Құқықтық негізді жасақтау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ……………………………………………………………….……3
1 Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны…………………………………………6
1.1 Кәсіпкерліктің мәні, экономикалық негізі…………………………6
1.2 Кәсіпкерліктің түрлері………………………………………………10
1.3 Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері…………….…….……12
2 Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу……………...…………………14
2.1 Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеудің қажеттілігі………..……14
2.2Мемлекеттің кәсіпкерлік ісіне араласу жағдайы, себептері……………………………………………………………………17
2.3 Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару……………………….……19
ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………………24
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………..……26
КІРІСПЕ
Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен айтыла
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы Кеңес Одағы кезінде 1987 жылы қабылданған
Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік белсенділікті
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 –
Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың басты
Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы болуы
Кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдікті қажет етеді.
Кәсіпкерлік қызметтің белгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар ұстауы, экономикада
Төртінші шарт жоғарыда аталған шарттардан туындайды. Еркін кәсіпкерлік меншіктің
Кәсіпкерлік – қызметтің ерекше бір түрі ғана емес. Бұл
Курстық жұмысымның басты мақсаты тақырыпты ашу. Кәсіпкерліктің айналасындағы барлығына
1 Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны
1.1. Кәсіпкерліктің мәні, экономикалық негізі
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс
Экономикалық белсенділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар өндірісімен
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті.
ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды, акционерлік
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі шаруашылық
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды тұлғалар,
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
дербестік және тәуелсіздік;
экономикалық ынталылық;
шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
жаңашылдық.
Экономиканың негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды. Олар шын мәнінде
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз – тауар өндіруде қолданылатын барлық табиғат,
Материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және капитал;
Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Жер – деген түсінікке барлық табиғи ресурстар жатады, өндірісте
Капитал немесе «инвестициялық ресурстар» - барлық өндірілген өндіріс құралдары,
Тауарлар екіге бөлінеді: 1. Инвестициялық тауарлар, олар тұтыну тауарларын
Еңбек – бұл кең мағыналы термин. Экономистер оны адамдардың
Кәсіпкерлік қабілеттілік – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны түсіну үшін
1. Кәсіпкер барлық ресурстарды: жер, капитал, еңбекті өнім өндіру
2. Кәсіпкер өндіріс процесінде барлық негізгі шешімдерді өз қолына
3. Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негізде жаңа тауар
4. Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге бару
Кәсіпкерлік істің қозғаушы күші – мол пайда табу. Өндіріс
Материалдық ресурстар бергені үшін капиталға пайыз алады.
Жер, су бергеніне рента алады.
Жұмыс күшін жалдағаны үшін еңбек ақы алады.
Кәсіпкерлік табысты пайда деп атайды, ол зиян да болуы
Экономикалық ғылым сирек ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі ғылым екенін
Кәсіпкер өндірістің негізгі үш факторын іске қосып, өзі төртінші
Социализм мен капитализмнің экономикалық айырмашылығы: біріншісінде жұмыс күшінің өндірген
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын
1.2. Кәсіпкерліктің түрлері
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай бөлінеді:
Меншік түрлеріне бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен бірге
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе коллективтің
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және ұжымдық-экономикалық.
Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестер – адамдардың бірлестігі, онда екі және
Ұжымдар (қоағмдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген жауапкершілікті қоғам мүшелері
Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әр түрлі компаниялардың бақылау
Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның
Консурциум – бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен
Сидикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу,
Қаржы - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер құрылуда.
Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара кәсіпорын
Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік атанған іс жүргізушілер
Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның міндеттемелеріне жауап бермейді,
Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің заттарымен жауап береді.
Ашық және жабық акционерлік қоғам.
Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ. Унитарлық
1.3. Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері
Нарық жағдайында тәуекел кәсіпкерліктің шешуші элементі. Тәуекелдің ерекшеліктері кәсіпкерлік
Нарық жағдайында тәуекелділікті бәсеңдету үшін бірнеше әдістер бар: кәсіпкерлік
Тәуекелдің жұмыс тапсырушы мен жұмысты орындаушы арасындағы бөлінуінің жалпы
Тәуекелділіктің бірнеше түрі бар: өндірістік, коммерциялық, қаржылық, инвестициялық, нарықтық.
