Құқықтық мемлекеттің негізгі қағидалары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ . . . . . . . .
1- бөлім. Құқықтық мемлекеттің тарихи аспектілері және қазіргі мәні
1.1. Құқықтық мемлекет туралы идеялардың саяси – құқықтық ілімдер
1.2. Құқықтық мемлекеттің мәні, түсінігі . . .
1.3. Құқықтық мемлекеттің негізгі қағидалары . . . .
2-бөлім. Биліктің жіктелуі - құқықтық мемлекет қалыптастырудың
басты шарты
2.І. Мемлекеттік билікті жіктеудің тарихи аспектілері және қазіргі
кезеңдегі мәселелері . . . . . . .
2.2. Қазақстан Республикасы конституциясында билікті жіктеу
қағидасының жүзеге асырылуы . . . . . .
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . .
ҚОЛДАНЫЛҒАН әДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . .
КІРІСПЕ
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойынша адамға қатысты әділ болатын,
Қайта өрлеу дәуірінен бастау алатын ізгілік идеялары, әрбір тарихи
әлемдік саяси – құқықтық ілімнің құндылығы болып табылатын, демократиялық
1991 жылдың 16 желтоқсан күні Қазақ КСР – ның
Тәуелсіздігін алған жас мемлекет, өзінің дербес мемлекет ретінде қалыптасу
Толық қанды азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекетті қалыптастыруға және
Аталған мақсаттарға жету үшін азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет
Дипломдық жұмыстың мақсаты құқықтық мемлекеттің идеядан жүзеге асырылуға дейінгі
құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам идеясының саяси – құқықтық
құқықтық мемлекет түсінігінің мәнін анықтап, белгілерін талдау;
биліктің жіктелуі қағидасының қалыптасуы мен Қазақстан Республикасындағы көрінісін ашу;
құқықтық мемлекеттің азаматтық қоғаммен өзара байланысын анықтау.
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
1- бөлім. Құқықтық мемлекеттің тарихи аспектілері және қазіргі мәні
1.1. Құқықтық мемлекет туралы идеялардың саяси – құқықтық ілімдер
Құқыққа негізделген, әділдікті жақтайтын мемлекет мәселесі адамзат қауымының саяси
Гуманизм, демократизм қағидалары, бостандықты, құқық пен заңды бекіту және
Платонның «Мемлекет», «Заңдар» диалогтарында «заңдардың күші болмайтын және біреудің
Құқықтық мемлекет теориясының негізін қалаған ойлар Аристотель еңбектерінде де
Римнің қоғамдық қайраткері Цицерон мемлекет «құқық мәселесінде өзара келісім
“Құқықтық мемлекет”, «азаматтық қоғам» түсінігі түп тамырларын Аристотельдің полис
Осындай түсінік өзгермеген қалпында 18 – ші ғасырға дейін
Орта ғасырдан жаңа заманға өту шағы, азаматтық қоғамның мемлекеттік
Құқықтық мемлекет теориясының дамуына ХүІІ - ХХ ғасырлардың ойшылдары
ХҮІІ ғасырдағы ағылшын ойшылы Джон Локктың көзқарасы бойынша құқықтың
Монтескьенің билікті жіктеу теориясы – мемлекеттегі еңбекті саяси бөлу
Жан-Жак Руссо көзқарастарына байланысты заң шығару билігі барлық азаматтар
Құқықтық мемлекет теориясының философиялық негізін И.Кант қалыптастырып дамытты. Ол
Г.В.Ф.Гегель бостандық идеясы билікті тиісті бөлу (заң шығарушы,
Бастапқыда, еуропалық қоғамдық – саяси ілім өкілдері (Ж. Боден,
Мемлекеттің егемендігі қағидасын енгізген Ж. Боденнің ойынша, мемлекет
Т.Гоббс, Дж. Локк, Ж.Ж Руссо, Монтескье және т.б.-рмен өнделген
Осы жағдай Дж. Локк, А. Фергюсон, С. Пуфендорф, И.
