын
Негізгі құралдардың жағдайын бағалаудың жоғарыда аталып кеткен көрсеткіштері кезең
0 - негізгі құралдардың жағдайы жақсы, несиелеу кезеңі аралығында
1 - негізгі құралдардың жағдайы жақсы, олардың уақытында босатылу
2 - негізгі құралдар сапасының шамалы төмендеп
3 - негізгі құралдар айтарлықтай дөрежеде тозған,
Осылайша, «Қарыз алушының экономикалық әлеуетін бағалау» тарауында айналым капиталын
Ал енді қарыз алушының қаржылық жағдайын бағалау үшін қажетті
Қарыз алушының қаржылық жағдайын бағалау клиентке несие беру туралы
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы дегеніміз кәсіпорынның жабдықтаушылармен, кредиторлармен және мемлекетпен
Қарыз алушының меншікті айналым қаражаттарының жеткілікті көлемде болуы, оның
1. Тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің жалпы көлеміндегі меншікті
Тәуелсіздік коэффициенті = Меншікті капитал / Авансталған капитал (баланс
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның сырттан тартылған қаражаттардан тәуелділіктің азаюын
Кесте 11 - Тәуелсіздік коэффициенті бойынша классқа бөлу
Саланың атауы Тәуелсіздік коэффициенті
I класс II класс III класс IV класс
Параметрлерді бағалау шкаласы бойынша мәндер
0 1 және 2 3 және 4 5
Өнеркәсіп 0,5-тен жоғары 0,5 - 0,4 0,4 - 0,3
Ауыл шаруашылығы 0,3-тен жоғары 0,3 - 0,2 0,2-0,1 0,1
Сауда 0,4 –жоғары 0,4 - 0,2 0,2 0,05 0,05
Көлік және жол шаруашылығы 0,35-тен жоғары 0,35-0,25 0,25 0,15
Құрылыс 0,3-тен жоғары 0,3 - 0,22 0,22 0,15 0,15-тен
Байланыс 0,2-ден жоғары 0,2-0,15 0,15 – 0,1 0,1 –
Қызмет көрсету саласы 0,25-тен жоғары 0,25-0,18 0,18 0,08 0,08-ден
Ескерту - автормен құрастырылған: «Агронефтеснаб» ЖШС-нің есеп беруі негізінде
Бұл жерде бағалау градациясы келесі жолмен жүзеге асырылады:
0 - қарыз алушы меншікті қаражаттардың жоғарғы деңгейіне ие,
1 және 2 — қарыз алушының активтер көлемінің көбеюі
3 және 4 - қарыз алушының қарыздарының көбеюімен, меншікті
5 - кредиторлардан айтарлықтай тәуелділікпен сипатталатын, қаржылық тәуелсіздіктің әлеуетті
2. Ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті барлық ағымдағы активтердің қысқа мерзімді міндеттемелердің
Бұл коэффициент кәсіпорынның шаруашылық қызметті жүргізу үшін қажетті айнымалы
Ағымдағы өтімділік = Тез сатылатын активтер + Өтімді активтер
Неғұрлым коэффициенттің мәні жоғары болса, соғұрлым қарыз алушы сенімді
Кесте 12 - Ағымдағы өтімділік коэффициенті бойынша классқа бөлу
Саланың атауы Ағымдағы өтімділік коэффициенті
I класс II класс III класс IV класс
Параметрлерді бағалау шкаласы бойынша мәндер
0 1 және 2 3 және 4 5
Өнеркәсіп 1,4-тен жоғары 1,4 - 1,1 1,1 - 0,8
Ауыл шаруашылығы 1 – ден жоғары 1,0 - 0,55
Сауда 1,4-тен жоғары 1,4 - 1,0 1,0 - 0,6
Көлік және жол шаруашылығы 1,3-тен жоғары 1,3 - 1,0
Құрылыс 1,15-тен жоғар 1,15 - 0,75 0,75 - 0,3
Байланыс 1,2-ден жоғары 1 - 0,9 0,9 - 0,4
Қызмет көрсету саласы 1,25-н жоғары 1,25 - 0,65 0,65
Бұл жерде бағалау градациясы келесі жолмен жүзеге асырылады:
0 - қарыз алушы меншікті қаражаттардың жоғарғы деңгейіне ие,
1 және 2 - қарыз алушы қаржылық жағынан тұрақты;
3 және 4 -қаржылық жағдайдың шамалы нашарлауы;
5 -қаржылық жағдайдың әлеуетті нашарлауы (қарыздардың жоғарғы деңгейі, өтімділіктің
3. Қорларды жабудағы меншікті айналым қаражаттардың үлесі.
