Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
І тарау. Араб мемлекетінің құрылуы 9
ІІ тарау. Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы 16
ІІІ тарау. Араб жаулап алушылығының Орта Азияға тигізген әсері
ҚОРЫТЫНДЫ 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
Зерттеулер: 34
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. ХХ ғасырдың 90-жылдарынан бергі уақыт әлемінің жекелеген
Әр түрлі деңгейдегі интеграциялану, атап айтқанда, Орталық Азия, Евразия
Қазіргі таңдағы халықаралық байланыстардың барынша кеңеюі, интеграциялану мен ғаламданудың
Мәдениеттің өзара ықпалдастығы – өзара қарым-қатынасқа түскен халықтардың дамуына
Халықтар арасындағы мұндай байланыс орта ғасырларда, негізінен, әр түрлі
Орта ғасырлардағы мұсылман елдеріндегі бұрын-соңғы болып көрмеген аса зор
Мұсылмандық ренессанс мәселесі әлі күнге дейін толық шешімін таппаған,
Аравия түбегінде VІІ ғасырдың 20-жылдарында діни реформатор Мұхаммед пайғамбарымыздың
Араб-мұсылман өркениетінің тарихы сияқты, оның таралуына ықпал еткен факторлардың
Оның тарихи циклдар туралы теориясы бойынша баяу климатты елдерде
Ибн Халдунның теориясы кейбір зерттеушілердің көшпенділерді жолында кездескеннің бәрін
Осы тұрғыдан алғанда араб жаулап алуларын (араб әскерінің негізгі
Көптеген халықтар (соның ішінде Испаниядағы вестготтар) арабтардың келуін жақсылықтың
Мәселенің зерттелуі деңгейі. Жалпы, араб жаулап алушылығы мәселесі дүниежүзі
Соған қарамастан араб жаулап алушылығы мен исламның орнын, оның
Араб жаулап алушылығы мен оның Иран, Орта Азия, т.б.
Бітіру жұмысының деректік негіздері. Бітіру жұмысын жазу барысында түрлі
Бітіру жұмысын жазуда Батыс пен Шығыстың өзара ықпалдастығы, еуразиялылықтың
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Бітіру жұмысын жазудағы алға қойған
Мұхаммед пайғамбар негізін салған ислам дінінің күшімен біріккен араб
Арабтардың Орта Азияны жаулап алу жолдарын көрсету;
Араб жаулап алушылығының Орта Азияға тигізген ықпалын анықтау;
Араб-мұсылман мәдениетінің Орта Азия халықтарына рухани, материалдық, мәдениетіне тигізген
Бітіру жұмысының мерзімдік шегі. Негізінен біз VІІ-Х ғғ. кезеңін
Бітіру жұмысының құрылымы. Кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер
І тарау. Араб мемлекетінің құрылуы
Ұлан-ғайыр Аравия түбегінің көлемі 3 млн. км2. Ол шөл
Қолөнер, егіншілік Аравияның оңтүстік-батысында, Иеменде жақсы дамыды. Иеменнің ертерек
Үндістаннан теңіз арқылы әкелінген товарлар Иеменде түсіріліп, түйелерге артылып
Аравияның батысындағы Хиджаз облысында Иеменнен Сирияға баратын жолда үлкен
V-І ғасырларда арабтар елінде алғашқы қауымдық құрылыспен қатар, құлдық
Арабтардың жеке топтары біздің заманымызға дейін-ақ көршілес Палестина, Сирия
Біздің заманызға дейінгі І ғасырда арабтар Египетке де қоныс
Шонжар арабтар көршілес бай елдерді – Сирияны, Египетті, Иранды
Бірігуге араб көпестері де ынталы болды. Өйткені, VІІ ғасырдың
1853 жылы К.Маркстің Ф.Энгельске жазған хатында “Могамет уақытында Европадан
Сауда барған сайын нашарлай берді: көпес керуендері Қызыл теңіз
Араб тайпаларын біріктіріп, көршілес бай елдерді басып алу үшін
Мұхаммед пайғамбар 570 (571) – 632 жылдары өмір сүрген.