Өндірістік тәуекел. Бұл өнімді өндірумен және оны өткізумен байланысты.
Коммерциялық тәуекел – бұл кәсіпкердің сатып алған өнімді нарықта
Қаржылық тәуекел – қаржылық кәсіпкерлік ісінде кездеседі. Мысалы, қаржылық
Инвестициялық тәуекел – бұл кәсіпорынның өзінің және сатып алған
Нарықтық тәуекел – бұл ұлттық ақша бірлігінің нарықтағы процент
Ойлаған жобаны іске асыру мақсатында потенциалды серіктестіктерді неғұрлым көп
Тәуекелді талдаудың схемасы:
Нақты тәуекел түрлерінің ішкі және сыртқы факторларының ықпалдарын айқындау.
Айқындалған факторларды талдау.
Нақты тәуекел түрін қаржы жағынан екі тәсілмен бағалау:
а) қаржылық тұрақтылығын, дәулетін анықтау;
б) жұмсалатын қаражаттың экономикалық тиімділігін анықтау.
Тәуекелдің жорамал деңгейін анықтау.
Бөлек операцияларының тәуекелдерінің жорамал деңгейін талдау.
Тәуекелді бәсендету үшін шаралар жасақтау.
Екінші басты мәселе тәуекелден келетін зияндар түрлерін анықтау.
Материалдық зиян – бұл жобада қаралмаған өндірістік шығындар, немесе
Еңбек зияны – жұмыс уақытын жою, кехдейсоқ немесе болжамсыз
Қаржылық зиян – бұл тікелей ақшалай зиянмен байланысты: төлемдер,
Уақытты жою – бұл егер кәсіпкерлік іс жобалы уақыттан
Арнайы зиян түрлері – бұл зияндар адам денсаулығына және
Саяси факторларға байланысты: іскерлік белсенділіктің бәсеңдеуі, еңбек және орындау
2 Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу
2.1. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеудің қажеттілігі
Қазақстан Республикасы толық нарықтық қатынасқа, макроэкономикалық реттеуге өтуде тек
Осы проблема жөнінде жан-жақты дәлелді теориялық қортынды берген атақты
Кейнс теориясы практикалық тілге айналдырғанда: жұмыссыздық жойылса халықта табыс
Жоғарыдағы көрсетілген ойлардан шығатын қортынды: мемлекет экономиканы реттеуге батыл
Сонымен нарықтық экономика барлық әлеуметтік экономикалық процесстерді бүкіл қоғам
Мемлекетке мынандай негізгі функциялар жүктеледі.
Құқықтық негізді жасақтау. Мемлекет меншік құқын анықтайтын, кәсіпкерлік істі
Елде қажетті құқықтық тәртіпті және мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету
Экономиканы тұрақтандыру, яғни экономиканы тұрақты дамыту, ол үшін макроэкономикалық
Егер мемлекет экономиканы тұрақтандыруға көңіл аудармаса, ол кәсіпкерлік іске
ұлттық тауарлар импорт тауарларымен бәсекелес бола алмайды, ол төлем
валютаны алып-сатушылық басталады;
елден валютаның шығуы, ол импорт тауарларының қымбаттауына және жалпы
тұрғындардың жинақтарының құнсыздануына;
инвестицияның қысқаруына т.б. қолайсыз жағдайларға әкеледі.
4. Әлеуметтік қорғауды және әлеуметтік кепілдіктьі қамтамасыз ету.
Мемлекет әлеуметтік саясатты белсенді түрде жүргізуге міндетті. Оның мәні
Мемлекет бұл саясатты жүргізу нәтижесінде барлық азаматтарға минималды күнкөріс
5. Бәсекелестік қорғау. Нарықтық экономика жағдайында бәсекелестік – негізгі
Бірақ бәсекелестік ақырында монополиялық жағдайға әкеледі. Бұл жағдайды диалектиканың
2.2. Мемлекеттің кәсіпкерлік ісіне араласу жағдайы, себептері
Мемлекеттің экономикаға араласуы белгілі бір жағдай мен себептерден болады.
