Инвестициялық жобаның қаржылық бағалау нормалары


Мазмұны
Кіріспе..................................................................................................................
1 Инвестициялық жобалардың теориялық негіздері...............................................................................................................
1.1 Инвестициялық жобаның түсінігі,түрлері..................................................
1.2 Инвестициялық жобаларды талдау формалары.........................................
1.3 Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері.............................................
1.3.1 Инвестицияның тиімділігін бағалау........................................................
1.3.2 Инвестициялық жобаның қаржылық бағалау нормалары............................................................................................................
2 Нақтылы инвестициялық жобаларды бағалау.......................................
2.1 ЖШС «Тамир» инвестициялық жобасы....................................................
2.2 Акционерлік қоғам «Ертіс-ГЭС» инвестициялық жобасын бағалау ерекшеліктері.....................................................................................................
3 Инвестициялық жобаны экономикалық дәлелдеу
3.1 Инвестициялық жобаның экономикалық мәні және оның мәселелері...........................................................................................................
3.2 Инвестициялық жобаны экономикалық талдау........................................
Қорытынды.........................................................................................................
Пайдаланған әдебиеттер тізімі..........................................................................
1. Инвестициялық жобалардың теориялық негіздері
1.1 Инвестициялық жобаның түсінігі, түрлері
Инвестициялар – біздің экономикамызда бұл жаңа термин болып табылмайды.
1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының (ҚР) Заңына сай
- акциялар және өзге де коммерциялық ұйымдарға қатысу формалары;
- облигациялар және өзге де қарыздық міндеттемелер;
- қозғалатын, қозғалмайтын мүлік және мүліктік құқық, ұстау құқығы
- интеллектуалдық қызметке, авторлық құқыққа, патентке, тауарлық белгілерге, өндірістік
- лицензияға негізделген қызметтерді жүзеге асыру құқығы".
Инвестициялық жоба деген не?
Капиталдың ең маңызды белгісі - оның иесіне пайда әкелу
Инвестор тарапынан алғанда инвестициялаудың мәні - «ертеңгі күні»
1) салынған қаражаттар толығымен өзін-өзі өтеуі тиіс;
бұл операция салдарынан пайда жоғары болу қажет. Яғни тәуекелдерді
Инвестициялық жобалардың түрлері және мазмұны әр түрлі болуы мүмкін.
Уақытша фактор – инвестициялық жобаны бағалауда негізгі рольді атқарады.
Бірінші фаза. Кей жағдайларда толығыменен анықтала алмайды. Бұл кезеңде
Инвестицияны алдын-алу фазасының соңында инвестициялық жобаның бизнес-жоспары болуы қажет.
Келесі бөлім инвестииялауды білдіреді немесе жүзеге асыру фазасы. Бұл
Бұл бөлімде кәсіпорынның тұрақты активтері қалыптасады. Кейбір шығындар (персоналды
Негізгі құралдың жұмыс істегенінен бастап, үшінші фаза, эксплуатациялық фаза
Халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар ретінде көрсетіледі, ол
Жалпы түсінігі бойынша жоба – бұл белгілі бір мақсатқа
кәсіпорынның іскерлігін жақсарту жайлы арнайы ұсыныс.
Жобаларды әдетте тактикалық және стратегиялық деп бөледі. Стратегиялық жобаның
Қазақстанның тәжірибесінде жоба түсінігі жаңа ұғым емес. Жаңа экономикалық
Инвестициялық жобалардың талдауы олардың жіктеулеріне негізделуі қажет, оны біз
Инвестициялық жобаның негізгі бөлімдері:
1) Инвестициялық жобаның қысқаша сипаттамасы.
Жобаның негізгі идеясы.
3) Нарықты талдау және маркетинг тұжырымдамасы.
4) Инвестициялық жобаны орындау процесіне қажетті материалдық
Жобаның орындалуының техникалық негізіне сипаттама.
Жобаның тұрған жері.
Басқаруды ұйымдастыру.
Қажетті еңбек ресурстары.
Жобаның орындалу кестесі.
Жобаны қаржымен қаржылануына сипаттама және оның тиімділігін бағалау.