Төрт жасына дейін сүтанасы Халиманың бауырында болды. Содан соң
Жиырма бес жасында Хұбайлиз қызы Хадиша–Кубра анамызға (Аллаға сыйынушылар
Мұхаммед пайғамбарымызға Алла тағала атынан кәрімнің уағыздарын біртіндеп төбе
“Мұхаммед пайғамбарымыздың тірі кезінде Алла тағаланың сөзі қағаз бетіне
Өз уағызын 610 жылы бастаған Мұхаммед пайғамбар 622 жылы
Айша – Мұхаммед пайғамбардың сүйікті әйелі. Оған тоғыз жасында
Осыдан 4 ғасыр бұрын, яғни VІІ ғасыр басында Мұхаммед
Бұл жайлы Зубов былай дейді: “Арабтар Мұхаммед пайғамбардың уағызын
Артта қалған көшпелі және жартылай отырықшы тайпалар ғалымдардың, философтарды,
Г.Э.Фон Грюнебаумның сөздері бойынша: “Мұсылман діні – өзінің қайталанбас
Таяу Шығыстағы елдердің басым бөлігі мұсылмандарға “тез және бейбіт”
Гумилевтің көзқарасы бойынша мұсылманға дейінгі Хорезмді “қартайған және шаршаған”
Ислам діні мұқтаждықтағы адамзатқа нелер әкелгенін және Хазірет Мұхаммед
Испания мен оңтүстік Францияда сұлтандық дау-шардан туған саяси алқымдасуы
Бизанс бұрынғы тарихи даңқынан мақұрым, күңгірт күйде еді. Шығыс
Азияға келсек, ол да Европадан қалыспайтын. Тілдер мен ой-пікірдің
Азияның солтүстігі ол кезде белгісіз болатын. Иран болса Бизанспен
Африкада ромалықтар мен гректер Мысырды тонып, осы байырғы мәдениет
Мұхаммед пайғамбар арабтарды бір ғанав құдайға табынуға өзара жауласуды
Арабтардың жаулап алу алғышарты VІ-VІІ ғғ. Араб қоғамындағы әлеуметтік-экономикалық
Олар негізінен түйе және ешкі, аздаған қой және жылқы
Кеңес ғалымдарының ішінде араб қоғамының әлеуметтік-экономикалық дамуы жайлы екі
Басқа кеңес ғалымдарының ойынша (Н.В.Пигулевская, т.б.) араб қоғамында жаулап
Бірінші халиф Абу Бәкір Аравияның толқуларын басып, ішкі іспен
VІІ ғ. бірінші жартысында араб әскері Византияның, парсылықтардан ерекшеленді.
Араб әскері жаяу және солтүстік атты әскерден құралды, бірақ
Араб әскері өздерінің қарулануы жағынан Византия және парсы әскерінен
Араб жаулап алушылығын Иран және Византия мемлекеттерінің әскери және
Араб жаулап алушылығы ол кезде қоршаған дүние жүзіне құлақ
Халифаттағы барлық жер әуелде халифаттың меншігі болып есептелді. Ол
Халифатта тұтқындар еңбегі де кеңінен пайдаланылды. Олар кен қазу
Бастапқыда халифат ішіндегі әрбір ел өз бетінше, бұрынғы қалпымен
ІІ тарау. Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы
Араб халифатының Аравия түбегінде VІІ ғасырдың 20-жылдарында діни реформатор
Мәселе тек бұл мемлекеттің өмірінің ұзақтығында немесе өзінің көлемі
Мұсылман дәуірінде Шығыс елдерде мәдениет пен ғылымның орасан зор
Бұл мемлекетте Ұлы македондық Александр заманынан кейін алғаш рет
Осындай араб мәдениетінің ықпалына түскен аймақтардың ішінде Иран жерін
Араб халқының V ғасырда ислам дінін тарату мақсатында Орта
Арабтардың жаулап алуы басталған қарсаңында Орта Азия мен Қазақстан
Арабтар 705 жылы шапқыншылықтар тактикасынан Әмударияның шығыс жағындағы аймақ
712 жылы Кутейба хорезмшах пен бұхархудат әскерлерімен бірге Самарқандқа
Соғдылықтар мен түріктердің қарым-қатынасы әрқашан тең болмады. Бұл қарым-қатынас
Ат-Табари еңбегінде түрік қағанының Гурекке айтқан сөзінен үзінді келтіріледі.