Қорларды жабудағы меншікті айналым қаражаттардың үлесі = Меншікті айналым
Айнымалы қаражаттардың күйін сипаттайды. Коэффициенттің нормативтік мәні 0,5 -
Қорлардың меншікті айналым қаражаттарынан көп болуы, яғни олардың тартылған
4. Тартылған және меншікті қаражаттардың ара қатынас коэффициенті.
Бұл коэффициент тартылған капиталдың меншікті капиталға қатынасымен есептеледі.
Бұл коэффициент кәсіпорынның меншікті қаражаттар активтеріне салынған бір теңгеге
5. Қаржылық тұрақтылық коэффициенті.
Инвестициялық жобаларды бағалау кезінде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық коэффициенті есептеледі.
Қаржылық тұрақтылық міндеттемелер коэффициенті =
= Меншікті капитал + Ұзақ мерзімді / Авансталған капитал
Жоғарыда көрсетілген үш көрсеткіш бойынша баллдардың бағасы 13 кестеде
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың үшінші тобы «Іскерлік белсенділікті
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі оның қаражаттар айналымының жылдамдығымен сипатталады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынған қаражаттар қаншалықты тез нақты
1. Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті.
Бұл коэффициент жылына неше рет өндірістің толық циклы жүзеге
К = Дн / Ак, бұл жерде:
К - капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті;
Дн - сатылған өнімнен (қызметтен) түскен түсім;
Ак - авансталған капитал (жиынтық капитал, баланс валютасы).
Кесте 13 - Параметрлерді бағалау шкаласы
Коэффициенттер I класс II класс III класс IV класс
Параметрлерді бағалау шкаласы бойынша мәндер
0 1 2 3
Қорларды жабудағы меншікті айналым қаражаттардың үлесі 0,5-1,0 1,0-1,2 0,35-0,5
Тартылған және меншікті қаражаттардың ара қатынас коэффициенті 0,6-1,0 1,0-1,2
Қаржылық тұрақтылық коэффициенті 0,5-тен жоғары 0,5 – 0,4 0,4
Ескерту - автормен құрастырылған: «Агронефтеснаб» ЖШС-нің есеп беруі негізінде
Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті кәсіпорынның іскерлік белсенділігі туралы жалпылама
Кесте 14 - Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті бойынша клиенттерді
Саланың атауы Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті
I класс II класс III класс IV класс
Параметрлерді бағалау шкаласы бойынша мәндер
0 1 және 2 3 және 4 5
Өнеркәсіп 0,65-тен жоғары 0,65 - 0,45 0,45 - 0,3
Ауыл шаруашылығы 0,7-ден жоғары 0,7 - 0,55 0,55 -
Сауда 0,85-тен жоғары 0,85 0,65 0,65 - 0,4 0,4-тен
Көлік және жол шаруашылығы 0,65-тен жоғары 0,65 - 0,5
Құрылыс 0,55-тен жоғары 0,55 - 0,4 0,4 0,25 0,25-тен
Байланыс 0,7-ден жоғары 0,7 - 0,55 0,55 - 0,45
Қызмет көрсету саласы 0,9-дан жоғары 0,9 – 0,7 0,7
2. Дебиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті.
