ТАБЫСТАР ЕСЕБІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................................................................................................................3
ТАБЫС ТҮСІНІГІ, ОНЫҢ ЕСЕП САЯСАТЫНДА ТАНЫЛУЫ
Табыс түсінігі, экономикалық мәні және нарықтағы орны
Ұйымның есеп саясатында табыстар мен шығыстардың танылуы
ҰЙЫМДАҒЫ ТАБЫСТАР ЕСЕБІ
Ұйымдағы табыстар есебін ұйымдастырып жүргізу
Тауарларды сату мен қызмет көрсетуден түсетін табыстардың есебі
Жалпы және таза табыстардың есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ
ҚОСЫМША БЕТТЕР
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық ортаға тең құқықты серіктес
Қазақстан Республикасының 28 ақпан 2007 жылы №234-ІІІ қабылданған,
Нарықтық экономика жағдайында ұйымның қызметкерлердің материалдық және әлеуметтік
Ұйымның қаржылық тұрақтылығы мен табыстылығының көрсеткіштерін анықтай отырып,
Бұл мәселелерді шаруашылық субъектісі деңгейінде шешу үшін экономикалық
Бұрыннан белгілі категория – пайда, қазіргі заманғы мемлекеттік
Табыстардың шығындарға қарағанда артуы ұйымның қойған мақсаттарына жетудегі
Сонымен, пайда кәсіорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы
Мемлекеттің экономикасы нарық қарынастарына негізделіп құрылған жағдайда пайданың
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық нәтиже - пайданың рөлі
Пайданың құрылуын тиімді және сапалы басқару –
Кәсіпкерлік қызметтің мақсаты – пайда табу ғана емес,
Осылайша, курстық жұмыс жазу үшін таңдалып алынған «Компанияның
Курстық жұмыстың мақсаты табыстардың есебін теориялық тұрғыдан зерттеп,
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттерді орындау
Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын табыстар есебін
Ұйымның мысалында табыстар есебінің ұйымдастырылуын қарастыру;
Табыстар есебінің толық көрсеткіштерін талдап, табыстылықты арттыратын факторларды
«Компанияның табысының есебі»тақырыбында курстық жұмысын орындау үшін осы
Курстық жұмыс құрылысы бойынша кіріспеден, 2 негізгі бөлімнен,
1ТАБЫС ТҮСІНІГІ, ОНЫҢ ЕСЕП САЯСАТЫНДА ТАНЫЛУЫ
1.1 Табыс түсінігі, экономикалық мәні
Табыс пен пайдада жалпы экономикалық және нақты шаруашылық
Экономистер пайда мен табысты, олардың көздерін және өсу
Пайданың көзін түсіндірудің бірінші ережесі болып XVI-XVII ғасырлардағы
А. Смит және Д. Рикардо табыстың көзін өндірістен
Марксизм пайданың көзін жалданған жұмысшылардың төленбеген еңбегі деп
Зерттеушілердің бірқатары табысты әр-түрлі элементтердің тұтастығы ретінде қарастырады:
Табыстар экономиканың басқару құралдарының жалпы жүйесінде маңызды орынға
Сондықтан бұл мәселе Богачев Н.П., Бунич П.Г., Чаянов
Пайданың экономикалық мәні мен бухгалтерлік есептегі рөлін зерттеген
Осы жағдайда, қаржылық есептілік дайындауда үздiксiз
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы
Табыстар дегеніміз – қаржының келуі немесе активтер құнының
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды.
7. кәсіпорынның күйреу қаупінің негізгі қорғаныс механизмі Кәсіпкерлік
6. Қоғамның әлеуметтік мұқтаждықтарын қанағаттандырудың басты көзі
Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорын
өндірістік қызметтің тиімділігінің
критериі
5. Кәсіпорынның нарықтық құнының өсімінің негізгі көзі
4.Кәсіпорынның дамуын қамтамасыз ететін қаржылық ресурстардың құрылуының негізгі
Сурет 1.1. Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорын табысының ролінің
Коммерциялық ұйымдар (кәсіпорындар) үшін пайданың мағынасы келесідей:
Пайда – қаржылық ресурстар көзі;
Кәсіпорынның қорларының қорлану көзі (жинақтау, тұтыну, даму және
Еңбек ұжымдарының материалды қамтамасыз ету көзі;
Мүлік, капиталдың құрылу көзі;
Кәсіпорынныың жұмысшыларының еңбек және әлеуметтік жеңілдіктермен қамтамасыз ету
Пайданың басқа көрсеткіштермен (негізгі және айналым қорларымен,
Нарықтық экономика жағдайындағы табыстың ролін сипаттай отырып, көп
Табыстар көрсеткіштері:
Өнімді (қызметті, жұмысты) өткізуден табыстар – бұл өткізуден
Өткізуден жалпы пайда – өткізуден таза пайдадан тауарды
Негізгі қызметтен алынатын пайда (зиян) – өткізуден валовая
Қаржылық қызметтен табыс – қаржылық қызметтен табыстар меншығындардың
Әдеттегі шаруашылық қызметтен табыс – негізгі шаруашылық
Күтпеген пайда;
салық төлегенге дейінгі пайда (зиян). Бұл көрсеткіш бухгалтерлік
таза пайда (таза зиян) – салық төлегеннен кейінгі,
ХҚЕС 18 «Табыс» стандарты мына қызмет түрлерінің нәтижесінде
• тауарларды өткізу;
• қызмет көрсетуден;
нәтижесінде пайыздар, роялти алынатын, ұйымның активтерін басқа
дивиденттер.