Түріктердің Мауреннаһр халқымен бірге арабтарға қарсы күреске қатысуының себептерін
Түріктердің Мауреннаһр жерінде арабтарға қарсы күреске қатысуының әр түрлі
Алайда, көп жағдайда түріктердің соғдыларға көмегі ешқашан ақы-пұлсыз да
Түріктер мен Орта Азиялықтардың арабтармен күресі жөнінде сөз болғанда,
Арабтарға қарсы күрес жүргізуде Жетісуда Батыс түрік қағандығының мұрасын
Алайда, бұл мемлекетте ішкі бірлік болмайды. Түргеш қағандығының ішкі
Айлакер елші және тамаша қолбасшы Сұлық екі майданда бірдей
746 жылы Жетісу жеріне Алтай мен Тарбағатайдан қарлұқтар келіп
Талас шайқасынан кейін еркіндік сүйгіш түріктер (қарлұқтар) өздеріне қауіп
VІІІ ғасырдың екінші жартысы қауырт тарихи оқиғаларға, көтерілістер мен
Араб тарихшылары Фарабтың, Испиджабтың және Шаштың арабтар үшін ең
ІХ ғасырдың бас кезінен араб халифатының бұрынғы саяси бірлігі
Араб жаулап алушылығы тек сыртқы фактор болып қана қойған
ІІІ тарау. Араб жаулап алушылығының Орта Азияға тигізген әсері
Орта Азияның толық жүз жыл тарихы араб жаулап алушылығымен
Жаулап алушылықтың салдары көшпенділердің әдеттегі шабуылы секілді емес, терең
Көшпелі-жаулап алушылар Орта Азияның экономикалық дамуына, сонымен қатар әлеуметтік
Бірақта Орта Азияда арабтардың пайда болуы олардың қоғамдық, әлеуметтік-экономикалық
Арабтардың Таяу Шығыс пен Орта Азияны жаулап алуының бірқатар
Араб жаулап алушылғы қала қарым-қатынасын өзгертті және олардың әлеуметтік-экономикалық,
Х ғасырдың басында Хорасан мен Мауреннаһр пайда болған медреселер
Соңғы жылдардағы тарих ғылымының жетістіктері арабтардың көне замандардан-ақ өркениетті
Қазіргі таңдағы ғылым дамуының жетістіктері арабтарды тек көшпенді, тағы
Сондай-ақ Орта Азияға келмес бұрын арабтар көне шығыстық өркениетті
Жауынгер арабтардың соңынан үнемі қалалық араб жүріп отырды, –
Мұсылман дінінің таралуымен Орта Азияны мекендеген халықтар тән тазалығына
Біз қарастырып отырған дәуірде Орта Азия халықтарының саудағы деген
Мұсылман қоғамының бүкіл қаймағы (элита) – Мұхаммед пайғамбардың барлық
Ислам, шынында да, саудаға және саудагерлерге оң көзбен қарағаны
VІІІ ғ. басында бүкіл Орта Азияны арабтар жаулап алып,
Арабтар Орта Азияны жаулап алғанға дейін-ақ бұл аймақты отарлай
Араб тілінің қолданылуы одан әрі кеңеюі аббасилер билігі дәуірінде
Әрбір мұсылман өз зердесіне орай араб тілін үйренуге міндетті,
Араб тілінің кезінде түркі тілдеріне тигізген әсері мол болған
Орта Азиядан шыққан ортағасырлық ұлы ғұламалар Әбу Насыр әл-Фараби,
Бұған бір ғана мысал келтірсек те жеткілікті. Отырарда туған
Махмұт Қашқари өзінің атақты еңбегін мұсылман дәуірінде түркі тілі
Сонымен жоғарыда қарастырған мәселелерді қорыта келіп, халифат дәуіріндегі халықтар
Араб үстемдігінің алғашқы дәуірінде халифатқа кіретін барлық халықтар сияқты
Орта ғасырлық араб-мұсылман қоғамдық ойға және философияның қауырт дамуына
