Шаруашылық серіктестіктері

Мазмұны
Курстық жұмысқа берілген тапсырма
Кіріспе 3
1 Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы
1.1 Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелер қаржысының мазмұны
1.2 Коммерциялық емес қызметтін ұйымдары мен мекелердін
қаржыландырудың көздері
7
1.3 Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердін шығыстары. 9
2 Шаруашылық жүргізүші субъектілердің негізгі ұйымдық-құықтық нысандары
14
2.1 Шаруашылық серіктестіктері
2.2 Мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар 15
2.3 Кооперативтер 17
Қорытынды 20
Әдебиеттер тізімі 22
КІРІСПЕ
Кәсiпорын экономиканың негiзгi буыны ретiнде меншік нысандары мен
Кәсiпорындарды ұйымдық-құкықтық нысандары бойынша межелеу олардың қаржысын ұйымдастырудағы
Меншiк нысандарына қарай шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қорларын қалыптастырудың
Кәсіпорындар мен ұйымдардын мүлкiн жалға бергенде айрықшалықты төлем
Өндiрiстiн бастапқы қорларынын қалыптасуына сәйкес шаруашылық қызметтің мынадай
Үлестiк жарна негiзiнде жұмыс iстейтiн кәсіпорындардың - шаруашылық
1 Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы
1.1 Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелер қаржысының мазмұны
Ондiрiстiк емес сферада коммерциялық негізде қызмет ететiн тұрғын
Кiрiс түсiру негiзгi мақсаты болып табылмайтын және алымған
Коммерциялық емес ұйымдар туралы Қазақстан Республиқасының Заңына сәйкес
Коммерциялық емес ұйымдар қызметiнiң мақсаттары құрылтай құжаттарымен айқындалады.
Коммерциялық емес ұйымдар мекеме, қоғамдық бiрлестiк, акционерлік қоғам,
Коммерциялық емес ұйымдардың қаржысы деп материалдық емес игiлiктер
Коммерциялық емес қызмет түрлерi мен салаларында мынадай қаржы
сала мен бюджет арасындағы қаржыламдыру ретiнде қаражаттарды алумен
қаржы ресурстарын бөлумем және орталықтандырумен байланысты жоғарғы және
шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, яғни олардың бөлiмшелерi арасындағы қаржы
салааралық — түрлi салалардың ұйымдары арасындағы ақша қатынастары;
еңбекке ақы төлеу жөнiндегi ұйымдар мен олардың қызметкерлерi
ұйымдар, мекемелер және олардың тұтынушылары арасындағы (көрсетiлген қызметтерге
Қызметтің айрықшалықты түрлерiндегi өзара байланыстардың тым қысаң анықтықты
қоғамдық ұйымдар мен олардың мүшелерi арасында жарналарды —
коммерциялық ұйымдар мен олардың демеушілерi арасында ұйымның қызметiн
сақтық компанияларында ұйымдардың белгiлi бiр контингентiнiң (әскери қызметшiлердiң,
сондай-ақ белгiлi бiр шарттардағы кредит қатынастарының болуы мүмкiн.
Аталынған қаржы қатынастары ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және
ұйымдар мен мекемелердің пайдалану қызметiн қамтамасыз ететiн қорлар;
күрделi жұмсалымдардың қорлары;
көтермелеу және ынталандыру сипатындағы қорлар;
қызметкерлер мен континенттерге (мысалы, оқу орындарындағы оқушыларға, емдеу
негiзгi қызметтi дамыту қорлары.