Табысты сыныптау ақпарат пайдаланушыға кәсіпорынның жүзеге асыратын операцияларын
Нарықтық экономика жағдайында табыстың рөлі ол атқаратын қызметтермен
мемлекеттік бюджет табысының көзі;
кәсіпорын мен бірлестіктердің
Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі, табысты шаруашылықты
Сонымен қатар, ол бөлу, ынталандырушы және бағалау функцияларын
Табыс өз қызметтері
Сурет 1.3. Табыстың функциялары
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей
Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің қоғамдық
Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау жүйесі
Табысты бөлу механизмі белсенді роль атқаруы керек және
Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының
Ұйымның есеп саясатында табыстар мен шығыстардың танылуы
Ұйымдағы бухгалтерлік есептің басты мақсаты — ұйым қызметінің
АО «Қарғалы Пансионатында бухгалтерлік есеп келесі нормативтік құжаттармен
Қазақстан Республикасының 2007 ж. 28 ақпанның №234-III «Бухгалтерлік
Қаржы министрлігімен 23 мамыр 2007 жылы №185
АҚ «Қарғалы Пансионатының» есеп саясатымен;
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жөніндегі методикалық нұсқаулар, ережелер мен
Ұйым өзінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибедегі есеп
Сонымен, есеп саясаты — ұйымдар шаруашылық қызметі барысында
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында
Қаржылық қорытынды есеп ақпаратын пайдаланушылар тұрғысынан қарағанда есеп
Есеп саясатының ең негізгі атқаратын міндеті ұйымдардың
Ұйымның есеп саясатының бағыты мен мазмұны ондағы басқару
Есеп саясатын Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі департаментінің
ХҚЕС-тағы (IFRS) ұқсас және байланысты мәселелерді қарастыратын талаптар;
«Ережелердегі» активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстардың анықтамалары, тану
Ұйыммен таңдалған есеп саясаты өнімнің өзіндік құнына, пайдаға,
Есеп саясатын таңдауға келесі факторлар әсер етеді:
Ұйымның ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны;
Салалық жатқызылымы мен қызмет түрі;
Ұйым қызметінің көлемі;
Ұйымның басқару құрылымы мен бухгалтерия құрылымы;
Ұйымның қаржылық стратегиясы;
Материалдық қоры;
Ұйымдағы ақпараттық жүйенің даму дәрежесі, оның ішінде басқару
8. Бухгалтерия кадрларының біліктілік
«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның есеп саясаты бас бухгалтермен дайындалып,
Табыс дегеніміз – кәсіпорынның есепті кезеңдегі әдеттегі
табыстың сыныпталуы
Құрылу тәртібіне қарай Жалпы пайда
пайда Таза пайда
Қызмет түріне байланысты Дағдылы қызметтен алынатын
Құрылу көзіне байланысты Тауарларды сатудан түскен
Қолдaнылу тәсіліне қарай Жинақталған
(бөлінбеген)
пайда Дивиденттерге бағытталған
пайда
Алынып отыру кезеңіне қарай Біркелкі пайда
Сурет 1.4. Табыстың сыныпталуы
Пайдаға салынатын салықты есептеу үшін табысты тануды екі
Кассалық әдіс кезінде табыс ақша қаражаттары, мүлік, мүліктік
«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның табыстарын тану, есебі және
тауарлар мен дайын өнімді сатудан түсетін түсім;
қызмет көрсетулер мен жұмыс орындау;
«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның мүлкін басқа тұлғалардың қолдануы;
Табыс есебі бухгалтерлік есеп шоттар жоспарының 6 «Табыстар»
Таурларды (қызмет, жұмыс) өткізуден түсетін табыстар келесі шарттар
Табыс сомасы жоғары шынайылық дәрежесімен бағаланады;
«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның сатып алушыға мүлік құқығына
Келісім-шарт бойынша нақты және күтілетін шығындарды сенімді бағалау;
Егер тауар ұқсас тауарға, онда келісім-шарт табыс алып
Айырбас кезінде келісім-шарт бойынша табыс алынып отырған тауардың
«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ы (негізгі қызметтен басқа) мына
Жалға беруден табыс;
Инвестициялық қызметтен табыс;
Материалдық активтерді өткізуден табыс;
Негізгі құралдарды өткізуден табыс;
Бағалы қағаздарды өткізуден табыс;
Акция бойынша девиденттер мен пайыз түріндегі табыс;
Курстық айырмадан табыстар мен және тағы басқа.
«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның активтерін өткізуден табыс келісім
Пайыз активтің шынайы табысын ескеретін мерзімдік қатынас негізінде
Дивиденттер акционердің оларға құқығы анықталғанда танылады;
Пайыздық табыс ай сайын пропорционалды-мерзімдік негізде эффективті пайыз
Алдағы кезең табыстары – бұл белгілі бір келісім-шарттардың
Табысты тану үшін тандалған есеп саясаты, оның ішінде
Кезең ішінде танылған әр табыс категориясының соммасы. Оның
Басқа да табыстар мен шығындар, оның ішінде айыппұлдар,
Шығындарды табыстарды сияқты кассалық немесе есептеу тәсілімен тану
Пансионатта демалушыларға қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамалары
Шығындар – шаруашылық іс-әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі
Санаторлық-курорттық ұйымдарда әдеттегі қызметтің шығындардың құрамы:
Азық-түлік, дәрі-дәрмек, материалдар мен өзге материалдық-өндірістік қорларды сатып
Қызмет көрсету және оларды өткізумен тікелей байланысты, негізгі
Әдеттегі қызметтегі шығындарды құрағанда олардың элементтері бойынша топталуы
Қызмет көрсетуге қанша және неге шығындалғанына байланысты;
Шығындар неге жұмсалды.