Қалай дегенмен, тым кеңейіп кеткен мемлекет жеке индивидтің еркін
В.фон Гумбольт азаматық қоғаммен мемлекет арасындағы қайшылықтарды және
Азаматтық қоғамның ең радикалды концепциясын “Адам құқықтары” атты атақты
Ажырамас құқықтарға ие, еркін және тең индивидтер мемлекеттен
Нақты үкіметтер өз белсенділігімен конституцияларды өзгертуге немесе кеңейтуге,
Кейіннен осы дәстүр, А. Де Токвиль, Дж.С. Милл және
Азаматтық қоғам туралы көзқарастардың қалыптасуына Гегель Г.Ф. зор үлес
Гегель, азаматтық қоғаммен мемлекет арасындағы бөліністі жоюға қарсы шыққанымен,
Гегель бойынша, адамдар табиғи, “мәдениетсіз” қалыптан азаматтық қоғамға бірігулері
Сонымен, Гегельдің идеалды мемлекеті мәнгі соғыстың табиғи қалпы емес
Марксизмде азаматтық қоғам мәселесіне ерекше ұстаным қалыптасады. Гегельді қайталап,
Маркс белгілегендей, азаматтық қоғамның әлеуметтік құрылымдары – буржуазияны дүниеге
Маркс, өзінің басты назарын әлеуметтік құрылымға емес, экономиканың саясатты
Азаматтық қоғам концепциясының әртүрлі тұспалдарының қалыптасуы, жеке бостандық,
17 – ші ғасырдағы әкімшілік монархиясының француздық теориясында қоғам
Феодалдық қоғамды жою үшін ескі тәртіпке қарсы шыққан төнкеріліс,
Кант “өнегелі автономия” түсінігін енгізген, оған сәйкес, мемлекеттен тәуелсіз
И. Кант азаматтық қоғамды келесідей қағидаларға негіздеген: а) қоғамның
Жеке бостандықты және жеке меншікті теңдестіруге негізделген индивидуализм, өндіріс
Жаңа заманның ойшылдары жеке бостандықты қорғаған, жеке меншікті қолдады
Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет ортағасырлық теократия идеалына қарсы
Азаматтық қоғам туралы әлеуметтік, саяси, құқықтық және
Мемлекеттік-құқықтық практикада құқықтық мемлекет тұжырымдары алғаш рет 1787 жылғы
1.2. Құқықтық мемлекеттің мәні, түсінігі
Құқықтық заңға негізделген, әділеттілік билейтін мемлекет үлгісін қалыптастыру мәселесі
Осы тұрғыдан құқықтық мемлекет идеясы әлем өркениетінің, саяси –
Құқықтық мемлекет – билігі құқықпен шектелген, әрі құқықтық нысандарда
Құқықтық мемлекет конструкциясы ғасырлар бойы өнделіп, келесідей мәнге ие
Осыдан келе, құқықтық мемлекет мәнін құрайтын екі элементті ажыратуға
1) Адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын барынша толық
2) Саяси билікті құқықпен шектеу, мемлекеттік құрылымдар үшін құқықтық
Құқықтық мемлекеттің мәнін толық түсіну үшін, осы екі элементті
Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары белгілі бір игілікке
Адамның өзінің бостандығы үшін күресі нәтижесінде оның құқықтары, бостандықтары
Адамның құқықтары және құқықтық мемлекет, осы екі құбылыстың қалыптасып
Мемлекет әрекетінің құқықпен шектелуі, құқықтық мемлекет концепциясының практикалық мәнін
Құқықтық мемлекеттің мәні анық болғанымен, тәжірбиеде құқықтық мемлекет туралы
Құқықтық мемлекет – онда, адам және азамат құқықтары мен
Құқықтық мемлекетті көпшілік саяси ұйымдасуының және әрекет етуінің және
Құқықтық мемлекет белгілеріне мыналар жатады: халық егемендігі идеясы (құқықтық
Құқықтық мемлекет – тұлғаның ажырамас құқықтарын және бостандықтарын бекітетін,
Құқықтық мемлекеттің талаптары: мемлекет іс-әрекетінде жеке тұлғаның мүдделерінің басшылыққа
Құқықтық мемлекет - адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын
Құқықтық мемлекетке сипаттама беру барысында оның өзіндік ерекшелігіне қарамастан
Құқықтық мемлекет мәнінің екі жағын ажыратып көрсетуге болады:
Адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын барынша толық қамтамасыз
Мемлекеттік билікті құқықтың көмегімен шектеу, мемлекеттік құрылымдар үшін шектеу
Құқықтық мемлекет мәнінің бірінші жағы басқа мемлекеттер тәріздес, Қазақстан
Құқықтық мемлекет функцияларын шартты түрде екіге бөліп қарастыруға болады.
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, олардың тең құқылығын және
меншіктің әр түрлі нысандарын тең қорғау;
монополизмді жоққа шығаратын нарықтық экономиканың дамуын қамтамасыз ету;
азаматтардың еңбек жағдайын жақсарту және еңбекті қорғау;
азаматтардың мүддесіне сай рухани құндылықтарды қорғау және байыту кіреді.