а) Дебиторлық қарыздың болуы
Дебиторлық қарыз дегеніміз клиенттің басқаларға алашағы.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына дебиторлық қарыздың өзі емес, оның көлемі,
Талдауды жүргізетін тұлға (аналитик) міндетті түрде дебиторлық қарыздың нақты
Дебиторлық қарыздың сапасы дегеніміз осы қарызды толық сомада қайтару
Дебиторлық қарыздың өтімділік көрсеткіші — бұл осы қарыздың ақшалай
Кд = Р / Зд, бұл жерде:
Кд - дебиторлық қарыздың айналымдылығы коэффициенті;
Р - өнімді сатудан түскен түсім;
Зд - дебиторлық қарыздың кезең бойынша орташа мөлшері.
Бұл коэффициент қарыздың неше рет пайда болуын және кәсіпорынға
Дебиторлық қарыздың айналымдылығы коэффициентін есептегеннен кейін, осы дебиторлық қарыз
Д = (Дз*360) / Р, бұл жерде:
Д - дебиторлық қарыз айналымының орташа мерзімі;
Р - өнімді сатудан түскен түсім.
Инвестициялық жобаларды талдау қызмет етіп тұрған және салынған капиталдың
Қызмет етіп тұрған капиталдың айналымдылық коэффициенті = Өнімді сатудан
Өндіріске қатысатын капиталдың айналымдылығын сипаттайды.
Бұл коэффициенттің мәні сол кезеңдегі салынған капиталдың айналымдылық коэффициентімен
Салынған капиталдың айналымдылық коэффициенті = Өнімді сатудан түскен табыс
Бұл коэффициент қарыз алушы кәсіпорынның ұзақ мерзімді және қысқа
Кесте 15 - Айналымдылық коэффициенттері бойынша клиенттерді классқа бөлу
Коэффициенттер
I класс II класс III класс IV класс
Параметрлерді бағалау шкаласы бойынша мәндер
0 1 2 3
Қызмет етіп түрған капиталдың аиналымдылық коэффициенті 1,8-ден
жоғары 1,8-1,5 1,5-1,0 1-ден төмен
Салынған капиталдың айналымдылық коэффициенті 12-ден төмен 12-24 25-40 40-тан
Қарыз алушының қаржылық жағдайын бағалаудың қосымша параметрлері: қарыз алушының
Берілген әдістеме бойынша жоғарыда көрсетіліп кеткен барлық көрсеткіштерді анықтағаннан
Төмендегі кестені пайдалана отырып, баллдардың жалпы сомасын анықтағаннан кейін,
Кесте 16 - Қарыз алушы және оның несиесін бағалау
Несиелеудің мақсаты Қарыз алушы және оның несиесін бағалау баллдармен
I класс II класс III класс IV класс V
Айналым капиталды толтыру үшін алынған несие 1-8 9-16 17-25
Сауда – делдалдық мәмілелерді жүзеге асыру үшін алынған несие
Негізгі құралдарды қайта құру және сатып алу үшін алынған
Жинаған баллдардың сомасына байланысты «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның клиенті
I класс - қарыз алушының қаржылық жағдайы барлық аспектілері
II класс - бұл рейтингке ие болған қарыз алушы
III класс - қарыз алушының қаржылық жағдайы әлсіз. Кәсіпорын
IV класс - қаржылық жағдайдың айтарлықтай нашарлауы, шаруашылық қызметте
V класс - қарыз алушының қаржылық жағдайы шаруашылық қызметінде
«Агронефтеснаб» ЖШС-ң қаржылық жағдайын бағалау үшін жоғарыда көрсетіліп кеткен
Кәсіпорынның өндірістік әлеуетінің төмен деңгейі, дебиторлық қарыздың айналымдылық мерзімінің
Жоғарыда жүргізілген талдаудың нәтижесінде келесідей қорытынды шығаруға болады: «Агронефтеснаб»