Коммерциялық емес ұйымдардың қаржысын ұйымдастыруға негiзiнен олардың ұйымдық-құқытық
Коммерциялық емес ұйымдардың шаруашылық қызметiн жүргiзудiң әдiстсрi сметалық
Сметалық қаржыландыру — меншiктi табыстары жоқ ұйымдар мен
Сметалық қаржыландыру бюджеттiң қаражаттарын пайдалануды атаң қадағалайды, тек
Шаруашылық жүргiзудiң шаруашылық-коммерциялық есебi шығындарды материалдық емес қызметтер
Шығындардың өзiн-өзi өтеу әдiсi ақылы кызмет негiзiндегi шаруашылық
Нсгiзiнен коммерциялық емес қызмет коғамдық тауарлар, игіліктер мен
Коммерциялық емес мекемелер, ұйымдар қызметiнiң материалдық негiзi өндiрiстiк
Коммерциялық емес сфера мекемелерiндегi қызметтер көрсету (жасау) ақша
Бұл қатынастардың бастапқы табыстар мен қорларды алғашқы бөлу
1.2 Коммерциялы емес қызметтiң ұйымдары мен мекемелерiн
қаржыландыңудың көздерi
Қызметтік коммерциялық емес түрлерi (мемлекеттік секторды шығара отырып)
Коммерциялық емес ұйымдар арқылы қоғамдық қажеттiлiктердi қаржыландыру жөнiндегi
Қазақстан Республиқасының заңнамалы практикасы басқаша iс-әрікет етедi; мұнда
Коммерциялық емес ұйымдар қызметiн қаржыландыру көздерi әр түрлi
бюджет қаражаттары;
мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар;
жағдай шараларға билеттер сатудан алынған қаражаттарды қоса, өнім
түрлi коммерциялық құрылымдардың ақшалай аударымдары, келiсiмшарпарға сәйкес орындалған
мүлiктi жалға беруден түскен түсiм-ақша;
халықтың қаражаттары;
кадрларды дайындаудан (қайта дайындаудан, бiлiктiлiктi артырудан және т.с.с.)
Мемлекет тиiстi функцияларын толық атқарған жерде ұйымдарды ұстауға
Коммерциялық емес ұйымдарды қаржыландырудың маңызы жағынан екiншi көзi
Қызмет көрсетуден алынған түсiм-ақша ұйымның оларды орындауға жұмсаған
Меншiктi көздердiң қатарына сонымен бiрге ғимараттарды, құрал-жабдықты және
Қаржыландырудың үшiншi көзi — банктердің кредиттерi. Бұл көздi
Қоғамдық бiрлестiктер мен ұйымдарды (саяси партиялар, кәсiптiк, шығармашылық
Материалдық өндiрiс сферасының кәсiпорындары мен ұйымдары тарапынан болатын
Ғылыми зерттеулердi қаржыландырған кезде гранттар — жеке адам,
Коммерциялық емес қызмет ұйымдары мен мекемелерiн ұстауға және
Қаржыландырудың аталған көздерi коммерциялық емес қызмет ұйымдары мен
1.3 Коммерциялык емес ұйымдар мел мекемелердiң шығыстары
Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердiң шығыстары қағидада, жарғыда
Шаруашылық есеп пен өзін-өзі өтеу негiздерiнде iс-әрекет ететiн
Коммерциялық емес қызмет жүргiзетiн ұйымдар мен мекемелер өздерiнiң
Коммерциялық негізінде жұмыс iстейтiн кәсіпорындардың қаржы жоспарларынан сметаның
Жеке мекемелер мен ұйымдар бойынша өтпелi кезеңнiң жоспарлы
Экономикалық жiктеме бойынша сметаларда шығындар әдетте санатқа, сыныпқа,
Ағымдағы шығыстар санаты мына сыныптарды кiрiктiредi:
1. Iшкi сыныптардың құрамында тауарлар мен қызметтерге жұмсалатын
өзгешелiгi бар жалақы: негiзгi жалақы, қосымша ақша төлемдерi,
жұмыс берушiлердiң жарналары: әлеуметтiк салық, автокөлiк құралдары иелерiнiң
тауарлар мен қызметтердi сатып алу (өзгешелiктерi: тамақ өнiмдерi,
коммуналдық қызметтерге, көлiкке, электр қуатына, жылуға ақы толеу;
басқа ағымдағы шығыстар (өзгешелiгi: жабдық пен құрал-саймандарды, үймереттердi,
басқадай ағымдығы шығыстар.
2. Сыйақылар (мүдделер) төлеу, iшкi сыныптардың құрамындағы басқадай
iшкi қарыздар бойынша сыйақылар (мүдделер) төлеу;
сыртқы қарыздар бойынша сыйақылар (мүдделер) төлеу.