Құқықтық мемлекеттің сыртқы функцияларына:
бейбітшілік және бейбіт қатар өмір сүру үшін күрес функциясы;
елді сыртқы басқыншылықтан қорғау;
дүниежүзілік қауымдастық елдерімен экономикалық ынтымақтастық;
басқа мемлекеттермен саяси ынтымақтастық;
қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша өзге елдермен өзара әрекеттестіктің
Аталған функциялардың негізінде азаматтық қоғамның еркі жатады, олар қатаң
1.3. Құқықтық мемлекеттің негізгі қағидалары
Құқықтық мемлекеттің қағидалары:
құқықтық заңның үстемдігі;
биліктің бөлінуі;
адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының барынша толық қамтамасыз
азаматтық қоғамның болуы;
мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі.
Құқықтық заңның үстемдігі. Құқықтық құндылықтар жүйесінде адамдар бостандығын бейнелеудің,
Құқықтық мемлекет идеясы әрқашан, мемлекет пен құқықты, билік пен
Табиғатта құқықсыз, құқықтық жүйесіз, құқықтық тәртіпсіз және белгілі бір
Сондықтан, құқықтық мемлекетке бағытталған жолды әділ заңнан, құқықтық заңнан
Құқықтық мемлекетті, “құқықтың билеуі” (The rule of law) терминімен
Мемлекеттің құқыққа бағынуы, құқықтық мемлекеттің негізгі және жалғыз белгісі
Ғалымда осы қағиданы түсінудің екі негізгі нұсқасы қалыптасты:
мемлекет әрекетінің өзі шығарған жазбаша, позитивті құқықпен шектелуі. Яғни,
мемлекет әрекетінің идеалды, әділ құқықпен шектелуі.
Кеңес одағында құқық, нормативистік тұрғыдан түсіндірілді. Осы тұрғыдан құқықтың
Егер құқық, билік етуші еркіне ғана бағынса, онда ол
Мемлекеттің әрекеті, әлеуметтік шығу тегіне ие болатын, идеалды және
Құқықтың әлеуметтік шығу тегі, оның мемлекеттен басымдылығын білдіреді. Мемлекет,
Адамның, оның мұқтаж – мүдделерінің алғашқы қатарда болуына сәйкес,
Құқықтық мемлекеттің мәні – заңның сақталуы деңгейі емес, заң
“Құқықтың билеуі” түсінігі Ф. Хайекпен, “өзін - өзі қамтамасыз
Мемлекет өзінің әрекет етуінде, адамның табиғи құқықтарының басымдылығын мойындауға
Адамның табиғи құқықтарының атақты үштігін (өмір, еркіндік және жеке
Қазіргі әлемде табиғи құқықтар ретінде, өз көрінісін халықаралық құқықта
ішкі заңнаманы халықаралық құқықтың жалпыға танылған нормаларына және қағидаларына
конституцияның үстемдігі және тікелей әрекет етуі.
Биліктің бөлінуі. Құқықтық мемлекетте мемлекеттік билік абсолютті емес. Құқықтық
Биліктің бөлінуі қағидасы өзінің теоретикалық негізделуін Жаңа заманның ғалымдары
Халық мемлекеттік биліктің жалғыз қайнар көзі болып табылады. Халық
Классикалық үлгіде, осы билік заңшығарушы, атқарушы және сот билік
Мемлекеттік билік механизімінде халықтың тікелей өкілі болатын, заңшығарушы билікке,
Биліктің бөлінуі концепциясы “тежемелік және тепе-теңдік сақтау” жүйесінің болуын
Құқықтық мемлекеттілік мемлекеттік биліктің бөлінуісіз мүмкін емес, сондықтан, біріншіден,
Биліктің бөліну қағидасы абсолютті емес, ол нақты мемлекеттің нақты
Мемлекеттік биліктің дәстүрлі үш тармағымен қатар, кейбір авторлар қоғамдық
Сонымен биліктің бөлінуінсіз және соған сәйкес тиімді тежемелік және
Адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының толық қамтамасыз етілуі.
