Монополияға қарсы орган
Мазмұны.
Кіріспе.
І. Монополиялының қоғамдық зияны.
Монополияның сипаты.
Монополияның зияны, пайдасы.
ІІ. Монополияға қарсы заңдар, қызметі.
2.1. Монополияға қарсы заң негізі.
2.2. ҚР монополияға қарсы заң актілері.
2.3. ҚР антимонополиялық комитет, қызметі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиет.
Кіріспе.
Монополияны талдауда «монополия ұғымының бір мәнді еместігін есепке
«»Таза» монополия ұғымы туралы әр уақытта шарттылықтың белгілі
Жетілген бәсеке деп, басты бақылаушысы тұтынушының мүддесі болып
Монополиялық бағаның құрылуы, сондай-ақ, жақсы тұрмыстағы белгілі «таза
Монополиялының қоғамдық зияны.
Монополияның сипаты.
Монополия – бұл мемлекеттердің, фирмалардың, ұйымдардың, сауда жасаушылардың
Нақты жағдайда тек таза (жетілген) немесе жетілмеген бәсекелі
Монополияны талдауда «монополия ұғымының бір мәнді еместігін есепке
«»Таза» монополия ұғымы туралы әр уақытта шарттылықтың белгілі
Жетілген бәсеке және «таза» абсолютті монополия екі логикалық
«Таза» монополияның абстрактілі жағдайлары мынадай маңызды сипаттармен ерекшеленеді.
Монополист деген жақын субинституттарда (яғни, өзара алмастыратын тауарлар)
Монополист – сатушы рыноктық қатынастарға тек өз өнімін
Жетілген фирма «өндіруші» рыноктық бағаға әсер ете алмайды.
Жетілмеген бәсекелік жағдайында монополистің бағаға белгілі бір билігі
Монополияның түрлері:
табиғи монополия;
жасанды монолия.
«Монополияның үш негізгі көзі бар: «техникалық түсінік», тікелей
Таза монополия – бір сатушы. Таза немесе жетілген
Монополия өнімі таңғажайып, оның теңдесі жоқ. Сатып алушы
Монополияның зияны, пайдасы.
Бәсеке деген ұғымға тоқталайық. Бәсеке – рыноктық қатынас
Бағадан тыс бәсеке – бұл төменгідей жолдармен қосымша
ең жаңа технологияны қолданып, соның негізінде жаңа және
ұқсас тауарлар жасау;
сатып болғаннан кейінгі техникалық қызмет көрсетуді жақсарту;
өз тауарларыңды жарнамалдау.
Баға бәсекесі – бұл мынадай жолдармен таза табыс
- өндіріс шығынын азайту және, тиісінше, ассортименттер және
Жетілген бәсеке деп, басты бақылаушысы тұтынушының мүддесі болып
Жетілген бәсекенің өмір сүруін көздейтін келесі жағдайларда белгілі
Рынокта сатушылар мен сатып алушылардың көп болулары.
Рыноктағы бір сатып алушының сатып алған немесе бір
Өнім біртекті болып, бірде-бір сатып алушының бір сатушыны
Барлық сатушылар мен сатып алушылар рыноктағы баға туралы
Рынокқа ену секілді, одан шығуға да толық еркіндік
Рыноктың бұл жағдайлары не себепті бәсекеге ықпал ететіндігін
Жетілген бәсеке билік еткен, рыноктың жұмыс істеу механизмін
Жетілген бәсеке тұтынушылар үшін қолайлы, себебі ресурстар тиімді
Жетілген бәсеке теориясы өте аз сандағы рыноктарды сипаттайтындығына
Сонымен, «бәсеке, егер оған кедергі келтірілмесе ол өнімнің
Монополиялық бағаның құрылуы, сондай-ақ, жақсы тұрмыстағы белгілі «таза
Ғылыми айналысқа «өнім даралануы» ұғымын енгізген Э. Чемберлиннің
Монополист-фирманың рационалды тәртібі оның ең жоғарғы пайда алуға
Қоғам өндірістің үлкен көлемі мен жеке өнімге аз
Маңызды сұрақ: бұл артық пайда «қарапайым» пайдадан көп
Жетілген бәсекенің барлық даусыз жақсы жақтарымен қатар оның
Монополияға қарсы заңдар, қызметі.
