Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
І тарау. Араб мемлекетінің құрылуы 9
ІІ тарау. Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы 16
ІІІ тарау. Араб жаулап алушылығының Орта Азияға тигізген
ҚОРЫТЫНДЫ 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
Зерттеулер: 34
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. ХХ ғасырдың 90-жылдарынан бергі уақыт әлемінің
Әр түрлі деңгейдегі интеграциялану, атап айтқанда, Орталық Азия,
Қазіргі таңдағы халықаралық байланыстардың барынша кеңеюі, интеграциялану мен
Мәдениеттің өзара ықпалдастығы – өзара қарым-қатынасқа түскен халықтардың
Халықтар арасындағы мұндай байланыс орта ғасырларда, негізінен, әр
Орта ғасырлардағы мұсылман елдеріндегі бұрын-соңғы болып көрмеген аса
Мұсылмандық ренессанс мәселесі әлі күнге дейін толық шешімін
Аравия түбегінде VІІ ғасырдың 20-жылдарында діни реформатор Мұхаммед
Араб-мұсылман өркениетінің тарихы сияқты, оның таралуына ықпал еткен
Оның тарихи циклдар туралы теориясы бойынша баяу климатты
Ибн Халдунның теориясы кейбір зерттеушілердің көшпенділерді жолында кездескеннің
Осы тұрғыдан алғанда араб жаулап алуларын (араб әскерінің
Көптеген халықтар (соның ішінде Испаниядағы вестготтар) арабтардың келуін
Мәселенің зерттелуі деңгейі. Жалпы, араб жаулап алушылығы мәселесі
Соған қарамастан араб жаулап алушылығы мен исламның орнын,
Араб жаулап алушылығы мен оның Иран, Орта Азия,
Бітіру жұмысының деректік негіздері. Бітіру жұмысын жазу барысында
Бітіру жұмысын жазуда Батыс пен Шығыстың өзара ықпалдастығы,
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Бітіру жұмысын жазудағы алға
Мұхаммед пайғамбар негізін салған ислам дінінің күшімен біріккен
Арабтардың Орта Азияны жаулап алу жолдарын көрсету;
Араб жаулап алушылығының Орта Азияға тигізген ықпалын анықтау;
Араб-мұсылман мәдениетінің Орта Азия халықтарына рухани, материалдық, мәдениетіне
Бітіру жұмысының мерзімдік шегі. Негізінен біз VІІ-Х ғғ.
Бітіру жұмысының құрылымы. Кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған
І тарау. Араб мемлекетінің құрылуы
Ұлан-ғайыр Аравия түбегінің көлемі 3 млн. км2. Ол
Қолөнер, егіншілік Аравияның оңтүстік-батысында, Иеменде жақсы дамыды. Иеменнің
Үндістаннан теңіз арқылы әкелінген товарлар Иеменде түсіріліп, түйелерге
Аравияның батысындағы Хиджаз облысында Иеменнен Сирияға баратын жолда
V-І ғасырларда арабтар елінде алғашқы қауымдық құрылыспен қатар,
Арабтардың жеке топтары біздің заманымызға дейін-ақ көршілес Палестина,
Біздің заманызға дейінгі І ғасырда арабтар Египетке де
Шонжар арабтар көршілес бай елдерді – Сирияны, Египетті,
Бірігуге араб көпестері де ынталы болды. Өйткені, VІІ
1853 жылы К.Маркстің Ф.Энгельске жазған хатында “Могамет уақытында
Сауда барған сайын нашарлай берді: көпес керуендері Қызыл
Араб тайпаларын біріктіріп, көршілес бай елдерді басып алу
Мұхаммед пайғамбар 570 (571) – 632 жылдары өмір
Төрт жасына дейін сүтанасы Халиманың бауырында болды. Содан
Жиырма бес жасында Хұбайлиз қызы Хадиша–Кубра анамызға (Аллаға
Мұхаммед пайғамбарымызға Алла тағала атынан кәрімнің уағыздарын біртіндеп
“Мұхаммед пайғамбарымыздың тірі кезінде Алла тағаланың сөзі қағаз
Өз уағызын 610 жылы бастаған Мұхаммед пайғамбар 622
Айша – Мұхаммед пайғамбардың сүйікті әйелі. Оған тоғыз
Осыдан 4 ғасыр бұрын, яғни VІІ ғасыр басында
Бұл жайлы Зубов былай дейді: “Арабтар Мұхаммед пайғамбардың
Артта қалған көшпелі және жартылай отырықшы тайпалар ғалымдардың,
Г.Э.Фон Грюнебаумның сөздері бойынша: “Мұсылман діні – өзінің
Таяу Шығыстағы елдердің басым бөлігі мұсылмандарға “тез және
Гумилевтің көзқарасы бойынша мұсылманға дейінгі Хорезмді “қартайған және
Ислам діні мұқтаждықтағы адамзатқа нелер әкелгенін және Хазірет
Испания мен оңтүстік Францияда сұлтандық дау-шардан туған саяси
Бизанс бұрынғы тарихи даңқынан мақұрым, күңгірт күйде еді.