Келесі факторлар негізінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы қорытынды жасауға
1. Айналым қаражаттарының жеткіліктілігі;
2. «Агронефтеснаб» ЖШС-ң өнім өткізу аясы кең(Қазақстан, ТМД елдері,
3. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың жеткіліктілігі;
4. Нарық жағдайларын ескере отырып, баға белгілеуінің негізділігі;
5. Маркетинг қызметі ақпаратты уақытында беріп отырады;
6. Мамандар квалификациясының жеткілікті деңгейі;
7. Өнімді өткізу нарығы жеткілікті деңгейде зерттелген;
8. Технологиялық құрал-жабдықтарды сатып алу бәсекеге қабілетті өнімдер мен
Кесте 17 - Кәсіпорынның қаржылық жағдайының рейтингтік параметрлері
Қаржылық коэффициенттер 01.01.05 жыл Нормасы Рейтинг Баллдар
Негізгі құралдардың нақты құн коэффициенті 0,01 0,1 4 5
Активтердін мобильділік коэффициенті 0,99 0,7 1 0
Айналым қаражаттардың мобильділік коэффициенті 0,01 0,2 4 3
Негізгі құралдардың тозу коэффициенті 0,04 0,2 3 2
Тәуелсіздік коэффициенті 0,01 0,4 4 5
Ағымдағы өтімділік коэффициенті 1,00 1,4 2 1
Қорларды жабудағы меншікті айнымалы қаражаттардың үлесі 0,01 0,5 -
К тартылған/меншікті қаражаттар 77,16 0,6 - 1,0 4 3
Қаржылық тұрақтылық коэффициенті 0,01 0,5 4 3
Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті 0,27 0,85 4 5
Дебиторлық қарыз айналымдылығының орташа мерзімі 642 күн 30 күн
Қызмет етіп тұрған капиталдың айналымдылық коэффициенті 0,26 1,8 1
Салынған капиталдың айналымдылық коэффициенті 0,96 12 1 0
Рейтинг
35
Ескерту - автормен құрастырылған: «Халықтық Банктің» мәліметтері бойынша жасалды.
Келесі факторлар негізінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы қорытынды жасауға
1. Айналым қаражаттарының жеткіліктілігі;
2. «Агронефтеснаб» ЖШС-ның өнім өткізу аясы кең (Қазақстан, ТМД
3. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың жеткіліктілігі;
4. Нарық жағдайларын ескере отырып, баға белгілеуінің негізділігі;
5. Маркетинг қызметі ақпаратты уақытында беріп отырады;
6. Мамандар квалификациясының жеткілікті деңгейі;
7. Өнімді өткізу нарығы жеткілікті деңгейде зерттелген;
8. Технологиялық құрал-жабдықтарды сатып алу бәсекеге қабілетті өнімдер мен
Кәсіпорын бірнеше жылдар бойы тұрақты жұмыс істеуде, оның баланс
«Агронефтеснаб» ЖШС-ң қаржылық қызметінің теріс жақтары - үнемі тартылған
Бұл мәселені шешу үшін меншікті капиталдың мөлшерін өнімді өткізу
Іскерлік тәуекелді талдау негізінде несиелік қабілетті бағалау.
Шағын және орта бизнес салаларында клиенттердің несиелік қабілетін олардың
Іскерлік репутацияны бағалаудың екі жолы бар:
1. Клиенттердің қызметінің өндірістік тиімділігін анықтау арқылы.
2. Клиенттердің кәсіпкерлік белсенділігін анықтау арқылы. Өндірістік қызметінің тиімділігі
клиенттердің экономиканың қай саласына жататындығымен;
клиенттердің өндіретін өніміне деген сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасымен;
клиенттердің бәсекелестік қабілетімен;
клиенттердщ менеджментінің сапасымен;
клиенттердің өндірістік технологиясының еңбек өнімділігімен.