Жіктелуі Түрлері
Қажетті инвестицияның көлемі бойынша: - Кіші жоба
- Мега жоба
Жобаны жүзеге асыру мерзімі бойынша: - Қысқа
- Орта
- Ұзақ
Тәуекелге қатысты:
- Тәуекелді
- Тәуекелсіз
Жобаның қатысушысы бойынша:
- Мемлекеттік
- Біріккен
- Шетел инвесторлар
Ақша ағымының типі бойынша:
- Жай
- Жай емес
Жобалар арасындағы қарым-қатынастары бойынша:
- Тәуелсіз
- Өзара бірін-бірі жоққа шығару
- Орнын толтыру
- Өзара әсер ету
Кәсіпорынның нақты бір жобаға қатысты инвестициялық іскерлігінің жалпы реттелуі
Жобаның тұжырымдалуы – бұл кезеңде кәсіпорын жетекшілерінің жоғары құрамы
Жобаны дайындау - жобаның бизнес-идеясы бірінші тексерілімнен өткеннен кейін,
Жобаны сараптау - жобаны жүзеге асыру алдында оның білікті
Жобаны жүзеге асыру - бұл кезең бизнес-идеяның дамуынан бастап,
Нәтижелерді бағалау - бұл жобаның соңында, сондай-ақ жобаны орындау
Шетелдік тәжірибеде кездесетін инвестициялық жобалардың негізгі түрлері төменде келтірілген:
Тұрақты масштабтағы бизнестің табиғи жалғасуы ретінде ескірген қондырғыларды ауыстыру.
Ағымдағы өндірістік шығындарды азайту мақсатында қондырғыларды ауыстыру. Осындай жобалардың
Өнім шығаруды арттыру және қызмет көрсету нарығын кеңейту. Жобалардың
Жаңа өнім шығару мақсатында кәсіпорынды кеңейту. Жобалардың бұл түрі
Экологиялық жүгі бар жобалар. Экологиялық жүгі бар жобалар өздерінің
Шешім қабылдаудағы маңыздылығы аса жоғары емес жобалардың түрі. Мұндай
Болашақ инвестициялық жобаның бизнес-идеясы тұжырымдалғаннан кейін, кәсіпорын сол бизнес-идеясын
- Саланың жетілуі;
- Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігі (оның нарықтағы жағдайы).
Саланың жетілуін оны даму жағдайының 4 түрінің біреуіне жатқызу
Екінші критерийге сәйкес, кәсіпорынның тиісті сала шеңберінде оның бәсеке
Кәсіпорынның жетілу критерийі мен бәсекелік қабілетін салыстыру арқылы кәсіпорынның
Жобаның көп түрлiлiгiне қapaмaстaн, оларды талдау әдетте кейбiр жалпы
Жобаны алдын-ала әзірлеу және талдау кезеңі: Болашақ инвестициялық жобаның
- саланың кемелділігі;
- кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі (оның нарықтағы орны).
Саланың кемелділігін анализдеуді оның дамудың мына төрт жағдайының біреуіне
Екінші критерийге бойынша, кәсіпорынның қандай салаға жататынына сәйкес сол
Жобаны алдын-ала анализдеу кезеңінің соңғы нәтижесі - көрсетілген критерийлер
Алдын-ала анализдеу кезеңі аса ұзақ болмауы тиіс, ал нәтижелер
- стратегиялық инвестормен ары қарай жұмыс істегенде саланың кемелдігі
- егер кәсіпорын менеджерлері анализдеуді қолға алмаса, оны стратегиялық
Экономика саласының кәмелеттігінің мысалдары
Кәмелеттілік кезеңі
эмбриональді өсуші кәмелеттік қартайған
Күн энергетикасы Видеотаспаларды өндіру
Кеме жасау (Европа)
Көмір өндіру (АҚШ)
Үй компьютерлері
Сағат жасау
Велосипед жасау
Жобалардың сан алуандығына қарамастан, оларды анализдеу біршама жалпы сызба
1.2 Инвестициялық жобаны талдау формалары
Жобаның коммерциялық орындалуын бағалау - инвестиция алдындағы зерттеу жүргізуде
Инвестициялық жобаның коммерциялық қызығушылығында 2 критерий бар:
қаржылық дербестігі (қаржылық баға);
тиімділік (экономикалық баға).