Халифатта білімділік ең жоғарғы қасиет деп танылды. Бұны “Ғылымды
Тарих қойнауына неғұрлым тереңдеп енген сайын біз жекелеген тайпалардың,
Дәл осындай бүкіләлемдік тарихи тұлғалардың қатарына ортағасырлық түріктер топырағынан
Андалусия ойшылдары Ибн Туфейль, Ибн Рушид, Маймонидтер өз кезінде
Әл-Фарабидің дүниетанымына синкретизм және әмбебапшылдық тән болды. Оның дүниетанымы
Жеке-тұлғалық дәрежеде ұғынылған өркениеттілік пен діни біртұтастық арқасында мұсылман
Надан санаға “қалалар” (яғни мемлекет, қоғамдастық) бір-бірімен үнемі күресіп,
Әл-Фараби ұсынатын таза исламдық көзқарас бойынша ішкі, рухани келісімге,
Әл-Фараби философиялық көзқарастары ислам тарихының даулы мәселелері, әсіресе, Орталық
Мұсылман дәуіріндегі қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық және мәдени өрлеу түркі тайпаларынан
Қарастырып отырған дәуірде ең жас, күш-қуаты тасып тұрған, қуатты
Түріктер арасында сопыларды ерекше құрметтеу дәстүрі қалыптасады, оларды әр
Орта Азиялық сопылық дәстүрдің қалыптасуына атақты сопы Жүсіп Хамадани
Түркі тайпаларының арасында мұсылман дінін уағыздаған барлық атақты шайқыларға
Орта Азия аймағында исламның осылайша қарқынды түрде насихатталуы өз
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен бітіру жұмысын аяқтай отырып, мынадай тұжырым жасауға болады.
Араб халифаты территориясының геосаяси кеңейтілуі жаңа жерлер мен халықтарды
Бұл территориялардың исламдану процесі баяу жүрді және оның өзінің
Осы тұста Мұхаммед пайғамбар негізін салған ислам діні “қылыштың
Жалпы екі елдің соғысуы, көбінесе халықтар арасындағы соғыс сипатында
Арабтардың жаулап алушылық жорықтары Исламның діни бұйрығынан гөрі, олар
Араб жаулап алушылығы арқылы араб қол астындағы елдер ислам
Ислам және араб мәдениеті Орта Азия халықтарының тұрмысына айтарлықтай
Тарихи тұрғыдан алып қарағанда Орта Азияның араб-мұсылман өркениетіне тартылуы
Араб-мұсылман дәуірі халықтарға соның ішінде, әсіресе ирандықтар мен түріктерге
Түрік-ислам синтезінің қалыптасу уақыты ортаазиялық-хорасандық сопылықтың гүлдену дәуірімен
Орта Азия Мұсылмандық Ренессанс әрекет еткен аймақтардың бірі болды.
Орта Азия Исламның гүлденген өлкесіне айналды. Теология, әдебиет пен
Х ғ. бері қарайғы түркі әдебиетін ислам мәдениетінен бөліп
Орта Азия ғалымдары исламдық ғылымдар саласында жемісті еңбек етіп,
Мұсылман дәуірінде, әсіресе, Х-ХІІ ғасырларда Орта Азияның барлық аймақтарында
Біз қарастырып отырған дәуірде Орта Азия халықтарының саудаға деген
Халифаттың басқа да аймақтары сияқты Орта Азия халықтарына араб
Сонымен, қорыта айтқанда, бұл бітіру жұмысында араб жаулап алушылығы
Бітіру жұмысының нәтижесінде жасалған басты қорытынды – әр түрлі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Деректер:
ал-Балазури. Ахмад ибн Йахийа ибн Джабир. Завоевание Хорасана: Извлеч.
Бейхаки. Абу-л Фазл. История Мас’уда (1030-1041). Пер. с. перс.
