Айналым активтері
Мазмұны
Кіріспе 4
1. Ағымды активтердің экономикалық негіздері
1.1. Ағымды активтердің экономикалық мазмұны 6
1.2. Ағымды активтердің құрамы мен құрылымы 8
1.3. Ағымды активтердің қалыптасу көздері 10
2. Кәсіпорынның ағымды активтерін талдау және бағалау
2.1. Ағымды активтердің құрамы мен құрылымын талдау 13
2.2. Ағымды активтерді қолдану тиімділігін бағалау 15
2.3. Ағымды активтерді басқару әдістерін бағалау 17
3. Ағымды активтердің экономикалық тиімділігін
жетілдіру мәселелері
3.1. Ағымды активтерді қолданудың тиімділігін
арттыру жолдары
20
3.2. Ағымды активтерді қаржыландыруды
жетілдіру жолдары
22
Қорытынды 24
Қолданылған әдебиеттер тізімі 27
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайларында кез-келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем
Ағымды активтер кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, нәтижесінде
Жоғарыда айтылғандардың барлығы ағымды активтердің кәсіпорын өмірінде аса
Жұмыстың мақсаты – ағымды активтерді талдаудың теориялық және
кәсіпорынның ағымды активтерінің экономикалық негіздерін;
кәсіпорындардың ағымды активтерін талдау әдістемелерін;
ағымды активтердің экономикалық тиімділігін арттыру жолдарын.
Курстық жұмыс үш тарауға бөлінген. Бірінші тарауда ағымды
Екінші тарау кәсіпорындардың ағымды активтерінің құрамы мен құрылымын,
Талдау жұмыстары Қазақстан Республикасының тамақ өнеркәсібі саласында қызмет
Үшінші тарау барысында кәсіпорындардың ағымды активтерінің қолдану тиімділігін
Курстық тапсырманы орындау барысында отандық және шет елдік
1. Ағымды активтердің экономикалық негіздері
1.1. Ағымды активтердің экономикалық мазмұны
Өндірістік немесе басқа коммерциялық қызметті жүзеге асырушы кез-келен
Экономикалық әдебиеттерде «айналым капиталы», «айналым активтері», «ағымды активтер»
Ағымды активтер дегеніміз – бұл кәсіпорынның өзінің өндірістік
Ағымды активтер кәсіпорынның жалпы капиталының айналымында қызмет етіп,
Кәсіпорынның ағымды активтері өздерінің жоғары өтімділігімен сипатталады. Ағымды
Қаржы менеджментінің теориясына сәйкес ағымды активтер тұрақты және
Осылайша, ағымды активтерді басқару бірқатар факторлармен анықталады: ағымды
Ағымды активтер нарықтық экономиканың қаражаттар айналымы процесіне қатыса
А – Т…Ө…Т1 – А1.
Өндірістік процестің бірінші кезеңінде (А – Т) бастапқы
Өнімді өткізуден түскен сома мен бастапқы ақша қаражаттары
Осылайша, толық бір айналымға қатыса отырып, ағымды активтер
Өндіріс барысына бірнеше мәрте қатысатын негізгі құралдармен салыстырғанда,
Экономикалық талдау мақсатында таза ағымды активтер ұғымын жеке
1.2. Ағымды активтердің құрамы мен құрылымы
Ағымды активтер тек өздерінің өтімділігімен сипатталып қана қоймай
Ағымды активтерді ұдайы өндіріске орналастыру оларды өндірістік және
Өндірістік ағымды активтердің құрамына өндірістік материалдар (шикізат, материалдар,
Өндірістік материалдардың қажетті мөлшерін анықтау принциптеріне сәйкес ағымды
Өндірістік материалдардың, аяқталмаған өндірістің және дайын өнімнің жағдайы,
Ағымды активтердің құрылымы олардың құрамдас бөліктерінің пайыздық қатынастарын
Айналым қаражаттарының әр түрлі салалардағы кәсіпорындар арасындағы орналасу
1.3. Ағымды активтердің қалыптасу көздері
Кәсіпорынның ағымды активтері меншікті, қарыз және қосымша тартылған
Меншікті қаражат көздері арқылы, әдетте, ағымды активтердің шағын,
Ағымды активтердің қалыптасуы кәсіпорынның құрылуы және жарғылық капиталдың
Алайда, бірқатар объективті себептерге байланысты (инфляция, өндіріс көлемінің
Қарыз қаражаттар негізінен алғанда банктік қысқа мерзімді несиелермен
Банктік несиелер инвестициялық (ұзақ мерзімді) және қысқа мерзімді
Қысқа мерзімді несиелерді, сонымен қатар, мемлекеттік мекемелер, қаржы
Меншікті және қарыз қаражат көздерінің дұрыс қатынасы кәсіпорынның
Қандай-да бір қаражат көзін тартудың тиімділігі оның құны