Азияға келсек, ол да Европадан қалыспайтын. Тілдер мен
Азияның солтүстігі ол кезде белгісіз болатын. Иран болса
Африкада ромалықтар мен гректер Мысырды тонып, осы байырғы
Мұхаммед пайғамбар арабтарды бір ғанав құдайға табынуға өзара
Арабтардың жаулап алу алғышарты VІ-VІІ ғғ. Араб қоғамындағы
Олар негізінен түйе және ешкі, аздаған қой және
Кеңес ғалымдарының ішінде араб қоғамының әлеуметтік-экономикалық дамуы жайлы
Басқа кеңес ғалымдарының ойынша (Н.В.Пигулевская, т.б.) араб қоғамында
Бірінші халиф Абу Бәкір Аравияның толқуларын басып, ішкі
VІІ ғ. бірінші жартысында араб әскері Византияның, парсылықтардан
Араб әскері жаяу және солтүстік атты әскерден құралды,
Араб әскері өздерінің қарулануы жағынан Византия және парсы
Араб жаулап алушылығын Иран және Византия мемлекеттерінің әскери
Араб жаулап алушылығы ол кезде қоршаған дүние жүзіне
Халифаттағы барлық жер әуелде халифаттың меншігі болып есептелді.
Халифатта тұтқындар еңбегі де кеңінен пайдаланылды. Олар кен
Бастапқыда халифат ішіндегі әрбір ел өз бетінше, бұрынғы
ІІ тарау. Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы
Араб халифатының Аравия түбегінде VІІ ғасырдың 20-жылдарында діни
Мәселе тек бұл мемлекеттің өмірінің ұзақтығында немесе өзінің
Мұсылман дәуірінде Шығыс елдерде мәдениет пен ғылымның орасан
Бұл мемлекетте Ұлы македондық Александр заманынан кейін алғаш
Осындай араб мәдениетінің ықпалына түскен аймақтардың ішінде Иран
Араб халқының V ғасырда ислам дінін тарату мақсатында
Арабтардың жаулап алуы басталған қарсаңында Орта Азия мен
Арабтар 705 жылы шапқыншылықтар тактикасынан Әмударияның шығыс жағындағы
712 жылы Кутейба хорезмшах пен бұхархудат әскерлерімен бірге
Соғдылықтар мен түріктердің қарым-қатынасы әрқашан тең болмады. Бұл
Ат-Табари еңбегінде түрік қағанының Гурекке айтқан сөзінен үзінді
Түріктердің Мауреннаһр халқымен бірге арабтарға қарсы күреске қатысуының
Түріктердің Мауреннаһр жерінде арабтарға қарсы күреске қатысуының әр
Алайда, көп жағдайда түріктердің соғдыларға көмегі ешқашан ақы-пұлсыз
Түріктер мен Орта Азиялықтардың арабтармен күресі жөнінде сөз
Арабтарға қарсы күрес жүргізуде Жетісуда Батыс түрік қағандығының
Алайда, бұл мемлекетте ішкі бірлік болмайды. Түргеш қағандығының
Айлакер елші және тамаша қолбасшы Сұлық екі майданда
746 жылы Жетісу жеріне Алтай мен Тарбағатайдан қарлұқтар
Талас шайқасынан кейін еркіндік сүйгіш түріктер (қарлұқтар) өздеріне
VІІІ ғасырдың екінші жартысы қауырт тарихи оқиғаларға, көтерілістер
Араб тарихшылары Фарабтың, Испиджабтың және Шаштың арабтар үшін
ІХ ғасырдың бас кезінен араб халифатының бұрынғы саяси
Араб жаулап алушылығы тек сыртқы фактор болып қана
ІІІ тарау. Араб жаулап алушылығының Орта Азияға тигізген
Орта Азияның толық жүз жыл тарихы араб жаулап
Жаулап алушылықтың салдары көшпенділердің әдеттегі шабуылы секілді емес,
Көшпелі-жаулап алушылар Орта Азияның экономикалық дамуына, сонымен қатар