Аль-Фараби. Философские трактаты. – Алма-Ата: Наука, 1970 г.
Ибн аль-Араби. Мекканские откровения (ал-Футухат ал-Маккийя). Пер. с араб.
История ат-Табари (Избранные отрывки). Пер. с араб. – Ташкент:
Наршахи, Мухаммед. История Бухары (пер. с перс.). – Ташкент,
Коран. Пер. с араб. Акад. И.Ю.Крачковского. – М.: Изд.
Мұхаммед пайғамбардың хадистері. Ауд.: Н.Қазыбеков. Ред.: О.Сәрсенбаев, Ә.Сәрсенбаев. –
Махмұт Қашқари. Түрік сөздігі. 3 томдық. Ауд., алғы сөін
Құран Кәрім. Қазақша мағына және түсінігі. Аударған: Халифа Алтай.
Хрестоматия по истории Халифата. Сост. Л.И.Надирадзе. М.:
Зерттеулер:
Агаджанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. – Алматы:
Абуов А.П. Мировозрение Ходжа Ахмета Ясави. – А., 1997
Африка: Взаймодействие культур. Отв.ред. Р.Н.Исмагилова. – М.: Наука, 1989
Агаджанов С.Г. Огуские племена Средней Азии ІХ-ХІІІ вв. //
Әли-Хіммет Берки. Осман Кескіоғұ. Соңғы пайғамбар Хазірет Мұхаммедтің өмірбаяны.
Бартольд В.В. Ислам. Общий очерк. – Петроград: Огни Петрограда,
Бартольд В.В. Культура мусульманства. – П., 1918 г.
Бартольд В.В. Иран. Исторический обзор. Соч. т.7,
Бартольд В.В. Тюрки: Двенадцать лекции по историй турецких народов
Бальшаков О.Г. История халифата. Спб., М.: Вост. Лит, 2000.
Байпаков К.М. Среневековая городская культура Южного Казахстана и Семиречья
Бартельс Е.Э. Насир-и-Хосров и исмайлизм. М.: Изд. Вост. лит.,
Беленицкий А.М. и др. Средневековый город Средней Азии. Л.,
Беляев Е.А. Арабы, ислам и арабский халифат в раннем
Гибб А.Р. Арабская литература. Классический период. Пер. А.Б.Халидова и
Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая степь. М., 1989
Грюнебаум Г.Э. фон. Основные черты арабо-мусульманской культуры. – М.:
Дұға. Құрастырған Қ.Мамашәріпов. – А., 1991 ж.
Жұмағұлов Қ.Т. Проблемы исследования авропейской истории // Историческая наука
Жұмағұлов Қ.Т. Гуны в истории Евразии ІV-V вв. //
Зубов А.Б. История религии. Кн. 1. М., 1997 г.
Зайончковский А. Старейшие арабские хадисы о тюрках. VІІІ-ІХ вв.
Идис Шах. Суфизм. – М.: Клышников, Камаров и Ко,
Игнатенко А.А. Ибн Хальдун. – М.: Наука, 1983 г.
Ирмиява Т.Ю. От халифата до блистательной порты. История мусульманского
Нұртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана. – Алматы:
Назарбаев Н.А. Идея Евразиского союза и перспективы интеграции //
Кляшторный С.Г. Из истории борьбы народов Средней Азии против
Крачковский И.Ю. Избранные сочинения в 6-ти томах. – М.-Л.:
Касымжанов А.Х. Абу Насыр аль-Фараби. – Алматы: Центр аль-Фараби,
Кунаев А.М. Аль-Фараби и развитие культуры стран Востока. –
Қартабаева Е.Т. Араб-мұсылман мәдениеті және Орталық Азия халықтары өміріндегі
Қартабаева Е.Т. Араб жаулап алулары мәселесіне жаңа көзқарас //
Леви-Провонсаль Э. Арабская культура в Испаний. Пер. с франц.
Мец. Адам. Мусульманский Ренессанс (пер. с нем.). – М.:
Остраумов Н.П. Исламоведение. 1. Аравия – колыбель ислама. –
Плетнева С.А. Кочевники средневековья. – М.: Наука, 1982 г.