Тарих тағдырымен, мемлекетімізде тәуелсіздік алғанға дейін мемлекет пен жеке
Ішкі және сыртқы саясат бағыттары бойынша азаматтық келісімнің көрінісі
“Құқықтыққа” бағытталған мемлекет “мемлекет адам үшін”, деген ұранды
Мемлекеттің әрекет етуі, тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын , қоғамдық
Мемлекеттік билік үшін құқықтық шектеу режимін, адам және азаматтың
“¤з құқығын қорғаған адам, белгілі бір дәрежеде жалпы, құқықты
Азаматтық қоғамның болуы құқықтық мемлекеттің келесі бір белгісі. Құқықтық
Азаматтық қоғам – рухани және материалдық қажеттіліктермен мүдделерді қанағаттандыру
Құқықтық мемлекет, азаматтық қоғамның саяси нысана ұйымдасқан көрінісі болып
Құқықтық мемлекет мазмұнында жатқан құқық құндылығы, азаматтық қоғам тұрғысынан
Азаматтық қоғамды анықтаған кезде барлық авторлар дерлік, азаматтық қоғамды
Азаматтық қоғам да, құқықтық мемлекет те жоғары жақтан енгізілуі
Мемлекет пен жеке тұлғаның өзара жауапкершілігі. “Құқықтық” атағына ие
Мемлекет өз азаматтарына құқықтар мен бостандықтарды тағайындап, олардың белгілі
Құқықтық мелекетте адамның құқықтары мен бостандықтары оған тумысынан, оның
Мемлекетпен жеке тұлғаның өзара жауапкершілігі саяси билікті шектеудің бір
Құқықтық мемлекет жағдайында жеке тұлға және мемлекет (мемлекеттің өкілі)
Саяси билікті осылайша шектеу әдісі, билік иегері мемлекет пен
Мемлекет азаматтар алдында өзінің қызметін атқаруға байланысты жауапты болады.
Құқықтық мемлекет өз азаматтары алдында белгілі бір міндеттемелерге ие.
- Шаруашылық - ұйымдастырушылық, сонын ішінде, еңбек деңгейін және
- Құқық қорғаушылық, құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету;
- әлеуметтік. Мемлекет өз азаматтарының лайықты өмір деңгейін қамтамасыз
- Экологиялық.Мемлекет қоршаған ортаны қорғауға мүдделі болады;
- әділсотты атқару. Құқықтық мемлекетте әділсоттың демократиялық негіздері қамтамасыз
- әділсоттың тек сотпен атқарылуы;
- соттардың сайлау негізінде құрылуы;
- соттардың тәуелсіздігі;
- азаматтың сотта қорғану құқығы;
- кінәсіздік презумпциясы;
- Сыртқы жаулардан қорғану уәзібі.
Мемлекет азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын тағайындап, оларға міндеттерді жүктейді.
Жеке тұлғаның мемлекет алдындағы жауапкершілігі оның қоғам алдындағы, қоғамның
Құқықтық мемлекеттің негізгі сипаттамалары осындай болып табылады.
Осы қағидаларда мемлекеттік - ұйымдасқан қоғамның ұзақ даму үрдісі
2-бөлім. Биліктің жіктелуі - құқықтық мемлекет
қалыптастырудың басты шарты
2.І. Мемлекеттік билікті жіктеудің тарихи аспектілері және қазіргі кезеңдегі
Басбұзарлыққа қарсы тұру, күштеуді шектеу, қоғамдық өмірді барынша тиімді
Биліктің жіктелу теориясының ұзақ тарихи даму жолы бар. Мемлекет
Платон мемлекетті біртұтас құбылыс ретінде қарастырады, ол философтар мен
Ұлы ойшылдың негізгі көзқарастарына тоқталсақ: олар басым түрде мемлекеттің
Аристотель ойы бойынша, саяси құрылымның алуандылығы мемлекеттің ерекшеленген бөліктерден
Заңның барлық биліктен үстем болуы мемлекеттің құқықтық жолмен
Италияндық мемлекет танушы Марсилий Падуанский (ХІҮғ.) заң шығару билігін
Жоғарыда аталған авторлардың еңбектерінде билікті жіктеу қажеттігі туралы алғашқы
Осы кезеңде қалыптаса бастаған буржуазия өкілдері монарх билігін шектеу
Биліктің жіктелуі туралы жаңа көзқарастар ХҮІІІ ғасырдағы француз құқықтанушысы
Заң шығару билігі жалпы тәртіп бойынша барлық халыққа берілуі
Үш билік тармақтары арасында басымдылығымен сипатталатын біреуінің болуын жоққа
Монтескьенің билікті жіктеу теориясы – мемлекеттегі еңбекті саяси бөлу
Жан-Жак Руссо көзқарастарына байланысты заң шығару билігі барлық азаматтар
Руссо идеалы он мыңға тарта халқы бар мемлекетпен байланысты.
