Сәлем сөздің анасы

Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . . .
І. Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершілікке
тәрбиелеудің педагогикалық негіздері . . . . . .
1.1. Педагогика тарихында адамгершілік тәрбиесінің
зерттелу жайы . . . . . .
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершілікке
тәрбиелеуде мақал-мәтелдердің мүмкіндіктері . . . . . .
ІІ. «Ана тілі» сабақтарында мақал-мәтелдерді оқыту арқылы оқушыларды адамгершілікке
2.1. Бастауыш мектеп оқушыларын мақал-мәтелдерді оқыту арқылы адамгершілікке
қамтылу жайы. . . . . . . .
2.2. Мақал-мәтелдер арқылы оқушыларды адамгершілікке
тәрбиелеу тәсілдері. . . . . . . .
2.3.
Қорытынды . . . . . . . .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . . . .
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі:
Қазіргі кезеңдегі саяси және экономикалық жағдайдың шиеленісуі, тұрмыстағы күйзеліс,
Халық дәстүрлері мен оның озық үлгілерінің жоғалуы, қоғамның рухани
Сондықтан Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңында:
«Білім беру жүйесінің басты міндеті- ұлттық және жалпы адамзаттық
Демек жастарға әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім-тәрбие беру ғаламдық
Адамгершілік тәрбиесі қоғамның барлық даму сатысында зерттеу объектісі болып
Жеке тұлғаның адамгершілік дамуы мен ұлттық мәдениетінің қалыптасуын
Адамгершілік тәрбиесінің тарихи даму жолдарын Қ.Б.Бержанов, Р.Д.Ержанова, А.Д.Сембаев, Т.Т.Тәжібаев
Адамгершілік тәрбиесін ұлттық педагогика аясында зерттеген еңбектер де бірқатар:
Зерттеу проблемасы саласында жарық көрген арнайы еңбектерге, оқу әдістемелік
Осы қайшылықтардың шешімін табу біздің зерттеу проблемамызды айқындап, тақырыпты
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш мектеп оқушыларын адамгерші-
Зерттеудің міндеттері:
1. Бастауыш мектептің оқыту үдерісінде адамгершілік тәрбиесінің алатын орны
2. Ана тілі сабақтарында адамгершілікке баулудың тиімді әдіс-тәсілде- рін
3.
Зерттеу орны: Жамбыл облысы, Тараз қаласы, №36 орта мектеп.
Зерттеу әдістері: 1. Педагогикалық, әдістемелік, философиялық, тарихи
2. Озат мұғалімдердің іс-тәжірибесін жинақтау, талдау жасау.
Зерттеу объектісі: бастауыш мектептің оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: Ана тілі пәнін оқыту барысында мақал-мәтелдерді оқыту
Зерттеу болжамы:
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспе, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған
І . Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершілікке баулудың
педагогикалық негіздері
Педагогика тарихында адамгершілік тәрбиесінің зерттелу жайы
Қазіргі кезде біздің қоғамымыздың ілгерілеу үдерісінде адам факторы және
Қоғамның тарихи даму тәжірибесі адамгершілік тәрбиесінің проблемалары үнемі жаңа
Адамгершілік-қоғамдық дамудың жемісі. Ол қоғам өміріндегі өзгерістерге байланысты дамиды.
Тарихқа көз жіберсек, қоғамдық өмірдің дамуында адамзат бойында адамгершілік
Чех ғалымы Я.А.Коменскийдің адамгершілік тәрбиесі жөніндегі мәселеде діни бағыты
Ұлы ойшыл адамгершіліктің аса тамаша ерекшеліктерінің бірі-эгоизмнен арылу, көпшілік
Я.А.Коменский балалар мен жастар мінезінде ерлік, өзін-өзі билеу, кішіпейілділік,
Джон Локк адамгершілік тәрбиесін кеңірек қарастырды. Ол адамгершілік қасиеттер
Локктың ойынша адамға қажетті тағы бір сапа-мінез-құлықтағы мәдениеттілік. Дөрекілік,
Ж.Ж.Руссо адамгершілік тәрбиесі 15 жастан басталады деген. Руссоның сенуінше
Сөйтіп, тәрбиенің жоғарыдағы сатылары мен мазмұндары арқылы Руссоның қиялындағы
И.Г.Песталоций адамға пайдалы істерге баланы араластырып жаттықтыру арқылы ғана
Моральдық тәрбиенің негізгі бір мақсаты балаларды адамгершілікке жататын қылықтарға
Иоганн Гербарттың дәлелдеуінше, адамгершілік тәрбиесінің мақсаты- мінез-құлықты қалыптастыру. Бұл
Осыған байланысты Гербарт адамгершілік тәрбиесі де оқу сияқты баланың
Ол адамгершілік принциптерін жоғарыда айтылған баланы бағындыра басқаруға қарсы
Адольф Дистервег мектептің мақсаты- азаматтарды саналы адамгершілік рухта тәрбиелеу
Революцияшыл- демократиялық педагогиканың негізін салушылар адамгершілік тәрбиесінің негізгі мәні-адамның
Кіші жастағы балаларға адамгершілік тәрбиесін сіңіру үшін олардың мінезін
Н.Г.Чернышевский жас өспірімдерге, болашақ белсенді қоғам қайраткерлеріне, шын халық
Шығыс философтары мен ұлы ойшылдар өздерінің ой-пікірлерінде халықтық педагогиканың
Ұрпақ тәрбиесіндегі ежелден қалыптасқан халқымыздың жақсы дәстүрі мен тағлымдары
Тәрбие туралы ой-пікірлер VІ ғасырдағы Орхон-Енисей жазуларынан басталып Орта
Адамгершілік адамзат қоғамының даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір дәуірдің
Ал қазақ даласының перзенті, ұлы ойшыл ғұлама ғалым Әбу
Ғұлама ғалым әл- Фараби – шығыс елдерінде тұңғыш педагогикалық
Қазақ халқының тәлім-тәрбиелік ой- пікірі тарихында
Жүсіп Баласағұни - XІ ғасырдың аса көрнекті
Ж. Баласағұни «Құтты білік» еңбегінде адамгершілік, қоғамдық
Осы бағытта ерекше орын алатын орта ғасырлық
М. Қашқари «Сөздігінде» тәлім- тәрбиелік тағылымдарды, ой- толғау-
Мәселен:
1. Атасынан ақыл алса, тентек ұл да жөнделер,
2. Ұлысыңда ұлы болсаң, біліміңді елге бер.