Пигулевская Н.В. История Ирана с древнейших времен до конца
Прозаров С.М. Из истории религиозно-релитической идеологии в раннем халифате
Стеблева И.В. Развитие тюркских поэтических форм в ХІ веке.
Сагадиев А.В. Очеловеченный мир в философии и искусство мусульманского
Сайдбаев Т.С. Ислам и общество. М., 1984 г.
Уотт У.М. Влияние ислама на средневековую Европу. Пер. с
Тәжікова К. Ислам: дүниетанымғ идеология, саясат. – Алматы: Қазақстан,
Таукелев А.Н., Сапаргалиев А.Н. Государственно-правовые взгляды аль-Фараби. – Алма-Ата:
Тортаев С.Ә. Орта ғасырлардағы Шығыс елдерінің тарихы. – А.,
Шпенглер О. Закат Европы: очерки морфологии мировой истории. Т.
Фильштинский И.М. История арабов и халифата (750-1517). – М.:
Фролова Е. Раний ислам его социальной сущность и историческая
Халидов А.Б. Ислам и арабский язык // Ислам, религия,
1 Назарбаев Н.А. Идея Евразийского союза и перспективы интеграции
2 Африка: взаймодействие культур. Отв. ред. Р.Н.Исмагилова. – М.:
1 Прозоров С.М. Из истории религиозно-политической идеологии в раннем
2 Қартабаева Е. Орталық Азия халықтарының араб-мұсылман мәдениетіндегі орны
1 Байпаков К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
2 Жумагулов К.Т. Гунны в истории Евразии ІV-V вв.
Игнатенко А.А. Ибн Хальдун. – М.: Наука, 1983. 102
2 Очерки истории арабской культуры V-ХV вв. – М.:
3 Питнева С.А. Кочевники средневековья. – М.: Наука, 1982.
1 Жумагулов К.Т. Проблемы исследования Евразийской истории // Историческая
2 Босворт К.Э. Мусульманские династии (Справочник по хронологиии и
3 Мец Адам. Мусульманский Ренессанс (пер. с нем.). –
4 Грюнебаум Г.Э. фон. Основные черты арабо-мусульманской культуры. –
5 Уотт У.М. Влияние ислама на средневековую Европу. Пер.
1 Уотт У.М. Влияние ислама на средневековую Европу. Пер.
2 Нуртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана. Алматы:
3 Қартабаева Е.Т. Араб жаулап алулары мәселесіне жаңа көзқарас
4 История ат-Табари. (Избранные отрывки). Пер. с араб. –
1 ал-Балазури, Ахмад ибн Йахийа ибн Джабир. Завоевание Хорасана:
2 Наршахи Мухаммед. История Бухары (пер. с перс.). –
3 Бейхаки Абу-л Фазл. История Ма’суда (1030-1041). Пер.с перс.
4 Коран. Пер.с араб. акад. И.Ю.Крачковского. – М.: Изд.
5 Мұхаммед пайғамбарымыздың хадистері. Ауд. Н.Қазыбеков, Ред. О.Сәрсенбаев, Ә.Сәрсенбев.
6 Әл-Фараби. Философские трактаты. – Алма-Ата: Наука, 1970.
7 Махмұт Қашқари. Түрік сөздігі. 3 томдық. Ауд., алғы
8 Жумагулов К.Т. Европе к современной постановке и трактовке
1 Пигулевская Н.В. История Ирана с древнейшиз времен до
1 Али Хіммет Берки, Осман Кескіоғлу. Соңғы пайғамбар хазірет
2 Дұға. Құрастырған Қ.Ламашәріпов. – Алматы, 1991. – 7-бет.
3 Ислам энциклопедиясы. Алматы, 1998. – 125 бет.
1 Қартабаева Е.Т. Араб-мұсылман мәдениеті және Орталық Азия халықтары
2 Зубов А.Б. История религий. Кн. 1. М., 1997.
3 Фон-Грюнебаум Г.Э. Основные черты арабо-мусульманской культкры. М., 1981.