Ағымды активтердің айналымы барысында олардың қалыптасу көздерінің, әдетте,
Ағымды активтердің қалыптасу көздері туралы мәселе тағы бір
2. Кәсіпорынның ағымды активтерін талдау және бағалау
2.1. Ағымды активтердің құрамы мен құрылымын талдау
Кәсіпорынның ағымды активтерінің құрамы мен құрылымын талдау кәсіпорынның
Ағымды активтер қаржылық есеп берудің маңызды элементтері болып
Ағымды активтердің құрамы мен құрылымын талдау әдістемесін Қазақстанның
2.1-кесте
«Биоемтағам» ЖШС активтерінің құрамы мен құрылымы
теңге
Көрсеткіштер 2003 жыл 2004 жыл Ауыт-қуы (+.–) Өсу
Сомасы % Сомасы %
1 2 3 4 5 6 7
Ұзақ мерзімді активтер 377394 47,6 433859 18,9
негізгі құралдар 377394 100 433859 100 +56465
материалдық емес активтер – – – – –
ұзақ мерзімді инвестициялар – – – – –
Ағымды активтер 414702 52,4 1858035 81,1 +1443333
материалдық құндылықтар – – – – – –
дебиторлық қарыз 130905 31,6 899993 48,4 +769088 +587,5
ақша қаражаттары 106108 25,6 958042 51,6 +851934 +802,9
басқа да ағымды активтер 177689 42,8 –
Активтер, барлығы 792096 100 2291 894 100
2.1-кестеден байқайтынымыз, «Биометағам» ЖШС жалпы активтері талданып отырған
Активтерді құрылымдың тұрғыдан қарастыратын болсақ, онда аталған кәсіпорынның
Ағымды активтердің құрылымына келетін болсақ, онда дебиторлық қарыздың
Сондай-ақ, «Биоемтағам» ЖШС ағымды активтерінің құрылымында ақша қаражаттарының
Жалпы алғанда, «Биоемтағам» ЖШС активтерінің құрамы мен құрылымының
2.2. Ағымды активтерді қолдану тиімділігін бағалау
Ағымды активтердің тиімділігінің негізгі көрсеткіштеріне штеріне нарықтық экономика
Ағымды активтердің тиімділігін сипаттайтын тәжірибеде бірнеше көрсеткіштер қолданылады.
Ағымды активтердің қор қайтарымдылығы (немесе ағымды активтердің тікелей
(2.1)
мұнда N - өнімді өткізуден алынған табыс; Е
Бұл көрсеткіш ағымды активтердің 1теңгесінен қайтатын өнімді немесе
Сонымен қатар, ағымды активтердің әрбір элементі бойынша айналымдылық
Өндірістік материалдардың айналымдылығы:
(2.2)
мұнда EТ – материалдық құндылықтардың орташа жылдық құны.
Дебиторлық қарыздың айналымдылығы:
(2.3)
мұнда ED – дебиторлық қарыздың орташа жылдық құны.
Ақша қаражаттарының айналымдылығы:
(2.4)
мұнда EM – ақша қаражаттарының орташа жылдық құны.
Ағымды активтерді бекіту (жүктеу) коэффициенті:
(2.5)
Бұл көрсеткішті әдебиеттерде ағымды активтермен қамтамасыз етілу коэффициенті,
6. Ағымды активтерінің айналымдылық жылдамдығы (күн бойынша):
(2.6)
мұнда Т – талдау кезеңінің ұзақтығы (1 жыл
Ағымды активтердің экономикалық тиімділігін бағалау үшін аталған көрсеткіштерді
2.2-кесте
«Биоемтағам» ЖШС ағымды активтерінің
тиімділігінің көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Шартты белгілер 2003 жыл 2004 жыл
1 2 3 4 5 6 7
1 Өнімді өткізуден алған табыс, мың теңге N
2 Ағымды активтердің орташа құны E 386420
3 Материалдық құндылық-тардың орташа құны EZ – –
4 Дебиторлық қарыздың орташа құны ED 272441
5 Ақша қаражаттарының оратша құны EM 97167 532075
1 2 3 4 5 6 7
6 Ағымды активтердің қор қайтарымдылығы КА 19,98 8,72
8 Материалдардың айналымдылығы КТ – – – –
9 Дебиторлық қарыздың айналымдылығы КD 28,34 14,90 –13,44
10 Ақша қаражаттарының айналымдылығы КM 79,47 18,61 –60,86
11 Ағымды активтерді бекіту коэффициенті КZ 0,050 0,115
7 Ағымды активтердің айналым жылдамдығы КО 18 41
Кестенің мәліметтерінен байқайтынымыз, кәсіпорында 2003-жылы ағымды активтердің айналымының
Ағымды активтердің айналым жылдамдығы, кестеден байқайтынымыздай, күннен күнге
2.3. Ағымды активтерді басқару әдістерін бағалау
Кәсіпорын қызметін басқарудың тиімділігі ең алдымен ағымды активтердің
Ағымды активтердің қажетті мөлшерін анықтаудың бірнеше әдістері кездеседі:
Тікелей есептеу әдісі ең тиімді әрі қолданылуы ең
ағымды активтердің әрбір элементінің қажетті мөлшерін анықтау;
тауарлық материалдық құндылықтардың әрбір түрлерінің қажеті мөлшерін анықтау;
меншікті ағымды активтердің қажетті мөлшерін анықтау.