3. Асығыс еткен іс –шала,
4. Асығыс жаққан от- шала....
5. Ғаріп келсе- күт оны, ас- суыңа қандыр да,
Қума үйіңнен, бірақта сапарынан қалдырма.
Иә болмаса, «Жақсы адамның сүйегі шірігенмен, аты қалар»-
Көріп отырғанымыздай адамгершілік тәрбиесі өзінің дамуында
Біздің адамгершілік тәрбиесіне байланысты ұлы ғұламалардың еңбектерінен
Қазақ хандығы тұсында өмір сүрген дала ғұламаларының
Ал XІXғ. басында бұл адамгершілік идеялар әрі
Тамыры терең тартқан тарихымызды педагогикалық тұрғыдан таразыласақ,
Бұл ағартушы ғалымдардың еңбектері бүгінгі
Осы тұрғыда Абай педагогика мәселесіне арнайы еңбек жазбаса да,
Абай адамгершілік қасиеттерін биік талғаммен талдап, адамгершіліктің ұстаздық жолын
Ұлы ағартушы өз айналасын қоршаған әділетсіздік, өтірік, өсек пен
Ол жастардың еңбексіз жүріп, жаманшылдыққа бой ұратынына қарсы болды.
Абай түсінігінде, адамның ең жақсы қасиеттері-ерлік, табандылық, тұрақтылық, әділеттілік
Абайдың айтуынша, адамгершілігі мол адам батыл, ер жүрек болуға,
Қазақстан тарихында осындай өзі өскен ортасынан нәр алып, жетілген
Шоқан «Мұсылмандық туралы», «Қазақ шежіресі», «Жоңғария очерктері», «Манас» және
Шоқан жазып қалдырған миф, аңыз, өлең, жыр, мақал-мәтел, жұмбақ,
Шоқан жинаған мақал-мәтелдерде «Сусыз жерде қамыс жоқ, азғын елде
ХІХ ғасырдың ІІ жартысында Қазақстанда адамгершілікке тәрбиелеу мәселесін өзіне
Алтынсариннің барлық еңбектерінде оқыту процесінде әрбір ғылымды оқып-үйрену
Өз кезіндегі жағдайды ескере отырып Ы.Алтынсарин екі мәселені алдына
Ы.Алтынсарин ұлттық мектептеріміздің алғашқы үлгілерін өмірге әкелді. Ол балаларды
Қазақ жастарының адамгершілік жағынан өнегелі, инабатты, адал, еңбексүйгіш азамат
Педагогика ғылымының дамуында адамгершілік тәрбие идеясы көптеген Кеңес педагогтарының
ХХ ғасырдың 20-30 жылдары ішінде Н.К.Крупская, А.С.Макаренко жеке тұлғаны
Қарапайымдылық, кішіпейілділік қасиеттерді қандай жағдайда, қандай кезеңде болмасын Н.К.Крупская
Оқушыларға адамгершілік тәрбие беруде теория мен практиканы бірлікте қарастыру
Оның адалдық, адамгершілік сезімді тәрбиелеу процесінің негізін айқындайтын теориялық
Оқу-тәрбие үдерісінде мектеп оқушыларына адамгершілік тәрбие беру теориясын дамытуда
ХІХ ғасырдың соңғы кезімен ХХ ғасырдың алғашқы отыз жылы
Бұл зиялылардың ағартушылық қызметтерінде бәріне ортақ бағыт қазақ жастарын
ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының
Сонымен қатар, қазақ халқының тарихи, әдеби қорына құнды мұра
Оның «Қырық мысал», «Маса» т.б. өлеңдер жинағының негізгі идеялық
Тықылдап, құр пысықтай сөйлейтін көп,
Екпіндеп, ұшқыр атша қарқындаған.
Бос белбеу, босаң туған бозбала көп
Киіздей, шала басып қарпылмаған...,- деп жастардың өзіне-өзі сын қарауына,
Жүсіпбек Аймауытов-қазақ халқының ірі тұлғаларының бірі. Ол-ақын, прозашы, драматург,
Ж. Аймауытов педагогикалық оқу орындарында қызмет істей жүріп, жас
Мағжан Жұмабаев-ұлы зиялылар төрінен орын алған және педагогика ғылымы
Адамгершілік тәрбиесі туралы ежелгі ойшылдардың, ғалымдардың ойлары бүгінгі зерттеулерде
Бұл салада қазақ халқының тәлім-тәрбие мұрасына ерекше мән беріп
Халықтық педагогика арқылы жастарды адамгершілікке тәрбиелеуге елеулі үлес қосқан
Сонымен, қорыта келгенде, тарих тылсымына тереңдей бойлап, халық зердесіне
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеуде мақал-мәтелдердің мүмкіндіктері
Бүгінгі таңда барлық әлемде, сонымен қатар Қазақстан Республикасында жаңа
Жастарды адамгершілікке тәрбиелеу сапасын көтеруге негіз болатын- білім мен
Жоғарыда айтылғандарға байланысты әрбір мұғалім Қазақстан Республикасының үшінші мыңжылдықтағы
Педагогика ғылымы оның тарихи жеке бір дәуір аумағында емес,
Мақалдар мен мәтелдер-халық ауыз әдебиетінде ерте заманнан келе жатқан
Мақалдар мен мәтелдер көркем әдебиетте сөздің әрін келтіретін, айтайын
Халықтың осындай асыл мұрасын зерттеу, одан үздіксіз үйрене беру
Мақалдар мен мәтелдерде адам өмірінің бастан кешірген тарихи-әлеуметтік іс-әрекетіне,
Мақалдар мен мәтелдердің мағынасы терең, сөзі ықшам да көркем,
Халықтық шығармалар ішінде балаларға арнай айтылған мақал мен мәтелдердің
Бала өсіруде, тәрбиелеуде халық өзінде бар барлық асыл сөз,
«Ақыл - тозбайтын тон, білім - таусылмайтын кен» деп
Егер, білім алу жолындағы қиыншылыққа төзбесең, еңбектенбесең қатарыңнан қалып