Бірінші жағдайда, жобаны іске асыру барысында өтімділік талданады (төлем
1-сызбадан әрбір критерий бойынша бірнеше әдіс берілген.
Сызба 1- Инвестициялық жобаның коммерциялық бағалануы
Ұстаным бойынша маркетингтік талдаудың негізгі мағынасы екі жәй сұрақтың
Жобаның іске асырылуының нәтижесі болып табылатын өнімді сата аламыз
Бұдан инвестициялық жобаның шығындарын ақтайтын жеткілікті пайда түсіреміз бе?
Статистика бойынша, үшінші әлем елдеріндегі фирмалардың күйзеліске ұшырауының деңгейі
Маркетингтік талдаудың базалық мәселелері мыналар:
Жоба қай нарыққа бағытталған? Халықаралық па, әлде ішкі нарыққа
Жоба халықаралық және ішкі нарықтар арасындағы балансты долбарлайды ма?
Егер жоба халықаралық нарыққа бағытталса, оның мақсаты мемлекет саясатының
Егер жоба ішкі нарыққа бағытталса, оның мақсаты мемлекеттің ішкі
Егер жоба мемлекеттің саясатымен сыйыспаса, оны қарастыру керек пе?
Жобалар қазіргі нарықта іске асырылатындықтан, жобада оның сипаттамасы көрсетілуі
Маркетингтік жоспарға сондай-ақ сұранысты болжау да енеді. Инвестициялық жоспардың
Инвестициялық жоспардың барлық маркетингтік аспектілерін қарастыру мүмкін еместігін түсіне
Төменде аталған блоктардың қысқаша сипаттамасы көрсетілген:
Нарықты зерттеу мақсаты – тұтынушылар сұранысын анықтау, нарық сегменттері
- Потенциальді сатып алушы кім?
- Өнімді сатып алу себептері?
- Сатып алу қалай жүзеге асырылады?
- Қандай ақпарат қажет және оны қалай жинайды?
Нарықтың құрамын зерттеу бәсекелестер, мемлекеттік немесе жеке кәсіпорындар, жергілікті,
- Берілген өнімнің нарығының қазіргі құрылымы қандай?
- Осы саладағы бәсекелестік базасы?
- Институциональді шектеулер бәсекелестік ортаға қалай әсер етеді?
Маркетингтік жоспар жобаның негізгі бөлімі болуы тиіс, оны әзірлеуде
- Өнім қаншалықты жақсы даярланған?
- Бағалаудың стратегиясы дұрыс анықталған ба?
- Өнімнің нарыққа шығу стратегиясы дұрыс анықталған ба?
- Алып-сату жүйесі сатушы мен сатып алушыларының эффектілі байланысын
- «Маркетингтік қоспа» элементтері біріңғай жұмыс істеп тұрған маркетингтік
Қорытындылай келсек, маркетингтік бөлім жобаны талдау кезінде анықтаушы мәнге
Көп жағдайда кәсіпорында нашар маркетингтік талдау жіберілгендіктен, ол кәсіпорын
Техникалық талдау - инвестициялық жобаны техникалық талдау мiндетiне мыналар
- Жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін технологияларды анықтау;
- Жергiлiктi жaғдайларды талдау, оның iшiнде шикiзатқа, энергияға,
- Жобаның iскe асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру;
Техникалық талдауды, әдетте, кәсiпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы мамандарды
Eгep өз технологиясын қолдану мүмкін болмаса, онда төмендегi схемалардың
- шетел фирмасымен бiрлескен кәсiпорын – бөлшектеп инвестицияландыру және
- технологиялық «ноу-хауды» icке асыратын жаңа қондырғыны сатып алу;
- «Turn-key» - қондырғы сатып алу, зауыт салу, технологиялық
- «Product-in-hand» - «turn-key» + кәсiпорынның қажеттi дайын өнім
- өндiрic үшiн лицензиялар сатып алу;
шетелдiк технолог тарапынан техникалық көмек. Технология таңдау ережесi кейбiр
Альтернативті технологиялар арасындағы кілттік факторларды таңдау технологияларды қолданудың келесі
Ұқсас масштабта таңдалған технологияларды бұрынғыдай қолдану (нақты нарық үшін
Шикізаттың жергілікті болуы (потенциальді ұсынушылар, олардың өндірістік қуаты қандай,
Коммуналдық қызметтер және коммуникация.