3. Iшкi сыныптардың құрамындағы субсидиялар және басқа ағымдағы
субсидиялар;
жеке тұлғалар берітiн ағымдағы трансферттер (мiндеттi әлеуметтік қамсыздандыруға
баскадай субсидиялар;
өзгешелiгi бар трансферттер: мемлекеттік емес коммерциялы емес ұйымдарға,
мемлекеттiк басқарудың басқа деңгейлерiне берiлетiн басқадай трансферттер, өзгешiлiгi:
шет жаққа берiлетiн трансферттер;
әр түрлi басқадай трансферттер.
«Құрделi шығыстар» санаты мына сыныптарды кiрiктiредi:
iшкi сыныптардың құрамындағы негiзгi капиталды сатып алу;
өзгешелiгi бар негiзгi капиталды сатып апу: активтердi, үймереттер
негiзгi капиталды жасау, соның iшiнде өзiндiк ерікшелiктi: үймереттер
күрделi жөндеу, соның ішінде үймереттердi, жолдарды жөндеу, басқадай
босалқы қорлар жасау үшiн тауарлар сатып алу;
жердi және материалдық емес босалқы қорларды сатып алу;
ел iшіндегi күрделi трансферттер, соның iшiнде (өзгешелiгi): мемлекеттiк
басқадай күрделi трансфсттер;
шет жаққа берiлетiн күрделi трансфсттер, соның iшiнде халықаралық
«Кредит беру, үлескерлiкпен қатысу» санаты мына сыныптарды кiрiктiредi:
iшкi сыныптар құрамындағы кредиттер беру және акционерлiк капиталға
ерікшелiгi бар сыртқы несиелендiру: мемлекеттiк басқарудың басқа деңгейлерiн,
ерікшелiгi бар сыртқы несиелендiру: әр түрлi сыртқы несиелендiру;
ерікшелiктерi бар шет елдiк акционерлiк капиталға үлескерлікпен қатысу;
халықаралық ұйымдар мен басқадай шетелдiк ұйымдардың акцияларын сатып
ерікшелiктерi бар заңи тұлғаның акционерлiк капиталына салынған басқару
«Қаржыландыру» санаты мына iшкi сыныптады кiрiктiредi:
өзгешелiктерi бар iшкi борышты өтеу: мемлекеттiк басқарудың басқа
кәсiпорындар мен алықтың арасында орналастырылатын ішкі қарыздарды өтеу;
сыртқы борышты өтеу.
Коммерциялық емес қызметтің жеке бағыттары мен түрлерi үшiн
Денсаулық сақтаудың емдеу мекемелерiнде сипапы шығыстар дәрiлiк заттар
Қорғаныс жүйесiнде әскери арналымдағы тауарлар мен әскери техниканы
Кәсiподақ, партия, қоғамдық қозғалыстар сияқты қоғамдық ұйымдар шығыстарының
Мәдени-ағартушылық мекемелерде (кiтапханаларда, мұражайларда, тұрақты көрмелерде) едәуiр қаражаттар
«Күрделi шығыстар» санаттарына жұмсалатып шығыстар күрделi құрылыс, негiзгi
«Кредит беру, үлескерлiкпен қатысу» санаты бойынша шығыстар басқа
«Қаржыландыру» санаты бойынша шығыстарды iшкi және сыртқы берешектердi
Өндірiстiк емес сфера салаларына бағытталған қаражаттардың көлемi олардың
Әлеуметтiк-мәдени шараларды қаржыландырудың ондаған жылдар бойы үстем болған
Нарық жағдайында жалпы экономиканың, жеке шаруашылық жүргiзушi субъектiсiнiң
Мемлекеттің алдында жан-жақты, жүйелi, кешендi бақылауды, соның iшiнде
мемлекеттiк бақылауды нығайту;
тәуелсiз аудиторлық бақылауды дамыту;
түрлi бақылаушы орғандар мамандаршның еңбегiн компьютерлендіру;
бақылауды барлық органдарының қызметiн үйлестiру және басқалары.
2 Шаруашылық жүргізүші субъектілердің негізгі ұйымдық-құықтық нысандары
2.1 Шаруашылық серіктестіктері
Қазақстан Республиқасы Президентiнiң «Шаруашылық серiктестiктерi туралы» заң күшi
1) толық серiктестiк;
2) сенiм серiктестiгi;
3) жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк;
4) қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк;
5) акционерлiк қоғам.