Иммануиль Кант билікті жіктеуді мемлекеттік билік идеясынан логикалық қажеттілікпен
Г.В.Ф.Гегель бостандық идеясы билікті тиісті бөлу (заң шығарушы,
Биліктің жіктелуі теориясын тұжырымдаған аталған ғалымдардың көзқарастары кейінгі
Бүгінгі заманда да мемлекеттік билік институттары тиімді ұйымдастыру
Кеңестер мемлекетінде қолданылмақ тұрмақ, зерттеуге тыйым салынған билікті жіктеу
Биліктің жіктелуі жеке тұлғаның ар-ожданы құрметтелетін, еркіндіктер кепілдендірілген конституциялық
Қазіргі кезеңде биліктің бөліну теориясы жаңа қырынан қарастырылып,
Қазіргі кезеңде биліктің жіктелуі екі тұрғыда түсіндіріледі:
заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарының қатынасы;
орталық пен жергілікті органдардың қатынасы.
Біртұтас мемлекеттік билікті тармақтарға жіктеу теориясының өмір сүру қабілеттілігі
1.Мемлекеттік билікті жүзеге асыру және ұйымдастыру идеясының негізі біртұтас
2.Билік жіктеу қай заманда болмасын деспотизмді жоюдың қажетті шарты
«Мемлекеттілік» феномені әлеуметтік ұйымдастырылу инфра құрылымында біртұтас саяси-құқықтық механизм
Мемлекеттіліктің бірлігі мен тұтастығы қай билік тармағы маңызды, қайсысы
Мемлекеттің бірлігі мен тұтастығын конституциялық бекіту, оны жүзеге асырудың
2.2. Қазақстан Республикасы конституциясында билікті жіктеу қағидасының жүзеге асырылуы
Бастапқыда саяси, кейіннен құқықтық қағидаға айналған «мемлекеттік билікті заң
Бұл қағида 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған,
Қазақстандағы биліктің жіктелуі қағидасының қазіргі кезеңдегі әрекетіне тоқталмастан бұрын,
Біздің елімізде кеңестік дәуірде мемлекеттік биліктің жіктелуі теориясы буржуазиялық
Қайта құру процесінің нәтижесінде күрделі өзгерістерге ұшыраған кеңестік билік
Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдары жүйесі мен биліктің жіктелуінің саяси-құқықтық
2-кезең 1990 жылы 25 қазанда Мемлекеттік егемендік туралы декларация
3-кезең 1991 жылдың 16 желтоқсанында «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі
4-кезең 1993 жылдың 10 желтоқсанынан «Қазақстан Республикасы Президентіне заң
5-кезең 1995 жылы 30 тамызда Қазақстан Республикасының әрекеттегі Конституциясын
Алдымен «Қазақ КСР мемлекеттік егемендігі туралы» декларацияда, соңынан «Қазақстан
1993 жылдың 28 қаңтарында Қазақстан Республикасы өзінің алғашқы Конституциясын
Конституцияда Президенттің атқарушы және басқарушы биліктің басшысы болып табылатындығы,
1993 жылғы Конституцияға сәйкес сот билігі Қазақстан Республикасының Конституциялық
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік биліктің бөлінуі Қазақстан қоғамында бірыңғай биліктің
Шығыс Европа мемлекеттерінің, соның ішінде Болгария мен Чех Республикасының
Конституцияның жалпы сипаты мемлекеттік биліктің горизонталды (биліктің үш тармағы)
Бұл орайда түсініктеме ретінде Конституцияны келтіруге болады. Мәселе Негізгі
Билікті жіктеу туралы норма 1993 жылғы Конституцияда да болды.
Әрекеттегі Конституцияның 3 бабында біріншіден, мемлекеттік биліктің біртұтастығы баса
Кеңестік мемлекеттерде билік бір органның қолына шоғырланған ұзақ кезеңнен
Қазақстанда мемлекеттік билікті жіктеу қағидасы және оның сақталуын кепілдендіруші
Конституцияның көптеген баптары аталған қағиданы қамтамасыз етуге бағытталады: 75
Биліктің жіктелу қағидасы бір жағынан оған тікелей қатысы болмайтын
Заң шығару мен сот билігінің жіктелуіне байланысты мынандай мысал
Билікті жіктеуді қамтамасыз ету кепілдіктерінің бірі - Конституцияда
Билікті жіктеу қағидасын қамтамасыз етудегі мемлекет басшысының ролі ерекше
Қазақстанның саяси өмірі биліктің іс жүзінде Президент қолына шоғырлануын
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси болмысына екінші пікір жақын келеді.