Монополияға қарсы заң негізі.
Трестерге қарсы заңдар зиянды іс тәжірибені шектеп экономиканың
АҚШ-тың монополияға қарсы заңдары барынша жетілдірілген деп есептелінеді,
Шерман заңы (1890 ж.). Бұл заң сауданы құпия
Клейтон заңы (1914 ж.) - өткізу саласындағы шектеу
Робинсон-Пэтмэн заңы (1936 ж.) – баға алалаушылығы «баға
Шерманның 1890 жылғы Заң актілері. Оның негізгі екі
§1: Әрбір шарт, трест формасындағы немесе басқа формадағы
§2. Кез келген алам, монополиялаушы немесе монополиялауға тырысқан,
Конгресс Шерман Заңын сауданың шектеулі еркіндігін бағалау үшін
1914 жылы қабылданған Клейтонның Заңы қызметтің төрт түрін
Трестерге қарсы заңдарды жүзеге асырушы мемлекеттік ұйымдардың алдында
Мұның бәрі жай академиялық сұрақтар емес, таза теориялық
Монополияға қарсы заңдарды жүзеге асырушы мемлекеттік қызметтер екі
Монополиялану фактісін анықтау үшін монополияға қарсы реттеу математикалық
Кейбір әдебиеттерде АҚШ-та трестке қарсы заңдардың ішінде мына
Үкіметтік сауда комиссиясының Заңы (1914 ж.) трестке
Целлер Кефовер Заңы (1950 ж.) - әр түрлі
ҚР монополияға қарсы заң актілері.
Қазақстанда осы уақытта пайда болған рынок бәсекеге жарамды
Монополияға қарсы заңдылықтар – бұл бәсекелестікті дамытуға, монополияны
Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңы мынадай нормативті-құқықтық актілерге
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 9 маусымдағы «Адал емес
Фирмалық атауды, тауар белгісін заңсыз пайдалану… бұл тұтынушыда
Бәсекелестің бәсекеші тауарының сыртқы рәсімдеуін тікелей ұдайы өндіріс
Сатушының… сатудың қосымша шарттарын зорлап енгізуі…
Басқа бәсекелестің қызметін әдпсіз түрде салыстыратын … жарнаманы
Тауардың нағыз қасиеттері мен сапасы туралы мәліметтерді жарнамада
Бәсекелестікті болдырмауға әкелетін рыноктық қатынас субъектілерінің деңгейлес қосылуы
«Табиғи монополиялар туралы Қазақстан Республикасының 1998 ж. 9
1-бап. Осы Заңның мақсаты:
табиғи монополия асяындағы қызметі мемлекеттік бақылау мен реттеудің
тұтынушылар мен табиғи монополия субъектілері мүдделерінің теңдестірілуіне қол
2-бап. Осы Заңның қолданылуы:
Табиғи монополия субъектілерінің өмір сүруне және іс-әрекетіне байланысты
Осы Заңның ережелері табиғи монполиялар субъектілерінің, олардың құрылтайшыларының
Осы Заңның күші табиғи монополия аясына жатқызылған, бірақ
Осы Заңмен табиғи монополия аясына жатқызылған іс-йрекетті жүзеге
Осы Заңда қамтылмаған құқықтық қатынастар Қазақстан Республикасының басқа
5-бап. Табиғи монополиялар субъектілерінің қызметін шектеу.