Сенім серіктестігі өзінің бүкіл мүлкімен серіктестіктің міндеттемелерді бойынша
Толық серіктестiктiң пайдасы мен залаллары қатысушылар арасында, егер
Ационерлiк қоғамдар туралы Қазақстан Республиқасының заңына сәйкес өзiнiң
Қаржы қатынастарынын акционерлiк қоғамға сәйкес белгiлi бiр ерекшелiктерi
Акционерлiк қоғамның баланстық таза табысы заңнамамен қарастырылған тәртiппен
Меншiктiң акционерлiк нысаны экономикалық жағынан дамыған елдерде тиiмдi
2.2 Мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар
Экономикада едәуiр орынды мемлекеттiк сектор алады. Бұл секторда
1) шаруашылық жүргiзу құкығына негiзделген кесiпорындар; бұл құкық
2) жедел басқару құкығына негiзделген (қазыналық кәсiпорын) кәсіпорындар.
Мемлекеттiк меншіктiң түрiне қарай кәсiпорындар:
1) республика меншiгiндегi кәсiпорындар — республикалық мелмлекеттiк кәсіпорындар;
2) коммуналдық меншiктегi кәсiпорындар — коммуналдық мемлекеттік кәсіпорындар
Басқа мемлекеттiк кәсіпорын құрған мемлекеттік кәсіпорын еншілес мемлекеттік
Мемлекеттiк кәсіпорын үшiн мемлекеттiң тапсырмасын орындау мiндеттi болып
1) мемлекеттiң қорғаныс қаблетiн материалдық жағынан қамтамасыз ету
2) экономиканың жеке меншiк секторы қамтыған немесе жеткiлiксiз
3) мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе мемлекеттiң функциясы болып
Кәсіпорынға қатысты уәкілдi орган меншiк иесiнiң және мемлекеттiк
Меншiк иесi кәсіпорынды құру, оның қызметiнің предметi мен
Меншiк иесiне аударуға жататын таза табыстын үлесi уәкiлдi
Мемлекеттiк кәсіпорындардың мүлкiн негiзгi құрал-жабдықтар мен айналым қаражаттары,
Шаруашылық жүргiзу құкығындағы мемлекеттіх кәсіпорын қызметтiң сан алуан
Кесiпорын өндiретiн тауарлардың (атқарылатын жұмыстардың, көрестiлетiн қызметтердiң) бағалары
Мемлекеттiк тапсырысты орындау есебiне кәсіпорын өндiретін және өткiзетiн
Кәсіпорын мемлекеттік тапсырыстан тыс өндiретiн және өткiзетiн тауарлардың
Кәсіпорын өз қызметiнен алған меншiктi табыстар есебiнен ұсталады.
Кәсіпорын иесiне аударылуға тиiс табыстың (пайданың) үлесi жыл
Жедел басқару құқығындағы мемлекеттiк мүлiкке не кәсіпорын қазыналық
Қазыналық кәсіпорындар заңнамада белгiленген тәртiппен:
1) төтенше және авариялық жағдайларда кен-құтқару және өзге
2) заңнамада қаржыландырудың арнайы тәртiбi белгiленген мемлекеттiк автомобиль
3) пошта байланысы мен телекоммуникация, жалпы республикалық және
4) топографиялық-геодезиялық және картографиялық жұмыстар жүргiзу;
5) деңсаулық сақтау, табиғатты қорғау, бiлiм беру, әлеуметтiк
Қазыналық кәсіпорының сметадан тыс алған табыстары тиiстi бюджетке
Еншілес кәсіпорын — өз мүлкiнiң есебiнен басқа мемлекеттік
Еншiлес кәсiпорындар негiзгi кәсiпорынды, сонын iшiнде монополияға қарсы
Кәсіпкерлiк қызметті жүргiзудiң тиiмдi ұйымдық-құкықтық нысандарының бiрi шетелдiк
2.3 Кооперативтер
Экономиканың кооперативтiк секторы бiрыңғай ұлттық шаруашылық кешенi буындарының
Қазiргi кезде кооперация жүйесiнде кооперативтердiк екi негiзгi тұрпаты
«Өндірістік кооператив туралы» заңда өндiрiстiк кооператив азаматтардың