«Адам болар баланың кісіменен ісі бар, адам болмас баланың
Халық мақалдарының балаларға арналған түрлерінде жастарды білімге баулумен қатар,
Білім алу, жақсы өсу, еңбек сүюшілікке дағдылану-осының бәрі де
Мақалдар мен мәтелдерде жолдастық қатынастар жайында да айтылған. Жасөспірімдерді
Балалар әдебиетінің балаларға тигізетін тәрбиелік әсері бір жақты емес,
Баланы тәрбиелеудегі негізгі мақсат оны алдымен еңбек процесімен таныстырып
Ғылыми философиялық, психологиялық әдебиеттерде адамгершілік тәрбиесі жалпы тәрбиенің аса
Тұтастай алғанда педагогикалық зерттеулердің негізінде адамгершілік тәрбиесі ұғымына әр
Мәселен, Т.А.Ильина: «Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз- оқушылардың бойында мінез-құлықтың белгілі
Ал Н.В.Савин бұл ұғымды былай деп түсіндіреді: «Адамгершілікке тәрбиелеу
И.В.Харламов «Адамгершілік тәрбиесінің мәнін әртүрлі қоғамдық қатынастар барысында жеке
Р.М.Қоянбаев: «Адамгершілік адамдардың бір-біріне және қоғамға қатынасын, көзқарасын қамтитын
С.Әбенбаев: «Адамгершілік -жағымды мінез-құлқының нормалары мен ережелерінің жиынтығы»- деп
Жоғары сезімдер арасында адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Бұл
Сезім баланың мінез-құлқына керемет әсер етеді. Біздің ойымызша, сезім
Қазақ халқының тарихындағы ұлы батырлардың, хандар мен билердің халқы
Осыдан біздер бастауыш сынып оқушыларының көңіл-күйінде, бойында пайда болған
Тәрбиедегі негізгі мақсат- оны жоғарыда айтылған адамгершіліктің объективті нормасына
Бала тұтас педагогикалық үдеріс барысында қалыптасады. Баланың адамгершілік сенімі
Сенім әрбір іс-әрекетте, мінез-құлықта адамның бағыт-бағдарын, принциптілігін айқындайды. Алайда
Сондықтан адамгершілік тәрбиесінде адамгершілік ереже нормалары туралы білім, түсінік,
Тәрбие жұмысында тек қана белгілі бір мінез-құлық ережелері жайлы
Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс-әрекетін
Алайда, бұл процесс әрдайым тура өте бермейді. Мәселен, еңбек,
Тәрбиенің пәрменділігі мектептің балаға мінез-құлықтың пайдалы дағдылары мен әдеттерін
Педагогикалық тұрғыдан дұрыс ойластырылған баланың күнделікті өмірінде дағды мен
Балаларға адамгершілік дағдыларын қалыптастыру ұзақ уақытқа созылатын процесс болумен
Отбасында, мектепте, балалар ұйымдарында, қоғамдық орындарда тәрбиенің міндеті-баланың еңбек,
Қорыта келгенде, адамгершілік тәрбиесінің жүйесі жоғарыда аталған сезім, сана,
Әсіресе, бастауыш сынып оқушыларының дамуында бір-бірімен сабақтастықта байланысты болуы
Сонымен адамгершілік тәрбиесі-тәрбие салаларының маңызды бір құрамдас бөлігі. Жеке
Ал адамгершілік дегеніміз- жағымды мінез-құлқының нормалары мен ережелерінің жиынтығы.
Адамгершілік борыш идеясы- бүкіл тәрбие процесінің саналы, негізгі өзегі
Адамгершілік тәрбиесінің негізі- адамдарды жалпы адамзаттық мораль рухында тәрбиелеу.
Мораль дегеніміз- адамдардың бір-біріне деген міндеттері мен қарым-қатынасын айқындайтың
Әрбір адам өмірінде, іс-әрекетінде кездесетін мораль категорияларын (жақсылық, жамандық,
Моральдық-этикалық нормалар, халықтың ұлттық әдет-ғұрыптары қалыптасқан дәстүрлері ұрпақтан-ұрпаққа ауысып
Қай қоғамда болмасын, оның барлық салаларында, өмірді, еңбекте, тұрмыста,
Сонымен қазіргі кезеңде көпшілік арасында жүргізілетін тәрбие жұмыстарының мақсаты
Бұл орайда мектептің, мұғалімнің ролі өте зор. Өйткені олар
Жас ұрпақтың адамгершілік тәрбиесінде ұлттық тәртіп пен мінез ерекшеліктерінің
Халқымыздың рухани бейнесін бір жағынан әдебиет, өнер, ғылым, екінші
Ұлттық мінез-құлықты халықтың бай тәжірибесі арқылы тарихи тұрғыда қалыптасқан
Қазақ халқының адамгершілік іс-әрекетіне келетін болсақ ол көшпенділік өмір
Біздің халық момындықты, бой ұсынушылықты, бейбітшілікті құрметтейді. Қазақтардың адам
Қазақтардың өзін қоршаған әлеуметтік және табиғи ортаға мейірбандықпен, қайырымдылықпен
Өскелең ұрпақты өмірге және еңбекке даярлау үшін халқымыздың тарихи
Бастауыш сыныптарда оқушылардың тәртіп, мінез-құлық, достық, жолдастық және Отан
Әртүрлі іс-әрекеттерінің барысында бастауыш сынып оқушылары тәртіпке, жолдастық, өзара
Сонымен оқу және тәрбие барсында бастауыш сынып оқушыларының дербес
Сонымен, балалардың адамгершілік қасиетінің дамуы олардың тәжірибесінің баюына байланысты.
