Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының мемлекеттің миграцияны реттеу саясаты


Мазмұны:
Қысқартпалар...................................................................................................
Кіріспе...............................................................................................................
I. Миграция мәселесінің теориясы мен әдіснамасы
Халықаралық миграция және мемлекеттердің миграциялық саясатын шешу принциптері ................................................................................
Қазақстан Республикасының миграция мәселесінің тарихы мен қоғамдағы алатын орны.........................................................................
ІІ. Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының мемлекеттің миграцияны реттеу саясаты
2.1 Қазақстан Республикасының ішкі
2.2. Қазақстан Республикасының иммиграциялық және эмиграциялық саясаты ...............................................................................................................
Қорытынды........................................................................................................
Ұсыныстар.........................................................................................................
Әдебиеттер тізімі..............................................................................................
Қосымша............................................................................................................
Кіріспе
жұмыстың өзектілігі: Қазіргі замандағы жаһандану
Бұл жұмыстың ішінде миграцияның конфликтогендік потенциалынада көп көңіл бөлінген,
Осыған орай, күллі мемлекеттердің алдында тұрған актуальдық проблема ол
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы бір мезетте донор–мемлекет және раципиент–мемлекет
Бүгінгі таңдағы миграциялық саясаттың ерекше проблемаларының бірі – құқықтық
Қазақстанның 2009 – 2011 жылдарға арналған «Еуропаға жол» атты
жұмыстың мақсаты: Қоғамдағы әлеуметтік көші – қон
жұмыстың міндеттері:
Әлеуметтік көші-қон мәселесін теоретикалық зерттеу;
Тәуелсіз Қазақстандағы көші-қон мәселесінің тарихы мен қазіргі таңдағы жағдайына
Қазақстандағы көші-қонды реттеу жұмыстарын қарастыру.
жұмыстың зерттеу объектісі: қоғамдағы миграция процесіндегі мәжбүрлі көшіп-қонушылар мәселесі
Миграция қоғамның дамуына өте үлкен ықпал етеді. Бүгінгі таңдағы
Осы процестің жылжуына 1948 жылы қабылданған «Адам құқықтарының жалпы
Әрбір адамның еркін қозғалуына және кез келген мемлекеттің негізінде
Әрбір адамның кез келген мемлекетті, сонымен қатар өз мемлекетін
Аталмаш құжат қабылданған соң, бұл құқық көптеген халықаралық
Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде әрбір адамның, заңда арнайы
Әркімнің Республикадан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Республика азаматтарының
Еліміз егемендігін алып, халықаралық қауымдастық деп аталатын ұлы мұхитқа
Еліміздің сонау ғасырлар қойнауында жатқан өткені мен бүгінгі тәуелсіздік
Біз өз тарихи отанымызда ежелден бері қоныстанып отырған түп
Біз әлі өркениетті ұлт ретінде толық қалыптасып, етек –
Қоғамдағы көші – қон үрдісі аумағындағы мәселелерді шешу мемлекеттік
Қазақстандағы 20–ғасырдың 90–жылдарындағы бірден қиындаған демографиялық жағдай
Қазақстаннан халықтың көшіп – қонуы масштабтылығы немесе айқын
Құраушы деңгей бойынша эмигранттардың республикадан кету анализі олардың жартысын
Қазақстан Республикасындағы көшіп-қону саясатының ерекшілігі мемлекеттің көп ұлтты болуымен
I. Миграция мәселелерін теориялық – әдістемелік зерттеу жолдары
1.1. Халықаралық миграция және мемлекеттердің миграциялық саясатын жетілдіру принциптері.
Қазіргі кезде халықаралық масштабтағы аса ірі проблемалардың бірі –
Адамзаттың бүкіл даму тарихында, сонау антика заманынан бүгінгі күндерге
«Мигрант», «босқын» және «көшіп–қонушы адамдар» терминдері өзінің этимологиясы бойынша
- өзінің әлеуметтік және құқықтық статусы бойынша мигрант статусы;
- иммигрант статусы;
- босқын статусы;
- көшіп-қонушы адамдар мен орын ауыстырушылар статусы бар.
Көші-қон (миграция ) сөзінің ата-тегі латын тілінің migrato –
Миграция екіге бөлінеді: ішкі миграция – ол бір мемлекет
Көші - қонның бірнеше түрін қарастыруға болады:
Аумақтық сипатына қарай тұрғылықты халықтың көшіп-қонуы – ішкі, сыртқы,
Ішкі көшіп-қону – халықтың бір мемлекет ішінде әр түрлі
Сыртқы көшіп-қону дегеніміз – адамдардың бір мемлекеттің аумағынан екінші
Көшіп келуші – Қазақстан Республикасына уақытша немесе тұрақты тұруға
Көшіп келу – шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың уақытына
Босқындар– Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын, өздеріне зорлық–зомбылық
Босқын – репатарианттар – кезінде Қазақстан саяси ұлттық діни
Мәжбүрлі қоныс аударушылар – Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын
Репатрианттар – репатриация бойынша қайтып оралған жеке адамдар. Репатриация
Репатриант (отандас) – жаппай саяси қуғын–сүргін актілері, заңсыз
Реэмигрант – эмиграцияда болып, отанына қайтып оралушы адам.
Жасырын көшіп келушілер мемлекеттің аумағына өз бетімен, өкіметті органның
Көші–қон саясатының негізгі бағыты Республика ішілік халықтың таралуы,
Көші - қон саясатының басты мақсаты ішкі және сыртқы
Маусымдық көшіп-қону: экономикалық және әлеуметтік себептерге байланысты адамдардың бір
Экономикалық себептерге адамдардың жат жерде табыс табу, өзінің материалдық
Әлеуметтік – мәдени себепке: туризм, емделу, білім алу мақсатын
Білім алу мақсатымен көшіп – қону. Бұл бір мемлекеттің
Көші – қон бірнеше қоғамдық ғылымдардың қарауына жататын мәселе.