Біздің Парламент енді-енді есін жиып, әлі кәсіби және білікті,өз
Биліктің жіктелу теориясы Конституцияда бекітілгенмен, осы уақытқа дейін тармақтардың
Осындай саяси жүйе біздің елімізде жақын болашақта қолданылуы мүмкін
Қазіргі кезде билікті жіктеудің классикалық үштігіне сай келмейтін екі
Конституциялық Кеңестің ерекше мәртебесі оның әрекеті арқылы қорғалатын Конституцияның
Прокуратура органдары Конституцияға сәйкес, Республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының
Республика Конституциясында бекітілген біртұтас мемлекеттік билікті заң шығару, атқару,
Биліктің жіктелу қағидасы тағы бір қызметті атқаруы тиіс: ол
Дегенмен, өкілеттіліктермен бірге жергілікті органдар аймақтың дамуына жауапкершілік алады,
Қорыта айтқанда, биліктің жіктелу қағидасын біздің жағдайда жүзеге асыру,
Құқықтық мемлекет қалыптастыруды анықтаушы факторлар мен мәселелер төңірегінде сөз
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алып, өз алдына отау тіккелі бергі
Құқықтық мемлекет қалыптастырудың өзге алғы шарттарына тоқталатын болсақ, алдымен
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру үшін қоғамның жалпы мәдениеттілігін, соның ішінде
Құқықтық мемлекет қалыптастырудың маңызды алғы шарттарының бірі азаматтық қоғам
Құқықтық мемлекет аса қуатты экономикалық базисті, өмір сүрудің жоғарғы
Құқықтық мемлекет құру жолы ұзақ та ауыр жол, оның
ҚОРЫТЫНДЫ
Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам мәселесін теориялық зерттеу нәтижесінде
Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам туралы әлеуметтік, саяси, құқықтық
Азаматтық қоғам туралы қалыптасқан көзқарастар қатарында, оны мемлекеттен тысқары,
Бірақ, азаматтық қоғам және мемлекет бір – біріне
Азаматтық қоғам – еркін индивидтердің қауымдастығы;
Азаматтық қоғам – ашық әлеуметтік құрылым;
Азаматтық қоғам әлеуметтік құрылым бойынша күрделі сараланған және стратталған
Азаматтық қоғам – құқықтық демократиялық қоғам;
Азаматтық қоғам - өздігінен дамитын және басқарылатын жүйе;
Азаматтық қоғамның мушелері жоғары саналы болуы қажет;
Азаматтық қоғам бір саясатқа, бір идеологияға бағынудан арылған;
Азаматтық қоғамда тұрғындардың лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ететін
Мемлекетте халықпен сайланған өкілді заңшығарушы мекемелердің қалыпты қызмет етуі
Мемлекеттік биліктің шексіз күшіне, тиранияға, озбырлыққа қарсы реакция ретінде
Құқықтық мемлекет концепциясының мәнін анықтау үшін, мемлекет пен
Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам бірлікте әрекет етеді, осы
Құқықтық мемлекет мазмұнында жатқан құқық құндылығы азаматтық қоғам тұрғысынан
Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамды арақатынасын талдаған кезде, құқықтық
Адамдардың құқықтарын және бостандықтарын толық қамтамасыз ету, құқықтық мемлекеттің
Құқықтық мемлекет – тұлғаның ажырамас құқықтарын және бостандықтарын бекітетін
Қазақстандық қоғамның жаңару және кемелдену үрдісінің кепілі - азаматтық
Мемлекетімізде азаматтық қоғамның және құқықтық мемлекеттің қалыптасу үрдісінің өту
Дегенмен, мемлекетімізде азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет қалыптасуы үшін
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Нормативтік-құқықтық актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы (енгізілген өзгерістері мен толықтыруларымен қоса). Алматы:
Қазақ КСР-ның мемлекеттік егеменділік туралы Декларациясы // Қазақ КСР
Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы»
Қазақстан Республикасы конституциялық заңы «Қазақстан Республикасы Парламенті және оның
Қазақстан Республикасы конституциялық заңы «Қазақстан Республикасы Президенті туралы» 26
Қазақстан Республикасы конституциялық заңы «Қазақстан Республикасы Үкіметі туралы» 18
Қазақстан Республикасы конституциялық заңы «Қазақстан Республикасы сот жүйесі және
Қазақстан Республикасының заңы «Нормативті құқықтық актілер туралы» 24 наурыз
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан – 2030».