1. Қолайсыз жағдайлар. Мемлекеттің экономикаға араласуы мына жағдайларда: мемлекеттік
Мемлекеттің байыпты міндеттері – уақытында қолайсыз жағдайлардың алдын-ала себептерін
2. Қолайлы жағдайлар. Бұл экономикаға, кәсіпкерлік іске қолайлы ықпал
Жұмыссыздық – бұл нарықтық экономикаға тән элемент. 4-6% жұмыссыздық
Сонымен жұмыссыздықпен күресу үшін оның критериясы табиғи жұмыссыздық деңгейіне
Инфляция – тауарға, ақылы қызметтерге жалпы баға деңгейінің өсуі.
Инфляцияға ұарсы мемлекет шаралары тек қана инфляцияның деңгейіне байланысты
Осыған байланысты инфляцияның екі типі бар: сұраныс инфляциясы және
3. Бюджет жетіспеушілігі – бұл мемлекет шығындарының кірістен артық
2.3. Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
Экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті даму
Қазақстан Республикасы Конституциясында былай деп жазылған: «Әркімнің кәсіпкерлік қызмет
Жалпы өркениетті елдердің қай қайсысын алсақ та өздерінің экономикалық
Кәсіпкерліктің түрі формаларының өзара тиімді антымақтастық құруы келешегі зор
Кәсіпкерлікті дамыту кез келген деңгейдегі басқаруды жетілдіру үшін қажет.
Кәсіпкерлік мәселелері бүкіл іскерлік әлемді толқытып отыр. Сондықтан да
Кәсіпкерлікті жетілдіру экономиканың тұрақтылығы мен оның бәсекелік сипатын қалыптастыруда
Еркін кәсіпкерлік меншіктің әр түрлі формада, түрде, типте болуын
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық құрылысы, масштабы, қызмет
Республикада кәсіпкерлікті дамытуға үлкен ден қойылып, бірқатар заңдар мен
Әрине, кәсіпкерліктің құқықтық-ұйымдастырушылық негізін құруда әлі де болса шешімін
Кәсіпкерлік қызметті дамыту мақсатында мынадай іс-шараларды жүзеге асыру қажет:
мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті барынша қолдау;
мақсатты бюджеттік қаржыландыру саясатын жүргізу;
жеңілдетілген несие беру саясатын жүргізу;
кәсіпкерлер құқығын қорғайтын орган жұмысын жандандыру;
кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өткізу кезіндегі қиыншылықтарды жою;
тексеруші органдар санын қысқарту;
заңдардың орындалуын қамтамасыз ету, т.б.
Жоғарыда аталған факторлар кәсіпкерлік субъектілерін «көлеңкелі экономикаға», салық төлеуден
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерлік – шаруашылық қызметінің маңызды түрі.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстанда құрылған кәсіпкерлік субъектілерінің басым бөлігі сауда саласында қызмет
Жалпы кәсіпкерліктің экономикалық белсенділігі мен әлеуметтік бағдар ұстауының кепілі
Тұрақты экономикалық жүйеде кәсіпкерлік: динамикалық түрде дамуы мүмкін, тұтынушылардың
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 14 маусымындағы «Кәсіпкерлік қызмет
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
К.Б. Бердалиев «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы «Экономика», 2001ж.
Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы, Алматы
С.С.Сахариев, А.С.Сахариева «Жаңа кезең – экономикалық теориясы» (оқулық), Алматы
«Қазақстан – 2030» стратегиясы.
Д.Қ. Қабдиев, «Экономикалық саясат» Лекциялар, Алматы 2002ж. «Экономика».
Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»Алматы,
7. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері»
8. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы», Алматы, 2003ж.
9. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
26
Кәсіпкерлік қызметті қорғау және қолдау
Қазақстанның дамуы және еуразиялық интеграция Бөлісу…
«Қазақстан-2030» стратегиясының 10 жылдығы
Экономикалық жағдайлар
ХХ ғасырдың соңында әлемдік экономиканың негізгі бағыты
Кәсіпкерлік қызметті басқару
Кәсіпкерліктің мәні, экономикалық негізі
Кәсіпкерлік қызметтегі орта
Сапаны басқару жүйесі жайлы
Қылмысты саралаудың теориялық негіздері және оны жүзеге асырудың практикалық мәселелері