Жергілікті бюджеттердің салықтық түсімдерінің түсуін талдау
Мазмұны
Кіріспе...........................................................................................................................3
1 Салық жүйелерінің қызмет етуінің теориялық негіздері...................................5
1.1Салық жүйесі туралы түсінік,оның құрылымы және қызмет ету механизмі.5
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму кезеңдері.....................12
1.3 Салық түрлері, салықтық қатынастар және салық органдары..................
1.4 Салық жүйелерінің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесі...............................19
2 Қазақстан Республикасы салық жүйесініңінің қызмет ету жағдайына талдау..........................................................................................................................30
2.1 Салықтық төлемдер – мемлекеттік бюджет кірістерінің
2.2 Салық қызметі органдарының бақылау – экономикалық қызметіне талдау.........................................................................................................................37
2.3 Әлеуметтік-экономикалық дамуға салық жүйесін реформалаудың тигізетін әсерін бағалау................................................................................................................................52
3 Қазақстан Республикасында салық жүйесін жетілдіру жолдары..................60
3.1 Салық жүйесінің реформалаудың жолдарын жетілдіру бағыттары..............60
Қорытынды.................................................................................................................66
Әдебиеттер тізімі.......................................................................................................68
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Салық жүйесі – бұл әлеуметтік-саяси, экономикалық шарттардың
Бюджетте қарастырылған шаралардың үздіксіз қаржыландыру республикалық және жергілікті
Бірақ, өкінішке орай, тәжірибеде жеке және заңды тұлғалар
Осының барлығы салық салынатын базаны азайтып жіберуге және
Сондықтан, бұл курстық жұмыс салық жүйесі мен салық жүйесінің
Дипломдық жұмыстың тақырыпты зерттеу міндеті –
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде салық жүйесінің мәні мен құрылымы
Екінші бөлімде 2004–2011жылдардағы ҚР-ның салық жүйесінің қызмет
Үшінші бөлімде ҚР-да салық жүйесін жетілдіру
Диплом жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесінің қызмет
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, диплом жұмысының мазмұнын және
- салық жүйесінің экономикалық мәнін сипаттау;
- Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму кезеңдерін анықтау;
- салық жүйелерінің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін
- мемлекеттік бюджетке салық түсімдерінің түсуіне талдау жасау;
- Әлеуметтік-экономикалық дамуға салық жүйесін реформалаудың тигізетін әсерін
- салық жүйесін реформалаудың жолдарын жетілдіру бағыттары бойынша
Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының салық жүйесі болып табылады.
Зерттеу пәні. Салық жүйесінің қызмет етуімен байланысты жүргізіліп отырған
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу барысында әлемдік экономикалық
Ақпараттық база ретінде ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР Үкіметінің қаулылары,
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Салықтық жүйесінің теориялық және практикалық
Жұмыстың практикалық маңызы мемлекеттік және өңірлік деңгейлерде басқарушылық шешімдерді
Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
1 Салық жүйесінің қызмет етуінің теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесі туралы түсінік,оның құрылымы және қызмет
Салық жүйесі – салықтар, оларды белгілеу, қолдану, төлеу және
табыстар тең болса, оған салынатын салық мөлшерлері де тең
салық мөлшері барлық кәсіпорындарға, меншік формасына, қызмет түріне қарамастан
кешенді жүйеде салық салу әдістері тиімді қолдану керек;
жүйеде салық жеңілдіктері болады;
салық ерікті емес, нақты анықталған болу қажет, төлеу мерзімі,
әрбір салық салық төлеушіге ыңғайлы уақытта және тәсілмен алыну
салықты минимумнан жоғары болған кезде ғана төлеу керек, яғни
салық жеңілдіктері экономикалық саясаттың стратегиялық бағыттарына негізделеді;
салық жүйесі заңды түрде бекітіледі;
салық жүйесінің тұрақты болғаны тиімді;
Бұл принциптердің бұзылуы салықтардың ауыртпалығына, инвестициялық процестердің тежелуіне, қоғамдық
Төлеуші – салықты төлеу міндеттемесін атқаратын жеке
Салық салу объектісі – табыс, жер рентасы, мүлік т.
Салық салу бірлігі – салықты есептеуде негізге алынатын
Салық салынатын табыс – бір салық төлеушіден алынатын жалпы
Салық жеңілдігі – салықтық ауыртпашылықтың азаюы.
Салық санкциясы – салық заңнамасын бұзған жағдайда, салық ауыртпалығының
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізгі екі қызметті
салықтар;
салықтық қатынастар;
салық қызметі органдары.
Салық жүйесін белгілі бір кешен ретінде қарастыратын болсақ,
заңдық және нормативтік база;
салықтарды құру мен салық салу әдістері;
салықтық бақылау түрлері мен нысандары;
ұйымдар.
Қазақстан Республикасының салық жүйесіне тоқталсақ, салық жүйесі Қазақстан Республикасының
Сурет 1 Бюджетке төленетін міндетті төлемдер түрлері
салықтар;
алымдар ( мемлекеттік тіркеуге алғаны үшін );
төлемақылар;
мемлекеттік баж;
кедендік төлемдер.
Әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын салық жүйесін құру принциптерін
салық жүйесінің қарапайымдылығы, салық салу нысанын анықтайтын жағдайда салық
салық жүйесінің бейтараптылығы, салық жүйесі мемлекетті қолдап, салық төлеушілерді
салық жүйесінің тиімділігі, салықтарды белгілеу, оның төленуін қамтамасыз ету
сызықтық пропорционалды салықтарды қолдану;
салық жүйесінің ашықтығы немесе салыстырмалылығы, экономикалық қатынастар бойынша елдің
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің жиынтығы, олардың құрылу әдістері
Сурет 2 Салық жүйесінің атқаратын қызметтері
Салық төлеушілердің мемлекет алдындағы міндеттерін бейнелейтін салықтардың фискалды қызметі
Салықтардың реттеушілік қызметі мемлекеттің салық төлеушілер алдындағы қызметін бейнелей
Салық жүйесінің бақылаушылық, қайта үлестірушілік және ынталандырушы қызметтерін жүзеге
Салық жүйесінің аталған қызметтері салық саясаты, салық ставкалары
Салық жүйесі «Бұл салық төлеушілердің және мемлекеттің мүдделерін қамтамасыз
салық қатынастарын еттейтін заңдық және нормативтік база;
салықтар және басқа міндетті төлемдерді алу әдістері, салық салудың
салықтық бақылау жүргізудің түрлері және формалары (салықтық есептемеге камералдық
салықтар және басқа міндетті төлемдерді алу қызметтеріне енетін ұйымдар,
Салық жүйесінің экономикалық мәні олардың мазмұнымен тығыз байланысты. Салық
Салықтардың функциялары әр экономист әр түрлі пікірлер айтады. Мұны
Қазіргі таңда, салық жүйесі қанша функция атқарса да оның
Атап айтсақ:
фискалдық функциясы арқылы салықтардың басты міндеті жүзеге асырылып, мемлекет
қайта бөлу функциясы арқылы әртүрлі меншік нысанындағы субъектілер табысының
реттеушілік функциясы салық түрлері, элементтері, салық менеджменті тәрізді құралдар
Осы түсініктер арқылы салықтық реттеу дегеніміз - салық
Салықтық реттеудің негізі- салықтық міндеттемелерді орындау барысында жедел араласудың
Бұл құралдар тиімді қызмет жасауы үшін қаржыландыру, несиелеу, жоспарлау
Сурет 3 Салықтық реттеудің негізгі басты мақсаттары
Салықтық реттеудің нақты көздейтін екі мақсаты бар:
біріншіден, халық пен шаруашылық жүргізуші субъектілер
табысының бір бөлігін мемлекет үлесіне алу;
екіншіден рыноктық экономиканың мемлекеттік реттеу жүйесін
қамтамасыз ету.
Сондықтан салықтық реттеу бір жағынан, жиынтық сұранысқа әсер ету
Микроэкономикалық деңгейде салықтық реттеу салықтарды енгізу немесе алып тастау,
Макроэкономикалық деңгейде салықтық реттеу арқылы экономиканың басым бағыттарының дамуына,
Ынталандыру функциясы көптеген ғылыми әдебиеттерде реттеушілік функциясының ішкі функциясы
Соған орай, ынталандыру функциясын салықтың дербес функциясы ретінде қарастырған
Соның қорытындысында, кәсіпкер үшін салықтың ынталандырушы қызметінің тиімділігін үш
кәсіпкерлік субъектісі экономикалық дербестікке ие болады;
өзге шаруашылық жүргізуші субъектілер сияқты экономикалық тең
құқылыққа қол жеткізеді;
баға белгілеу еркіндігіне ие болады.
Салықтың ынталандырушы қызметінің мемлекет үшін тиімділігі - ең алдымен
Салық механизмі - салықтың ұйымдық—құқықтық нормалары мен басқару әдістерінің
Салық механизмі – бұл ұйымдық-экономикалық категория ретінде осы ұғымды
1. салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және
әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
салықтан жиналған түсімнен оны жинауға кеткен шығын аз болуға
Бұл принциптерді пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты азайтты, бұл процеске
Салық салудың қазіргі халықаралық принциптері мыналар:
1. Қарапайымдылық принципі. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті
- салық түрлері өте көп болмай, нақты да дәлелді
- бір салық түріне бірыңғай салық ставкасын белгілеу қажет;
- салық салуобъектісін, салық салынатын табысты немесе айналымды анықтау
- салық жеңілдіктері не үшін беріледі, оған қандай негіздер
- салық төлеуде, салықты табыс көзінен, яғни төлем жүргізілген
2. Әділеттілік принципі. Салық жүйесінде әділеттілік принципі тікелей
Тікелей әділеттілік принципі – салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
Көлденең әділеттілік принципі – тиісті жағдайда бірыңғай салық төлеушіге
3. Салыстыру принципі. Бұл принцип бойынша салық ставкаларын бекіткен
4. Салықтардың анықтылығы – алдын ала белгіленген шарттар мен
5. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды
Сурет 4 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қағидалары.
Салық төлеуші салық заңына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемде
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму кезеңдері
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасып, дамуы бірнеше кезеңге бөліп
Сурет 5 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму кезеңдері
1-кезең- 1992-1995 ж.ж: Қазақстан Республикасының салық
жүйесінің «іргетасы» қаланды;
2-кезең - 1995-1999 ж.ж: Қазақстанның салық жүйесін жетілдірудің
кешенді шаралары жүргізілді;
3-кезең- 1999-2001 ж.ж: Қазақстан Республикасының салық жүйесін
одан әрі жетілдіру жұмыстары іске асырылды;
4-кезең - 2001 жылдан қазіргі кезге дейін: 2001 жылы
Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі қолданыстағы Салық Кодексі қабылданып, ол
Салық жүйесі - күрделі қаржы салымын ынталандыру механизмінің құрамдас
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің негізі 1991 жылы қаланған, ол
1992 жылдың 1 қаңтарынан бастап қосылған құн салығы және
1992 жылы жергілікті бюджеттер кірістерінің қалыптасу ерекшеліктері болып, кейбір
1993 жылы реттеуші салықтарға тіркелген
жатқызылған, ол пайдаға салық бойынша нормативтер шаруашылық жүргізуші
субьектілердің типтеріне меншік нысанына қарай сараланып жергілікті және
республикалық бюджеттерге бөлінді.