Арнаулы әдебиеттер:
Азаматтық қоғамды одан әрі демократияландыру және дамыту тұрғысындағы ұсыныстарды
Аюпова З.Г. Правовая система и гражданское общество в Республике
Аксиологические основы концепции гражданского общества в Казахстане // Ізденіс.
Байтұрсынов А. Ақ жол. - Алматы. -1991.
Балгимбаев А.С. Институты гражданского общества и правового государства как
Бельгибаев С. Развитие гражданского общества в Казахстане // Саясат.
Воронов В. Компромисс и независимость судебной власти// Правовая реформа
Гаджиев К.С. Концепция гражданского общества: идейные истоки и основные
Гегель Г.В.Ф. Сочинения, т.7. Философия права. М., -1936, -
Гоббс Т. Левиафан, или материя, форма и власть государства
Дюсенова М.М. Проблемы формирования гражданского общества в Республике Казахстан
Ережепов Н. Проблемы судейской неприкосновенности по законодательству Республики Казахстан//
Иванников И. От Гегеля до наших дней // Российская
Ибраева А.С. Идея правового государства как новая парадигма цивилизованного
Ибраева А.С. Правовое государство и свободное гражданское общество как
Исмагамбетов Т.Т. Гражданское общество в Казахстане: проблемы и перспективы
Искакова Г.К. Права человека в Республике Казахстан. – Семипалатинск.
Жаилганова А. Функции судебной власти // Фемида. -2000. -
Кенжеалиев З.Ж. Көшпелі қазақ қоғамындағы дәстүрлі құқықтық мәдениет. Алматы:
Қазақ билерінің көзқарастарындағы әділетті басқару және әділсот мәселелері// Қазақстан
Кокишева В. Правовое государство и гражданское общество: идея и
Қыдырбекұлы Д. Сравнительный анализ развития гражданского в Казахстане и
Матюхин А. Государство в сфере права: институциональный подход. -Алматы.
Монтескье Ш.Л. Избранные произведения. -Москва. -1955. –348
Маркс К., Энгельс Ф. Шығармалар жинағы, т. 1, 27.
Матузов Теория государства и права. -Москва, -2000. –398
Мамут Л.С. Гражданское общество и государсво: проблема соотношения .//
Нәрікбаев М.С. Ақиқаттың ақ жолы. -Астана. -2000. –254
Нерсесянц В.С. Общая теория права и государсва. Уч. для
Пейн Т. Избранные сочинения. -М., -1959, -56 б.
Руссо Ж.Ж. Трактаты. -М., -1969, - 155 –
Рекин А. Проблемы обеспечения независимости судебной власти// Тураби. -2001.
Судья мәртебеңе сай бол! Астанада өткен республика судьяларының ІІІ
Скворцов В.В., Кишбеков Т.Д. Демократический процесс формирования гражданского общества:
Смагулов Е.М., Смагулова Ж.М. Основы граждановедения. – Алматы: Білім.
Становление правового государства и конституционный процесс в Республике Казахстан
Теория и практика формирования правового государства в Республике Казахстан.
Шайкенова С. Роль правосудия в механизме социального управления и
Шайо А. Самоограничение власти. – Москва. –1999. –293 б.
Шаймаков Г.Н. Состояние и тенденции развития казахстанского гражданского общества
Шоманов А.Ж. Потенциал институтов гражданского общества в обеспечении социальной
Чиркин В.Е. Государствоведение. Уч. 2-е доп. -
Черниловский З.М. Гражданское общество: опыт исследования. // Государсво и
Құрметті Мемлекеттік біліктілік алқасы төрағасы! Қадірлі алқа мүшелері! Құрметті
әлемдік саяси – құқықтық ілімнің құндылығы болып табылатын, демократиялық
Аталған мақсаттарға жету үшін азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет
Дипломдық жұмыстың мақсаты құқықтық мемлекеттің идеядан жүзеге асырылуға дейінгі
құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам идеясының саяси – құқықтық
құқықтық мемлекет түсінігінің мәнін анықтап, белгілерін талдау;
биліктің жіктелуі қағидасының қалыптасуы мен Қазақстан Республикасындағы көрінісін ашу;
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы өзге заңдар
Құқықтық мемлекет мәселесін теориялық зерттеу нәтижесінде қорытындылар жасалып, келесідей
1) Құқықтық мемлекет – тұлғаның ажырамас құқықтарын және бостандықтарын
2) Құқықтық мемлекет қалыптастыруды анықтаушы факторлар мен мәселелер төңірегінде
Қазақстан Республикасының әрекеттегі Конституциясына сәйкес, ондағы «мемлекеттік билік біртұтас,
3) Құқықтық мемлекетті қалыптастыру үшін қоғамның жалпы мәдениеттілігін, соның
4) Құқықтық мемлекет қалыптастырудың маңызды алғы шарттарының бірі азаматтық
5) Құқықтық мемлекет аса қуатты экономикалық базисті, өмір сүрудің
Құқықтық мемлекет құру жолы ұзақ та ауыр жол, оның
Назар аударып тыңдағандарыңызға рахмет!