Коэффициенттік әдіс қолда бар ағымды активтерге сүйене отырып,
өндіріс көлемінің өзгеруіне тәуелді құндылықтар – шикізат, материалдар,
өндіріс көлемінің өзгеруіне тәуелді емес құндылықтар – қосалқы
Ағымды активтердің өндіріс көлеміне тәуелді элементтері бойынша қажетті
Талдамалық (тәжірибелік-статистикалық) әдіс ағымды активтердің нақты орташа қалдықтарын
«Биоемтағам» ЖШС ағымды активтері туралы қолда бар мәліметтерге
Ағымды активтердің жоспарлы қажет мөлшерін талдамалық әдіспен анықтау
ағымды активтердің айналым жылдамдығының жоспарлы кезеңдегі мәнін 2003
өнімді өткізуден алған соманың жоспарлық көлемін мысал ретінде
Бірінші кезекте ағымды активтердің жоспарлы кезеңдегі айналым жылдамдығының
мұнда KZ/ж – жоспарлы кезеңдегі жүктеу коэффициенті; KZ/б
Ағымды активтерді жүктеу коэффициентін және өткізілетін өнімнің сомасының
мұнда Аж – жоспарлы кезеңдегі ағымды активтердің қажетті
Сонымен, кәсіпорынға қажетті ағымды активтердің жоспарлық мөлшері 837237
2.3-кесте
«Биоемтағам» ЖШС ағымды активтерінің қажетті
мөлшерін жоспарлау
теңге
№ Көрсеткіштер Шартты белгілер Базистік кезең Жоспарлы кезең
1 Өнімді өткізуден түскен сома N 9905375 10336258
2 Жоспарлы кезеңдегі өткізілмнің өсуі TN – 1,0435
3 Ағымды активтердің орташа шамасы E 1136369
4 Жүктеу коэффициенті (ағымды активтермен қамтамасыз етілу) KZ
5 Бір айналымның ұзақтығы, күн Ko 41 29
6 Бір айналымның ұзақтығының өзгеру қарқыны, % Tо
Кестеден байқайтынымыз, «Биоемтағам» ЖШС өзінің өндірістік қызметіне қажетті
3. Ағымды активтердің экономикалық тиімділігін
жетілдіру мәселелері
3.1. Ағымды активтерді қолданудың тиімділігін
арттыру жолдары
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы, оның төлем қабілеттілігі өндіріске салынған
Кәсіпорынның ағымды активтерінің айналымдылық деңгейі әр түрлі болады.
Ағымды активтердің айналым ұзақтығы көптеген сыртқы және ішкі
кәсіпорынның салалық ерекшеліктері (мысалға, өнеркәсіп саласының кәсіпорындарынадағы ағымды
кәсіпорын қызметінің ерекшелігі (өндірістік, жабдықтаушы, білім саласындағы кәсіпорындар,
кәсіпорынның өндірістік қабілеті;
шаруашылық ету шарттары (жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы қарым-қатынастар,
Ағымды активтерді қолданудың тиімділігіне әсер етуші ішкі факторларға
шығындарды басқару жүйесі (өндіріске қажетті материалдардың тиімді мөлшерін
кәсіпорынның баға саясаты;
тауарлық-материалдық құндылықтарды бағалаудың тиімді әдістерді (өндірістік, орташа салмақталған
Активтердің айналымдылығының артуы материалдық құндылықтарды басқару жүйесінің тиімділігінің
Ағымды активтерді қолданудың тиімділігін арттырдың жолдарын жоғарыда «Биоемтағам»
Алайда, аталған кәсіпорынның қызмет ерекшеліктеріне байланысты оның ағымды
Дебиторлық қарыз шоттарындағы қаражаттар ағымды активтердің айналымнан шығып
Коммерциялық есеп айырысу принципі бойынша жұмыс істейтін кәсіпорындар
Аталған ағымды активтердің құрамдас бөліктерің қолдану тиімділігін арттыру
есеп айырысу және төлем дисциплинасын нығайту;
өзге кәсіпорындармен, қаржы мекемелерімен, салық мекемелерімен тікелей шаруашылық
келісім-шарттар дисциплинасын нығайту және сәйкесінше келісім-шарттағы міндеттемелердің мезгілінде
есеп айырысудың прогрессивті нысандарын қолдану тәжірибесін кеңейту.