Кезеңнің кірістерін алу фактісіне қарамастан, кірістер мен шығыстар
Табысқа салық салу мақсатында өндіріс және өткізу шығындары
Жанама және өткізуден тыс шығындар пайда болған кезеңде
Есепті кезеңдегі табыстарды танып өлшегеннен кейін сол табыстарды
Шығындарды келесі түрлерге жіктеуге болады:
тікелей шығындар – бұлар табысқа сәйкес келетін сатылған
кезең шығындары – сату процесі мен әкімшілік басқару
бөлініп тартылған шығындар – активтер таза табыс әкелетін
Мұндай шығындарға: амортизация және сақтандыру шығындар жатады. Өндірістік
Дайын өнімді өндіру және оларды сатумен байланысты шығындар
Өндіріске қажетті материалдарды және жұмысшы күшін сатып алумен
Сату операцияларына қатысты шығындар.
Сатылған өнімдер бойынша кепілдемені орындауға қатысты міндеттемелік шығындар.
Қызмет көрсетуге байланысты шығындар құрамына келесі щығындар жатады:
Бастапқы тікелей шығын – мұндай шығындарға келіс сөз
Көрсетілген қызмет түріне тәуелді шығындар. Мұндай шығындарға техникалық
Өнімнің өзіндік құнына кіретін және кезең шығындарының арасындағы
Шығындардың есебі бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарының 7
Есепті кезеңнің шығындарына келесілер жатқызылады:
жалпы және әкімшілік шығындар, пайданың салық салынатын соммасын
пайданың салық салынатын соммасын анықтағанда шегерімге жатқызылмайтын жалпы
өткізу шығындары;
пайыз бойынша шығындар.
Бұл шығындар өндіріс көлеміне, өткізілген тауар мен
Пайданың салық салынатын соммасын анықтағанда шегерімге жатқызылатын есепті
Әкімшілік персоналға жатқызылатын қызметкерлердің еңбек ақысы;
Шаруашылықта және қызмет көрсету өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы;
Басқару әкімшілік аппаратын, қызметкерлерді, акционерлік қоғамға қызмет көрсететін
Басқару әкімшілік құралдары мен жүйесін құру мен жетілдіруге
Банк қызметтерін төлеу;
Белгіленген лимит шегінде әкімшілік персоналдың іс-сапар шығындары;
Которалық, типографиялық, пошта-телеграфтық және телефон шығындары;
Жалпы шаруашылық пайдалануындағы негізгі құралдар жалы бойынша шығындар;
Қызметкерлерді қабылдау, кадрларды даярлау, қызметкерлерді жұмыстан босатқандағы компенсация
Мүлік, жылжымайтын мүлік бойынша аударымдар мен салықтар;
Қоймалардағы тауарлы-материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі, бұзылуы мен жоғалтулар және
Коммуналдық қызмет, қызметкерлердің еңбегін қорғау, АО аймағын және
Уақытша еңбек қабілетін жоғалтқан жағдайдағы төлемдер;
Соттық ұсталымдар;
Танылған штрафтар, ұсталымдар, өсімпұлдар мен басқа да шаруашылық
Жалпы және әкімшілік шығындар 7210 шоты арқылы есепке
Шегерімдерге жатқызылмайтын жалпы әкімшілік шығындар:
салық есебінің шегінен жоғары ғимараттарды, құрылғылардың және мүліктің
белгілеген шектен жоғары өкілдік шығындар;
директорлар кеңесінің денсаулығын көтеру шараларын жүргізу шығындары;
табысты жасырып қалу (төмендету) үшін айыппұлдар мен өсімпұлдар;
жинақ және қайтарылым сипатындағы келісім-шарттар төлемдері бойынша сақтандыру
Салық кодексі бойынша шегерімге жатқызылмайтын басқа да шығындар
Өндірістік шығындар есебі мен өнімнің, қызметтің өндірістік өзіндік
Өзгермелі шығындарға өндіріс көлемінің өзгерісіне тікелей байланысты шығындар
ХҚЕС-дағы әр түрлі есеп категорияларымен таныса отырып, сәйкесінше
Табыстар мен шығындарды тану – бұл бухгалтерлік ақпаратты
ХҚЕС бұл түсінігі ұйым табыстар мен шығындарды қай
ХҚЕС-да табыс категориясына ерекше көңіл бөлінген, оған тіпті
Осылайша, тауарларды сатумен байланысты табыс әділ құнымен бағаланады
Шығындарды тану активті шығару немесе табыс табумен байланысты
ХҚЕС-да табыстар мен шығындардың қандай
Қорыта келгенде, табыстар мен шығындардың олардың негізгі ерекшеліктерін
Біріншіден, табыстар мен шығындар ретінде шаруашылық қызметіндегі ұйымның
Екіншіден, ұйымның шаруашылық қызметі барысындағы есепті кезеңнің қаржылыө
Стандарттардың құрастырушылары түсіндірген табыстар мен шығындардың мағынасын түсіне
ҰЙЫМДАҒЫ ТАБЫСТАР ЕСЕБІ
Ұйымда табыстар есебін ұйымдастырып жүргізу
«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның табыстарының есебін қарастыруға мүмкіндік беретін
Санаторлық-курорттық қызмет көрсетуден;
Жолдамаларды сатудан;
Халыққа медициналық қызмет көрсету;
Спорт кешенін жалға беруден;
Жал;
курстық айырым негізінде;
басқа да.
Табыстардың бухгалтерлік есебін төменде қарастыратын боламыз, ал қазір
Есепті кезең ішіндегі шығынмен байланысты салықты төлеу шығындары
Тұрақты айырмалар салық салынатын табыс пен есепті табыс
Тұрақты айырмалар - есепті кезеңдегі салық салынатын табыс
Үнемі болатын айырмашылықтар ұйым өз қызметі үрдісінде төлеуге
Үнемі болатын айырмашылықтар жиынтық салыққа ғана әсер етпейді
Уақытша айырмалар - салық салу және табыс есебінің
Мысалы, есеп саясаты кейбір табыстар тауар түспей, қызмет
Салық салудан түскен табыс есебіне кірістірілген осы табыстардың
Бұндай айырмашылықтар уақытша айырмашылықтар деп аталады.