Клиенттердің кәсіпкерлік белсенділігі банктер тарапынан былайша анықталынып талданады:
айналым капиталының құрамы мен құрылымына талдау арқылы;
айналым капиталының құрамдас бөліктерін айналым кезеңдері бойынша талдау;
айналым капиталдың өндірістік кезеңдегі үлес салмағымен.
Сонымен бірге, несиелік қабілетті бағалаудың тағы бір өдісі -
Іскерлік тәуекел қорлар айналымының үздіктілігімен байланысты, яғни осы айналымның
Іскерлік тәуекелдің факторларын айналым сатылары бойынша былай топтауға болады:
1-саты - қорлардың құрылуы:
жабдықтаушылардың саны мен олардың сенімділігі;
қойма бөлмелерінің қуаттылығы мен сапасы;
жүк сипатының оны тасымалдау әдісімен сәйкестілігі;
қарыз алушы үшін шикізат және оны тасымалдау бағаларының арзаншылығы;
шикізатты өндіруші мен сатып алушы арасындағы делдалдардың саны;
қарыз алушының алшақтығы;
экономикалық факторлар;
валюталық тәуекел факторлары;
импортталатын шикізаттың әкелу мен әкетушіге шектеулер қоюдың каупі.
2-саты - өндіріс:
еңбек күші және оның мамандану дәрежесі;
құрал-жабдықтардың жұмыс істеу мерзімі және қуаттылығы.
3-саты - өнімді өткізу:
сатып алушылардың саны және олардың төлем қабілеттілігі;
дебиторлардың диверсификациялануы;
сатып алушылардың төлемей қалмауынан сақтану дәрежесі;
саладағы бәсекелестік дәрежесі;
дайын өнімнің бағасына қоғамдық дәстүрлердің, саяси жағдайдың ықпалы;
демографиялық факторлар;
валюталық тәуекел факторлары;
экспортталатын өнімді мемлекеттен шығару мен басқа мемлекетке әкетуге шектеулер
Өнімді өткізу сатысындағы тәуекел факторлары бірінші және екінші сатылардың
Іскерлік тәуекел, сонымен бірге, келісімге отыру және оны аяқтау
Жоғарыда көрсетілген факторлар бойынша іскерлік тәуекелді баллдық бағалау үлгісін
Кесте 18 - Іскерлік тәуекелді баллдық бағалау үлгісі
Бағалау белгілері Баллдар
I. Жүкті тасымалдау
Қаланың ішінде, сақтандыру полисі бар, тасымалдау әдісі тауар
Тауар сатып алушыдан үлкен қашықтықта орналасқан 0-5
Тасымалдау әдісі тауар түріне сәйкес келмейді 0-3
Тасымалдау шарты туралы ақпараттың жоқтығы 0
II. Тауарды қоймалау
Өзінің меншікті қойманың болуы немесе қойманың керегі жоқ 10
Қойма жалға алынады 8
Қоймалық бөлме жалға алынады 0
Ескерту - автормен құрастырылған: «Халықтық Банктің» мәліметтері бойынша жасалды
Кесте 19 - Іскерлік тәуекел негізінде қарыз алушыньң несиелік
Тәуекелдің
ықтималдығы Баллдар Несиелік қабілетгіліктің классы
Тәуекелі жоқ келісім 100-ден жоғары I
Минималды тәуекел 80-100 IІ
Орташа тәуекел 50-79 II
Жоғарғы тәуекел 30-49 IV
Толық тәуекел 0-29 V
Ескерту - автормен құрастырылған: «Халықтық Банктің» мәліметтері бойынша жасалды
Сайып келгенде, банк қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың әртүрлі
3 ҚАЗАҚСТАНДА КЛИЕНТТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІН БАҒАЛАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Бұл бөлімде шетел банктерінің тәжірибесінен несие алушының несиелік қабілетін
Нарық заманына аяқ басқан Қазақстан экономикасын жетілдіру және дамыту
Несиелік операциялардың табыстылығының артуы несиелік тәуекелді бағалаудың сапасымен тікелей
Қазіргі уақытта еліміздің несие нарығы жоғары қарқынмен дамып, кемелдену
Алайда, тұтыну несиесіне тән негізгі кемшілік - тұтыну несиесінің
Шетел банктерінің тәжірбиесінде жеке тұлғаның несиелік қабілетін анықтаудың өзара
Банктердің кәсіпорындармен және ұйымдармен жүргізетін операцияларындағы тәуекелділікті анықтаудың негізгі