1994 жылы қосылған құн салығы, акциздер меншік нысанынан тәуелсіз
Орталықтандырылмаған басқару, әлемдік тәжірибе көрсеткендей, әлеуметтік экономикалық қайта өңдеулерді
Осы жылдар ішінде салық заңдарына өзгерістер енгізіліп отырды, бірақ
1995 жылдың 1 шілдесінен енгізілген «Салықтар және басқа да
1995 жылы қабылданған реформаларды тереңдету жөніндегі Үкіметтің әрекеті бағдарламасында
Реттеуші салықтардан пайыздық бөлулер мөлшерін талдай келе 1995 жылы
1997 жылы реттеуші салықтар рөлін заңды тұлғалардан табыс салығы
табыс салығы республика құрылуының алғашқы кезеңдерінде толығымен жергілікті бюджеттердің
1994 жылдан бастап заңды тұлғалардан табыс салығы реттеуші салықтар
Р.У. Смағұлова 1992-1995 жылдардағы Қазақстан Республикасының қаржылық жағдайын бағалау
1998 жылғы өзгерістерге сәйкес Қазақстан Республикасының кейбір облыстарының біріктірілуімен
Тоқсаныншы жылдардың аяғында жеке тұлғалардан табыс салығы көмегімен бюджетаралық
Қандай да бір салықтың түрін облысқа толығымен қалдырьш, ал
Бөлулер мөлшерлемелері - бұл реттеуші салықтарды пайдалану жүйесі аспектілерінің
1997 жылғы бюджет туралы заң белгілі
ықшамдады. Реттеуші салықтар заңды тұлғалардан табыс салығы және жеке
тұлғалардан табыс салығы болып табылды. 15 әкімшілік-аумақтық бірлікте
бөлу нормативтері бекітілді, заңды тұлғалардан табыс салығынан 5 пайыздан
Жалпы түсімдерді бөлудің нақты жүйесін 1995 жылғы салық заңынан
1999 жылы салық заңына өзгерістер енгізілді. Салықтардың жалпымемлекеттік және
Әлемдік практика көрсеткендей бюджеттік жүйенің барлық деңғейлерінің ұзақ мерзімді
Біріншіден, салықтық түсімдерді бюджеттер арасында бөлу тәртібі, аумақтар бюджеттері
Екіншіден, бюджет жүйесі деңгейлері бойынша салықтық кірістерді тұрақты нормативтер
Сондықтан барлық салықтық түсімдердің есебінің нақтылығын тексеру неғұрлым қиынға
Салықтық кірістерді 50:50 жүйесі бойынша бөлудің белгіленген тәртібінің тағы
Жоғарыда аталғандарға қоса салықтық кірістерді бөлудегі «50:50» пропорциясы неғұрлым
Қатаң бекітілген бюджетаралық қатынастар жүйесінің жоқтығы, бюджетаралық салықтық бөлуді
Осы уақытқа дейін жекелеген жергілікті салықтардан түсімдер сомасын бөлу,
Осы келтірілген мысал көптеген сұрақтардың туындауына негіз болды. Біріншіден,
Сонымен, қызмет ететін заңдық нормалар салықтық бөлудің уақытша сипатын
Салықтарды тікелей белгілі бюджеттерге бекіту сол бюджеттерге салықтардың автоматты
1.3 Салық жүйелерінің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесі
Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру үшін шетел тәжірибесін қарастыру
Салық салу туралы ғылымның отаны болып саналатын Ұлыбританияда салық
Ұлыбританияда табыс салығын құрудың шедулярлық нысаны қабылданған. Ол табысты
Британияда муниципалитет жергілікті қажеттіліктерге байланысты басқа да салықтар енгізуі
Ұлыбританияның бюджеттік жүйесін қалыптастыратын негізгі салықтарға жеке тұлғалардан табыс
Корпорация пайдасына салық шағын және жеке кәсіпорындарды ынталандыруға бағытталып
Ұлыбританияда әлеуметтік сақтандыруға бөлулердің өте күрделі жүйесі қызмет етеді.
Ұлыбритания ерекшелігі көптеген зейнетақылық бағдарламалардың болуы болып табылады. Жүмысшылар
Бюджет кірістерінде маңызды рөлді қосылған құн салығы алады. Оның
Аталып өткен индустриалды дамыған елдердегі сияқты Қазақстанның салық жүйесі
Қазақстан Республикасының заңнамалық
есептеудің тиісті айға белгіленген бір айлык есептік көрсеткіш мөлшеріндегі
сома;
асырауындағы адам пайда болған айдан бастап жүмыскерлердің
асыруындағы отбасының әрбір
мөлшеріндегі сома. Аталған шегерімдер бір салық төлеушінің табысына -
отбасы мүшесіне қолданылады;
жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген мөлшерде төленетін міндетті зейнетақы жарналары;
Қазақстан Республикасының тиісті қаржы жылына
республикалык бюджет туралы
10 еселенген сомасынан аспайтын мөлшерде өз пайдасына енгізген ерікті
зейнетақы жарналары және т.б.
Жеке табыс салығының мөлшерлемелері салық төлеушінін салық салынатын табысының
Бизнестің корпорациялық секторы үшін арнаулы салық салу жүйесі қызмет
Корпорациялық салықты төлегеннен кейін қалатын пайданың бір бөлігі, егер
Бизнестің корпоративтік емес секторының пайдасына салық (көптеген елдерде ол
Батыс Европаның көптеген елдерінде салықтардың қарастырылған жүйесімен бірге қосылған
Германияда бұл біршама өзгеше, өйткені неғұрлым ірі салықтық көздер
Германия табыстарды тек қана сатылас емес, сондай-ак деңгейлес теңестіретін
Заңды тұлғаларға салықтардың ішінде қосылған күн салығының түсімдері мемлекетке
Корпорациялық табыс салығы 42% мөлшерлеме бойынша салық салуға жатқызылады.