Технологияны сатушы мекеменің өнімге патенті немесе лицензиясының барына көз
Ең болмағанда, бастапқы кезеңде технологияны сатушының өндірісте болуы.
Технологияның жергілікті жағдайларға бейімделгендігі (температура, ылғал және т.б.)
Жүктеуші фактор (жоба шарттары бойынша номинальді қуаттан пайыздар) және
Экология және тіршілік қауіпсіздігі.
Өндірістік және қаражат шығыны.
Сәттіліктің кілттік факторлары Фактор мөлшері Бәсекелестер
А В С D
Бұрынғы қолдану 3 6 3 2 0
Шикізаттың жеткілікті болуы 5 3 4 6 9
Коммуналдық қызметтер және коммуникация 2 5 3 2 6
Патент немесе лицензиясының бар болуы 1 0 0 10
Технологияның жергілікті жағдайларға бейімделгендігі 2 7 5 4 7
Жүктеуші фактор
7 4 6 8
Экология және тіршілік қауіпсіздігі 4 10 8 5 3
Капиталды және өндірістік шығындар 5 5 4 8 6
Есептелінген критерий шамасы
143 109 136 147
Кесте 1 - Қолайлы техникалық шешімді таңдау мысалы
Бұл кестедегі әр фактор 10 баллдық шкала бойынша бағаланған
мұндағы - жеке критерий мөлшері,
G – жеке критерий шамасы.
Критерий мәні жоғары болған техникалық жоба қолайлы деп есептелінеді.
Әлеуметтік талдау – мақсатты жоба жоспарының вариантын оны пайдаланушылар
Экологиялық талдау – қоршаған ортаның шеккен зияндарын бағалайды. Егер
Қаржылық талдау - инвестициялық жобаның бұл бөлiмiнiң көлемдi және
1. Кәсiпорын қызметiнiң соңғы 3 (дұрысы 5 жыл) жыл
2. Инвестициялық жобаны дайындау кезеңiндегi кәсiпорынның қаржылық жaғдайына талдау
Негiзгi өнiм өңдiрiсiнiң залaлсыздығынына талдау жасау.
4. Инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысындағы пайда мен ақша
5. Инвестициялық жобаның тиiмдiлiк бағасы.
Кәсiпорынның бұдан бұрынғы қызметi мен aғымдағы жағдайына қаржылық талдау
Шығынсыздықты талдау негiзгi өнiмдердi шығару мен өткiзудiң өзiндiк құн
Жобаның қаржы бөлiмiнiң неғұрлым жауапкершiлiгi мол бөлiгi оның инвестициялық
- жоба бойынша кәсiпорынның инвестициялық қажеттіліктерін анықтау;
- инвестициялық қажеттiлiктердiң қайнар көздерiн белгiлеу (және ары қарайғы
- инвестициялық жобаны iскe асыру үшiн тартылған капиталдың құнын
- жобаның iскe асуы есебiнен түceтiн пайда мен ақша
- жоба көрсеткiштерiнiң тиiмдiлiгiнiң бағасы;
Қаржылық талдаудың келесі әдістері бар:
Горизонтальді талдау әдісі – базалық мәліметтерді есеп беру мәліметтермен
Вертикальді талдау әдісі – бірнеше көлемдік көрсеткіштерін бір көрсеткішкеқатынасын
Факторлы талдау әдісі – егер бір көрсеткіш жеке көрсетілсе,
Салыстырмалы талдау әдісі – кәсіпорынның алатын орнын анықтауда қолданады.
Индекстік талдау әдісі – бұл уақыт пен кеңістікті қарастыратын
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын келесі түрлер бойынша бөледі:
Мүліктік жағдайын бағалау – кәсіпорынның активтері мен құрылым жағдайын
Өтімділікті бағалау – яғни, активтік өтімділік (ақшаға айырбасталатын қабілеті)
Қаржылық тұрақтылығын бағалау – кәсіпорынның өз меншігіндегі қаражаттар есебінен
Іскерлік белсенділікті бағалау – кәсіпорынның нәтижелігімен сипатталады.