Миграция – бұл адамдардың кем дегенде 6 жылға тұрғылықты
Мигранттардың түрлі категорияларымен әлеуметтік жұмыс жүргізу технологиялары толығымен миграция
Саяси география саласындағы ғалымдар мен мамандардың болжауынша көшіп-қону процесін
Халықтың миграциясы – қазіргі әлеуметтік дамудың маңызды проблемалардың бірі,
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде және соғыстан кейінгі жылдарда босқын
Көшіп – қону масштабының өсуі оның құқықтық базасын өндеудің
ТМД-ға кіретін мемлекеттердің басшылары олардың елдерінің арасындағы миграциялық ағымдарды
Біздің елімізде халықтың көшіп-қонуы туралы заң қабылданғаннан кейін халықтың
Алғащқы демографиялық және миграциялық зерттеу үрдістерді Батыс елдерінде жасалында
Миграциялық зерттеулердің бірінші кезеңі ХХ ғ. басында басталды,
Ал ХХ ғ. орта кезеңдері жаппай миграцияның 40-жылдық үзілісімен
1970-ші жылдардың басы жаппай миграция үрдістері тарихында «жаңаланған эраға»
Миграция саласында айналысқан ғалымдардың сұрақ қою нәтижесінде (National Survey
– саясат және қақтығыстар;
– босқындар мен мәжбүрлі мигранттар;
– нәсілдік, этникалық және этникааралық қатынастар;
– теңсіздік, дискриминация, мобильділіктің түрлі деңгейі;
– қоғамдардың, жүйеледің, үнсіз топтардың(анклавов) зерттеуі;
– ерекшеленген этноұлттық топтар;
– иденттілік сұрағы;
– миграция мен діннің бір-біріне әсері;
– транснационализм, диаспора;
– әлеуметтік және саяси адаптация сұрағы.
Жоғарыда аталғандардан көргеңіміздей, ғалымдардың назары қоғамдағф шиеленіске немесе ұлтаралық
Американдық ғалымдардың еңбектерінде диаспоралардың қалыптасуы, ұлттық иденттілік [23], және
Ал енді Еуропалық миграцияны зерттеу әдістері американдық зерттеу әдістерінен
Көптеген американдық зерттеушілер өздерінің американдық тәжірбиесіне жүгінеді, және Еуропада
Еуропалық миграцияны зерттеу эволюциясында бес негізгі фазаны атауға болады,
Екінші дүниежүзілік соғыста миграциялық жаңа толқындардың алып келді. Әдеттегідей
Екінші период – 1950 жылдан 1973 жылға дейінгі кезеңдердң
Ал үшінші кезең 1970-ші жылдардан басталып 1980-ші жылдар аралығын
Төртінші этап – 1980-ші жылдардың аяғынан 1990-шы жылдар арасы
Еуропалық саясат деңгейінде аз халықтардың құқығын қорғау туралы
Ал 1990-шы жылдардың ортасынан бесінші период басталады. Бұл уақыт
Кейбір сыңдар бойынша, Еуропада Солтүстік Америкаға қарағанда нақты импиритивтік
Ресейде ХІХ ғ. соңында - ХХ ғ. басында
Үкіметтің қоныс аударуға байланысты бағдарламалары тарихшылардың, этнографтардың, экономистердің назарынан
Екінші период – Бірініші дүниежүзілік соғыстың басынан 1930 жж.
Үшінші кезең – 1930-шы жж. басынан 1950-ші жж. аяғына
Қөші-қон қозғалысының бірнеше сыртқы толқындары:
– Екінші демографиялық катастрофа (1930–1936) – мәжбүрлі қоныс аудару,
– Үшінші демографиялық катастрофа (1941–1948) – КСРО-ның шығысына 15
– 2,3 млн. адамның халқы аз халықтардан депортациясы.
– Индустриализация, жаңа қалалардың пайда болу үрдістеріне байланысты ішкі
Бұл барлық массалық қоныс аударулар тәжірбие жүзінде ешбір зерттеу
1950-ші жж. аяғынан –1980-ші жж. аяғына дейінгі уақыттары Хрущевтік
Ресейлік миграцияны зеттеу мектептерінде келесі зерттеу тематикалары көрсетілген:
– ТМД, Балтық елдерінен босқындардың және осындай жағдайға
душар болған тұлғалардың көші-қон қозғалысы.
– эмиграция және иммиграция;
– репатриация;
– еңбек миграция;
– көші-қон құқығы, көші-қон ситуациясы;
– бұрынғы депортацияланған халықтардың қозғалысы[180].
ХХІ ғасырдың басынан зерттеу тематикасында кейбір өзгерістер байқалады, мәселен:
Көптеген зерттеу жұмыстардың қабылдаушы мемлекеттің халықтарының реакция –
Этникалық топтардық мінез–құлқы, бірігейліктің дамуы, мигрантофобия және толеранттылық, түрлі
ТМД елдерінің саясаттанушылары миграциялық проблема негізі ретінде келесі тұжырымдамаларды
– инкорпорация бірігу ұмтылысы қоғамдық жиыннан және мигранттың тәжірбиесіне
– білгілі бір қоғамда мигранттар өзін бір ұлт өкілі
Мемлекет ішіндегі қандайда бір заңның қабылдануы немесе өзгерісі талқылауға
Қазіргі уақыттағы халықаралық қатынастар теориясында неореалистердің, либералистердің және конструктивистердің
Суық соғыс уақытынан кейін Копенгаген мектеп өкілдері «социетальдық қауіпсіздіктің»
1960 –шы жылдардың соңындағы индустриальдық қоғамдағы белсенеді миграция әсерлері
– политэкономия, миграция жағдайынан кім қалай ұлтты және кім
– институционализм, либералдық демократияның құрылымдылық, процедуралық және нормативтік мінездемелерінен
Политэкономия көз – қарасы бойынша мемлекет өз ниеті бойынша
Ал институциональдық әдістемеде ұлттық–мемлекеттік және халықаралық ұйымдар шегінде, келісім–құқықтық
Бұл екі әдістеме бір–біріне қарама қайшы емес және екеуіде
Миграция саяси аспектіде – тұлғалардың көшіп–қону үрдісі және саяси
Батыстық зерттеушілер миграцияны жеке пән ретінде қарауы және миграциялық
Егер кейбір саясаттанушылардың өз зерттеулерінде жүйелік теорияға және этнобаланс
Батыс, Ресей және ТМД елдерінің ғалымдарының еңбектеріне сүйенсек [12,
– миграцияның бір–біріне байланысы, бір жағынан – сыртқы
– ұлттық мемлекеттін миграциялық толқындарды басқарудағы ролінің және
– макродеңгейде миграцияны реттеудегі мемлекеттердің соқтығысатын қиыншылықтарының себептері (мысалғы
– миграцияның суверенитет және азаматтық институттарына әсерін зерттеу.