Германиядағы жеке тұлғаларға салық салу жүйесі де әлеуметтік бағытты
Жергілікті салықтар фискалдық сипатта емес реттеуші сипатта болады. Германия
Жұмыста неміс федерализміндегі қаржылык теңестіру ұсынылған, яғни Германияда қолданылатын
Федеративтік мемлекеттің аумақтық дамуының қаржылық механизмдері бюджеттік федерализмнің мәні
Неміс ғылыми әдебиетінде «бюджеттік федерализм» термині пайдаланылмайды. Неміс федерализмі
ГФР (Германия федеративті республикасы) негізгі заңында мемлекеттік биліктің екі
Қаржылық ресурстардың түсуінің негізгі көзі заңды және жеке тұлғалардың
ГФР-дың қаржылық заңдылығы қаржылық қаражаттарды федерация және оның жерлері
Қаржылық теңестіру, яғни федерация және субъектілердің әлуеттерін қаржылық теңестіру
Салықтық кірістерді бөлу кезінде маңызды мәселе билік деңгейлері арасында
Сонымен, ГФР-да салықтың түсімдерін алғашқы бөлуде әрбір бюджет өзінің
Қаржылық теңестіру каржылық ресурстарды мықты және нашар жерлер арасында
Біріккен салықтарды бөлу негізгі заңмен реттеледі, яғни бұл ереже
(ҚҚС) бойынша түсімдер федералдық заңмен анықталады. Конституцияға қарағанда федералдық
Алдын ала теңестіру былайша іске асырылады. Жердің қаржылық теңестірілуінде
Егер жерлердің салықтық әлуеттерін теңестіру (алдын ала теңестіру) деңгейлес
Жерлерге «мықты» және «нашар» мәртебесін беру мақсатында олардың қаржылық
Жерлердің қаржылық әлуеттерін елдегі орта деңгеймен салыстыру кезінде жерлер
Донор жерлермен іске асырылатын төлемдердің бір жаганан, жоғарғы шегі
Жерлердің қаржылық әлуеті елдегі орта деңгейдің 92%-нан төмен болса,
Төлеуші жерлер бөлулерінің мөлшері былай есептеледі. Егер мықты жердің
«Біріккен» салықтарды бөлуден басқа «нашар» жерлер қосымша федералдық субсидиялар
Қарастырылған қаржылық теңестіру жүйесі көптеген жылдар ішінде өзінің қажеттігін
Қазақстан Республикасының аумақтық дамуын жүйелі ұйымдастырып реттеу тек қана
а) аумақтық сәйкестік қағидаты. Батыс Европада «қызмет көрсетілу
аймағына сәйкестік» қағидаты деп атайды. Оның мәні ведомствоға қарасты
аумақ берілген қызметі түтынушылардың барлығын қамтитын билік деңгейіне бюджеттік
б) бюджеттік қызметтер түрғындар мүддесіне іске асырылатын, аумақтық құрылымдарға
в) масштаб тиімі қағидаты (мемлекеттік, жергілікті өкілеттіктерді
неғұрлым тиімді пайдалану)
г) өкілеттіктерге бюджеттік шығындардың
Шығындарды шектеу биліктің әрбір деңгейіне жүктелетін кызметтер және
міндеттерге тәуелді.
д) биліктің сәйкес деңгейлеріне жүктелетін шығыс өкілеттіктерін іске
асыруды бюджеттік ресурстармен қамтамасыз ету қағидаты.
Шығын өкілеттіктерін шектеу бойынша шешімдерді қабылдау үшін жоғарыда аталған
Жергілікті бюджеттер кірістерін арттыру үшін бюджеттердің меншікті кірістерін, оның
Егер АҚШ-та реттеуші салықтарды бөлу жоқ, ал параллель салықтар
АҚШ-та кең тараған моделдеу қағидатында салықтық түсімдерді бақылау жүйесі
АҚШ салық қызметтері өткен кезеңдермен салыстырып, аумақтық және салалық
Бірінші модуль қызмет ететін заңдылықтардың өзгерістерін және инфляциялық үрдістердегі
Базалық болжамдар модулінде нақты салықтардың түсімдерінің үрдістері және салықтық
Үшінші модель салықтық түсімдерді бақылау жүйесінің орталық үзбесі болып
Төртінші модуль, талдампаздарға жекелеген салықтар түсімдерінің болжамнан ауытқуы туралы
Бесінші модуль болжамдық жыл ағымында айқындалуы мүмкін, күтпеген факторларды
Салықтардың түсуіне бақылау жүйесінде маңызды рөлді салықтық түсімдер моделі
Қазақстан Республикасында осы уақытқа дейін салықтық бақылаудың аталып өткен
құрылымына, динамикасына, шамасына қалаи әсер ететшдіп әлі толығымен ашылмаған.
Мемлекеттік бюджет кірістері салықтық түсімдер және салықтық
емес кірістер негізінде қалыптасады. Бірақ, барлық дамыған елдерде жеке
тұлғалардан салықтық түсімдер мемлекеттік бюджетті қалыптастырудың
негізгі көзі болып табылады.
Барлық елдерге дерлік салық салу мөлшерлемесінің жүйесі үдемелі сипаттағы
Шетелдердегі салық жүйесі төмен кірістерді түрғындар үшін жеңілдіктер жүйесінде
Сонымен, дамыған рыноктық экономикалы шетелдер салық жүйелерін қалыптастыру кезінде
Қазақстан мен Ресей салық заңдарын өңдеуді бір бағытта, бірақ
Салық реформаларын өңдеу барысында экономиканың барлық көрсеткіштерін және оның
2 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің қызмет ету жағдайына талдау
2.1 Салықтық төлемдер – мемлекеттік бюджет кірістерінің
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық құрылысы мен саяси іс-бағытына
Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті
2010 -2011 жылдар бюджеттің сапалы орындалуымен өтті. Оның бірден-бір
Мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдеріне талдау 2-кесте мәліметтерінде келтірілген. 2-кесте
Қазақстан Республикасының жергілікті бюджетінің құрамы облыстық бюджеттерді, қалалардың және
Нарықтық қатынастар, қаржы-бюджет саясаты, салық саясаты, өндіріс дамуының аймақтық
Дамудың қазіргі кезеңінде Қазақстан Республикасының жергілікті бюджеттері кірістерінің 96,7%-ын
Түсімдердің екінші көзі республикалық бюджеттен берілетін трансферттер болып табылады.
Жергілікті бюджеттердің бүгінгі таңдағы басты проблемасы олардың меншігін құрайтын
Жергілікті бюджет түсіміне талдауларды қарастырмас бұрын, алдымен мемлекеттік бюджеттегі
Өйткені, мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау және
Кесте 1
Өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 01.12.2011ж.
Төлемнің атауы 01.12.2010 жылғы МБ фактісі 01.12.2011 жылғы МБ
% (4-бағ./3-бағ.)