Қорыта келгенде, адамгершілік тәрбиесінің басқа тәрбие түрлерімен қабыстыру тұлғаның
ІІ тарау. Бастауыш мектеп Ана тілі сабақтарында мақал-мәтелдерді
2.1. Бастауыш сынып оқушыларын мақал-мәтелдерді оқыту арқылы адамгершілікке баулу
Жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламасында «Оқушыда жалпы адамзаттық
Сонымен бірге 1-4 сыныптардағы Ана тілі бағдарламасында оқушы тілін
Бағдарламаны басшылыққа алып құрастырылған «Ана тілі» оқулықтарында халық
«Асыл сөз» бөлімінде оқушылар ертегі мен төрт түлік туралы
Ол мақал-мәтелдер бойынша жұмыстар жүргізу үшін кейде сиректеу болса
Мақал- мәтелдер бір жағынан балалардың өмірге көзқарасын, ой-өрісін кеңейтсе,
Ана тілі оқулықтарында берілген мақал-мәтел тақырыптары көбінесе өнер, білім,
1-4 сыныптардағы «Ана тілі» оқулықтарында берілген мақал-мәтел-
Мақал-мәтел- дер тақырып-
тары 1-сынып 2-сынып 3-сынып 4-сынып
Өнер-білім туралы 1.Өнер-білім бұлағы,білім-өмір шырағы
2.Өнерлінің қолы алтын, Өлеңшінің сөзі алтын
3. Өнерлі бала сүйкімді
4. Өнерлі өрге жүзер
1. Білекті бір-
ді жығады, бі- лімді мыңды жығады
2. Оқу-білім бұлағы, білім-
өмір шырағы
3. Білім қымбат білу қиын
4. Өнер ағып жатқан бұлақ, білім жанып тұрған шырақ
5. Қына тасқа бітеді, білім басқа бітеді
1. Күш білімде
2. Білім қымбат білу қиын
3. Шебердің қо- лы көпке ортақ
4. Ақыл-тозбайтын тон, Білім- таусыл- майтын кен
5. Көп жасаған білмейді, көп көрген біледі
6. Өнерлінің қолы алтын, Өлеңшінің сөзі алтын
7. Саусағы ұзын биші болар, құлағы ұзын күйші болар
8. Оқу-білім бұлағы, Білім-өмір шырағы
9. Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ
10. Білімдіге дүние жарық, білімсіздің күні кәріп
11. Өнер-ердің қанаты
12. Оқу-білім азығы, Білім-ырыс қазығы
13. Оқу түбі-тоқу
14. Оқу инемен құдық қазған-
дай
1. Өнер алды-бірлік, ырыс алды-тірлік
2. Білекті бірді алады, білімді мыңды алады
3. Білімсіз адам-
сөзі білектей,
Білімді адамның сөзі жібектей
2. Тәлім-тәрбие туралы 1. Сәлем сөздің анасы
2. Әдептілік белгісі - иіліп сәлем бергені
3. Ананың сүті бал, баланың тілі бал
4. Күннің шуағы жылы, ананың құшағы жылы
5. Ата балаға -сыншы
6. Ата- бәйтерек, бала -жапырақ
7. Батамен ел көгерер, жаңбыр- мен жер көгерер
8. Атадан бала туса игі, ата жолын қуса игі
9. Еріншектің ертеңі бітпес
10. «Сіз» деген- әдеп, «Біз» деген-көмек
11. Әдепті бала ата-анасын мақтатар, әдепсіз бала ата-анасын қақсатар
12. Қыз-қуыршақ, бала-құлыншақ
13. Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен
1. Әдептілік белгісі - иіліп сәлем бергені
2. Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен
3. Ата көрген оқ жонар, ана көр- ген тон
4. Көзің ауырса қолыңды тый,
Ішің ауырса аузыңды тый
5. Күннің шуағы жылы, ананың құшағы жылы
6. Анаға- құрмет, балаға –міндет
7. Ата- асқар тау, Ана-бауырындағы бұлақ, бала жағасындағы
8. Ұйқы деген дұшпан бар, тұла бойды талдырар, жол-
дырар
9. Басыңа іс түссе жақсы көмек етеді, жаман күліп
10. Жаман дос көлеңке: басыңды күн шалса, қашып құтыла
1. Біліп тұрсаң да сұрап ал
2. Силасаң сиымды боларсың
3. Ашу-дұшпан, ақыл-дос, ақылыңа ақыл қос
4. Сумен ойна- ма батарсың, отпен ойнама күйерсің
5. Өзін-өзі мақтаған өліммен тең
6. «Сіз»деген сыпайылық, «Сен» деген анайылық
7. Жақсы бол- саң жақын көп
8. Жақсының аты өлмейді
9. Жолдас қаді- рін жорықта білерсің, Дос қадірін соғыста
10. Күтсең ата-анаңды, кешірер атаң қатаңды
11. Әдепсіз бала ауыздықсыз атпен тең, Ақылды қария жазып
12. Көп біл, аз сөйле
13. Өтірік сөз өрге баспайды
1. Жақсылық еткен, алғыс алады
2. Адамның ұяты бетінде, адамгершілік ниетінде
3. Көп алғысы көгертер
4. Көзсіз күнелтсең де көпсіз күнелте алмайсың
3. Ынтымақ, бірлік туралы
1. Ырыс алды-ынтымақ
2. Бірлігі жоқ ел тозады
3. Ынтымақ түбі-бірлік
4. Ынтымақ- істі бітірер
5. Бірлік болмай тірлік болмас 1. Бірлігі жоқ ел
2. Татулық табылмас бақыт
3. Көппен көрген ұлы той
4. Көп біріксе ел болар, көп тілегі көл
5. Алтау ала болса, ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса,
6. Ынтымақ болмай, іс оңбас
4. Батырлық, ерлік туралы 1. Шешен сөз бастар, батыр-қол
2. Батыр бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі
3. Батыр туса-ел ырысы, Жаңбыр жауса жер ырысы
1. Батыр бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі
2.Болат қайнау- да шынығады, батыр майданда шынығады
3. Батырлық майданда, ақыл- дылық ашу үс- тінде сыналады
1. Батырлық майданда, ақыл- дылық ашу үс- тінде сыналады
2. Ерлік білекте емес, жүректе
3. Ер жігіт ел үшін туады, Ел үшін өледі
4. Ердің сыншысы-ел