– инкорпорация мәселелері және донор–мемлекет пен
миграция үрдістеріне жаһанданудың әсері және трансұлттық қоғамдардың пайда болу
– саяси миграция теориясының қалыптасуы және саяси миграциологияның ғылыми
Ситуациялық–саяси миграция парамертлері саясаткерлердің назарын бақылауланылмайтын және заңсыз миграция
Ұлттық қауіпсіздік концепциясының көз–қарасы бойынша жеке тұлғаға қарағанда мемлекеттің
Ендеше мемлекет адамдардың қандай–да бір ұлттық шекарадан тыс жерлерге
Ұлттық мемлекеттің егемендігі құқық сферасындағы миграция мәселесі өте күрделі
Жалпы қауіпсіздік концепциясы суық соғыстың аяқталған жылдардың басында пайда
Миграцияны заңдастырумен қатар оны «жұмсақ» бақылау принципіне алып келіп
Кейбір ғалысдардың зерттеулері бойынша концепцияның шикі жері – этнокультуралық
«Секьюритизация» үрдістерінің жедел қарқынмен дамуына байланысты, халықаралық қатынастар мамандары
Социеталдық қауіпсіздік теориясы симбиоз сияқты өзінен кейінгі концепцияларды нақты
– әлеуметтік ортаның ыңғайлылығына әсер ету;
– Батыстағы ұйымдасқан ұылмыс жүйелерінің кеңеюі;
– этникалық шиеленістердің ұлғаюы;
– терроризм импорты.
Ресейлік теоретикалық мектебі бұл әдістемені кеңестігі жағынан шектеулі екенің
Ал социеталдық қауіпсіздік теориясын екінші жағынан қарастырар болсақ, бұл
– геополитикалық тұрғыдан, ол мемлекет территориясына халықты қоныстандыру істері
– ұлттық саясат тұрғысынан, бұл жерде субъективтік факторлады қарастырған
Геополитикалық аспектің миграция үрдістеріне әсер етуі мемлекеттің қандай реттеу
Мемлекетті басқару жүйесі миграциялық үрдістердің үш құрылымдылық деңгейін көрсетіп
Қазіргі кезде миграция және интеграция мәселелеріне байланысты көптеген сұрақтар
Әлеуметтік–экономикалық интеграция еңбек нарығындағы иммигранттардың тұрмыс –жағдайын түзей, яғни
Империялық жүйе адаптациясы көпұлтты құрылымды қоғамда бір ұлттың доминантты
Ғалымдардың негізгі назары эмиграциялық саясатқа қарағанда, қабылдаушы мемлекетке көп
Политологтар миграцияны зерттеу барысында микроэкономикалық зерттеу тәсіліне үлкен көңіл
ХХ ғ. басынан 1970–ші жж. дейін американдық мамандар мигранттардың
Заманауи зерттеу жұмыс нәтижелерінде жаңа кешенді тәсілдер пайда
Миграциялық әдеп–ғұрып процестері туралы ғылыми әдебиеттерде үш кезеңге бөліп
1. Халықтардың территориялық қозғалысының қалыптасуы.
2. Орын алмастыру, миграция, территориялық статус өзгерісі.
3. Миграциялық үрдістін аяқталуы, қоныс аударушылардың жаңа мекенге үйренісуі
Миграциялық зерттеулерде мигранттардың инкорпорация үрдістеріне байланысты бос жерлер қалып
1. Эмиграция және имиграция үрдістеріндегі мигранттардың селективтілігі туралы сұрақта
2. Түрлі кезеңдегі мигранттардың адаптациядағы алуан–түрлілігі, әсіресе бірінші,
3. Адаптация модельдеріндегі макроэкономикалық, саяси және әлеуметік факторлар әсер
Электоралды мінез–құлыпқа байланысты халықтың мобильділігі әлемде, әсіресі АҚШ –
«Жағымды сайлаушылар» функциясында экономикалық және саяси компоненттерде дифференциация байқалып
Біз білетіндей, диаспоралардың саяси өмірге тікелей қатысуы арқасында, олардың
Саяси қатынастарды қарастыратын сараптамалық жұмыстар екі бір–біріне қарама–қайшы теорияларды
Негізінен ғалымдардың зерттеулері мигранттардың келген мемлекеттің саяси жүйесіне деген
Мигранттардың электоралдық мінез-құлпы туралы үш негізгі гипотезаны айтуға болады.
Мигранттардың мемлекеттің ішкі саяси процестерге қатысуы мигранттардың жаңа әлеуметтік
Ғалымдардың ойы бойынша, азаматтық «ол – ерекше статус, яғни
Ол қосазаматтық/ көпазаматтық сұрағы заманауи уақытында және интеграциялық, жаһандану
Мигранттардың қабылдаушы-мемлекеттің қоғамына кіру үрдісі ассимиляция концепция мен этникалық
Ал транснационализм секілді құбылыстар жаңа теориялық конструкция қалыптасуын талап
1таблица – Мигранттардың адаптация үрдіс теориясы
Әдіс
Сфера Ассимиляция Этникалық плюрализм Әлеуметтік кеңістіктің трансшекаралық кеңеюі
Жорамал Ядроға енуі Плюрализация Транснационализация
Саяси Ұлттық азаматтық: біріңғай ұлттық саяси мәдениет Мультимәдениеттік
Мәдени Аккультурация: моралдық құндылықтардың және үлттыұ мемлекет ядросы секілді
Ескерте - [96, р. 15] ақпарат көздерінен алынған
1997 жылғы Азаматтық туралы Еуропалық конвенция (2 бап) бойынша,
Жоғарыда аталған азаматтық туралы Еуропалық конвенция көпазаматтылықтың ex lege
– балаларға, яғни бірден бірнеше мемлекеттің азаматы болғанда;
– өз азаматтарына, егер неке қиған мезетте автоматты түрде
Дегенменен, бұл Конвенция қатысушы–мемлекеттің ішкі заңнамалық құқықтарын шектемейді. Бір
Қосазаматтық трансұлттық мысалдарда жарқын көрінеді. 2-ші таблицаға назар аударайық.
2 таблица – Азаматтық: измерения и сферы приложения
Азаматтықтың өлшенуі
Қатыстылық ареясы Мемлекеттің/азаматтар-дың өзара қарым– қатынасы Қатынастардың жария түрінде
Құқықтық Азаматтардың құқықтары мен міндеттері Мемлекеттік– құқықтық/ халықаралық–құқықтық/ қосазаматтық
Саяси–институционалдық Саяси өмірге араласуға, билік міндеттерін орындауға құқығы болуы
Ескерту - [96, р. 17] ақпатар көздерінен алынған
Ереже бойынша түрлі мемлекетке лоялды болу ешбір жаққа проблема
Батыстық ғалымдар екі мемлекетке бірдей қатыстыдық жөнінде екі форманы
1. Қосазаматтық (dual citizenship). Бұл жағдайда тұлға екі мемлекеттің
2. Екі ұлттық қатынас (dual nationality). Қосазаматтыққа қарағанда құқықтардың
Екі мемлекетке қатыстылық саяси зиялылық пен иденттілік эквиваленті
Қос мемлекетке қатысы теория бойынша тұлғалар іс жүзінде
Екі мемлекетке қатысты мигранттар бойынша жағымсыз пікірлер де қалыптасты:
Дегенменен, транснационализация қақтығыстардың шығу механизмі бола алады, қоғамдық антагонизмге
Күллі донор–мемлекеттер шетелдік мигранттардан пайда табуды және олардың үстінен
Сонымен қатар соңғы уақыттарда мемлекеттің саяси транснационализм қатынасына өзгеріс
Иммигранттардың көз қарасы бойынша, екі мемлекетке қатыстылық көпұлтты
Сыртқы елге қатынасты болудың ең негізгі құқығы бипатрианттардың –
Босқындар өте жиі қосазаматтық алады, не десеңіз олар бұрынғы
Өзін транұлттық қатынасқа жатқызу екі мемлекеткеде зиян тигізуі мүмкін.