Өндiрiстiк кооператив коммерциялы ұйым және заңи тұлға болып
Өндiрiстiк кооператив мүлкiн жарғы салымдары, оның қызметiнен алынған
Кооператив жыл сайынғы пайдасынан аударымдар жасаудың есебiнен резервтiк
Өндiрiстiк кооперативтiн пайдасы жыл қорытындысы бойынша анықталады. Салықтар
Тұтыну кооператтивтi сауда-саттық және тұрмыстық қызмет көресту арқылы
Қазақстан Республиқасыныы заңына сәйкес селолық тұтыну кооперативi мүшелiк
Заңи тұлға да селолық тұтыну кооперативiне мүше бола
Селолық тұтыну кооперативтерi коммерциялық емес ұйымдар болып табылады
Селолық тұтыну кооперативтерi сауда, дайындау, өткiзу, өндеу, қызмет
Пәтерлер иелерiнiң тұтыну кооперативтерi — ПИК өзгеше ұйымдық-құқықтық
1 сызба. Шаруашылық жүргізуші субъектілер сыныптамасы.
Қызметтің сфералары бойынша Материалдық Материалдық емес
(өндірістік емес)
Өндірістің түрлері бойынша Тауарлар, жұмыстар Қызметтер
Қызметтің сипаты бойынша Коммерциялық
Коммерциялық емес
Меншіктің нысандары бойынша Мемлекеттік меншік
Жеке меншік
Қоғамдық ұйымдардың меншігі
Шетелдік субъектілердің меншігі
Аралас
Ұйымдық-құқықтық түрлер бойынша Шаруашылық серіктестіктері Мемлекеттік
тік емес сфера-
ның ұйымда-
ры мен мекеме-лері
шаруашылық жүргізу құқығындағы жедел басқару құқығындағы
Толық серіктестік Жауапкешілігі шектеулі серіктестік Акционерлік қоғам Қосымша
ҚОРЫТЫНДЫ
Ондiрiстiк емес сферада коммерциялық негізде қызмет ететiн тұрғын
Кiрiс түсiру негiзгi мақсаты болып табылмайтын және алымған
Коммерциялық емес ұйымдардың қаржысын ұйымдастыруға негiзiнен олардың ұйымдық-құқытық
Коммерциялық емес ұйымдар қызметiн қаржыландыру көздерi әр түрлi
бюджет қаражаттары;
мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар;
жағдай шараларға билеттер сатудан алынған қаражаттарды қоса, өнім
түрлi коммерциялық құрылымдардың ақшалай аударымдары, келiсiмшарпарға сәйкес орындалған
мүлiктi жалға беруден түскен түсiм-ақша;
халықтың қаражаттары;
кадрларды дайындаудан (қайта дайындаудан, бiлiктiлiктi артырудан және т.с.с.)
Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердiң шығыстары қағидада, жарғыда
Коммерциялық емес қызмет жүргiзетiн ұйымдар мен мекемелер өздерiнiң
Қазақстан Республиқасы Президентiнiң «Шаруашылық серiктестiктерi туралы» заң күшi
1) толық серiктестiк;
2) сенiм серiктестiгi;
3) жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк;
4) қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк;
5) акционерлiк қоғам.
Экономикада едәуiр орынды мемлекеттiк сектор алады. Бұл секторда
1) шаруашылық жүргiзу құкығына негiзделген кесiпорындар; бұл құкық
2) жедел басқару құкығына негiзделген (қазыналық кәсiпорын) кәсіпорындар.
Экономиканың кооперативтiк секторы бiрыңғай ұлттық шаруашылық кешенi буындарының
Пәтерлер иелерiнiң тұтыну кооперативтерi — ПИК өзгеше ұйымдық-құқықтық
Әдебиеттер тізімі
1. Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев «Қаржы оқулық» -
2. Толық-экономикалық орысша-қазақша сөздік – Алматы, 1999 ж.
3. Құлпыбаев С. «Қаржы теориясы» - Алматы, 2001
13