5. Ел күйінгенде күйінген батыр, ел сүйінгенде сүйінген батыр,
6. Ер-елдің ық жағынан қаласы, жел жағынан панасы
7. Батыр туса ел ырысы, жаңбыр жауса жер ырысы
8. Ердің ісі-кеміс, ездің ісі-кебіс
9. Жүк ауырын нар көтерер, ел ауырын ер көтерер
10. Батырға оқ дарымайды, батылға жау жоламайды
11. Батыр -елдің сәулеті, балқұрақ көлдің сәулеті
12.Шын ер жең- се тасымас, же- ңілсе жасымас
13. Жауға жа- ныңды берсең де, сырыңды берме
14. Елдің көркі елімен, Отан көркі жерімен
5. Тіл өнері туралы 1. Сөз сүйектен өтеді
2. Сәлем сөздің анасы
3. Өнер алды қызыл тіл 1. Сөзіне қарап, ісін
2. Барлық өнерден сөз өнері күшті 1. Өнер алды
6. Адам қасиеттері туралы 1. Ханда қырық кісінің ақылы
2. Талап-талмас қанат
3. Талапты бала талпынған құстай 1. Талаптыға нұр жауар
2. Ақыл-дос, ашу-дұшпан
3. Адам деген ардақты ат
4. Саналы адам сағыңды сындырмас, санасыз адам жағыңды тындырмас
5. Ақылды қария ағып жатқан дария
1. Талабы жоқ жас-қанаты жоқ құспен тең
2. Көп қорқыта- ды, терең батырады
3. Дұшпаның-
нан бір сақтан, жаман достан мың сақтан
7. Еңбек туралы 1. Жері байдың- елі бай
2. Ердің атын еңбек шығарады 1.Еңбектің наны тәтті,
2. Кім еңбек етсе, сол тоқ
3. Арпа, бидай ас екен, алтын күміс тас екен
4. Жері байдың-елі бай
5. Диқаншы жерін мақтай- ды, балықшы көлін мақтайды
6. Мәуелі ағаш майысқақ
7. Не ексең соны орарсың
8. Егіннің жайын еккен білер, арбаның жайын жеккен білер
9. Қыс азығын жаз жина
10. Ексең егін, ішерсің тегін
1. Еңбек ерлікке жеткізеді, ерлік елдікке жеткізе-
ді
2.Ердің атын еңбек шығара-
ды
3. Бейнетсіз рахат жоқ
4. Еңбек етсең емерсің
5. Еңбегі аздың өнбегі аз
6. Еңбек етпе- сең елге өкпеле- ме, егін екпесең
7. Еңбек қылсаң ерінбей, тояды қарның тілен-
бей
8. Бейнетің қатты болса, татқаның тәтті болады
9. Кім еңбек етсе, сол тоқ 1.Еңбексіз өмір- сөнген
2. Емнің алды-еңбек
3. Еге білсең, егін тасқа да бітеді
4. Қолы қимыл- даған адамға кедейлік жоқ, аяғы қимылда-
8. Төрт түлік туралы 1. Ат адамның қанаты
2. Аттың көркі құйрық, жалы-құлағы, таудың көркі тасы менен
3. Сиырдың сүті тілінде
4. Малды бақсаң сиыр бақ, сүт кетпейді шарадан
5. Сиырды теппейді, сүтті төкпейді 1.Жарға біткен жантақты, жанынан
2. Нар жолында жүк қалмас
3. Төрт аяқты бота тату
4. Сиырдың сүті тілінде
9. Отан, туған жер, ел тура-
лы
1. Отан оттан да ыстық
2. Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас
3. Отансыз адам-ормансыз бұлбұл
4. Өз елімнің басы болмасам да тасы болайын
5. Әркімнің өз туған жері Мысыр шаҺары
6. Ел іші-алтын бесік 1. Отан от басы-
2. Найзасыз ер болмайды, таңбасыз ел болмайды
3. Туған жердің жері де көрікті, елі де сүйікті
4. Ел іші-алтын бесік
5. Сағынған ер елін аңсайды, сарыала қаз көлін аңсайды
6. Өз елім-өрен төсегім
7. Пәлен жерде пайда бар, өз жеріңдей қайда бар
8. Елінен безген ер оңбас
9. Отан үшін отқа түс күймейсің, арың үшін алыссаң-өлмейсің
10. Іргесі берік елді жау ала алмас, аузы бір
1. Отан елдің анасы, ел-ердің анасы
2. Әркімнің өз жері жұмақ
3. Отан үшін күрес- ерге тиген үлес
4. Орағың өткір болса қолың талмайды, Отаның берік болса,
5. Өзін-өзі билеген ел бақытты, өзін-өзі билеген ел бақытты
Сонымен, 1-4 сыныптардағы «Ана тілі» оқулықтарында мақал-мәтел тақы- бы
«Өнер - білім бұлағы,
Білім өмір шырағы».
«Өнерлі өрге жүзеді».
«Күш білімде» - деген мақалдарды өнеге еткен. Бұл тақырыптағы
Қазақ халқы қай заманда болмасын ынтымақ, бірлік, татулық
Ал «Ерлік білекте емес, жүректе», «Батыр - туса, ел
1. Өкпелегіш балақай,
Өз сыбағасынан құр қалар.
2. Тентек баланы теке сүзеді.
3. Ерке бала екі жылар.
4. Өзі жығылған жыламас.
Ұл бала мен қыз баланың тәрбиесі қалай
Мысалы,
1. Әкеден- ақыл,
Анадан- мейір.
2. Ата көрген оқ жонар,
Шеше көрген тон пішер.
3. Ұлың өссе, ұлықтығымен ауылдас бол,
Қызың өссе, қылықтығымен ауылдас бол.
Баланың тентек болмағы үйінен халық даналығы жақсы- жаман
1. Не ексең, соны орасың.
2. Ұяда не көрсе,
Ұшқанда соны іледі.
3. Атаңа не істесең,
Алдыңа сол келеді, - деген мақал -мәтелдердің
Демек, Ана тілі оқулықтарында берілген мақал - мәтелдер балаға
2.2. Мақал-мәтелдер арқылы оқушыларды адамгершілікке
Мақал-мәтелдер- тәрбиелік ықпалы зор, балаларды жақсылыққа баулып, жамандықтан аулақтауға
2-сынып Ана тілі оқулығында мақал-мәтелге оқушы түсінігіне сай төменгі
Бұл теориялық мәселе мысалдар келтіру арқылы түсіндіріледі. Мысалы, мақалға
Оқулықта «Асыл сөз» бөлімінен басқа бөлімдердегі мәтіндердің соңында мақал-мәтелдер,
Мысалы Ж.Кәрбозиннің «Жиырма тиын» әңгімесінің соңынан келтірілген
«Басына іс түссе,
Жақсы көмек етеді.