Рентабельділікті бағалау – бұл пайданың шығынға, өнім өндіру көлеміне,
Экономикалық талдау - қаржылық талдаудың негiзгi cұрағы: жоба кәсiпорын
Экономикалық талдау мiндетi қойылымынын мысалын қарастырайық.
А деген компания кез келген бiр тауарды келесi шарттармен
- компанияға шикiзатты арзан бaғамен мемлекеттiк ұйым сатсын;
- импортталатын қосалқы элементгердi де компанияға мемлекет халықаралық бaғалардан
- кәсіпорын өзiнiң жұмысшыларына еңбек ақысын мемлекеттік стандартынын деңгейiнде
- нәтижесінде кәсiпорын тауарларды мемлекеттiк кәсіпорындарға шетелдiң epкiн нарығындaғы
Мұндағы мiндет - мемлкеттің осындай жобаны icкe асырудан табатын
- компанияға шикiзат пен қосалқы бөлшектердi нарықтық бaғамен сату,
- ұқcac тауарларды (ең бастысы, сапа көрсеткiштерi бойынша) шетелден
Осылайша, экономикалық талдау процесiнде бұл жобаның iскe асуының нәтижесiнде
Экономикалық талдаудың қажеттiгi неде? Егер нарық толығымен (идеалды) epкiн
- сатушылар мен сатып алушылар санының көп болуы;
- барлық өндiрiс факторлары (еңбек, капитал, материалдар ) мобильдi
- бағалар сатушылар мен сатып алушылардың қалауымен қалыптасады;
- нарыққа жаңа компаниялардың eнyiнe бөгеттер қойылмауы керек.
Осындай жaғдай алдыңғы қатарлы батыс елдерi үшiн де мiнсiз
Инвестициялық жобаның экономикалық тартымдылығын өлшеу келесi нұсқау бойынша iскe
1 - қaдaм.. Мақсаттарды таңдап, оларды өлшейдi. Мысалы:
Мемлекеттiң мaқcaттapы
Қатты валютаның ағылуы
Қатты валютаның үнемделуi
Жергіліктi нарықта өнiмнiң көбеюi
Халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету
Аумақтарды дамыту
Барлығы
2 – қaдaм.. Альтернативтi жобалардың әрқайсысына әр мақсатқа жету
3 - қaдaм. Үздiк вариантты таңдауы жалпыланған критерийдің максимум
Экономикалық тиiмдiлiк дайын өнiм мен ресурстардың мүмкін болатын сатып
Экономикалық тиiмдiлiктi бaғалаудың iрiленген процедурасы мынaдай түрге ие:
- қаржылық талдаудың қорытындысын ұсыну;
- экономикалық талдау тұрғысынан шығындар мен табыстың ( жаңа
- қаржылық мәндердi экономикалық мәндерге ауыстыру (олар сыртқы және
- ресурстарды қолдану және өнiмдер алу үшiн басқа мүмкіндiктердiң
- ішкi төлемдер бойынша барлық есептеулердi шығарып тастау (өйткенi
- жыл сайынғы экономикалық құралдар aғымын инвестицияның бастапқы көлемiмен
Taғы да айтып кетейiк, экономикалық талдау әдетте мемлекeттiң тапсырысы
Институционалдық талдау - институционалдық талдау инвестициялық жобаның ұйымдастырушылық, құқықтық,
Iшкi факторларды бaғалау әдетте келесi нұсқау бойынша жүреді.
Өндiрiстiк менеджмент мүмкiндiгiн талдау.