4 Беленицкий А.М. и др. Средневековой город Средней Азии.
5 Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая степь.М., 1989.
1 Али Хіммет Берки, Осман Кескіоглұ. Соңғы пайғамбар хазірет
1 Бартольд В.В. Ислам. Общий очерк. – Петроград: Огни
1 Қазақстан тарихы. Том 1. Алматы: Атамұра, 1996. –
2 История ат-Табари. Ташкент, 1987. – 19 с.
1 Зайончковский А. Старейшие арабские Хадисы о тюрках VІІІ-ХІ
2 Құран Кәрім. Қазақша мағына және түсінігі. Аударған: Халифа
3 Стеблева И.В. Развития тюркских поэтических форм в ХІ
4 Нұртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана. Алматы:
5 История ат-Табари (Изб. отрывки) Пер. с араб. Ташкент:
1 Қашқари М. Түбі бір түркі тілі (Диуани лұғат-ат
2 Ибн әл-Араби. Меканские откровение (Аль-Футухат аль-Маккийя). Пер. с
3 Кляшторный С.Г. Из истории борьбы народов Средней Азии
1 Бейхаки, Абу-л Фазл. История Ма’суда (1030-1041). Пер. с
2 Қазақстан тарихы. Очерктер. Алматы: Дәуір, 1994. – 448
3 Вяткин М. Очерки истории Казахской ССР. М.: Госполитиздат,
4 Астроумов Н.П. Исламоведение. 1. Аравия – колыбель ислама.
5 Тәжікова К. Ислам: дүниетаным, идеология, саясат. Алматы: Қазақстан,
1 Халидов А.Б. Ислам и арабский язык // Ислам.
2 Беленицкий и др. Средневековой город Средней Азии. Л.,
3 История ат-Табари. Изб. отрывки. Т., 1987. – 815-816
1 Агаджанов С.М. Кипчаки в истории средневекового Казахстана. Алматы:
2 Бартольд В.В. Тюрки: Двенадцать лекции по истории турецких
1 Сайдбаев Т.С. Ислам и общество. – М.: Наука,
2 Касымжанов А.Х. Абу Наср аль-Фараби. – Алматы: Ценрт
3 Бартольд В.В. Культура мусульманства. – П., 1918. –
4 Тәжікова К. Ислам: дүниетаным, идеология, саясат. – Алматы:
1 Агаджанов С.Г. Огузский племена Средней Азий ІХ-ХІІІ вв.
2 Беленицкий А.М. и др. Средневековой город Средней Азии.
3 Фролова Е. Раний ислам, его социальная сущность и
1 Шпенглер О. Закат Европы: Очерки морфологии мировой истории.
2 Махмұт Қашқари. Түрік сөздігі. 3 томдық. Ауд., алғы
1 Мец Адам. Мусульманский Ренессанс (пер. с. нем.) –
2 Крачковский И.Ю. Избранные сочинения. В 6-ти томах. –
1 Кунаев А.М. Аль-Фараби и развитие культуры стран Востока.
2 Сагадеев А.В. Очеловеченный мир в философии и искусстве
1 Қазақ даласының ойшылдары. ІХ-ХІІ ғғ. – Алматы: Ғылым,
2 Таукелев А.Н., Сапаргалиев А.Н. Государственно-правовые взгляды аль-Фараби. –
1 Бартольд В.В. Иран. Исторический обзор. Соч. Т.7. –
2 Вамбери А. Очерки Средней Азии. – М.: Изд.
3
Араб мемлекеті туралы
Араб мемлекетінің құрылуы
Арабтардың Орта Азияны жаулап алуы және дінмен бірге келген тарихи білім
Көне түріктердің діні, наным-сенімдері және салт-дәстүрлері
VІІ – Х ғасырлардағы түркілердіің соғдылармен және ирандықтармен байланысы
Араб халифаты, араб халифатының құрылуы
Ислам және қазақтардың әдет - ғұрыптары
Шығыс түріктерінің Түргештерге жорықтары
Ислам дінінің қалыптасып, араб тайпаларының бірігуі
Түркі халықтары арасында ислам дінінің таралуы