Кесте 16
Уақытша айырмашылықтар туғызатын жағдайлар*
Қаржылық есепті құру мақсатында қолданылған әдістер Салық салу
Берілген аванстар Есептеу әдісіне сәйкес шығындар деп саналмайды
Алынған табыстар Есептеу әдісіне сәйкес табыс деп саналмайды
Төленуге тиісті шот Күмәнді қарыздар бойынша жеңілдік пен
Тауарлы қорлар Орташа құн бойынша тауарлы- құндылықтарды бағалауды
Негізгі құралдар Жөндеуге шыққан шектелмеген шығындар Жөндеуге кеткен
Амортизация Өндіріс орнының есептік саясатының анықталған әдісі Салық
Шығындарды мойындау Есепке алу және кейінге қалдыру әдісі
* ҚР Салық кодексі негізінде құрастырылған
Уақытша айырмалардың пайда болуы немесе жойылуы бірнеше есепті
Салық салынғанға дейін есепті табыс 100000 а.б. деген
Мысалы, есепті кезеңде сатудан түскен табыс құрамында салық
Табыс салығы бойынша шығындар 30%*100000а.б. =30000
Төленуге тиіс салық 30%*100000а.б.= 6000а.б..
Бұл сомалар арасындағы айырма 24000а.б. көлеміндегі салықтық
Егер келесі жылы салық салынатын табыс есепті табыстан
Уақытша айырмалар келесі операциялар нәтижесінде пайда болады.
А) сомаларды табыс шотының дебетінде немесе кредитінде көрсетілетін
Кесте 17
Уақытша айырма сомасының анықталуы
Бухгалтерлік есепте көрсетілуі Салықтық есепте Уақытша айырмалар
1 2 3
2008(200) - 200
2009 300 100 (200)
Барлығы: 100 -
* ҚР Салық кодексі негізінде құрастырылған
Б) бағалау әдістері бірдей емес бухгалтерлік және салықтық
В) табыс бойынша шығындар есебіне жатқызылған уақытша
Егер шаруашылық опециялар бір есепті кезеңнің салық салынатын
Егер белгілі бір сома ағымдағы есепті кезеңде салық
Егер сомалар табыс және шығын есептілігінде есепті кезең
Мысалы, ұйым бастапқы құны 90000а.б., эксплуатациялық мерзімі 5
(жылдар сомасының әдісі бойынша ) негізгі
Кесте 18
Бүкіл пайдалану мерзіміндегі есепті және салық салынатын табыс
Жыл Жыл ішіндегі есептелген амортизация сомасы Айырма
Есеп саясаты бойынша Салық кодексі бойынша
1 2 3 4
1 30000 18000 +12000
2 24000 18000 +6000
3 18000 18000 0
4 12000 18000 -6000
5 6000 18000 -12000
Барлығы 90000 90000 0
* ҚР Салық кодексі негізінде құрастырылған
Осы кестеден тек амортизация сомасын шығынға жатқызғанда
(амортизация базасы) жатқызылады.
Қаржылық және салық есебінде қолданылатын әр түрлі бағалау
Инфляциямен шартталған мүлікті индексациялау негізінде салық бағасы
Кейде салық органдары кейбір мүліктердің бастапқы құнының индексациялау
- Сатып алу түріндегі ұйымдардың бірігуі. Біріккен ұйымдардан
Салық салынатын табысқа қатысты шығындар-ағымдағы қызметтен алынған ұйымның
Көптеген кішігірім ұйымдар үшін бухгалтерлік жазбаларды салықты есептейтін
Мұндағы салықты есептеудің бухгалтерлік жазбасы келесі:
Дт 7710 «Табыс салығы шығындары»
Кт 3110 «Бюджетке төленуі тиіс салық бойынша міндеттеме»
Егер ұйым есептеу негізінде салық есебінің мақсаттарында қолданылатын
Кейінге қалдыру әдісінің негізгі мақсаты - салық салынуға
Кейінге қалдыру әдісі бойынша салық бойынша шығындар сомасы
Бұл сома қаржылық нәтижелер бойынша есептілікте бейнеленуі қажет.
Егер уақытша айырмалар оң болса, онда ағымдағы міндеттемелер
Дт 7710 «Табыс салығы бойынша шығындар»
Кт 4310 «Кейінге қалдырылған салық»
Кт 3110 «Бюджетке төленуі тиіс салық бойынша міндеттеме»
Егер уақытша айырмалар теріс болса, онда осы есепті
Егер бұл айырмалар 1 есепті кезеңде жойылса (мысалы,
Осылайша, кейінге қалдыру әдісі бойынша есепті кезең салықтарды
Есептелген төленуге тиісті салықтар
Басқа кезеңдерге кейінге қалдырылған немесе басқа кезеңдерден келген
Ағымдағы кезеңдерде пайда болған уақытша айырмалардың салықтық эффектілері
Міндеттемелер әдісіне сай, ағымдағы уақытша айырмалардан түсетін күтілетін
Кейінге қалдырылған салықтар табыс салығының қойылымының өзгеруіне сәйкес
Міндеттемелер әдісі бойынша табыс салығының тізімі:
Ағымдағы жылы бюджетке төленуі тиіс салық сомасы салық
Перспективті салық қойылымын ескере отырып ( егер олар
Егер кейінгі жылдардағы ақпарат өзгерсе, осы шоттар
Есепті кезеңде табыс салығы бойынша шығындар ретінде көрсетілетін
Кейінге қалдырылған салықтарды бағалауда салық қойылымдардағы өзгерістерді ескеру
Табыс салығы шығындары 34%*100000=34000а.б.
Төленетін салық 34%*20000=6800а.б.