Дебиторлық қарыздарда шоғырланып, тұралап қалған қаражаттарды қысқартудың маңызды
3.2. Ағымды активтерді қаржыландыруды
жетілдіру жолдары
Кәсіпорындардың ағымды активтерінің тиімділігін сипаттайтын факторлардың қатарында оларды
Сонымен қатар, тәжірибе көрсеткендей, кәсіпорындар үшін ағымды активтерді
Қазіргі таңдағы кәсіпорындардың қысқа мерзімді қаржыландырудың негізгі көзі
3.1-кесте
Қазақстан Республикасының несие нарығы
млн. теңге
Банктік несиелер 2000 2001 2002 2003
Сома % Сома % Сома % Сома %
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Жалпы несиелер 276,2 100 489,8 100 672,5
Айналым активтеріне 166,0 60,4 319,7 65,3 435,6 66,3
Негізгі құралдарға 27,7 10,0 41,0 8,4 54,9
Құрылыс және қайта құруға 14,9 8,5 27,3 5,6
Тұтынушылық несиелер 6,6 2,4 20,8 4,2 42,1 6,4
Өзге де объектілерге 55,3 20,0 72,3 14,8 93,4
3.1-кестеден байқайтынымыз, 2000-2003 жылдар аралығында экономикаға берілген банктік
Банктердің экономиканың нақты секторының ағымды активтерін қаржыландыруға салынған
Қазіргі таңда банктік несиелер басқа қаржыландыру құралдарымен салыстырғанда
Вексельдік және факторингтік операциялар отандық кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметінің
Осы айырмашылықтарына қарамастан, аталған қаржы құралдары кәсіпорын үшін
Факторингтік және вексельдік операциялар есеп айырысуды жылдамдатуға, кәсіпорынның
Қорытынды
Өндірістік немесе басқа коммерциялық қызметті жүзеге асырушы кез-келен
Ағымды активтер дегеніміз – бұл кәсіпорынның өзінің өндірістік
Ағымды активтер кәсіпорынның жалпы капиталының айналымында қызмет етіп,
Ағымды активтер тек өздерінің өтімділігімен сипатталып қана қоймай
Кәсіпорынның ағымды активтері меншікті, қарыз және қосымша тартылған
Меншікті қаражат көздері арқылы, әдетте, ағымды активтердің шағын,
Алайда, бірқатар объективті себептерге байланысты (инфляция, өндіріс көлемінің
Қарыз қаражаттар негізінен алғанда банктік қысқа мерзімді несиелермен
Кәсіпорынның ағымды активтерінің құрамы мен құрылымын талдау кәсіпорынның
Ағымды активтердің тиімділігінің негізгі көрсеткіштеріне штеріне нарықтық экономика
Ағымды активтердің тиімділігін сипаттайтын тәжірибеде бірнеше көрсеткіштер қолданылады:
Кәсіпорын қызметін басқарудың тиімділігі ең алдымен ағымды активтердің
Ағымды активтердің қажетті мөлшерін анықтаудың бірнеше әдістері кездеседі:
Ағымды активтердің айналым ұзақтығы көптеген сыртқы және ішкі
Ағымды активтерді қолданудың тиімділігіне әсер етуші ішкі факторларға
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»,
Жуйриков К.К., «Роль и значение финансового капитала в
Ковалев В.В., «Финансовый анализ», Москва – 1998
Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002
Мейірбеков А.Қ., «Кәсіпорын экономикасы», Алматы – 2003
Үмбетәлиев А., «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік»,
Селезнева В.Г., «Финансовый анализ. Управление финансами»,
Тургулова А.К., «Особенности формирования заемного капитала на практике
Шеремет А.Д., «Теория экономического анализ
а», Москва – 2003
Финансовая отчетность ТОО «Биоемтағам» за 2004 год.
Ағымды активтердің құрамы
Өндірістік материалдар
Алдағы кезең шығындары
Аяқталмаған өндіріс
Ақша қараажттары
Дебиторлық қарыз
Жөнелтілген өнім
Дайын өнім
Ағымды активтер
Айналым активтері
Өндірістік активтер
Мөлшерленетін ағымды активтер
Мөлшерленбейтін ағымды активтер
1.1-сурет
Айналым активтері
Фирмалардың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруын талдау
Кәсіпорынның айналым капиталы туралы
Айналым активтерінің сипаттамасы және оны басқару саясаттары
Фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқару
Кәсіпорынның айналым активтерін басқару
Кәсіпорынның айналым қаражаттары мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқару
Айналыс активтері
Ағымдағы активтердің айналысы
Кәсіпорынның таза айналым капиталын басқару және ЖШС «Ұланның» айналым активтерін бағалау және талдау