Бірақта Орта Азияда арабтардың пайда болуы олардың қоғамдық,
Арабтардың Таяу Шығыс пен Орта Азияны жаулап алуының
Араб жаулап алушылғы қала қарым-қатынасын өзгертті және олардың
Х ғасырдың басында Хорасан мен Мауреннаһр пайда болған
Соңғы жылдардағы тарих ғылымының жетістіктері арабтардың көне замандардан-ақ
Қазіргі таңдағы ғылым дамуының жетістіктері арабтарды тек көшпенді,
Сондай-ақ Орта Азияға келмес бұрын арабтар көне шығыстық
Жауынгер арабтардың соңынан үнемі қалалық араб жүріп отырды,
Мұсылман дінінің таралуымен Орта Азияны мекендеген халықтар тән
Біз қарастырып отырған дәуірде Орта Азия халықтарының саудағы
Мұсылман қоғамының бүкіл қаймағы (элита) – Мұхаммед пайғамбардың
Ислам, шынында да, саудаға және саудагерлерге оң көзбен
VІІІ ғ. басында бүкіл Орта Азияны арабтар жаулап
Арабтар Орта Азияны жаулап алғанға дейін-ақ бұл аймақты
Араб тілінің қолданылуы одан әрі кеңеюі аббасилер билігі
Әрбір мұсылман өз зердесіне орай араб тілін үйренуге
Араб тілінің кезінде түркі тілдеріне тигізген әсері мол
Орта Азиядан шыққан ортағасырлық ұлы ғұламалар Әбу Насыр
Бұған бір ғана мысал келтірсек те жеткілікті. Отырарда
Махмұт Қашқари өзінің атақты еңбегін мұсылман дәуірінде түркі
Сонымен жоғарыда қарастырған мәселелерді қорыта келіп, халифат дәуіріндегі
Араб үстемдігінің алғашқы дәуірінде халифатқа кіретін барлық халықтар
Орта ғасырлық араб-мұсылман қоғамдық ойға және философияның қауырт
Халифатта білімділік ең жоғарғы қасиет деп танылды. Бұны
Тарих қойнауына неғұрлым тереңдеп енген сайын біз жекелеген
Дәл осындай бүкіләлемдік тарихи тұлғалардың қатарына ортағасырлық түріктер
Андалусия ойшылдары Ибн Туфейль, Ибн Рушид, Маймонидтер өз
Әл-Фарабидің дүниетанымына синкретизм және әмбебапшылдық тән болды. Оның
Жеке-тұлғалық дәрежеде ұғынылған өркениеттілік пен діни біртұтастық арқасында
Надан санаға “қалалар” (яғни мемлекет, қоғамдастық) бір-бірімен үнемі
Әл-Фараби ұсынатын таза исламдық көзқарас бойынша ішкі, рухани
Әл-Фараби философиялық көзқарастары ислам тарихының даулы мәселелері, әсіресе,
Мұсылман дәуіріндегі қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық және мәдени өрлеу түркі
Қарастырып отырған дәуірде ең жас, күш-қуаты тасып тұрған,
Түріктер арасында сопыларды ерекше құрметтеу дәстүрі қалыптасады, оларды
Орта Азиялық сопылық дәстүрдің қалыптасуына атақты сопы Жүсіп
Түркі тайпаларының арасында мұсылман дінін уағыздаған барлық атақты
Орта Азия аймағында исламның осылайша қарқынды түрде насихатталуы
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен бітіру жұмысын аяқтай отырып, мынадай тұжырым жасауға
Араб халифаты территориясының геосаяси кеңейтілуі жаңа жерлер мен
Бұл территориялардың исламдану процесі баяу жүрді және оның
Осы тұста Мұхаммед пайғамбар негізін салған ислам діні
Жалпы екі елдің соғысуы, көбінесе халықтар арасындағы соғыс