Осы екі соманың айырмашылығы 27200а.б.кейінге қалдырылған салықтар төменде
Сәйкестік принципінің сақталануына қол жеткізу үшін, есеп беру
Бұл шығын салықтық төлемнің азайту нәтижесінде шығынды есептеуде
Егер уақытша айырмалар теріс болса, онда табысқа салынған
Бұл жағдайдағы айырма дегеніміз- кейінге қалдырылған салықтық міндеттеме.
Егер салықтық жоғалымдар болашақ кезеңдегі салықтардың қысқыртылуымен
Ұйым жеңілдікті қолдану үшін ол салық бойынша жеңілдікті
2.2 Тауарларды сату мен қызмет көрсетуден түсетін табыстардың
Жоғарыда айтылғандай, нарықтық қатынастар жүйесінде әр коммерциялық ұйымның
№2 «Пайда және зиян туралы есептілік» нысанының 010
Сурет 2.1 – шаруашылық субъектінің пайдасының құрылу схемасы
Есепті кезеңнің баланстық пайдасы алгебралық сомманы білдіреді:
Өнімді (қызметті, жұмысты) өткізуден пайданы;
Операциялық табыстар мен шығындар бойынша қалдық;
Өткізуден тыс табыстар мен шығындар қалдығы.
Пансионаттың негізгі қызметі бойынша өткізудің пайдасы қосылған құн
Кесте 19
Негізгі қызметтен өткізуден түскен пайда (2008 жыл)*
мың тг.
Табыс, мың тг. Жалпы пайда ҚҚС Өзіндік құн
Санаторлық-курорттық емдеу
Жолдаманы сатудан түскен пайда
Тамақтану қызметін көрсету
Ақылы қызмет көрсету
Ресторан мен бардың қызметі
Жиыны: 53168
90575
439
4945
1859
150985 ___
___
50
569
214
833 51261
89669
199
2444
1578
145152 1907
906
190
1932
67
5000
*«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның қаржылық есептілігі негізінде құрастырылған
Осылайша, негізгі қызметтен өткізуден пайда 5000 мың теңгені
Бухгалтерлік есепте ұйымның жалпы пайдасы 7010 «сатылған өнімің
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан, көрсеткен қызметтерден
Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол:
Санаторлық-курорттық қызмет көрсететін ұйымның шығаратын өнімі, яғни тауары
А) Жолдаманың өзіндік құны есептен шығарылады:
Дт 7010 «сатылған өнімнің, көрсетілген қызметтің өзіндік құны»
Кт 8110 «негізгі өндіріс»
Б) сатып алушыларға шотты ұсынғанда
Дт 1210 «алынуға тиісті
Кт 6010 «өнімдерді сатудан, қызметтерді көрсетуден алынған табыс»
В) ҚҚС соммасына
Дт 1210 «Алынуға тиісті шоттар»
Кт 3130 «ҚҚС»
Г) сатып алушылардан төлем келіп түсті
Дт 1040 «Есеп айырысу шоты»
Кт 1210 «Алынуға тиісті шоттар»
Жолдамаларды қолма қол ақшаға өткізгенде
А) кассаға келіп түскен өткізуден түскен табыс соммасына
Дт 1010 «Кассадағы ақша қаражаттары»
Кт 6010 «өнімдерді сатудан, қызметтерді көрсетуден алынған
Б) ҚҚС соммасына
Дт 1010 «Кассадағы ақша қаражаттары»
Кт 3130 «ҚҚС»
В) ҚҚС соммасы бюджетке аударылды:
Дт 3130 «ҚҚС»
Кт 1040 «Есеп айырысу шоты»
Есепті кезең соңында
А) Таза табысты азайтуға шығындар есептен шығарылады:
Дт 5610 «Қорытынды пайда (залал)»
Кт 7010 «сатылған өнімнің, көрсетілген қызметтің өзіндік құны»
Б) соңғы табысты көбейтуге табыстар есептен шығарылады:
Дт 6010 «өнімдерді сатудан, қызметтерді көрсетуден алынған табыс»
Кт 5610 «Қорытынды пайда (залал)»
В) соңғы табысты азайтуға кезең шығындары есептен шығарылды.
Дт 5610 «Қорытынды пайда (залал)»
Кт 7210 «Жалпы және әкімшілік шығындар, 7110 «қызметті
Г) корпаративті табыс салығы есептелді:
Дт 7710 «корпарациялық табыс салығы бойынша шығындар»
Кт 3110 «Төлеуге жататын корпарациялық табыс салығы»
Д) Соңғы табысты азайтуға корпаративті табыс салығы шығындары
Дт 5610 «Қорытынды пайда (залал)»
Кт 7710 «корпарациялық табыс салығы бойынша шығындар»
Е) таза пайда анықталып есептен шығарылды.
Дт 5610 «Қорытынды пайда (залал)»
Кт 5510 « Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)» /3/
«Қарғалы Пансионаты» АҚ–ы негізгі қызметі санаторлық-курорттық қызмет көрсетумен
Сырттан сатып алынатын жолдамалар 1010.01- «кассадағы ақша-қаражаттар» шотына
«Қарғалы Пансионаты» АҚ–ы 150000 тг. сатып алды. АҚ-ның
Кесте 20
Жабдықтаушылармен жолдама үшін есеп айырысу есебі*
Мазмұны Дебет Кредит Сомма, мың тг.