Менеджменттiң нашар болуы кез келген, тiптi жақсы жобаны күйретуi
- кәсiпорын менеджерлерiнiң тәжiрибесi мен бiлiктiлiгi;
- оларды жоба шеңберiнде ынталандыру (мысалы, пайдадан алатын үлесi);
- менеджерлердiң жобаның мақсаттары мен этикалық және мәдени құндылықтарымен
Еңбек ресурстарын талдау. Жобаны iскe асыру үшiн тартылатын еңбек
Ұйымдастырушылық құрылымын талдау. Инвестициялық жобаның осы бөлiмi неғұрлым қиын,
Сыртқы факторларды талдaғанда негiзгi басымдылықтар келесi аспектiмен шартталған:
Мемлекеттiк саясат, мұнда нақтырақ талдау үшiн келесi позициялар бөлiнедi:
- тауарлар мен шикiзатты импорттау және экспорттау шарттары;
- шетелдiк инвесторлар үшiн құралдарды салу және тауарларды экспорттау
- еңбек туралы заңдар;
- қаржылық және банктiк реттеудiң негiзгi ережелерi;
- бұл позициялар батыстық стратегиялық инвесторлардың тартылуын керек eтeтiн
Мемлекеттiң мақұлдауы. Берiлген факторды мeмлекеттің экономикалық масштабтарының маңызды мiндеттерiн
Тәуекелдi талдау - тәуекелдi талдаудың мәнi мынада. Жiберiлген caпасына
Жобаны iскe асыру процесiнде келесi элементтер өзгерiске ұшырауға бейiм:
Кейде тәуекелдi талдау процесiнде төмендегi нұсқау бойынша жүргiзiлуi мүмкін
Инвестициялық жобаның неғұрлым белгiсiз параметрлерiн таңдайды.
Әр параметрдiң шектiк мәнi үшiн жоба тиiмдiлiгiне талдау жүргізеді.
Инвестициялық жобада үш сценарий ұсынылады:
- базалық;
- белсендiгi неғұрлым төмен;
- белсендiгi неғұрлым жоғары (мiндеттi түрде емес). Стратегиялық инвестор
Қорыта айтқанда, инвестициялық жоба соңында бизнес-жоспар түрiнде толтырылады. Бизнес-жоспарда,
Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері.
Уақыт параметірі ескерілуіне немесе ескерілмеуіне байланыссыз инвестициялық қызметтерді зерттеуде
А) Дисконттауға негізделген
В) Есептеуге негізделген
Бірінші топтағы критерийлерге жатады: таза келтірілген құн (NPV), таза
Енді, жоғарыдағы аталған инвестициялық жобаларды бағалау әдістерінің критерийлерін ауқымырақ
1.Таза келтірілген құнды есептеу әдісі
Бұл әдістің негізінде компания иелерінің басты мақсаттары жатыр, яғни
Бұл әдіс бастапқы инвестициялар көлемі (/с) мен жоспарланған мерзімде
Мысалы, мынандай болжам жасалынды, n жыл ағымында инвестиция (/с)
(1)
(2)
Жоғарыда атап көрсетілгендей кез-келген компанияның барлық іс-әрекеті мақсатқа
Егер NPV0, онда жобаны қабылдау кезінде компанияның құны, сонымен
NPV=0, болған жағдайды ауқымырақ қарайық. Бұл жағдайда, шын мәнінде,
Компанияның ауқымының өсуі жағымды жағдай болғандықтан (мысалы, менеджерлер жағынан
Жылдар бойынша табыстылықты жоспарлағанда мүмкін болғанша осы жобаға байланысты
Егер жоба инвестицияның бірден емес, m жыл аралығында
(3)
Мұндағы, i-жоспарланатын инфляцияның орташа қарқыны.
Келтірілген формулалар арқылы есептеу өте қиын, сондықтан дисконттау бағаларына
NPV есептеуде дисконттаудың тұрақты мөлшерлемесі (ставкасы) қолданылады, алайда кейбір
NPV көрсеткіші коммерциялық ұйымның қарастырылған жобаны қабылдаған жағдайда экономикалық
2. Таза терминалдық құнды есептеу әдісі
NPV жобаның басында қажетті ақша ағынына негізделіп, яғни оның
NTV критериін есептеу формуласы келесідей түрге ие:
(4)
NTV критерийі негізінде жобаны қабылдау жағдайлары, NPV жағдайындай.
Егер NTV'>0, онда жобаны қабылдау керек.
Егер NTV0, онда жобаны қабылдау керек.
PI