Арабтардың жаулап алушылық жорықтары Исламның діни бұйрығынан гөрі,
Араб жаулап алушылығы арқылы араб қол астындағы елдер
Ислам және араб мәдениеті Орта Азия халықтарының тұрмысына
Тарихи тұрғыдан алып қарағанда Орта Азияның араб-мұсылман өркениетіне
Араб-мұсылман дәуірі халықтарға соның ішінде, әсіресе ирандықтар мен
Түрік-ислам синтезінің қалыптасу уақыты ортаазиялық-хорасандық сопылықтың гүлдену
Орта Азия Мұсылмандық Ренессанс әрекет еткен аймақтардың бірі
Орта Азия Исламның гүлденген өлкесіне айналды. Теология, әдебиет
Х ғ. бері қарайғы түркі әдебиетін ислам мәдениетінен
Орта Азия ғалымдары исламдық ғылымдар саласында жемісті еңбек
Мұсылман дәуірінде, әсіресе, Х-ХІІ ғасырларда Орта Азияның барлық
Біз қарастырып отырған дәуірде Орта Азия халықтарының саудаға
Халифаттың басқа да аймақтары сияқты Орта Азия халықтарына
Сонымен, қорыта айтқанда, бұл бітіру жұмысында араб жаулап
Бітіру жұмысының нәтижесінде жасалған басты қорытынды – әр
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Деректер:
ал-Балазури. Ахмад ибн Йахийа ибн Джабир. Завоевание Хорасана:
Бейхаки. Абу-л Фазл. История Мас’уда (1030-1041). Пер. с.
Аль-Фараби. Философские трактаты. – Алма-Ата: Наука, 1970
Ибн аль-Араби. Мекканские откровения (ал-Футухат ал-Маккийя). Пер. с
История ат-Табари (Избранные отрывки). Пер. с араб. –
Наршахи, Мухаммед. История Бухары (пер. с перс.). –
Коран. Пер. с араб. Акад. И.Ю.Крачковского. – М.:
Мұхаммед пайғамбардың хадистері. Ауд.: Н.Қазыбеков. Ред.: О.Сәрсенбаев, Ә.Сәрсенбаев.
Махмұт Қашқари. Түрік сөздігі. 3 томдық. Ауд., алғы
Құран Кәрім. Қазақша мағына және түсінігі. Аударған: Халифа
Хрестоматия по истории Халифата. Сост. Л.И.Надирадзе.
Зерттеулер:
Агаджанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. –
Абуов А.П. Мировозрение Ходжа Ахмета Ясави. – А.,
Африка: Взаймодействие культур. Отв.ред. Р.Н.Исмагилова. – М.: Наука,
Агаджанов С.Г. Огуские племена Средней Азии ІХ-ХІІІ вв.
Әли-Хіммет Берки. Осман Кескіоғұ. Соңғы пайғамбар Хазірет Мұхаммедтің
Бартольд В.В. Ислам. Общий очерк. – Петроград: Огни
Бартольд В.В. Культура мусульманства. – П., 1918 г.
Бартольд В.В. Иран. Исторический обзор. Соч. т.7,
Бартольд В.В. Тюрки: Двенадцать лекции по историй турецких
Бальшаков О.Г. История халифата. Спб., М.: Вост. Лит,
Байпаков К.М. Среневековая городская культура Южного Казахстана и
Бартельс Е.Э. Насир-и-Хосров и исмайлизм. М.: Изд. Вост.
Беленицкий А.М. и др. Средневековый город Средней Азии.
Беляев Е.А. Арабы, ислам и арабский халифат в
Гибб А.Р. Арабская литература. Классический период. Пер. А.Б.Халидова
Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая степь. М.,
Грюнебаум Г.Э. фон. Основные черты арабо-мусульманской культуры. –
Дұға. Құрастырған Қ.Мамашәріпов. – А., 1991 ж.
Жұмағұлов Қ.Т. Проблемы исследования авропейской истории // Историческая
Жұмағұлов Қ.Т. Гуны в истории Евразии ІV-V вв.