Ұлттық иденттілік әлгі күнге дейін белгілі –бір территорияға қатыстылық
Бір жағынан, донор–мемлекеттер реципиент–мемлекеттегі мигранттарға қатысты жала
Диаспоралар кеткен – мемлекеттің экономикасына елеулі қатысады, өйткені олар
Мигранттар өз отанынаен алыс жүреде, сол мемлекеттің бір бөлшегі,
Ескере кету керек, көптеген қақтығыстардың негізгі тамыры этникалық және
Қазіргі замандағы саясатта саяси үрдістер мен экстремистік тенденциялар арасындағы
Қазіргі кездегі халықтардың мигранттарға қарсы қозғалыстар, анти-мигранттық опппозициялық
Қазіргі заманда мигранттың өз отанынан бас тартады деген сөз
Транұлттық жүйелерді сапалы деңгейде зерттейді, ал Американдықтар көбінесе статистикалық
Диаспоралық қоғамдастықтар және мигранттардың транұлттық жүйелері қабылдаушы мемлекеттің қоғамдық
БҰҰ Польшадағы, Литва және Украинадағы Еуропалық комиссияның 1994 жылғы
Миграциялық үрдістерді зерттеген дисциплина, пәндерге құрмет ете отырып, қазіргі
Осыған байланысты түрлі курс бағдарламалары жасақталған:
– Д. Бондаренко, Санкт-Петербургский Торгово-экономический институт (Россия), Е. Бурдельный,
– E. Burdelnii, Moldova State University (Moldova) «Migration Processes
– Е. Волосенкова, Кубанский Государственный Университет (Россия) «Региональная миграционная
– А. Мелех, Центрально-Европейский Университет (Венгрия) «Глобализация и политическая
– И. Молодикова, Центрально Европейский Университет (Венгрия) «Конфликтологические аспекты
– Ю. Рощин, Государственный университет управления (Россия) «Государственное управление
– М. Тухашвили, Тбилисский государственный университет им. Ив. Джавахишвили
ТМД елдерінің ЖОО-ның оқытушылары арасында «Миграция: миграциялық үрдістерді реттеу
Саяси миграциология саяси мағынасында бөлек сынды білдіреді. Саяси миграциологияның
Миграцияны зерттеуде күллі әлем ат салысуда. Олардың миграциялық үрдістермен,
– International Center for Migration Policy Development (ICMPD) in
– Migrations Internationales, Espaces et Sociétés (MIGRINTER) at the
– European Forum for Migration Studies (EFMS), at the
– Institute for Migration Research and Intercultural Studies (IMIS),
– The Migration Research Group at the Hamburg Institute
– Universität Münster Institut für Politikwissenschaft;
– Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI), the Hague, Netherlands;
– European Research Centre on Migration and Ethnic Relations
– The School of International Migration and Ethnic Relations,
– Research Centre on Identity and Migration Issues (RCIMI),
– Centre for the Study of Ethnicity and Culture,
Institute for the Study of International Migration, 1998 жылы
Center of Global Research жаһандану және мобильділік арасындағы қатынасын
Көпжылдық «Global Migration and Transnational Policy» деген дисциплинааралық жобада
Ал ТМД елдері территориясында «Миграцияны зерттеу Орталығы» 2004 жылдың
Одан басқа Ресей ғылым Академиясының этнология және антропология Институты
ТМД елдерінде мамандану негізінен екі бағытта жүреді – экономикалық
Қазіргі кезде батыста ұлттық мемлекеттілік мағыналық теориясы өз беделін
Саяси теория салыстырмалы түрде миграциялық транснационализм сферасына назар аударды.
Көшіп келушілерменен, олардың қоғамдары саяси актор балып еспестеледі.
1.2 Тәуелсіз Қазақстандағы көші-қон мәселесінің тарихы мен қоғамдағы алатын
Еліміз егемендікке жеткеннен кейінгі уақытта, қазақ елінің жүріп өткен
Тарихи демография саласындағы өзекті мәселелердің бірі – Кеңестік дәуірде
Қазақстан халқының көп ұлтты құрамының қалыптасуы мен белең алуы
Тарихи тәжірбие көрсеткендей кез-келген отарлаушы ел отар еліне үстемдік
Сонымен қатар, ХІХ ғ. 60-жылдары Ресейде крепостниктік құқық жойылғаннан
Шеткері аймақтарға қоныс аударған казактар мен мұжықтардың қазақ жеріне
Қазақ даласына казактар мен мұжықтарды қоныстандыру саясаты жергілікті жерлерде
Сонымен, патша үкіметі билік жүргізу шараларын өзге «бұратана» ұлт
Тіл – қоғамдық қатынас құралдарының ішіндегі ең маңыздысы болып
Тілді қолдану және жергілікті халық тілінің жазу графикасын өзгерту
Тарихтан мәлім болғандай түрік мемлекетінің үстемдік құруы ежелгі түрік
Ал, Қазақстанды Ресей отарлап алған соң, патша өкіметі орыс
Қазақтың жазуын орыс әліпбиіне көшіруді Орынбор, Түркістан генерал-губернаторлары да
ХІХ ғ. соңындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму процестері Ресейде капиталистік
Патша өкіметінің осылайша орыс әліпбиін енгізудегі екіұшты әрекетін Қазан,
1897 ж. халықтың сандық және сапалық құрамындағы өзгерістерді тіркеген
Ресейлік отаршылдық саясатты жүргізу жолындағы патшалық әкімшілікке ыңғайлы орыс
Сонымен, 1897 ж. жүргізілген санақ қағазында ана тілі, оқи
1917 ж. революциядан кейін кеңес өкіметі орнаған соң, КСРО
Ал, республиканың орталық, губерндік және уездік мекемелеріндегі басшы орындарда
ХХ ғасырдың 20-жылдары КСРО-ның құрамындағы түркі халықтарының әліпбиін (алфавитті)
КСРО құрамындағы кезінде патшалы Ресейдің отары болған елдердің түрік
1940 жылдың соңына қарай «Латындандырылған қазақ жазуын орыс графикасы
Осы жерде айта кететін жайт, неғұрлым ескі алфавитте сауатты
Сонымен, диссертация тақырыбына арналған әдебиеттерге шолу нәтижесінде, Қазақстанда 1926-1959
Қазақстандағы көші-қондық процестердің себептерін, нәтижелерін кешенді түрде зерттеу және
- Көші-қон процесінің тарихнамасына қатысты зерттеу еңбектерін ғылыми тұрғыдан
- Бұл еңбектердің жетістіктері мен кемшіліктерін анықтау нәтижесінде көші-қон
- Тарихнамалық жұмыстар мен тарихи деректерді салыстыра отырып, көші-қонның
- Көші-қон қозғалысы нәтижесінде республика халқының ішінде қазақтар азшылыққа
- Күштеп көшірілген ұлттардың ұлттық құрамға тигізген әсері, үлес
- Қытай халық Республикасынан келген көштің нәтижесінде қазақ халқының
1926-1959 жылдар арасындағы Қазақ КСР-ның әкімшілік территориялық шекарасын қамтиды.