Салықтық түсімдер 1 984 673 642 2 450 332
Корпоративтік табыс салығы 489 393 557,5 688 623
Жеке табыс салығы 237 918 033,0 274 350
Әлеуметтік салық 205 246 465,4 221 460 352 225
Мүлікке салынатын салық 89 388 562,3 98 539 064
Жер салығы 12 610 399,5 12 581 831
Көлік құралдарына салынатын салық 16 762 850,5 23 126
Бірыңғай жер салығы 520 044,3 560 089 709
Қосылған құн салығы, барлығы 531 011 189,2 572
1) Іште өндірілетін тауарларға ҚҚС 165 163 091
2) Импортталатын тауарларға ҚҚС 365 848 098 394
Акциздер, барлығы 51 209 732,0 58 625 282 56
1) Ішкі өндіріс тауарларына акциздер 34 797 004 40
2) Импортталатын тауарларға акциздер 16 412 728 17 712
Табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер 180 471 233,8
184 651 550
201 199 739
16 548 189
109,0
Алымдар 7 587 013,9 7 492 649 8 707
Құмар ойын бизнеске салық 2 262 757,0 3 215
Халықаралық саудаға салынатын салықтар 139 315 964,4
Басқада салықтар 14 367,9 6 486 4 976 -1
Мемлекеттік баж 20 961 471,4 19 376 180 21
Салықтық емес түсімдер 85 899 145,2 80 396 487
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер 31 851 652,0 60
Барлығы 2 102 424 439 2 591
Трансферттердің түсімі 1 061 600 000,0 1 200
Жиыны 3 164 024 439 3 791 552 502
Бұл кестеден бюджет құрылымындағы республикалық бюджетте жалпы салықтық түсімдер
Қазақстан Республикалық бюджеті кірістерінің негізгі бөлігін корпорациялық табыс салығы
Салық кодексінде болған өзгерстер шегінде әлеуметтік салық мөлшерлемесінің кемімелі
Мүлік салығы бойынша түсімнің артық орындалуы байқалап отыр, 2010
Жалпы мүлік салығының артық түсуіне әсер еткен жаңа кәсіпорындардың
Түсімнің төмендеуіне Салық Кодексінде болған түзетулер әсер етті. Салықтардың
Сурет 6 2011 жылдың 12 айындағы жергілікті бюджет
Бұл суреттен әр облыстағы түсімдердің әр түрлі деңгейде екенін
Сурет 7 Жергілікті бюджеттегі салықтық түсімдер
Бұл суреттен 2010 жылы салықтық түсімдердің басқа жылдарға қарағанда
экономиканың шикізаттық емес секторларының салықтық жүктемесін төмендету;
әкімшілік кедергілерді төмендету;
салықтық әкімшіліктендірудің тиімділігін арттыру.
Жалпы салықтық жүктемені төмендету мақсатында жаңа Салық кодексінде 3
Жаңа Салық кодексі шағын және орта бизнес үшін корпоративтік
2010 жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасы 12%-ға тең
Жаңа Салық кодексінде қарастырылған шаралар Қазақстан Республикасы салық жүйесінің
Кесте 2
Жергілікті бюджеттердің салықтық түсімдерінің түсуін талдау
Кесте мәліметтерінен барлық облыстар бойынша түсімдердің нақты орындалмағанын байқауға
Жергілікті бюджеттер түсімінің жалпы көлемінде республикалык бюджеттен трансферттер 15
2.2 Қолданыстағы салық кодексіндегі өзгерістерді талдау
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан халдқының
Қолданыстағы Салық кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен,
Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол экономиканы жаңғыртуға,
Жаңа Кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз қалауларынша түсіндірулерінен
Бірақ, ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық емес секторы, әсіресе,
Салық кодексінің жобасы Мемлекет басшысының Жолдауына сәйкес әзірленіп, ол
Жобадағы негізгі жаңалықтар бойынша баяндама жасаған Экономика және бюджеттік
2010 жылы қосымша құн салығының ставкасы 12 пайызға тең
«Қазақстанда биыл шамамен алғанда 70 млн. тоннаға жуық мұнай
Жаңа Салық кодексінде болған өзгерістерде Қазақстан үкіметі жаңа
"Әлеуметтік салықты 11% мөлшерінде белгілеу ұсынылған, ал қолданыстағы заңнамада
Жаңа Салық кодексін қабылдау экономиканың тұрақты дамуына және әртараптануына
Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен әзірленген жаңа Салық кодексінің жобасын
Жаңа кодекс арқылы енгізілетін ең басты өзгеріс – кезең-кезеңмен
Бұл заңнан мемлекеттің ұтатыны – салық салудың тәртібін жеңілдету
Жаңа жоба салықты әкімшіліктендіру бағытында да жақсы нәтиже-лерге қол
Қандай да бір себептермен енгізілмей қалған нормалар бар. Бұл
Жаңа кодексті әзірлеуге Үкіметке бар жоғы алты ай уақыт
Батыс Еуропада, АҚШ-та салық жүйесі жақсы дамығандықтан, олардың тәжірибесіне
Ең бастысы, қазіргі кезде кәсіпкерліктің алдында тұрған ең үлкен
2.3 Еуропаның салық жүйесі оның ерекшеліктерін бағалау
Германия екі деңгейге бөлінген мемлекеттік билігі бар федеративтік мемлекет
Германияда мұрагерлік салық бюджетте үлкен рөл атқарады.Мұрагердің төрт санаты
Осы бойынша төмендегі кестеде салыңтың ең төменгі және жоғары
Кесте 4
Мұраға салынатын салық мөлшерлемесі
Санат Туысқандық деңгейі Мүлік құны Кезіндегі салық мөлшерлемесі, %
50 мың маркаға дейінгі 100 млн.
маркадан
жоғары
1 Ерлі-зайыптылар және балалары 3 35
2 Немерелер мен ата-аналар (мұраны алу барысында) 6 50
3 Аға-інілері, апа-сіңлілері мен ата-аналар (сыйға беру бары-сында) 11
4 Басқалары 20 70
Салық салынбайтын сомалар да әр түрлі. Ерлі-зайыптылар үшін ол
Германиядағы табыс салығы прогрессивті. Оның төменгі мөлшерлемесі - 19%,
Салықтарды алу жөніндегі әкімшілік құзыреттер Бас кедендік басқармаларға және
Ұлыбританияның салық жүйесі - Өткен жүзжылдықта қалыптасып, құрылған Ұлыбританияның
Францияның салық жүйесі - Францияның салық жүйесіндегі салықтар табыс
Бүгінде Францияның салық жүйесі үш әкімшілік аумақтық бірліктер жүйесін
Төмендегі кестеде 90-ж. басындағы Франциядағы мемлекеттік бюджет қүрылымы көрсетілген.