табиғи монополия субъектісіне:
қызметтер көрсетуге және: реттеліп көрсетілетін қызметтермен (тауарлармен, жұмыстармен)
табиғи монополия субъектісінің өндіріспен және реттеліп көрсетілетін қызметтерді
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларынан және осы Заңмен
реттеліп көрсетілетін қызметтер (тауарлар, жұмыстар) үшін уәкілетті орган
табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына)
5-1) реттеліп көрсетілетін қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) өндірген және
реттеліп көрсетілетін қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) ұсынумен байланысты талап
реттеліп көрсетілетін қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) көлемін жосықсыз тұтынушылардың
реттеліп көрсетілетін қызметтерге (тауарларға жұмыстарға) байланысты емес шығындарды
мемлекеттік органдар өздерінің құзыретті шегінде белгілеген, реттеліп көрсетілетін
«Бәсеке және монополистік қызметті шектеу туралы Қазақстан Республикасының
1-бап. Заңның мақсаттары:
Еркін бәсекені, кәсіпкерлікті дамыту, тұтынушылардың мүддесін қорғау және
Заң кәсіпкерлікті қолдау, монополистік қызметті болғызбау, шектеу, тыю
2-бап. Заңның қолданылу аясы.
Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында қолданылады және республиканың
Осы Заң, айрықша құқықтар объектілеріне байланысты қатынастарды пайдалауныға
3-бап. Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы заңдағыдан
5-бап. Монополияға қарсы орган. 1. Тауар рыноктары мен
6-бап. Монополияға қарсы органның міндеттері: 1) кәсіпкерлікті қолдау,
7-бап. Монополияға қарсы органның атқаратын жұмыстары. Монополияға қарсы
8-бап. Монополияға қарсы органның қызметі. 1. Монополияға қарсы
2. Тиісті мемлекеттік органдарға қаралуы міндетті мынадай: 1)
13-бап. Мемлекеттік органдардың бәсекені шектеуге бағытталған актілері мен
1. Шаруашылық дербестікті шектейтін, рыноктың жекелеген субъектілерін кемсітетін
2. Мемлекеттік органдардың рынок субъектілерін құру қайта ұйымдастыру
22-бап. Монополияға қарсы заңдарды бұзушылық үшін жауаптылық. Монополияға
25-бап. Монополияға қарсы органдардың монополияға қарсы заңдарды бұзушылық
1. Монополияға қарсы орган монополияға қарсы заңдарды бұзушылық
2. Арыздар монополияға қарсы органға монополияға қарсы заңдарды
Монополияға қарсы заңдарды бұзушылық жөніндегі істерді қарауды монополияға
Қазақстан Республикасында монополияға қарсы және адал емес бәсекелестік
Кәсіпорындардың көпшілігі жетілмеген бәсеке жағдайында жұмыс істейді. Мемлекет
Қазақстандағы демонополизация (монополиядн айыру) қазіргі рыноктық реформа жағдайында
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, нақтылап айтқанда, 11 бабы.
Заңды бәсекелестікті шектеуге немесе жоюға, негізсіз артықшылықтар алуға,
Заң құжаттарында көзделген реттерді қоспағанда, кәсіпкерлердің азаматтық құқықтарды
кәсіпкерлердің рыноктағы өздерінің үстем жағдайын пайдаланып, атап айтқанда,
ұқсас кәсіпкерлік қызмет жүргізуші адамдардың баға, рыноктарды бөлісу,
ұқсас кәсіпкерлік қызмет жүргізуші адамның және тұтынушылардың заңды
ҚР антимонополиялық комитет, қызметі.