Зерттеудің нысаны. Қазақстандағы көші-қон процестерінің зерттелу деңгейін көрсететін ғылыми
Одақтық екі халық санақтары аралығындағы 34 жылды, яғни екінші
Зерттеу жұмысының методологиясы мен әдістемелері. Диссертацияда қойылған мәселелерді ғылыми
Ресейлік зерттеуші Т.А. Володинаның ғылыми еңбегінде тарихнамалық зерттеудің әдістемесіне
Жалпы әлемдік тарих ғылымдағы секілді Қазақстандық тарих ғылымында да
Қазақстандағы көші-қон қозғалысы мен отарлау саясатына ашық та батыл
Қазақстан халқы үшін күрес жүргізген қазақ зиялыларының бірі С.Сәдуақасұлы
Кеңестік кезеңде халықтың хал-ахуалына назар аударып, ол үшін күрес
1926 жылы Т. Шонанұлының «Қазақ жер мғселесі тарихы» деген
М. Тынышпаев Жетісу облысындағы қоныс аударушылардың тым көптігіне назар
Үкімет тапсырмасын орындап, Қазақстанның демографиялық жағдайын зерттегендер де болды.
Республикадағы 1924-1927 жж. ауыл тұрғындарының табиғи өсіміндегі ерекшеліктерін Н.Д.
Қазақстан халқы, оның ұлттық құрамы мен орналасуы мғселелері Т.
Ә. Ғали өз зерттеуінде 1926 ж. халық санағына дейінгі
Қазақстандағы ұжымдастыру науқаны мәселесін қарастырған Т. Омарбековтың зерттеуінде зұлмат
Кеңес Одағының зұлматты жылдарының тарихын зерттеген ғалымдардың бірі ресейлік
Кеңестер Одағындағы, сондай-ақ, Қазақстандағы көші-қондық процестерде орын алған ерекшеліктер
Бұл тарауда көші-қон қозғалысына қатысты отандық, шетелдік және ресейлік
Тараудың «Республикааралық көші–қон және халық құрамындағы өзгерістер» деген тараушасында
Зерттеуші Г.В. Кан өз еңбегінде 1937 ж. 21-тамызда Қиыр
Ж.У. Қыдыралинаның зерттеуінде Батыс Қазақстанға депортацияланғандар жайында мәліметтер кездеседі.
1938 ж. қазан айының 8-інде Кеңес Одағы Халық Комиссарлар
1938-1939 жж. қоныс аударылып келген ирандықтар негізінен Азербайжан КСР-ның
Кеңес өкіметі кезінде қоныс аударылған ұлттардың ішінде немістер де
1926 ж. республикадағы негізгі этностар мынандай көрсеткіште болғанды: республикада
О.Қ. Жандосовтың көрсетуінше, 1926 ж. қазақ жеріндегі ұлттардың үлес
1939 ж. Қазақстан халқының саны 6 млн 093 мың
Жұмыстың «Сыртқы көші–қон» атты тараушасында шетелге ауған қазақтар жайында
Қазақ халқының туған атамекенінен Орта Азия республикаларына ауа көшуі
1934 ж. Қазақстанға келгендерден кері қайтқандар да болды. Аталған
1937 ж. Кеңес Одағынан Қазақстанға 83314 адам келіп, 45791
Сыртқы көші-қонның салдарынан қазақ халқы өзге ұлттармен салыстырғанда азайған.
«Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі көші-қон (1939-1945 жж.)» деп аталатын
«Күштеп көшірілген халықтар тарихының зерттелуі» атты тараушасында соғыс жылдарындағы
Қазақстан Республикасына көші-қон процестерінің нғтижесінде келген түріктер туралы сол
Осындай көші-қондық процеске тартылған ұлттардың бірі – шешендер мен
Тарихшы-демограф А.И. Құдайбергенованың «Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстандағы көші-қон
Соғыс жылдарындағы көші-қон жайында жазылған А. Есимованың мақаласында Қазақстан
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы көші-қон эвакуация, депортация, ревакуация, репрессия
«Көші-қонның себептері мен салдары» деген тараушасында Екінші Дүниежүзілік соғыс
Қазақстанға мұрағат деректеріне қарағанда, 1940 ж. республикааралық көші-қон бойынша
1943 ж. Талдықорған облысына «арнайы қоныс аударылғандар» туралы 24
1943 ж. 12 қазанда Кеңес Одағының Жоғары Кеңес Төралқасы
1943 ж. БК(б)П Орталық комитетінің шешімімен Солтүстік Кавказ, Қалмақ
1943 ж. 28 қазанында қалмақтар елдің шығыс, солтүстік аудандарына
1944 ж. Қазақстан территориясында арнайы қоныс аударушы 12342 отбасы
Осы мезгілде Солтүстік Кавказдағы шешен жғне ингуш халықтарын көшіру
1945 ж. 1 қаңтарда келгендер саны – 112311 отбасы
1945 ж. ортасында 6125 отбасы (25304 адам) келсе, 75233
«Көші-қонның этнодемографияға тигізген әсері» атты тараушада Екінші дүниежүзілік соғыс
1941 ж. республикада 110 мың адам келгендігі тіркелген. Жоспарлы
1942 ж. 1 қаңтарда республикаға жоспарланған 722 мың эвакуацияланушылар
1943 жылдың жазына дейін Қазақстанға барлығы 532506 адам эвакуацияланды.
1943-1944 жылдары депортациялық күштеу саясатымен Солтүстік Кавказ халықтары қудаланды.