Жаман күліп өтеді»
(2-сынып Ана тілі оқулығы. Алматы «Атамұра» баспасы. 2002,
О.Әубәкіровтың «Сүт қалай ұйықтады» ертегісінің соңында берліген
Тұла бойды талдырар,
Жолдан, істен қалдырар» т.б. мақалдарының, берілген мәтіннің мазмұнын аша
«Біреудің қайғысына ортақтасу, қуаныш бөлісу тек жақсы адамның қолынан
Мақал-мәтелдерді оқытудағы мақсат-адамдық асыл қасиеттер, мейірімділік, әділдік, ар-ұят сезімталдықты
Мақал-мәтелдермен жұмыс жүргізу баланың ойлауын және қиялын шарықтатады, сезімдерін
Халықтың ой топшылауына, сөз зергерлігіне сергектікпен қарауға, оның мағынасына
Мақал-мәтелдер баланы нақты ойлауға, сөздердің астарлы мағнасын терең түсіне
Мақал-мәтелдерді меңгертуде:
1. Мақал-мәтел жанры туралы алғашқы әдеби-теориялық мағлұматтар беріледі.
2. Мақал-мәтелдерде келтірілген тура және ауыспалы мағына түсіндіріледі
3. Мақал-мәтелдер бойынша сөздік жұмысы жүргізіледі.
4. Мақал-мәтел мазмұны өмірмен байланыстырылады, керісінше өмірде кездесетін оқиғалар,
5. Мақал-мәтелдерді сөйлеу тілінде қолдана білу дағдысы қалыптасады.
Мақал-мәтелдермен оқушылар 1-сыныптан бастап таныса бастайды. 1-сыныпта мақал-мәтелдерді оқыту
1. Мақал-мәтел жанры туралы түсінік беру.
2. Мақалдың тура және ауыспалы мағынасын түсінуге жағдай жасау.
3. Мақал-мәтел туралы белгілі бір деңгейде сөздік қорларының мол
4. Мақалдың мазмұнын өмірдің нақты бір жақтарымен, құбылыстарымен сәйкестендіре
5. Сөйлеу тілінде мақал-мәтелдерді қолдана білуге дағдыландыру.
Мақал-мәтелдерді қандай әдіс-тәсілдермен оқытқан тиімді деген сұрақтың қойылуы заңды.
А.Байтұрсынов өзінің «Қай әдіс жақсы» деген еңбегінде Л.Толстойдың әдіс
« Жақсы дерлік те, жаман дерлік те бір әдіс
Мақал-мәтелдерді оқытуда осы пікір басшылыққа алынады.
Қайталау әдісі арқылы мақал-мәтелді мәтін мазмұны сәйкес келетін
Мысалы, 2-сыныпта Ы.Алтынсариннің «Кел, балалар, оқылық!» өлеңін өту
Сонымен қатар көру диктанттарында өтілген мақал- мәтелдерді
Жаттату әдісі де мақал- мәтелді есте ұзақ
Бұл, әсіресе бөлімдерді қайталауда кеңінен қолданылады.
«Мақал ішінде мақал» ойыны оқушыларды ойлануға, бар
Оқу түбі- тоқу.
Ырыс алды- ынтымақ.
Бірлік болмай,
Тірлік болмас.
Асты сызылған сөздерді дұрыс тіркестіріп, таныс бір мақал
Мұндай дидактикалық ойындар пән мазмұнымен қиюласып, оқушы
Мысалы, 2- сыныпта «Адам болам десеңіз» бөлімін қайталау кезінде
«Шеңбер ішіндегі сөздерден мақал құрастырыңдыр. Бұл осы бөлімдегі қай
Көрнекілік әдіс арқылы да мақал - мәтелмен жұмысты
Оқытудың нәтижелерін, оқушылардың алған білім деңгейін тексеру, бағалау-
1. Мақал- мәтел құрамындағы асты сызылған сөзге мағынасы
Еріншектің ертеңі бітпес
а) жалқау
ә) жаман
б) сұлу
в) бірлік
г) әдемілік
2. Мына мақал-мәтелден құрамындағы мәндес сөздерді көрсет
Сөз -қорқақ, қол – батыр
а) көз - қол
ә) көз - батыр
б) қол - қорқақ
в) батыр - қол
г) қорқақ - батыр
3. Мақал-мәтел құрамындағы мағынасы қарама-қарсы сөздерді тап:
Үлкен кісі бастар, кіші кісі қостар
а) үлкен-қостар
2) үлкен-кіші
б) кісі-бастар
в) кіші-қостар
г) қостар-бастар
Мына мақал-мәтел қай тақырыпқа сай келеді?
Өнерді үйрен де, жирен
а) батырлық, ерлік
ә) өнер, білім
б) төрт түлік
в) еңбек
г) сөз өнері
Қазіргі кезде оқушының өзіндік жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше көңіл бөлінуде.
Бұл баланың интеллектісін, оның ойлау шығармашылық әдістерін дамыту арқылы
Демек Ана тілі сабақтарында мақал-мәтелдермен жүргізілетін оқушылардың жұмыстарын төмендегіше
1. Оқыған мақал-мәтелдердің мазмұнына сәйкес келетін мақал-мәтелдерді таптыру.
2. белгілі бір тақырыпқа сәйкес мақал-мәтелдерді іріктеу.
3. Өз бетінше мақал-мәтел жинату, оларды арнайы дәптерге жазу.
4. Мақал-мәтелдерден ұнатқан сөздер, сөз тіркестерін теріп жаздыру.
5. мақал-мәтелдер айтысын (ойындар, жарыстар, дебат) өткізу.
6. Мақал-мәтелдің басын немесе бір жолын айтып, жалғасын таптыру,
7. Затқа, суретке қарап мақал-мәтел ойлап айтқызу.
8. Мақал-мәтелде айтылған ойды сурет салу (қағаздан, ермексаздан жасау)
9. басқа жанрлардың ішінен (өлең, жаңылтпаш, жұмбақ) мақал-мәтелдерді айырып
10. Мақал-мәтелде айтылған ойды өз түсінігі бойынша таратып айта
Мұндай жұмыс түрлері оқушылардың ой белсенділігін арттырып қана қоймайды,
Жалпы білім беретін мектептерді педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау ісі
Халқымыздың салт- дәстүрін, мәдениетін, өзіндік үлгі-өнегесін балалар бойына сіңіруде
Бесіктен анасының әлдиін естіп ержеткен бала жетесіз болмағаны белгілі.