Кесте 3
Франциядағы мемлекеттік бюджет қүрылымы
Салық түрі
Қосылған қүн салығы
Жеке түлғалардың табыс салығы
Кәсіпорын салығы
Мүнай өнімдерінің бажы
Басқа салықтар
Салықтық емес түсімдер
41,4
18,1
10,6
7,3
15,2
7,4
669 962
293 110
170 140
118 618
245 120
120 267
Барлығы 100 1617217
Кесте мәліметтері бойынша, бюджет жүйесінің жетекші буыны ретінде қосылған
Қосылған қүн салығын төлеу жасалған мәміле сипатымен анықталады, бұл
Франциядағы салық жүйесін басқаруды жүзеге асыратын бірден-бір орган Экономика
Италияның салық жүйесі - Италияның салық жүйесінің айтарлықтай өзгеріске
Испанияның салық жүйесі - Испанияның салық жүйесін жалпы ұлттық
Еуропаның салықтық құқығы негізінен алғанда Еуропалық қоғамдастықтың, Еуропалық Одақтың
АҚШ салық жүйесі - үш деңгейлі (федералдық, штаттардың және
Жапонияның салық жүйесі - Жапонияның салық жүйесінің негізін 25мемлекеттік
Жоғарғы кіріс көздері-заңды және жеке тұлғалардан тікелей алынатын мемелекеттік
Автомобиль иелеріне салынатын салық, бензинге салынатын акциздер, кедендік баждар,
Кесте 4
Жапониядағы салықтардың мемлекет пен жергілікті органдар арасыңда бөлінуі
Салықтар Барлығы,
трлн. иен
Оның ішінде
мемлекеттік
сома, трлн. иен үлес салмағы % сома, трлн. иен
сал мағы%
"Табыс салығы 52,74 33,94 64,4 18,80 35,6
Мүлік салығы 25,53 15,05 58,9 10,48 41,1
Тұтыну салығы 15,29 11,12 72,8 4,17 27,2
Кесте деректері бойынша жалпымемлекеттік салықтар мен алымдардың жергілікті салықтармен
Ресей Федерациясының салық жүйесінің құрамы және оның құрылымын құрайтын
Австрияның салық жүйесі германдық жүйеге ұқсас, сондықтан мұны егжей-тегжейлі
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы зор маңызға ие. Нарықтық
Кесте 5
Табыс салығының мөлшерлемелері, австр. шиллинг
Салық салынатын Салық мөлшерлемесі Түзету сомасы
табыс сомасы ,
%
56800-ге дейін 0 0
56900-ден 63 600-ге дейін 10 25 000
63700-ден 150 000-ға дейін 22 11000
150100-ден 300 000-ға дейін 32 26 000
300001-ден 700 000-ға дейін 42 56 000
700000-нан жоғары 50 112 000
Салық салынбайтын табысты шығару үшін, жылдық жиынтық табыстан 5
Табыс салығы туралы заң табыстың жеті санатынан салық алуды
• өнеркәсіптік және коммерциялық қызметтен;
• жалдау бойынша жүмыстан;
• кәсіптік қызметпен айналысудан;
• ауылшаруашылық қызметтен;
• мүлікті жалға беруден;
• капитал салымынан;
• басңа да көздерден.
Табыс салығы сонымен ңатар жеке түлғалардың банк-тегі салым табысына
Серіктестікті қосңандағы шаруашылық субъекті-лерінің барлық түрлеріне кәсіпкерлік қызмет салығы
Швецияның салық жүйесі –Швецияда корпорация салығы қазіргі кезде
Капиталдан түскен табысқа салынатын салық 30% мөлшерлеме бойынша алынады.
Акциздер тауарлардың шектелген тобына: алкогольдік ішімдіктерге, темекі өнімдеріне, бензинге,
Мұрагерлік және сыйға беру салығы сатылы - 10-нан 60%-ға
Аймақтық және жергілікті салықтар да қолданылады. Ел 24 лэннен
Елдің әкімшілік-аумақтық бөлінуіне сөйкес, табыс салығы келесі түрде алынады:
Мүлік салығы, керісінше, отбасының жиынтық меншігін ескереді. Оны тек
Швециядағы бюджет табысындағы ірі баптардың бірі - жалақы қорына
Кесте 6
Жалақыға есептелген төлем
Есептеу тцрлері Жалақыга, %
Зейнетақыльщ қамсыздандыруға 13,0
Медициналық сақтандыруға 8,43
Халықтық зейнетақыға (қызмет өткерген 5,86
жылдары жоқ адамдарды қамтамасыз ету үшін)
Зейнетақылық сақтандыруға 0,2
Өндірістік жарақаттанудан сақтандыруға 1,38
Қызметкерлерді алдын ала қорғауға 0,17
Жүмыссыздық бойынша жәрдемақы төлеуге, 2,12
жүмысынан айырылғандардың
қайта біліктілік алуын қаржыландыруға
Компанияның банкротқа үшырау кезіндегі 0,2
еңбекақы кепіліне
Өмірді сақтандыруға 0,61
Топтық сақтандыруға 0,95
Жүмыстан шығарудағы жәрдемақыға 0,28
Қосымша зейнетақыға 3,1
Ревматизмнен (сарыптан) сақтандыру үшін 1,0
Кепілдеме қорына 0,06
Зейнетақы төлемдерінің салығы 0,6
Есептеудің жалпы сомасы 38%-ды құрайды. Мәселе жалдамалы жұмыскерлерде емес,
Қорытындыда айтылмаған кейбір елдердегі корпорация табысы салығының мөлшерлемесін келтірейік;
3 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру жолдары
3.1 ҚР салық жүйесін дамытуда кездесетін мәселелер
Мемлекет белгiлi бiр таптардың мүдделерiн қорғай отырып, бiр жағынан,
Нарықтық қатынастар жағдайында салықтарды мемлекет тек экономикалық әсер етушi
Салықтар өте күштi әлеуметтiк құрал болғандықтан оларды тиiмдi
Мемлекеттiң экономикасын көтеруде оның азаматтарының ақшалай немесе
Тауар – ақша қатынастары неғұрлым дамыған елдерде
Қай мемлекетте болмасын бюджетке түсетiн түсiмнiң негiзгi көзi
Жүргiзiлiп жатқан экономикалық реформалардың басты мақсаты шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге
Салық салу механизiмi кез - келген экономикалық жүйенiң
Кез - келген елде, мемлекет шығындары мен салық
Нарықты экономикалық елдерде салықтар мемлекеттiк және муниципалдық табыстарда басты
Сондықтан салықтарды төлеу - төлеушiлер үшiн онша қызық
Дүние жүзiлiк тәжiрибе көрсетiп отырғандай, бүкiл өркениеттi мемлекеттердегi салықтық
Қазiргi кездегi жағдайларға салықтардың мәнi мен ролi
Ендi, салықтар ұлттық табысты мемлекеттендiрудiң маңызды құрамы бола
Салықтар экономикалық белсендiлiктi реттей отырып, өндiрiстiк процестерге де әсер
Үкiметiмiздiң алдында тұрған мiндет ол тұрақты қабылданған заңдардың негiзiнде
Салық төлеушi және жинаушы салық төлеу процесiнде
Әрине, мемлекет барысында бюджеттiң кiрiс бөлiгiн көбейтуге тырысады.