1 Руссо Ж.Ж. Трактаты. М., 1969. Б. 155
1 Гоббс Т. Левиафан, или материя, форма и власть
1 Гумбольт В. фон. Язык и философия культуры. М.,
2 Пейн Т. Избранные сочинения. М., 1959, - Б.
1 Гегель Г.В.Ф. Сочинения, т.7. Философия права. М., 1936,
1 Маркс К., Энгельс Ф. Шыѓармалар жинаѓы, т. 1,
Маркс К., Энгельс Ф. Шыѓармалар жинаѓы, т. 27, М.,
1 Мишель А. Идея правового государства. М., 1909, -
Кант И. Сочинения на немецком и русском языках. т.
1 Гаджиев К.С. Концепция гражданского общества: идейные истоки и
Матюхин А. Государство в сфере права: институциональный подход. -Алматы.
Становление правового государства и конституционный процесс в Республике Казахстан
Матюхин А. Государство в сфере права: институциональный подход. –Алматы.
Шайо А. Самоограничение власти. -Москва. – 1999. Б 58.
Ахметова Н.С. Разделение властей – важнейший принцип правового государства
Дюсенова М.М. Проблемы формирования гражданского общества в Республике Казахстан.
Шаймаков Г.Н. Состояние и тенденции развития казахстанского гражданского общества
Шоманов А.Ж. Потенциал институтов гражданского общества в обеспечении социальной
Азаматтыќ ќоѓамды одан єрі демократияландыру жєне дамыту т±рѓысындаѓы ±сыныстарды
Платон. Законы. Москва: Мысль.1998. Б.12.
Парламент и законодательная власть Казахстана. Алматы:Жеті Жарғы,1995. Б.13.
Парламент и законодательная власть Казахстана. Алматы:Жеті Жарғы,1995. Б.13.
Локк Д. Избранные философ. произведения в 2-х т.,Т.1.М.,1960. Б.86.
Локк Д. Избранные философские произведения в 2-х томах. Т.1.
Монтескье Ш.Л. Избранные произведения. М.,1955.Б.290-291.
Монтескье Ш.Л. О духе законов. Избранные произведения. М.,
Кант И. К вечному миру. Сочинения в 6-ти томах.
Гегель Г.В.Ф. Философия права. М.,1956. Б 187.
Декларация прав человека и гражданина //Источники по Истории политических
Айхенберг К. Правовое государство. М.:Наука,1980.Б.62.
Государственное право Германии. Т.2. М.,1994. Б.227.
Нукенов А.Н. Биліктің бөліну теориясы:қазақстандық тәжірибе мәселелері // Саясат.
Жоламан К.Д. Политико-правовая эволюция системы государственных органов и разделение
Нукенов А.Н. Биліктің бөліну теориясы:қазақстандық тәжірибе мәселелері // Саясат.
Абенов Е. Децентрализация политической власти как условие институционализации демократии
Мухамеджанов Б. Реализация принципа разделения властей в Конституции Республики
Нукенов А.Н. Биліктің бөліну теориясы:қазақстандық тәжірибе мәселелері // Саясат.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. Алматы:Білім. 1997. 75-76 беттер.
69
Құқық әлеуметтік институт ретінде мемлекетпен байланысы
Халықаралық құқықтың қағидалары
Жеке құқықтар мен бостандықтар
Құқық қағидалары.
Құқық қағидаларының түсінігі және түрлері
Мемлекеттердің дербестеңдік қағидасы
Халықаралық құқықтың түсінігі
Құқық ұғымы туралы
Халықаралық теңіз құқығы туралы білімдер жүйесін қалыптастыру
Құқықтың негізгі тарихи типтері, қағидалары (принциптері) және функциялары