1943 жылдың қазанынан 1945 жылдың 1 қаңтарына дейін республикаға
«Соғыстан кейінгі кездегі демографиялық ахуал (1946-1959 жж.)» деп аталатын
Тараудың «Соғыстан кейінгі көші-қон қозғалысының зерттелуі» тараушасында Қазақстан халқының
А.И. Құдайбергенованың еңбегінде қазақ жеріне қоныстанғандардың ұлттық құрамға әсері
ІІ. Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының мемлекеттік
Қазақстан Республикасының ішкі миграция үрдістері
Ауылдан қалаға көшу – заман талабына сай заңды
Кейбiр мәлiметтер бойынша 2004 жылы Астанада тұратын мигранттардың саны
Қазақстан көшi-қон департаментiнiң ресми мәлiметi бойынша былтыр, яғни 2009
Осындай квотасыз келiп Алматы базарларында сауда жасап тұрған
- Көзiмiз көрiп жүр полициялар осылардан үнемi салық жинайды.
Алматы қаласында 70-тен астам әр түрлi базарлар бар. Бiрақ
Кейбiр халықаралық сарапшылар Қазақстанға келетiн еңбек мигранттарының саны әсiресе
Бiрақ Қазақстан үкiметi жақын арада осы мәселеге арналған заң
Бiрақ тура сондай заң қабылданған күннiң өзiнде «iшкi миграция»
Мамандар заңсыз миграция проблемасы күрделi әрi жан-жақты қарауды талап
Ауылдан қалаға келген қазақ, қалайсың?! Немесе, бiздің үкімет
Соңғы кездерi Қазақстанда миграция мәселесiне арналған көптеген халықаралық жиындар
2006 жылы Еуропалық Одақ Қазақстандағы заңсыз еңбек мигранттарымен жұмыс
- Квалификациялары өте үлкен мамандардың келуі - біздің мемлекетіміздің
2006 жылы қыркүйектің 15-інде БҰҰ-ның Нью-Йорктегі штаб-пәтерінде Жоғары деңгейдегі
Ұсыныс – кеңес беру тәжірибелік көмек көрсету мәселелерімен
Қазақстан Республикасының ішкі миграция тематикасы бойынша 9 шешімін табу
- Тұрғылықты жері бойынша тіркеу тәртібін жеңілдету;
- Республиканың әр азаматына жерді бөліп беру ережесі қосылған
- Мекенжайын ауыстырғанда жұмыс беруші жағынан қандай да бір
- Ауылдық аймақтарда қоныстандыруды арттыру мақсатында әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасын
- Ауылдық аймақтар мен облыстарда орта және жоғары білім
- Ауылдық аймақтар мен облыстарда медициналық қызмет көрсету сапасын
- Ауылдық аймақтар мен облыстарда өндіріс күшін арттыру, шағын
- Облыс, қала және аудандық әкімшіліктер жанынан жер телімдеріне
Ауылдық аудандардан қалаға көшіп-қону облысаралық аумақтық орналасудың басым нысаны
Перспективасы жоқ өңірлерден перспективалы өңірлерге халықтың көші-қоны байқалып отыр.
Ішкі көші-қон саясаты, ең алдымен:
жұмыс күшінің аумақтық ұтқырлығын арттыру үшін экономикалық жағдай жасауға
өңірлік еңбек нарықтарының теңгерімділігін қамтамасыз ету үшін экономикалық белсенді
өңірлердің экологиялық жағдайының, атап айтқанда таза ауыз судың болуының,
ішкі көшіп-қонушыларды тең де теңгерімді орналастыруға бағытталған шараларға негізделеді.
Тұтастай алғанда, халықтың ішкі көші-қон мәселелерін шешу Қазақстан Республикасының
Осыған орай ішкі көші-қонды есепке алу, бақылау және
Мамандардың айтуынша, аталған заң жобасын қабылдау көші-қон үдерістерін тиісті
Кейінгі жылдары Қазақстанның көші-қон мәселесі күрт шиеленісіп кетті. Сыртқы
«Шаңырақ» РҚБ мен Орталық Азия институты жүргізген ішкі көші-қонды
Сапура Таубағұлқызы заңдық негіз болса, яғни сапалы жасалған бағдарлама
- Алматы мен Астана қалалары - ішкі көші-қонның басты
«Шаңырақ» қоғамдық бірлестігінің Еуроодақпен бірлесе әзірлеген «Шаңырақ - еліміздің
2.2. Қазақстан Республикасының иммиграциялық және
Нарық салмағынан әлі еңсесін көтеріп, есін жия қоймаған кейбір
Қоғамда көші-қон мәселелерін шешу әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтану перспективаларымен айқындалады.
Осы көші-қон мәселелерін реттеп, шешу мақсатында Қазақстанда Көші-қон саясаты
- көшіп-қонушылардың құқықтарын сақтау мен қорғауға, оларды нәсілдік, ұлттық,
- көші-қон процестерін және халықаралық міндеттемелерді реттеу саласында заңдардың
- жеке адам мен мемлекеттің мүдделерін ұштастыруға, өкімет билігінің
- Қазақстан Республикасы халқының мүддесін қорғауға, тең құқықты ынтымақтастық
- Жергілікті халық пен көшіп-қонушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін
Көші-қон мәселесін шешуді іске асыратын негізгі бағыттарға тоқталатын болсақ,
Оралмандарды жайластыруға, олардың қоныстанған жеріне бейімделуіне және жергілікті әлеуметтік
Оралмандардың жаңадан келген жерінде бітеқайнасып кетуі мыналарды көздейді:
мемлекет кепілдік беретін негізгі құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға
әлеуметтік қолдау жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және жүзеге асыру, жайластыруға
Оралмандарға көмектесу бағдарламаларын аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың бағдарламаларымен неғұрлым тиімді
тұрғылықты халықтың мүдделерін ескеру. Оралмандарға көмек көрсету, олар жинақы
атқарушы органдар мен оралмандар үшін көңілге қонымды тұрғылықты жерді
бұқаралық ақпарат құралдарын кеңінен пайдалана отырып оралмандардың бейімделу және
Мәжбүрлі көші-қон ағынының алдын алу және одан туындайтын теріс
Басқа мемлекеттерден келетін мәжбүрлі көші-қонның алдын алудың аса маңызды
Мемлекеттік басқару органдары азаматтарды қоныстандыру процестерін және олардың құқықтарын
Орталық және жергілікті атқарушы органдар Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінде
Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында экологиялық жағдайдың мониторингін өткізу қажет.