Жабдықтаушылардан жолдама кіріске алынды 1010.01 3310.01 150000
Жабдықтаушыларға жолдама үшін төлем төленді. 3310.01 1040 150000
*«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның есебі негізінде құрастырылған
Сырттан, яғни басқа санаторлық-курорттық қызмет көрсететін ұйымдардан сатып
Кесте 21
Жолдама үшін қызметкермен есеп айырысу*
Мазмұны Дебет Кредит Сомма,
Сырттан сатып алынған жолдама қызметкерге өткізілді 3350.01 1010.01
Жолдаманың жеңілдік бағасы (20%) қызметкердің жалақысынан ұсталды
Немесе қызметкер кассаға жолдама үшін төлем енгізді 1010.01
*«Қарғалы Пансионаты» АҚ-ның есебі негізінде құрастырылған
Егер демалушының демалу мерзімінің аяғы есепті кезеңнің аяқталуымен
6000 бөлім «Сатылған өнім мен көрсетілген қызметтен түскен
Бұл бөлім келесі шоттар тобынан тұрады:
6010 «Сатылған өнім мен көрсетілген қызметтен түскен табыс»
6020 «Сатылған өнімді қайтару» шотында сатылған өнімді қайтарумен
6030 «Баға мен сатылым жеңілдігі» шотында баға мен
6010- «өнімдерді сатудан және қызмет көрсеткеннен алынатын табыстар»
6010 «өнімдерді сатудан және қызмет көрсеткеннен алынатын табыстар»
Кесте 22
Негізгі қызметтер бойынша алынған табыстың есепте көрсетілуі*
№ Мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 2 3
11 Сатылған өнім мен көрсетілген қызмет табысы 1010,
1210, 1240
2110,2140 6010
22 Болашақ кезең табысына жатқызылған есепті кезең табыс
4420 6010
33 Есепті кезең соңында 6010 «Сатылған өнім мен
44 Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілермен төленбеген сатылған
өнімді қайтару 6020 1210,1240, 2110, 2140
55 Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілермен толық немесе берілген алдын – ала төленген
3340
66 Баға мен сатылым бойынша жеңілдік беру 6030
3340
77 Есепті кезең соңында 6020 «Сатылған өнімді қайтару»
6030
*Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары негізінде құрастырылған
Өнімді, қызметті . жұмысты өткізуден түсетін табыстардың аналитикалық
Табыстардың негізгі түрінің есебін ұйымдастыру жөнінде айтқан кезде
Корпоративті табыс салығының төлеушілеріне - Қазақстан Республикасының Ұлттық
Салық салыну оъектілеріне келесілер жатады:
Салық салынатын табыс;
Төлеу көздеріне салық салынатын табыс;
Қазақстан Республикасында тұрақты қызметтен алатын заңды тұлғалардың, резидент
Салық салынатын табыс Қазақстан Республикасының салық кодексінің 80-103,105-114
Резидент болып саналатын заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы
Тауарды ( қызметті, жұмысты) сатудан түскен табыс;
Ғимаратты, құрал-жабдықты ( мұнай, газ скважиналардан басқасын) сату
Міндеттемелерді есептен шығаруынан түскен табыс;
Күмәнді міндеттемелер бойынша табыстар;
Мүлікті жалға берумен байланысты табыстар
Кәсіпкерлік қызметті шектеу немесе тоқтатуға берілген келісімнен түскен
Баланстық құннан сатылып кеткен активтердің құнының өсуінен түскен
Табиғат ресурстарын алудағы жүргізілген геологиялық зерттеулер мен дайындау
Ортақ үлестік меншіктен алынған табысты таратудан түскен
Қарыз алушыға жүктелген немесе ол мойындаған айыппұлдар және
Алдында ескерілген шегерімдер бойынша алынған компенсация;
Қайтарымсыз алынған мүлік, көрсетілген қызмет, жасалған жұмыс;
Дивиденттер;
Сыйақылар;
Теріс бағамдық айырмадан асқан оң бағамдық айырманың асқан
ХҚЕС 12 «Пайда салығы» және ҰҚЕС стандартының 28
Ұйым барлық салық салынатын уақытша айырмалар бойынша кейінге
пайдаланылмаған салықтық залалды және пайдаланылмаған салықтық кредиттерді болашақ
субъект бастапқыда өзіндік құн ретінде танитын соманың немесе
күтіліп отырғандай, болашақ кезеңдерде шегерілетін немесе салық салынатын
Мұндай айырмалар бизнесті біріктіру немесе жеке активтерді немесе
Салық салынатын табыс - салық заңына сәйкес
Төленуге тиіс табыс салығы - салық салынатын табысқа
Есепке алынған табыс - шығынмен қатысты шегерімдерді алып
Есепті табыс есепті кезең үшін барлық табыс сомасын
ХҚЕС-пен анықталған есеп әдістері салық заңнамасынан басқаша болғандықтан
Бухгалтерлік есептік табыс
+ (-)
Тұрақты айырма
+ (-)
Уақытша айырма
Корпоративті табыс салығымен байланысты шығындар есебі 7710 «Корпоративті
Жалпы және таза табыстардың есебі
Санаторлық-курорттық қызмет көрсетумен айналысатын ұйымдарда, тәжиірбе көрсетіп отырғандай,
Табыстарды бухгалтерлік есепте табыстар мен шығындардың сәйкестік
Сурет 2.2 Табысты танудың жалпы шарттары
Сонымен, бухгалтерлік есепте табыстар туралы ақпараттар негізін ХҚЕС-ның
6020 – «Сатылған өнімді қайтару», онда сатылған өнімді
6030 «Бағадан және сатудан жеңілдіктер», онда бағадан немесе
Ұйым келісім-шарт жасасқан басқа тұлғалармен келісім жасалғаннан кейін
Кесте 23
6010, 6210-6280 шоттары бойынша «Қарғалы Панионаты» АҚ-ның жүргізген
№ Операция мазмұны Дт Кт
1. Шот-фактура мен накладнойлар негізінде ТМҚ тиелінді:
Келісім құнына
Сатып алушыға ұсынған ҚҚС соммасына
1210
1210
6010
3130
2. Шот фактура, орындалған жұмыстарды қабылдау актісі бойынша
Келісім құнына
ҚҚС соммасына
1210
1210
6010
3130
3. МЕА өткізілді:
Босату құнына
ҚҚС соммасына
Қалдық құнына
Тозу құнына
1210
1210
7410
2720, 2740
6210
3130
2710, 2730
2710, 2730
4. Негізгі құралдар өткізілді:
Босату құнына
ҚҚС соммасына
Қалдық құнына
Тозу құнына
1210
1210
7410
2420, 2620
6210
3130
2400, 2600
2400, 2600
5. Ұйым акцияларды, облигацияларды және басқа бағалы қағаздарды
Сату құнына
Оларды сатып алу құнына
1210
7410
6150
1150, 2040
6. Акция, сатып лынған бағалы қағаздар бойынша пайыздар,
2170
6110, 6120, 6130
7. Дебиторлар мен кредиторлармен есеп айырысу шоттары бойынша
Сатып алушылар мен жабдықтаушылар
Берілген аванстар
Ақша-қаражаттары
Алынған аванстар
Жеткізушілер мен мердігерлер
1210
1610
1050, 1030
3510
3310
6250
6250
6250
6250
6250
8. Басқа ұйымдардан өтеусіз мүлік келіп түсті 2710,
9. Есепті кезең соңында табыстар таза пайаның артуына
*Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары негізінде құрастырылды
Шетел валютасында жасалатын операциялар шетел валютасымен есеп айырысқанда
Шетел валютасымен бағаланған активтерді сатқанда немесе сатып алғанда;
Төленуге немесе алынуға тиісті соммалар шетел валютасымен бағаланған,
Шетел валютасымен міндеттемелерді жапқанда, активтерді өткізгенде.