Әлемнің көптеген елдерінде кредиторлар үнемі қарыз алушының төлем қабілеттілігі
Шетелдік тәжірибеден көріп отырғанымыздай, бұл проблемелардың шешілуі, кредиторлар арасында
Біріншіден, несиелік бюро банктің потенциалды қарыз алушылары туралы ақпараттар
Несиелік бюро кредиторлар есебінен құрылуы және басқарылуы мүмкін немесе
Қазақстан, басқа да дамушы нарықтық елдер сияқты қаржылық делдалдық
Ұлттық Банк төрағасы Әнуар Сайденов Қазақстан Республикасында Несиелік бюро
Осы Заң жобасына сәйкес Қазақстан Республикасының нарығында пайда болатын
Сондықтан қарыз алушының несиелік қабілетін дұрыс бағалауға мүмкіндік беретін
Несиелік бюрода мәліметтердің келесідей түрлері бар:
• Әлеуметтік-демографиялық сипаттамалар;
• Сот шешімдері (несие бойынша қарыздарды талап ету туралы
• Банкроттық туралы ақпараттар;
• Несиелік ұйымдардан «сен-маған, мен-саған» қағидасы бойынша жеке қарыз
Клиентке несиелік бюродағы өз қаражаттарының жағдайы туралы ақпаратты тексеруге
Жеке қарыз алушылардың несиелік қабілетін анықтаудың кең таралған екінші
Өткен ғасырдың 50 - жылдарында несиелік тапсырыстарды қарастыру процесін
Скорингтік модель жеңілдетілген түрде қарыз алушы ретіндегі тұлғаның әрбір
Жас адамдар несиелік міндеттемелерді көбірек бұзады, ал әйелдердің ер
Қазақстанда скорингті енгізу біртіндеп жүзеге асырылуда. Бастапқыда «жаман» тәуекелдерді
Скоринг - жүйелердің барлығына тән сипаттамаларға қарамастан, батыс төжірибесін
Елімізде скорингтік жүйені енгізу мақсатымен 2003 жылы тұтыну несиелерін
Скоринг потенциалды қарыз алушының сенімділігімен және сенімсіздігімен байланысты сипаттамаларды
Қазақстанда скоринг жүйелерді несиелеудің төмен көлемімен тежейді. Бірақ, экономикалық
Несиелік бюросыз скорингтің дамуы мүмкін емес. Несиелік бюроның маңызы
Скорингті енгізу объективті сияқты, банктік менеджерлердің математикалық және статистикалық
Осылайша, скоринг АҚШ-та және Батыс Европада кеңінен қолданылатын несиелік
Қазақстандық банктерде жеке тұлғаларға деген несие қабілеттілігінің скорингтік бағалау
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасы экономикасының қарқынды өсіп дамуы қаржы мекемелерінің қызметтерімен
Банктердің қаржылық делдал ретінде көрсететін негізгі операциялардың бірі -
Әлемдік төжірибеден көріп отырғанымыздай, қаржы-несие мекемелердің банкротқа ұшыраудан қорғаудың
Әлемдік төжірибеден қарыз алушының несиелік қабілетін аналитикалық бағалаудың тиімділігін
1. Кепіл мүлкін экономикалық сараптау жүйесінің дамуы;
2. Банктерде несиелік мониторинг жүйесін ұйымдастыру және оны жетілдіру
3. Нақты секторды несиелендіру ауқымын кеңейту үшін, оиы мемлекет
4. Қарыз алушының несиелік тарихын ақпараттандыруды камтамасыз ету. Клиенттердің
Банктің несиелік портфелінің негізгі бөлігін заңды және жеке тұлғаларға
Нарық жағдайында несиені басқарудың әдісі ретінде қарыз алушының несиелік
Қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау - банктің қаржылық тұрақтылығының
Алайда, шетелдік тәжірибені зерттеу отандық банктердің қарыз алушыларының несиелік
Осы ғылыми зерттеліп, ұсынылып отырған мөселелердің барлығын барынша тез
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Закон РК "О Национальном Банке Республики Казахстан" от 30.03.95
Постановление Правления НБРК "О правилах пруденциальных нормативах для банков
Банки и банковские операции: Учебник //Под ред. Е.Ф.Жукова.-М.: Финансы
Банки и банковское дело //Под ред. И.Т.Балабанова.-СПб.: Питер, 2001.