Экологиялық жағдайы қолайсыз аудандарда көшіп-қонушылар ағынын шектеу жөніндегі іс-шараларды
3. Мәжбүрлі көшіп-қонушылардың және босқындардың өздерінің шыққан мемлекетіне өз
әрбір жеке адамға дара көзқарас;
өзінің тұрақты тұратын жеріне қайта оралуға мүдделі адамның ерікті
қайта оралу процесіне мемлекеттің қатысуы;
кемсітушілікке жол бермеу және адам құқықтарын сақтау, ұлттық әдет-ғұрыптар
қайтып оралатын аймақтағы ахуал туралы бәрін қамтыған және объективті
Көшіп келуді бақылау жүйесін жасау және дамыту.
Заңсыз көші-қонның жолын кесу Қазақстан Республикасының қауіпсіздігін, оның экономикалық
Қазақстандағы көші-қон бақылауының қазіргі жүйесі заңсыз көші-қонның қалыптасқан жағдайына
Көшіп келушілердің, бірінші кезекте заңсыз көшіп келушілердің ағынына байланысты
Қазақстанға заңсыз келген және оның аумағында тұратын көшіп келушілер
Заңсыз көшіп келуді болдырмау және оның жолын кесу үшін
көшіп келуді бақылаудың пәрменді біріңғай жүйесін жасау процесін жеделдету;
бір жағынан, көшіп-қонушылардың заңнамалық құқықтарын қорғауды көздейтін көші-қон заңдарын
босқындар деп танылған адамдардың елдің әлеуметтік-экономикалық өміріне тезірек бітеқайнасып
белгілі бір құқықтық мәртебесі жоқ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердің әрқайсысымен шарттық процесті жандандыру
Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамаларының шегінде жергілікті атқарушы органдардың
шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың келу, болу және кету
мемлекет аумағында шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, олардың саны,
Еңбек көші-қонын реттеу.
Орталық және жергілікті атқарушы органдар шетелдік жұмыс күшін тарту
Ұзақ мерзімді болашаққа:
1. Бағытталған әлеуметтік-экономикалық саясат арқылы көші-қон ағынын қайта бағдарлау
Елімізде әлеуметтік-экономикалық ахуалдың дұрысталуына қарай, көші-қонның ауылдан қалаға бет
Егер көші-қонның қаладан ауылға бет алуы ауыл экономикасы салаларының
Мемлекет орталық және жергілікті атқарушы органдар арқылы инфрақұрылым мен
2. Халықаралық еңбек рыногына Қазақстанның өрекниетті ықпалдасуын қамтамасыз ету,
Қазақстан Республикасы өзіне халықаралық шарттар енгізген шектеулер шеңберінде өзінің
Шетелдік жұмыс күшін тарту кезінде Қазақстан Республикасы өзінің геосаяси
Бұрын шет елге тұрақты тұру үшіннемесе еңбек келісім шартымен
3. Қазақстан аумағында көшіп келу процестерін бақылауды қамтамасыз ету
көші-қонды бақылау қосындарын және көші-қон инспекциясын қоса, көші-қон органдарының
баспана іздеген адамдарды қабылдау жөніндегі халықаралық міндеттемелері орындау үшін
тезірек бейімделіп кету жөніндегі арнайы бағдарламаны әзірлеу және республиканың
4. Шет елдердегі отандастармен сындарлы өзара қарым-қатынасты қолдау және
Перспективада әртүрлі елдерде,ең алдымен бұрынғы КСРО аумағында Қазақстанмен этникалық
туыстық қарым-қатынастарға жәрдемдесу, шекарадан өту және Қазақстан аумағында болу
еңбек қызметін және инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға, оқуға, азаматтық
шекара маңындағы ынтымақтастықты, соның ішінде бірлескен экономикалық және мәдени
5.Босқын деп танылған адамдардың әлеуметтік ортаға тезірек бейімделу жағдайын
Қазақстанда қалыптасқан нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, нарықтық қатынастардың ерекшеліктеріне байланысты
2.2. Көші-қон мәселесін шешудегі негізгі міндеттер
Көші-қон мәселелерін шешуді іске асыру кезінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік
1. Сыртқы саясат алдында:
мемлекетаралық деңгейде оралмандар, босқындар, мәжбүрлі қоныс аударушылар мәселелерін шешудің
мемлекеттердің – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушылардың жанжалдарды болдырмау мен
көші-қон процестерін реттеу және көшіп-қонушылар шыққан елдермен тиісті ақпараттар
көші-қон жөніндегі ұлттық заңнамалардың үйлесімін жасау;
Қазақстанның еңбеккер көшіп-қонушыларының құқықтары туралы екі жақты және көп
Қазақстан Республикасының шекара маңындағы сауданы оңтайландыру, мәдени, әлеуметтік-тұрмыстық және
Отандастарымыздың тұрып жатқан елдердегі толық құқылы саяси, әлеуметтік-экономикалық және
Көші-қон мәселелерін шешу мүддесінде шетелдіктердің көші-қон қызметтерімен, халықаралық мемлекеттік
2. Ішкі саясат саласында және әлеуметтік-экономикалық салада:
оралмандарды жайластыру, мемлекеттік атаулы көмек беруді дамыту және оларды
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық реформалардың негізгі бағыттарымен демографиялық және көші-қон
Көші-қон саясаты басымдықтарын ескере отырып көші-қон бағдарламаларын әзірлеу және
әлеуметтік-экономикалық дамудың аймақтық бағдарламалары құрамына оралмандарды жайластыру жөніндегі шаралар
республиканың аймақтарындағы, еңбек рыногындағы, тұрғын үйге және мәдени-тұрмыстық саладағы
оралмандарға көмек көрсететін қоғамдық ұйымдармен өзара іс-әрекет;
шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың келуіне және кетуіне, сондай-ақ
3. Заңнама саласында – Қазақстан Республикасының Заңдарын және өзге
4. Ақпараттық салада:
рухани бірлік, халықтар достығы, қоғамдық және ұлтаралық келісім идеясын
Қазақстан халықтарының тарихы және мәдениеті туралы бөлімдерді тарату;
көшіп-қонушылардың ұлттық салт дәстүрлерін ескеру;
бұқаралық ақпарат құралдарына көшіп-қонушылардың құқықтық және әлеуметтік-экономикалық жағдайын объективті
көші-қон мәселелерін тиімді шешуге жағдай жасайтын оңды қоғамдық пікірлерді
Қазақстан Республикасы халқын көшіп-қонушылар психологиясының ерекшелігі, көшіп-қонушылар жағдайының себептері
Қорытынды
Қорыта келе, қоғамдағы көші-қон мәселесін реттеп, шешу жолдары қазіргі
Жалпы, босқындар мен еріксіз қоныс аударушылардың мәселелерін шешуге байланысты
Қазіргі кездеңдегі негізгі міндет – Ресей Федерациясы мен Еуропалық
Еуропалық Одақ мемлекеттерімен және ТМД елдерімен өткізіліп жатқан реформалардан
көші-қонның негізгі себептерінің бірі болып табылатын экономикалық, әлеуметтік және
дағдарыс жағдайында қалған елдердегі (мысалы, гуманитарлық апат жағдайында) адамдар
халықты кетіруге мәжбүр ететін оқшауларға бағытталған себептерді жою;
саяси дағдарыс, экономикалық және этникалық ахуалдар себепті кенеттен елден
шет елдерден тұруға және тіршілік етуге келетін барлық тұлғалар
заңсыз көші-қон мен заңсыз еңбек істеуге қарсы бірлесіп шаралар
елге оралып, әлеуметтік-экономикалық бірігуге бағытталған қызметтестік жасау.