Бәсекені дамыту, монополстік қызметті шектеу жөніндегі мемлекеттік саясатты
Антимонополиялық саясаттың артықшылығы мыналар болып саналады:
баға саласында мемлекеттік саясатты әзірлеу және іске асыру,
тауарларға баға мен тарифтерді, табиғи монополияның және мемлекеттік
Мемлекеттік антимонополия саясатының бірінші кезектегі міндеттері болып мыналар
Табиғи монополиялардың құрылымдық қайта құрылуы. Мұндай жағдайда әрқандай
Соның нәтижесінде қызметтері экономиканың бәсеке аясындағы өнімдерін байланысқан
Табиғи монополиялардың өздері негізгі қызметтеріне жатпайтын өнімдерді шығармаулары,
Табиғи монополия аясындағы құрылымдық қайта құрылу, сондай-қ жеке
Табиғи монополиялардың қызметтерін реттеу мынаған саяды:
монополиялардың үстемдіктерін күшейтетін басқа ұйымдастыру формаларын қосудың немесе
рыноктың басқа субъектілерінің, оның ішінде басқа да монополиялардың
пайда (рентабельдік) нормасын белгілеу және бақылау;
баға мен тарифтерді немесе олардың шектеулі деңгейлерін белгілеу
Табиғи монополияның қызметін антимонополия органдары бақылауға тиіс. Ондайда
табиғи монополия субъектісі тауарлар өндіруге (сатуға) арналмаған, өздеріне
табиғи монополия субъектілерінің қражатын (соның ішінде күрделі құрылыс
табиғи монополия субъектісінің реттеу қолданылмайтын тауарлар өндіруге (сатуға)
Құрылымдық қайта құру немесе монополияны жою мәселелері, олардың
Бұдан туындайтын нәрсе, инвестициялық жекешелендіруге әрбір жеке табиғи
Бәсекелестік саясат пен табиғи монополияны реттеу тұрғысынан алғанда
Рентабельділіктің шектеулі деңгейін орнықтыру, сондай-ақ бағалар немесе тарифтерді
Айталық, жеке табиғи монополиялар үшін тарифтерді бөлшектеу тұтынушылардың
Сондықтан да, сөз болып отырған табиғи монополияның жалпы
тұтынушылардың жеке санатары үшін жеңілдіктер немесе нөлдік тарифтер.
экспорттық немесе басқа маңызды өнімдерді (ферроқорытпа, глинозем, карбид)
мемлекеттік немесе ұлттық шеңберден тысқары шарттармен бекітілген Қазақстанның
табиғи монополия қызметін толық өтеу үшін өте жоғары
Экономиканың мемлекеттік монополия аясында монополиялық мемлекеттік функцияларды жүзеге
Егер монополияға жатпайтын тауар өндірушілерді жекешелендіру үшін басты
Басқаруға беру секілді табиғи монополиялардың акцияларын сату, әйтпесе
Осыған орай инвестордың мүддесі мемлекет кепілдікке алған реттеуге
Бұдан шығатын қорытынды – табиғи монополияны шамалап немесе
Бақылаушы органдардың мынадай құқықтары бар: міндетті түрде қызмет
Экономикалық көзқарас тұрғысынан алғанда бәсекелестік ресурстарды тиімді бөлуді
Бәсекелестікке қолайлы жағдай тудыра отырып, антитрестік заңнама не
Алайда еркін рыноктың пайдасындағы экономикалық дәлелдер, бәсекелестік қамтамасыз
Қазақстан Республикасының антимонополиялық комитетінің жұмысына тоқталайық. Соңғы жылдары
1. Қосымша қуаттарды қосқаны үшін тұтынушылардың шығындарын өтеу
«Табиғи монополиялар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 4)
1. Қоса беріліп отырған Қосымша қуаттарды қосқаны үшін
2. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Электр
3. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Әкімшілік
1) осы бұйрықтың ресми бұқаралық ақпарат құралдарына белгіленген
2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу
4. Осы бұйрықтың орындалуын Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды
5. Осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік
Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің төрағасы –
Магистральдық темір жол желісі мен кірме жолдары қызметтерін
«Табиғи монополиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сйкес бұйырамын:
Төраға Б. Сағынтаев. 7
Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2005
1. р/н №
2. Табиғи монополия субъектісінің атауы.
3. Табиғи монополия саласы.
4. Реттеліп көрсетілетін қызметтердің түрі.
5. Табиғи моноплия субъектісінің заңды мекен-жайы.