Зубов А.Б. История религии. Кн. 1. М., 1997
Зайончковский А. Старейшие арабские хадисы о тюрках. VІІІ-ІХ
Идис Шах. Суфизм. – М.: Клышников, Камаров и
Игнатенко А.А. Ибн Хальдун. – М.: Наука, 1983
Ирмиява Т.Ю. От халифата до блистательной порты. История
Нұртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана. –
Назарбаев Н.А. Идея Евразиского союза и перспективы интеграции
Кляшторный С.Г. Из истории борьбы народов Средней Азии
Крачковский И.Ю. Избранные сочинения в 6-ти томах. –
Касымжанов А.Х. Абу Насыр аль-Фараби. – Алматы: Центр
Кунаев А.М. Аль-Фараби и развитие культуры стран Востока.
Қартабаева Е.Т. Араб-мұсылман мәдениеті және Орталық Азия халықтары
Қартабаева Е.Т. Араб жаулап алулары мәселесіне жаңа көзқарас
Леви-Провонсаль Э. Арабская культура в Испаний. Пер. с
Мец. Адам. Мусульманский Ренессанс (пер. с нем.). –
Остраумов Н.П. Исламоведение. 1. Аравия – колыбель ислама.
Плетнева С.А. Кочевники средневековья. – М.: Наука, 1982
Пигулевская Н.В. История Ирана с древнейших времен до
Прозаров С.М. Из истории религиозно-релитической идеологии в раннем
Стеблева И.В. Развитие тюркских поэтических форм в ХІ
Сагадиев А.В. Очеловеченный мир в философии и искусство
Сайдбаев Т.С. Ислам и общество. М., 1984 г.
Уотт У.М. Влияние ислама на средневековую Европу. Пер.
Тәжікова К. Ислам: дүниетанымғ идеология, саясат. – Алматы:
Таукелев А.Н., Сапаргалиев А.Н. Государственно-правовые взгляды аль-Фараби. –
Тортаев С.Ә. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы. –
Шпенглер О. Закат Европы: очерки морфологии мировой истории.
Фильштинский И.М. История арабов и халифата (750-1517). –
Фролова Е. Раний ислам его социальной сущность и
Халидов А.Б. Ислам и арабский язык // Ислам,
1 Назарбаев Н.А. Идея Евразийского союза и перспективы
2 Африка: взаймодействие культур. Отв. ред. Р.Н.Исмагилова. –
1 Прозоров С.М. Из истории религиозно-политической идеологии в
2 Қартабаева Е. Орталық Азия халықтарының араб-мұсылман мәдениетіндегі
1 Байпаков К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана
2 Жумагулов К.Т. Гунны в истории Евразии ІV-V
Игнатенко А.А. Ибн Хальдун. – М.: Наука, 1983.
2 Очерки истории арабской культуры V-ХV вв. –
3 Питнева С.А. Кочевники средневековья. – М.: Наука,
1 Жумагулов К.Т. Проблемы исследования Евразийской истории //
2 Босворт К.Э. Мусульманские династии (Справочник по хронологиии
3 Мец Адам. Мусульманский Ренессанс (пер. с нем.).
4 Грюнебаум Г.Э. фон. Основные черты арабо-мусульманской культуры.
5 Уотт У.М. Влияние ислама на средневековую Европу.
1 Уотт У.М. Влияние ислама на средневековую Европу.
2 Нуртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана.
3 Қартабаева Е.Т. Араб жаулап алулары мәселесіне жаңа
4 История ат-Табари. (Избранные отрывки). Пер. с араб.
1 ал-Балазури, Ахмад ибн Йахийа ибн Джабир. Завоевание
2 Наршахи Мухаммед. История Бухары (пер. с перс.).
3 Бейхаки Абу-л Фазл. История Ма’суда (1030-1041). Пер.с
4 Коран. Пер.с араб. акад. И.Ю.Крачковского. – М.:
5 Мұхаммед пайғамбарымыздың хадистері. Ауд. Н.Қазыбеков, Ред. О.Сәрсенбаев,
6 Әл-Фараби. Философские трактаты. – Алма-Ата: Наука, 1970.