Экономикалық iс – шаралар барысында ықпал ету, мемлекеттiк қажеттiлiк
Кiрiс пен таза пайданы экономиканың жаңа бiр саласына немесе
Нәтижесiнде бюджетке өндiрiс көлемiнiң ұлғаюына қатысты салықтан бюджетке түсетiн
Нақты салаға салық жеңiлдiгiн орнату тәжiрибе көрсетiп отырғандай қамқорлық
3.2 Қазақстан Республикасында салық жүйесін жетiлдiру жолдары
Өркениеттi iрi мемлекеттердiң экономикалық даму деңгейлерi олардың жан-жақты
Демек, елiмiздiң экономикасын дамытудың басты тетiктерiнiң бiрi –салық
Елiмiз экономикалық дамудың нарықтық бағытына бет алған
1991 жылы елiмiз тәуелсiздiк алып, өз алдына
Салық кодексiн қабылдаудағы басты мақсат – салық төлеушiлерге
Барлық денгейдегi бюджеттерге салықтар мен басқа
салық заңдарын салық салудың тәртiбiн оңайлатуға бағытталған
акцизделетiн өнiмдер бойынша, оның iшiнде алкогольдi өнiмдердiң
салық салу мақсаты үшiн жылжымайтын мүлiктiң құнын
капиталды ресми емес экономиканың аясынан шығару үшiн жағдай
алымдар мен бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
Салық заңдары нормаларының бiр тұрғыда түсiндiрiлуiн қамтамасыз ету,
Жаңа салық заңдарында салық салудың базасын кеңейту
Үкiмет Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы елдерiне қатысты жанама
Салық әкiмгерлiгiн жақсарту жөнiндегi жұмыс жалғастыратын болады: iрi
Трансферттiк бағалар мен аффилиирлендiрiлген компанияларды бақылаудың тетiктерiн
Ол экспорттық өнiмдердi төмендетiлген бағалармен сату,
Сауда мен қызмет көрсету саласында шағын
Соңында ол мемлекеттiк бюджетке түсiмдердi әкеледi.
Салықтар және инвестициялар бойынша халықаралық орталықтың жариялынымында Қазақстан Республикасындағы
Сондықтан республиканың салық жүйесінің ұйымдық құрылымына салық түсімдерін болжау
Болжамдар бір жылға ( қысқа мерзімді), 3-5 жылға (орта
Сурет 8 Салық салуға қатысты көрсеткіштер
пессимистік (ең төмен көрсеткіштермен);
оптимистік (ең жоғарғы көрсеткіштер бойынша);
базалық (неғұрлым реалистік көрсеткіштер бойынша).
Ереже ретінде ең сенімді нұсқасы болжам негізінен қабылданады.
Соңғы жылдары экономикалық даму деңгейінің жоғарылауына байланысты салық түсімдерінің
Мысалы Республика кәсіпорындары бойынша салық ауыртпалығы 12,7 % құрайды
Төлеуші кәсіпорындардың салық ауыртпалылығын мемлекеттік реттеу әдістерінің бірі ретінде
Бұл тәсілді 3-5 жыл барысында қолдану қажет, бұл мерзімнен
Бюджетке төлемдер түсімдерін болжау үш бір ізді кезеңнен тұрады:
соңғы 5 жылға аймақ экономикасының жағдайын талдау;
салық салынатын базаның салық түрлері бойынша есептеулерді құрастыру;
қаржы органдарымен келісушілік.
Салық түсімдерінің болжауларын анықтаудағы маңызды қадам математикалық әдісті, яғни
Трендтті статискалық зерттеуде аналитикалық теңестіру әдісінің қолданылуы Ақмола олысы
Бұдан шығатыны салық түсімдерінің маусымдық ауытқулары маусым айынан бастап
Салық түсімдерінің болжамды өсімі 9,1 %, нақты өсімі 9
Жалпы алғанда бұл әдісті қолдану республикада және оның аймақтарында
Олар келесі кестеде берілген.
Кесте 7
Тәуекелділік коэффициенттерінің көлемі
Тәуекелділік көлемі Жобаның мысалдары, мақсаттары Р, пайызбен
Өте төмен Мемлеткеттік облигацияларға салымдар 0
Төмен Сенімді техникаға салымдар 3-5
Орта Бар өнімді сату көлемін ұлғайту 8-10
Жоғары Жаңа өнімді өндіру және нарыққа шығару 13-15
Өте жоғары Зерттеулерге салымдар 18-20
Жобалардың мақсаттары мен мысалдарына байланысты тәуекелдер көлемінің мұндай жағдайы
Мұнда Фурье қатарларының гармоникасына келесі мазмұндағы формуланы қолданған
Yi = (Ao – Ak – BK) x P;
Ол келесі формуладан шығады:
Yi = ∑ Yi / n - 2/n ∑
Мұндағы,
Yi – жыл бойынша салық төлемдерінің соңғы сомасы;
Ao, Ak, BK – жыл кезеңдері бойынша салық түсімдерінің
Р – тәуекелділік коэффициенті немесе пайызы.