Бухгалтерлік есепте шетел валютасымен жасалатын операциялар бухгалтерлік есептің
Кесте 24
«Қарғалы Панионаты» АҚ-ның курстық айырма бойынша жүргізген шаруашылық
№ Операция мазмұны Дт Кт Сомма
1. «Қарғалы Пансионаты» АҚ-ы жолдамаларын шетел азаматтарына 3100
1210
6010
423150
2. Валюталық шотқа сатып алушыдан өткізілген жолдамалар үшін
1031
1210
136900
3. Сатып алушыдан төлем кірістелгенде «Қарғалы Пансионаты» АҚ-ы
(3100АҚШ долл. (136,9-136,5) 1240
1210
6250
1240
4. Бірінші ессепті кезеңнің аяғында сатып алушының берешегі
(3100 –1000) (137,2-136,9) 630
1210
6250
630
5. 800 АҚШ долл. Соммасындағы валюта теңгеге айуыстырылды.Нарықтық
1020
1031
109584
6. 137,0 сату бағамы бойынша сатылған валютадан теңге
1030
1020
109600
7. Валюта сатқаннан айырма есептелді
(109584-109600) 1020 6280 16
8. Есепті кезең соңында бағам айырмаларын «қорытынды пайда,
-оң курстық айырма
-жолдманы өткізуден табыс
- өзге табыстар
6250
6010
6280
5610
5610
5610
1870
42315
16
*Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары негізінде құрастырылған
Сатылған тауарлардың қайтарымын, сату жеңілдіктерін жалпы есепке алу
Өнімді, тауарды, қызметті өткізуден басқа, ұйым негізгі құралдарды,
Барлық сатып алушыларға ұсынылған сату жеңілдіктері келісім-шарттарда қаралып,
Кесте 25
6020-6230 шоттары бойынша «Қарғалы Панионаты» АҚ-ның жүргізген шаруашылық
№ Операция мазмұны Дт Кт
1. Алдын ала төлем жүргізілген ТМҚ қайтарылды:
ТМҚ-дың келісім құнына
Есеп құжаттарына қосылған ҚҚС соммасы
Сатып алушыға қайтарылу тиіс соммаға
Сатып алушыға қайтарылған соммаға
Қайтарылған тауарларға нақты өзіндік құнына
1210
1210
1210
3390
7010
6010,6210
3130
3390
1030
2410,
1310-1350
2. Алдын ала төлем жүргізілмеген ТМҚ қайтарылды:
Қайтарылған тауарлардың келісім құнына
Есеп құжаттарына қосылған ҚҚС соммасы
Қайтарылған тауарларға нақты өзіндік құнына
6020
1210
7010
1210
3130
2410,
1310-1350
3. Тауарларды жеңілдікпен өткізу:
Жеңілдіктерді шегерілген келісім құнына
Өз табысы есебінен жеңілдік соммасына
ҚҚС соммасына
1210
6020, 6030
1210
6010
6010
3130
*Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары негізінде құрастырылған
6200 «Тағы басқа табыстар» бөлімі тағы басқа табыстарды
6210 «Активтердің кетуінен түскен табыс» шотында активтерді сатудан
6220 «Қайта қайтарылмайтын активтерді алудан түскен табыс» шотында
6230 «Мемлекеттік субсидиядан түскен табыс» – мемлекеттік
6240 «Құнсызданудан түскен зиянды жабудан түскен табыс» шоты
6250 «Бағамдық айырмадан түскен табыс» шотында есептіліктерде шетел
6260 «Операциондық жал бойынша табыстар» шотында операциондық жалға
6270 «Биологиялық активтердің әділ құнының өзгеруінен түскен табыс»
6280 «Тағы басқа табыстар» жоғарыда көрсетілмеген тағы басқа
6300 «Тоқтатылған қызметпен байланысты табыстар» бөлімі – тоқтатылған
6310 «Тоқтатылған қызметпен байланысты табыстар» шотында тоқтатылған қызметпен
6300 «Тоқтатылған қызметпен байланысты табыстар» бөлімшесінің шоттарында келесідей
Кесте 26
6300 «Тоқтатылған қызметпен байланысты табыстар» бөлімі бойынша «Қарғалы
Операциялардың мазмұны Дебет Кредит
1 2 3
Тоқтатылған қызметпен байланысты активтерді сатудан түскен табыс 1010,
Есепті кезең соңында 6310 «Тоқтатылған қызметпен байланысты табыстар»
* Бухгалтерлік есеп типтік шоттар жоспары негізінде құрастырылды
6400 бөлім «Үлестік қатысу әдісімен есепке алынған ұйым
Бұл бөлім келесі шоттар тобынан тұрады:
6410 «Ассоцияциялық ұйымның табыс үлесі» шотында үлестік қатысу
6420 «Біріккен ұйымның табыс үесі» шотында үлестік қатысу
Осы шоттарда тіркелуге тиісті операциялардың мазмұнымен келесі кестеден
Кесте 27
6400 «Үлестік қатысу әдісімен ескерілген ұйымның табыс үлесі»
Операциялардың құрылымы Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 2 3
Таза табыстарда инвестордың үлесі ұлғаюымен қатысты, үлестік қатысу
2210 6410
6420
Есепті кезең соңында 6410 және 6420 шоттарының жабылуы.