Алматы облысы, Іле ауданы Қапшағай қаласындағы №3 орта мектебінің
Мәтін оқылмас бұрын үнтаспадан құстардың даусы тыңдатылып, қай құстың
- Қандай құстарды білесіңдер?,- деп білетін құстарын ататқызады. Дүниетану
Сыныпты 4 топқа бөліп, жеке-жеке тапсырмалар берді.
1-топ- Рольге бөліп оқу
2-топ- Ертегіні сахналау
3-топ- Үйрекке мінездеме беру
4-топ – Аққуға мінездеме беру
Оқушыларды ойланту, шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында салыстыру тәсілін пайдаланып,
үйрек аққу
Сабақтың тәрбиелік мәнін ашу үшін оқушыларға ертегіден мақалды тапқызды.
Алматы облысы Жаркент қаласындағы Ы.Алтынсарин атындағы орта мектептің бастауыш
- Дайын мәтінге ат қою;
- Әңгімені бөліктерге бөліп ат қою;
- Өздеріне таныс белгілі бір тақпақты ары қарай жалғастыру;
- Мақал-мәтелдерді аяқтау;
Мысалы, 1. Білекті бірді жығады, ...
2. Өнер ағып тұрған бұлақ, ...
3. Ата көрген оқ жонар, ...
нәтижесінде оқушылар өз ойларын айта алатын, мақал-мәтелді тиісті жерде
Жоғарыда айтылған теориялық, әдістемелік ой-пікірлерді, озат мұғалімдер тәжірибесін басшылыққа
Мақал-мәтелдер туралы жалпы түсінік беру мақсатында арнайы сабақ өткізуге
Сабақтың тақырыбы: Мақал-мәтелдер.
Білімділік мақсаты: Қазақ мақал- мәтелдері туралы түсінік беру.
Міндеттері:
Дамытушылық: Тіл шеберліктерін шыңдау, сөздік қорын арттыру.
Тәрбиелік: Сөз қадірін білуге талпындыру, ана тіліне сүйіспеншілікте-
Сабақтың көрнекілігі: Буклеттер, суреттер, қазақ мақал- мәтелдері туралы кітаптар.
Сабақтың барысы: Мұғалім оқушылардан қандай мақал- мәтелдер білетіндерін
Ата- бабаларымыз сөз қадірін жақсы білген, жөн сөзге тоқтағаны,
Мақал мен мәтелдің айырмашылығын түсіндіреді. Мақал- белгілі
Ал, мәтелде ой тікелей білдірілмей, тұспалдап, жанамалап айтылады. Оқушыларға
Сабақта мақал- мәтелдер үйреніп, олардың мән- мағынасын түсінетін-
Мұғалім мақал- мәтелдерді дауыстап оқып береді, әрқайсысына
1. Отан оттан да ыстық.
Балалар мұғалімге қосылып қайталап айтады
Мұғалім: «Отан» дегенді қалай түсінесіңдер, балалар?
(Отан деген туған үйіміз, еліміз, жеріміз. Әр адамның өз
- Дұрыс айтасыңдар, балалар, сондықтан да «Отан оттан да
2. Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ- деген мақал неліктен айтылған? (Егер оқымасаң,
3. «Алақаныңа қуырдақ қуырып берсең де, анаңның борышын
4. Ердің атын еңбек шығарады,- деп неге айтылған?
(Адам баласы еңбек етпесе, тамағын, киімін таба алмайды. Адал
5. Бірлік болмай,
Тірлік болмас,- деудің себебі неде? (Қайсы істесе де ұйымшылдық,
6. Тазалық -денсаулық кепілі,- дегенді қалай түсінуге
Мұғалім мақал- мәтелдердің мағынасын түсіндіргенде, балалардың өмірлеріне, жетекші
Мақал- мәтелдерде айтылғандай, Отан қорғаушылар - өздері екендігін, жақсы
Сабақтың тақырыбы: «Жаңылтпаштар, жұмбақтар, мақал- мәтелдер».
Сабатың мақсаты:
а) Білімділік: оқушыларды халық ауыз әдебиеті шығармасының
ә) Дамытушылық: халық шығармасының бұл түрлерін бір- бірінен
б) Тәрбиелік: Оқушылардың халық ауыз әдебиеті шығармасы
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
Пәнаралық байланыс: орыс тілі, дүниетану.
Көрнекі құралдар: үлестірмелі қима қағаздар, топ ұпайларын белгілейтін көрсеткіш,
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі:
а) сәлемдесу;
ә) топтарға бөлу;
ІІ. Жаңа сабақ.
- Бүгінгі сабағымыздың негізгі мақсаты сендерді ұйымшылдыққа,
1. Қоржын
2. Асық
3. Сандық
4. Шаңырақ
5. Қобыз
Осылайша бес топқа бөле отырып, ережесімен таныстыру
1.Тыныштық сақтау.
2.Бір- бірін тыңдау.
3.Қол соғу.
4.Ойын ашық, еркін айту.
5. Әрбір дұрыс жауап 5 ұпаймен бағаланады.
- Енді әр топ өздерінің:
1.топ басшысын;
2.уақыт есептеушісін;
3.жазып отырушысын;
4.көпшілікке таныстырушысын сайлау керек;
- Әр топтың топ басшысы топ мүшелерін
1-бөлім.
Кіріспе бөлім. «Білгенге маржан,
Білмегенге арзан».
Әр топқа тапсырмалар таратамын, ойлануға 2 минут беріледі.
Тапсырмалар
1. Жаңылтпашты қалай түсінесің?
2. Жұмбақты қалай түсінесің?
3. Нақыл сөзді қалай түсінуге болады?
4. Мақал дегеніміз не?
5. Мәтел дегеніміз не?
Ойын: «Бұғы, бәйтерек, піл».
2- бөлім. «Халық айтса, қалт айтпайды» атты бөлімінде топ
а) Мақал-мәтелдердің мағынасын ашып түсіндіру керек.