Біздің елімізге шет елдерде бар тәжірибені ескеру қажет. Мысалы,
Бұл әдістерден саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуға талдау жасау негізінде
Көші-қон саласындағы бірінші кезекте тұрған мәселені – миграциялық процестерді
Сарапшылардың бағалауы бойынша, импортшы-елдердің нарығында білікті жұмысшы күшіне деген
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Marat E. Labor Migration in Central Asia: Implications of
Диалог культур в глобализирующемся мире: мировоззренческие аспекты / отв.
Картаева Т. Тарихи демография. Оқу құралы. – Алматы: Арыс
Исмуханова Г. Индикация внутри / межэтнической стабильности / напряженности
«Еуропаға жол» атты мемлекеттік бағдарлама // Казахстанская правда. –
Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов.
Park R., Burgess E., McKenzie R. The City. –
Thomas W., Znaniecki F. The Polish Peasant
Семенов Тян-Шанский В.П. Город и деревня в Европейской России.
Ardittis S., Van der Werf D. Migration in a
Migration Theory: Talking across Disciplines / ed. by Brettell
Immigration Research for a New Century: Multidisciplinary Perspectives /
Кузьмин А.И. Основы демографии. Курс лекций. – М., 2005.
Качанов Ю.Л., Сатаров Г.А. Социальные группы в поле политики:
Методология и методы изучения миграционных процессов. Междисциплинарное учебное пособие
Zolberg A.R. The Next Waves: Migration Theory for a
Freeman G. Political Science and Comparative Immigration Politics. –
Миграция и безопасность России / под ред. Г.С. Витковской,
Миграция и национальная безопасность. Научная серия «Международная миграция населения:
Ефимов Ю.Г. Миграция в современном политическом процессе: автореф. …
Messina A., Lahav G. The Migration Reader: Exploring Politics
Bauböck R. Towards a Political Theory of Migrant Transnationalism
Tölölyan K. Rethinking Diaspora(s): Stateless Power in the Transnational
Brown Т. Migration and Politics: The Impact of Population
Fidrmuc J., Doyle O. Voice of the Diaspora: An
Wucker M. Migration and Migrant Integration in the Atlantic
Thränhardt D. The Political Uses of Xenophobia in England,
Мендикулова Г.М. Казахская диаспора: история и современность. – Алматы:
Алексеенко Н.В. Население дореволюционного Казахстана (численность, размещение, состав, 1870–1914
Татимов М.Б. Развитие народонаселения и демографическая политика (социально-философские аспекты
Искаков У.М. Города Казахстана: проблемы социально-экономического развития. – Алма-Ата:
Асылбеков М.Х., Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане (1917–1980).
Масанов Н.Э. Положение этнических меньшинств в суверенном Казахстане. –
Депортация народов и проблема прав человека. – Алматы: Фонд
Какен А., Омаров М. Познание себя // Нива. –
Дробязко С.И. Вторая мировая война 1939–1945 гг. Восточные легионы
Шакибаев С. Падение «Большого Туркестана». – Алма-Ата: Жазуши, 1970.
Hoffmann J. Die Ostlegionen 1941–1943: Turkotataren, Kaukasier und Volgafinnen
Mühlen P. Zwischen Hakenkreuz und Sowjetstern. – Bonn, 1971.
Хайне М. «Честный маклер» //http://www.magazine-deutschland.de/ru/ artikel-en/article/nbp/3/article/ehrlicher-makler.html .
Хорст Кёллер Дружеский визит // Континент. – 2008. –
Хасанов М., Муташев С. Казахстан и Германия в новом
Акимбеков С. Западноевропейский транзит // Континент. – 2007. –
Лаумулин М.Т. Интересы ЕС в Центральной Азии и Каспийском
Гирфанов Р. Сотрудничество Республики Казахстан и ФРГ в области
Современные этнополитические процессы и миграционная ситуация в Центральной Азии
Миграции в Центральной Азии: проблемы и перспективы // Материалы
Садовская Е.Ю. Диверсификация миграционных процессов: пример государств Шанхайской организации
Ivakhnyuk I. Migration in the CIS Region: Common Problems
Folden C., Gembická K., Sarsembayev M. A., Hadjimuratova N.,
Мустафаев Н.И. Миграционные процессы в Казахстане // Казахстан–Спектр. –
Ракишева Б.И. Миграционные процессы в Казахстане: фактор государственной политики
Жетесова М.Т. Оралманы могут ли повлиять на демографию Казахстана
Есетова С.К. Репатриация как основной инструмент миграционной политики Республики
Есетова С.К. Некоторые вопросы правового регулирования миграции и демографии
Ассонова А. Я, ты, он, она... // Континент. –
Булгакова Д.А. Возвращение зарубежных соотечественников и их интеграция в
Садовская Е.Ю. Миграция в Казахстане на рубеже XXI века:
Садовская Е.Ю. Современная миграционная ситуация в Казахстане: новые вызовы,
Лаумулин М.Т. Казахстан в современных международных отношениях: безопасность, геополитика,
Куанышев Ж.И. Государственно-правовое регулирование миграционных репатриационных процессов в Республике
Сидоров О. Мигранты могут стать угрозой для Казахстана //http:
Хасенов О.Г. Миграции. – Астана, 2002. – 72 с.
Габов Ю.А., Кист В.Э., Казкенов К.М. Миграционные потоки и
Жатканбаев Е.Б., Байзакова К.И., Нуренкеева Г.Т. Приоритеты национальной безопасности
Бон О. Эмиграция немцев из Казахстана в Германию //http://www.ia-centr.ru/expert/3395/
Хауг С. Миграция из стран Центральной и Восточной Европы
European Union Migration Strategy towards West Africa: the Origin
Mynz R. Typology and Geography of European Mass Migration
Boswell Ch. Migration in Europe / A Paper Prepared