Мұндай тәсілді қолдану әртүрлі билік деңгейлері арасында қызмет ету
Орталықсыздандырудың алғашқы кезеңінде ауылдар мен шағын қалалардың мәселесін шешу
Салық мөлшерлемелерінің тиімділігі шамалы көрсеткіштермен анықталады. Осыған байланысты келесі
1) белгілі бір уақыт аралығында (жыл, тоқсан, ай) салық
Sp = [N ( t ± r) /
Мұндағы,
Sp – ұтыстар немесе жоғалтулар сомасы,
N – төлем сомасы,
t – салық мөлшерлемесі,
r – салық мөлшерлемесінің көбею немесе азаю көлемі.
2) салық базасының кеңеюі немесе тарылуы есебінен жоғалтулар өтеледі
Np = (Do – Di) K ( t ±
Мұндағы,
Np – салық сомасының ұлғаю немесе азаю өтемақысының көлемі,
Do – тауарлар (жұмыстар, қызметтер) шығарылымының алғашқы көлемі,
Di - тауарлар (жұмыстар, қызметтер) шығарылымының өзгерген көлемі,
K – инфляция немесе дефлятор,
t – салық мөлшерлемесі,
r – салық мөлшерлемесінің көбею немесе азаю көлемі.
Салық мөлшерлемелерін және салық базасының өзгеруі нәтижесінде салық түсімдерінің
ΔBn = Sp – Np,
Мұндағы,
Bn – оң және теріс бағалаудың айырмасының сомасы,
Sp – салық мөлшерлемелерінің өзгерісі есебінен,
Np – салық базасының өзгерісі есебінен.
Аймақтар бойынша өнім өсімін пайдаланумен мөлшерлемелерді төмендету және жоғарылатудың
электр энергиясы, газ және су өндірісі және үлестірілуі –
Машина жасау - 24,9 %;
ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу – 12,7%;
металлургиялық өнеркәсіп – 9,4 %;
тау – кен өндіру өнеркәсібі – 10,1 %;
химиялық өнеркәсіп – 4,4%;
басқа да салалар – 11,6 %.
Мұнда өнеркәсіптік өндірістің физикалық көлемі индекстерінің өсу динамикасы 2006
Sp = [N ( t ± r) /
2010 жылғы кірістердегі ҚҚС –ның үлес салмағы 21,5 %
Sp = 2932 (15 +2) / 15 –
өндіріс көлемінің 5 % -ға қысқаруы жағдайында, яғни (
Кесте 8
Өскемен қаласының кәсіпорындары бойынша ҚҚС мөлшерлемелерінің жоғарылауынан түсімдер мен
Көрсеткіш Өндірі көлемінің төмендеуі (-), жоғарылауы (+)
0 %-ға 5%-ға 6 %-ға 7 %-ға 8%-ға 10%-ға
ҚҚС мөлшерлемесінің 2 %-ға жоғарылауы
Мөлшерлеменің жоғарылауынан тура алулар 390,0
Салық базасының тарылуынан жоғалтулар - - 340,0 -413,9 -
Жоғалтулар (-) немесе алулардың (+) жалпы сомасы +390,0 -50,9
ҚҚС мөлшерлемесінің 2 %-ға төмендеуі
ҚҚС мөлшерлемесінің төмендеуінен тура жоғалтулар 391,0
Өндіріс көлемінің ұлғаюынан қосымша қаражат - 263,0 316,5
Жоғалтулар (-) немесе алулардың (+) жалпы сомасы +391,0 -128,0
Әлеуметтік салық көлемін үш пайызға емес бес пайызға төмендеткен
ҚҚС мөлшерлемелері қолданылатын елдерде олардың көлемі әртүрлі. Мысалы Англияда
ҚҚС мөлшерлемесінің деңгейін 17 – 18 % көлемінде, ал
Салықтардың есептелуіне талдаудан келесі қорытынды жасауға болады, республикалық бюджетке
Кірістерді және олардан алымдарды үлестірудің икемділігіне қол жеткізу үшін
NPV = 1 ≥ (R1/ C1) + (R2+C2) +....+
1 + Z1
Мұндағы,
NPV – үлестіру тиімділігінің дәрежесі,
R – бюджеттік қаражаттарға қажеттілік (R1-кәсіпорындардың, R2 – аудандық,
С – сәйкес деңгейлерден бөлінген ресурстар,
Z – есептік коэффициент.
Аймақтардың республиканың экономикалық әлеуетінің дамуына және әлеуметтік сфера мен
Сурет 9 Аймақтардың республиканың экономикалық әлеуетінің дамуы
жергілікті деңгей - 3,0;
аудандар мен қалалар – 0,9;
облыстар мен аудандар – 0,7;
республика – 1,0.
Осылайша, аймақ үшін жасалған есептеу экономиканың әртүрлі деңгейлері арасындағы
NPV = 1 ≥ ( 0,98 ) +
1 + 3,0 1
Нәтижесінде
NPV= 1 < 0,247 + 0,31 + 0,301 +
NPV= 1
Бюджет кірістері
Рыногтық экономика жағдайында өңірдің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін салықтық реттеу механизмін жетілдіру
Рыноктық экономика жағдайында өңірдің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшiн салықтық реттеу механизмiн жетiлдiру
Жергілікті бюджеттерді салықтық реттеу механизміне экономикалық талдау жасау (Шығыс Қазақстан облысы мысалында)
Салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке жоспарлануы
Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі бюджеттік көрсеткіштері мен даму бағдарламаларын зерттеу арқылы бюджет жүйесін басқаруды жетілдіру мәселелері
Салықтық реттеуді дамыту үрдістері және салықтарды бөлу механизімін жетілдіру
Жергілікті бюджеттің кірістері мен шығыстарын қалыптастыру
Мемлекеттің бюджеттік жүйесі
Қазақстан Республикасы бойынша қаржы жүйесіндегі бюджеттендіру процедураларын басқаруды жетілдіру жол