№1. Жаман аттан аяғым артық
Жаман жолдастан таяғым артық
№2. Жаста берген тәрбие
Жас шыбықты игендей.
№3. Әркімнің өз жері- жұмақ
№4. Білімсіз адамның сөзі білектей,
Білімді адамның сөзі жібектей
№5 Қолы қимылдаған адамға-кедейлік жоқ,
Аяғы қимылдаған адамға алыстық жоқ.
Әр топқа тақырып беремін, сендер тақырыпқа сай 3 мақал-мәтел
Ойын. (Бұғы, бәйтерек, піл) «Бауырсақ» ертегісінің желісімен.
3-бөлім. «Ойлан, тап»! деп аталады.
а) бұл бөлім бойынша 5 топқа жеке-жеке жұмбақ жасырамын.
№1. Бір үйге көзсіз боп басыңды сұғасың
Бұл үйден көреген боп шығасың
№2. Тындырып адам жұмысын,
Тазартып үйдің жуды ішін.
Кейде дауыл соғады,
Кейде ішіне сорады
№3. Ымырт түссе-шығамын,
Таң атқанда батамын.
Көк теңізде шашылып,
Көзімді ілмей жатамын.
№4. Ішегіне мұз қатқан
Өзін-өзі мұздатқан
№5 Жылыны суытпайды,
Суықты жылытпайды
ә) Сөз жазылған карточкалар таратамын.
Көз, ит, қоян, кітап, домбыра
Әр топ өзіне тиісті сөзге мақал-мәтел құрайды. Ойлануға 2
Ойын. «Аңдар әні»
4-бөлім. «Кім жаңылыспайды».
Ортаға топ басшыларын шақырып жаңылтпаш оқимын, бірден жаңылыспай қайта
№1. Тарғыл итім талға оралды,
талға тағы барып оралды.
№2. Тау дәу болады, дәу тау болады.
№3. Шүрегей сүңгіш пе? Сүңгір сүңгігіш пе?
№4. Аңқау жалқауды жалқаусың депті.
Жалқау аңқауды аңқаусың депті
№5 Шығып жатты шұжық, шұжық ақты шыжып
5-бөлім. «Кім мақалшы? Кім мәтелші?» Жер туралы мақалдар жарысы.
№1. Жер тіршіліктің анасы, су атасы.
№2. Жері байдың елі бай.
№4. Туған жердей жер болмас, туған елдей ел
№5. Қаңсымасын тіршіліктің арнасы
Дала деген ғасырлардың айнасы.
6-бөлім. Бағалау. Әр оқушыны еңбегіне қарай бағалап, топтық жұмысын
7. Үйге тапсырма. Әр топқа І бөлімдегі тапсырма бойынша
Қорытынды
Сонымен қоғамның тарихи даму тәжірибесі адамгершілік тәрбиесінің проблемалары үнемі
Адамгершілік- қоғамдық дамудың жемісі. Ол қоғам өміріндегі өзгерістерге байланысты
Тарихқа көз жіберсек, қоғамдық өмірдің дамуында адамзат бойында адамгершілік
Жас ұрпақтың адамгершілік тәрбиесінде мақал-мәтелдердің алатын орны зор.
Бейнелі тілмен ырғақты құрылған, аяқталған ойды білдіретін
Ондағы айтылған тәлім- тәрбие, тұжырымды ой қабылдауға жеңіл
- мақал -мәтелдерді іріктеп пайдалануы;
- сол таңдап алынған мақал- мәтелдердің өтілетін
- мақал- мәтелдерді тәрбиелеу құралы ретінде пайдалануы қажет;
Демек, бастауыш сыныптарда мақал- мәтелдерді оқыту жас
Осындай әрі білімдік, әрі тәрбиелік, әрі балалардың жеке басын
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Адамгершілікке тәрбиелеудің әліппесі. /Редак. басқар. И.А.Қаиров т.б. –Алматы,
2. Адамбаев Б. Алтын сандық. «Жазушы», 1989
3. Абраева Б. Ұлттық дәстүрмен ұштастыра оқыту. 1992
4. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. Дарын.
5. Әбенбаев С. Тәрбие теориясы және оның әдістемесі., Алматы.
6. Әбдіразақов Е. Адамгершілік, имандылық тәрбиесі. Шымкент, 1994
7. Әуелбаев Ж., Наурызбаева Ә., Ізғұттынова Р, Тәжімбетова С.
8. Бержанов Қ, Мусин С. Педагогика тарихы. Алматы, Мектеп,
9. Бағдарламалар. Әдебиеттік оқу. Жалпы орта білім беретін мектептің
10. Болсынбекова Н.С. Пәндердің оқытылуы және педагогикалық технологияларды пайдалану
11. Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі. -Алматы, 1992
12. Жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламалары. (1-4 сыныптар).
13. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы, Санат,
14.Жас ұрпаққа адамгершілік-эстетикалық тәрбие беру концепциясы.
/Қазақстан мұғалімі, 1-тамыз, 1989
15. Қазақстан Республикасы азаматтарының мінез-құлқын қалыптастыру тұжырымдамасы, /Егемен Қазақстан,
16. Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1998.
17. Қалиев С. Халықтық тәлім-тәрбие негіздері. Алматы, 1992
18. Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
19. Рахметова С.Р. Бастауыш сыныптарда оқушылардың тілін ұстарту. Алматы.
20. Рахметова С.Р., Жаманқұлова П., Қабатаева Б. 2-сынып Ана
21. Рахметова С.Р., Әбдікерімова Т., Қабатаева Б. 3-сынып Ана
22. Рахметова С.Р., Әбдікерімова Т., Қабатаева Б. 4-сынып Ана
23. Табылдиев Ә. Қазақ халық педагогикасы және тәрбие. Алматы.
24. Тiлеужанов М. Халық тағылымы. Алматы, 1996
25. Төлеубекова Р.К. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері. Алматы, 1991
26. Табылдиев Ә. Халық тағылымы. Алматы. Қазақ университеті. 1992
27. Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. Алматы, 1995
57
Күннің
Ананың
шуағы
Сұлу,
Екеуі тәкаппар,
де құс өзімен- өзі
Адамның ешкіммен
қажетіне шаруасы
жарайды жоқ
Біореу
Қызғаншақ
Іші тар
Біреуді көре алмайды