7 Махмұт Қашқари. Түрік сөздігі. 3 томдық. Ауд.,
8 Жумагулов К.Т. Европе к современной постановке и
1 Пигулевская Н.В. История Ирана с древнейшиз времен
1 Али Хіммет Берки, Осман Кескіоғлу. Соңғы пайғамбар
2 Дұға. Құрастырған Қ.Ламашәріпов. – Алматы, 1991. –
3 Ислам энциклопедиясы. Алматы, 1998. – 125 бет.
1 Қартабаева Е.Т. Араб-мұсылман мәдениеті және Орталық Азия
2 Зубов А.Б. История религий. Кн. 1. М.,
3 Фон-Грюнебаум Г.Э. Основные черты арабо-мусульманской культкры. М.,
4 Беленицкий А.М. и др. Средневековой город Средней
5 Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая степь.М.,
1 Али Хіммет Берки, Осман Кескіоглұ. Соңғы пайғамбар
1 Бартольд В.В. Ислам. Общий очерк. – Петроград:
1 Қазақстан тарихы. Том 1. Алматы: Атамұра, 1996.
2 История ат-Табари. Ташкент, 1987. – 19 с.
1 Зайончковский А. Старейшие арабские Хадисы о тюрках
2 Құран Кәрім. Қазақша мағына және түсінігі. Аударған:
3 Стеблева И.В. Развития тюркских поэтических форм в
4 Нұртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана.
5 История ат-Табари (Изб. отрывки) Пер. с араб.
1 Қашқари М. Түбі бір түркі тілі (Диуани
2 Ибн әл-Араби. Меканские откровение (Аль-Футухат аль-Маккийя). Пер.
3 Кляшторный С.Г. Из истории борьбы народов Средней
1 Бейхаки, Абу-л Фазл. История Ма’суда (1030-1041). Пер.
2 Қазақстан тарихы. Очерктер. Алматы: Дәуір, 1994. –
3 Вяткин М. Очерки истории Казахской ССР. М.:
4 Астроумов Н.П. Исламоведение. 1. Аравия – колыбель
5 Тәжікова К. Ислам: дүниетаным, идеология, саясат. Алматы:
1 Халидов А.Б. Ислам и арабский язык //
2 Беленицкий и др. Средневековой город Средней Азии.
3 История ат-Табари. Изб. отрывки. Т., 1987. –
1 Агаджанов С.М. Кипчаки в истории средневекового Казахстана.
2 Бартольд В.В. Тюрки: Двенадцать лекции по истории
1 Сайдбаев Т.С. Ислам и общество. – М.:
2 Касымжанов А.Х. Абу Наср аль-Фараби. – Алматы:
3 Бартольд В.В. Культура мусульманства. – П., 1918.
4 Тәжікова К. Ислам: дүниетаным, идеология, саясат. –
1 Агаджанов С.Г. Огузский племена Средней Азий ІХ-ХІІІ
2 Беленицкий А.М. и др. Средневековой город Средней
3 Фролова Е. Раний ислам, его социальная сущность
1 Шпенглер О. Закат Европы: Очерки морфологии мировой
2 Махмұт Қашқари. Түрік сөздігі. 3 томдық. Ауд.,
1 Мец Адам. Мусульманский Ренессанс (пер. с. нем.)
2 Крачковский И.Ю. Избранные сочинения. В 6-ти томах.
1 Кунаев А.М. Аль-Фараби и развитие культуры стран
2 Сагадеев А.В. Очеловеченный мир в философии и
1 Қазақ даласының ойшылдары. ІХ-ХІІ ғғ. – Алматы:
2 Таукелев А.Н., Сапаргалиев А.Н. Государственно-правовые взгляды аль-Фараби.
1 Бартольд В.В. Иран. Исторический обзор. Соч. Т.7.
2 Вамбери А. Очерки Средней Азии. – М.:
36
Араб мемлекеті туралы
Араб мемлекетінің құрылуы
Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы және дінмен бірге келген тарихи білім
Көне түріктердің діні, наным-сенімдері және салт-дәстүрлері
VІІ – Х ғасырлардағы түркілердіің соғдылармен және ирандықтармен байланысы
Араб халифаты, араб халифатының құрылуы
Ислам және қазақтардың әдет - ғұрыптары
Шығыс түріктерінің Түргештерге жорықтары
Ислам дінінің қалыптасып, араб тайпаларының бірігуі
Түркі халықтары арасында ислам дінінің таралуы