6. Мемлекеттік тіркелімінің республикалық бөліміне енгізу негізі.
1) “KEGOC” акционерлік қоғамы
электр және жылу энергиясын беру және бөлу жөніндегі
электр энергиясын беру жөніндегі қызметтер
Астана қаласы, Қабанбай батыр көшесі, 20
Екі және одан артық облыс аумақтарында реттеліп көрсетілетін
Жылдық табысы 350 мың айлық есептік көрсеткіштен
2) «Астана Су Арнасы» мемлекеттік коммуналдық кәсіполрны
су шаруашылығы және кәріз жүйелерінің қызметтері
су шаруашылығы және кәріз жүйелерінің қызметтері
Астана қаласы. Абай көшесі, 223 Тел. 371213, ф.
Жылдық табысы 350 мың айлық есептік көрсеткіштен
3) «Өскемен жылу желілері» акционерлік қоғамы
электр және жылу энергиясын беру және бөлу жөніндегі
жылу энергиясын беру және бөлу жөнінлегі қызметтер
Өскемен қаласы, Пермитин көшесі, 21. Тел. 269543, ф.
Жылдық табысы 350 мың айлық есептік көрсеткіштен
жылу энергиясын ендіру жөніндегі қызметтер
жылу энергиясын өндіру жөніндегі қызметтер
Төраға Б. Сағынтаев. 8
Монополия және құпия келісім.
Жалпы құқық, сонымен қатар, монополиялық қызметті де қарайды.
Бұл істің бергі жалғасын қазіргі кезде кеңінен әйгіленген
Қандай шынайы себеп болмасын (ал пайдакүнемдік жүйенің тез
Қорытынды.
Монополияға қарсы заңдарды жүзеге асырушы мемлекеттік қызметтер екі
Мемлекеттік антимонополия саясатының бірінші кезектегі міндеттері болып мыналар
Табиғи монополиялардың құрылымдық қайта құрылуы. Мұндай жағдайда әрқандай
Соның нәтижесінде қызметтері экономиканың бәсеке аясындағы өнімдерін байланысқан
Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңы мынадай нормативті-құқықтық актілерге
Қолданылған әдебиет:
Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 2002.
Макконелл К.Р., Брю С.К. Экономикс. Москва, 1992.
Әубәкіров Т., Есқалиев М. Экономикалық теория негіздері. Алматы,
Берденова К., Коробков, Ташенов, Кривошеева. Экономическая история Казахстана.
Жалпы экономикалық теория.
6. «Егемен Қазақстан» газеті. 1999ж., 2003ж., 2004ж.,
7. «Ресми газеті» 2004ж., 2005ж.
8. «Юрист» анықтамалық жүйесі.
9. «Заң» газеті.
10. Интернет ақпараты.
1 Осипова Г.М «Экономикалық теория негіздері» Алматы 2002
2 Макконелл К.Р, Брю С.К «Экономикс» Москва 1992
3 ҚР – ның «Табиғи монополиялары» 1998ж
4 «Бәсеке және монополисттік қызметті шектеу» ҚР –
5 Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі 11баб
6 Берденова К, Коробков., Ташенов, Кривошеева «Экономическая история
7 ҚР – ның Табиғи монополияларды реттеу 2004ж
8 «Егемен Қазақстан» 2004ж 18 қаңтар –16б
Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы
Монополиялық фирманың тауарына салық салу
Мемлекет тарапынан монополияны реттеу бағыттары
Монополиялық кірісті реттеу ережесі
Монополияның ерекшеліктері
Бәсекелік ортаны қалыптастыру және монополияны реттеу
Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы
Қазақстан Республикасының монополияға қарсы жүргізілетін мемлекеттік шаралар жүйесіне және оларды жүзеге асыру әдістерінің негізін қалыптастыру ерекшеліктеріне талдау жасау
Монополияны реттеу
Қазақстан Республикасындағы монополиялардың іс әрекетін мемлекеттік реттеу