6420 5610
* Бухгалтерлік есеп типтік шоттар жоспары негізінде құрастырылды
Тағы да айта кететін жайт бұрынғы есеп шот
Бұл оқиға өте сирек болатындығына қарамастан, ауытқу (аномалдық)
Кей жағдайда төтенше жағдайды әдеттегі жағдайдан ажырату өте
Егер оның келесі сипаттамасы бар болса, операция немесе
– өте сирек болса;
– жай немесе әдеттегі қызметтің бір бөлігі болып
Келесі жағдайларда төтенше жағдай ретінде қарастыруға болмайды, атап
– валюта бағамының ауытқуы;
– келісім-шартта көрсетілген бағаға түзетулер енгізу;
– мүліктерді, құрал-жабдықтарды, инвестицияны сатудан немесе есептен шығарған
– салық жеңілдіктерін алып тастауды, корпоративті табыс салықтарының
Тоқталылған операциялардан және төтенше ахуалдан алынған зиян мен
«Табиғат апаттарынан болған өтелмейтін зияндар» шоты қазіргі кезде
«Табиғат апатынан алынған табысы (зиян)» шоты қазіргі 6280
Кей жағдайда бұл сақтандырушының (кәсіпкердің) саналы әрекетінен де
Шоттың дебеті тіркелген активтер, тауарлы-материалдық қорлар, ақша қаражаттар
Табыстар, пайда, шығындар мен зияндар – бұл «пайда
Жабу проводкалары екі мақсатта қолданылады:
Таза пайданы немесе зиянды бөлінбеген пайдаға аудару;
Келесі есепті кезеңді бастау үшін әр уақытша шотта
Осылайша, бұл шоттар келесі кезеңде уақытша жинақтау қызметін
Табыстар мен шығындарды келістіру деп аталатын, арнайы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ
«Бухгалтерлік есеп негіздері» Кеулімжаев К.К. Алматы-2006
«Бухгалтерлік есеп» Баймуханова Алматы- 2005ж.
Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой
Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның
Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления
Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы
Кеулімжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және
«Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Родостовец В.К, Габдуллин Т.Ғ. Родостовец
Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық,
Палий В.Ф. Международные стандарты финансовой отчетности.Москва,2005г.
Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы:
Қазақстан Республикасының Ата заңы. Алматы, 2004
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы, 2007
Қазақстан Республикасы. 28.02.2007 жыл №234 III «Бухгалтерлiк
Бухгалтерлiк есептiң Типтiк шоттар жоспары. Алматы, 2007ж.
Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары №2. Алматы, 2007 ж.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары.
Қазақстан республикасының салық Кодексі, 01.01.2010 жылдан бастап күшіне
Дюйсембаев К.Ш. «Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы:
Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия» - Минск
Халықаралық қаржылық есептілік стандарты №18;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарты №8;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарты №1;
Баканов М.И., Шеремят А.Д Теория анализа хозяйственной деятельности.
2
Табыстың
функциялары
бағалау
ынталандырушы
бөлу
Пайда шаруашылық қызметтің нәтижесін сипаттайды
Пайда ынталандыру қорларының құрылу көзі
Пайда таза пайданы кәсіпорын мен мемлекеттік бюджеттің арасында
Өнім және қызмет көрсетуден табыс
Өзіндік құны
ҚҚС
Акциздер
Өткізуден тыс
операциялардан табыс
Өнім, жұмыс, қызмет өткізуден пайда
Өзге өткізулерден пайда
Салық салынғанға дейінгі пайда
Салық салынған пайда
Пайдаға салынатын салық
Бөлінбеген пайда
Та
быс
оларды тану түрлері
Алынуға тиісті, есепті кезеңде алынды
Алынуға тиісті, бірақ есепті кезеңде алынбаған
Алынды, бірақ есепті кезеңде алынуы тиіс емес
Есепті кезең табыстары
Алдыңғы кезең табыстары
Баланс
Пайда және зиян туралы есептілік результатах
Табыстар есебі
Табыстар мен шығыстардың ұғымдары және есептілігінің ұйымдастырылуы
Табыстар мен шығындардың есебі
Табыстар мен шығыстар есебі
Ұйымдағы табыстар мен шығыстардың мәні мен жіктелуі
Негізгі және негізгі емес қызметтердің табыстары мен шығыстарының есебі
«Семей жолдары» ЖШС-тың жылдық жиынтық табысы
Табыстар мен шығындардың бухгалтерлік есебі
Табыстар мен шығыстар есебі туралы
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП СЧЕТТАРЫН КЛАССИФИКАЦИЯЛАУ ЖӘНЕ БҰЛАРДЫҢ ЖОСПАРЫ