Банковская система России. Настольная книга банкира //Под ред. Колесникова
Банковское дело //Под ред. д-ра экон. наук Г.С. Сейткасимова.
Банковсое дело: стратегическое руководство //Под ред. Плвтонова В. и
Валравен К.Д. Управление рисками коммерческого банка. Вашингтон //Институт экономического
Волынский В.С. Кредит в условиях современного капитализма. //М.,1991.
Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие.
Денежное обращение и банки: Учеб. пособие //Под ред. Г.Н.
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т., Жүмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Калиева Г.Т. Кредитное дело //Алматы: Қаржы-қаражат, 1997.
Кирисюк Г.М., Ляховский В.С. Оценка банком кредитоспособности заемщика. //
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. // Алматы: Маркет, 2004.
Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка. - М.: ИКЦ
Роуз Питер С. Банковский менеджмент. Пер. с англ. со
Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции.//М.: ИПЦ
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С., Негашев Е.В. Методика финансового анализа
Янишевская В.М., Севрук В.Т., Лукачер Т.Г. Анализ платежоспособности предприятий
Каналина А. Управление банковской системой Республики Казахстан // Банки
Банковское дело / Под ред. Г.С.Сейткасимова. – Алматы: Каржы-Каражат,
Банковское дело / Под ред. О.И.Лаврушина. – М.: Финансы
Вестник Нацбанка, 1999-2005 гг.
Годовой отчет Нацбанка РК за 2002, 2003, 2004 гг.
Деньги, кредит, банки / Под ред. Сейткасимова Г.С. –
Долан Э.Дж., Кэмпбелл К.Д., Кэмпбелл Р.Дж. Деньги. Банковское дело
Дробышевский С. и др. Сравнительный анализ денежно-кредитной политики в
Зиябеков Б. О развитии банковской системы Республики Казахстан //
Абдрахманова Г.Т., Нурсеитова Р.А. Тенденции и перспективы развития финансового
Айманбетова Г.З. Инфляционное таргетирование: проблемы переходного периода и перспективы
Аубакиров Я.А. и др. История развития денежно-кредитных отношений в
Банковская система за десять лет независимости Казахстана. – Алматы:
Залунина Л.В. Традиционный инструмент денежной политики // Банковское дело.
49
Қарыз алушының несиелік қабілеті туралы түсінік және оның маңызы
Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалаудың экономикалық негізі
Қарыз алушының несиелік қабілеті
Қарыздар операциялардың құрылымын талдау
ӘЛЕУЕТТІ ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ТАЛДАУ ФАКТОРЛАРЫ
Несиелік операцияларды жүзеге асыру
Несиелік тәуекелдер
«Банк қызметіндегі тәуекелдікті басқару»
Теориялық негіздер және қарыз алушының несие алуы туралы түсінік
Несиелік тәуекелдердің мәні мен мазмұнын ашып көрсету және оларды бағалау