Қылмыстық жауаптылықты жеңілдететін жағдайлар
Тақырыбы: КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН ҚЫЛМЫСКЕР
Т¦ЛҒАСЫ ЖӘНЕ ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІГІ
МАЗМ¦НЫ
КІРІСПЕ
Тарау І КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ЖАУАПТЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасының жас және психологиялық ерекшеліктері
1.2. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық мотивациясының ерекшеліктері.
2. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ТАҒАЙЫНДАЛАТЫН ЖАЗА Т‡РЛЕРІ МЕН ШЕКТЕРІ
2.1. Кәмелетке толмағандардың психикалық жағдайы мен жас ерекшеліктеріне байланысты
2.2. Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босату.
2.3. Қылмыстық жауаптылықты жеңілдететін жағдайлар.
2.4. Қылмыстық жауаптылықты ауырлататын жағдайлар.
3. КӘМЕЛЕТКЕ ЖАСЫ ТОЛМАҒАНДАРҒА БАСҚА ДА ҚЫЛМЫСТЫҚ-Қ¦ҚЫҚТЫҚ ЫҚПАЛ ЕТУ
3.1.Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары.
3.2. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын медициналық сипаттағы мәжбүрлері шараларының түрлері.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
РЕФЕРАТ
Зерттеу объектісі - кәмелетке толмағандардың қылмыстылығына туындайтын
жұмыстың мақсаты – бұл зерттеу еңбегінің мақсаты кәмелетке толмағандар
Зерттеу әдістері – жұмыстың зерттеу әдістерін кәмелетке толмағандардың қылмыстарының
Зерттеу базасын Қазақстан Республикасының нормативтік актілері, заңгер-ғалымдардың, құқық теоретиктерінің
Алынған нәтижелер. құқықтық зерттеу нәтижесінде кәмелетке толмаған қылмыскерлердің қылмысының
Нәтижеден алынған жаңалығы. Менің ойымша, жасөспірімдердің тәрбиесі, оның жақсы
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыс құрылымы негізгі мақсатқа,
көлемі 70 беттен, құрылымы кіріспе, үш тарау, 8 параграфтан,
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Соңғы жылдары кәмелетке толмағандар арасында қылмыстың өсуі,
Жасөспірім тәртібінің ауытқуына тіпті қылмыстық жағымпаз әрекеттеріне де, сол
Жастарды, қоғамда өмір сүру құқығы бар мүшесі қалыптастыру қоршаған
Жастарды тәрбиелеу деген сөз кең мағынада, тәртіп бұзушылықтан сақтанудағы
Балаларды тәрбиелеудегі күрделі әр ұзаққа созылатын құбылыстар оларды әлеуметтік
Қазақ мемлекетінің тарихында тұңғыш рет 1991 жылы желтоқсанның 16
Осыған сәйкес 1995 жылғы тамыздың 30 жұлдызында референдум жолымен
Мемлекет тарихында әлі де болса, этатизм мен құқықтық мемлекет
Әрине, егемендік пен тәуелсіздікті іс жүзінде толық та тиянақты
Социалистік өмір мен қағидалардан дереу бас трату, бүкіл қоғамдық
Осының салдарынан тек идеология саласында ғана емес, сонымен бірге
Экономикалық құлдырауымыздың салдарынан азаматтардың көпшілігінің табысы мен өмір сүру
Шындыққа көз жұмбай тікесін айтатын болсақ, республикамызда қауіпті мөлшерде
Кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтарын жалпы тұрғыдан алып қарасақ,
Кәмелетке толмағандардың қылмысы казіргі таңда облыста 11 ай есепке
Жалпы қылмыстылықтың өсіп келе жатқаны жастарға аса қауіпті әсерін
Республика бойынша жалпы алғанда кәмелетке жасы толмағандардың қылмыстарының үлес
Кәмелетке жасы толмағандар арасындағы қылмыстылықтың ең бір қауіпті де
¤те қажетті мәселенің бірі – кәмелетке жасы толмағандардың қылмысы
Біріншіден, жаңадан күшіне енген /1998 жылғы қантардың 1 жұдызында/
Екіншіден, жаңа заңдағы қарастырылған қылмыстық жазаның әрбір түрлерінің жасы
‡шіншіден, сот тәжірибесінде жасы кәмелетке толмағандардың қылмыстық ісі
Ал жастар арасындағы қылмыстылықпен күресуде жасалған қылмысты заңға сәйкес
Біздің қоғамымыздың соңғы кездерде кезіккен проблемаларының бірі жастардың құқықтық
Қоғамымыздың қылмыс жайлап, мемлекетімізді құрдымға жетелеймін десек, болашақ жас
сияқты асыл қасиетттерді дарыту қажет.
Мемлекет ұл-қыздарына қол ұшын бүгін берсе, ертең олар оны
Кез келген адам өз бетінше әрекет етуге, өзін -өзі
Бұл тұрғыда қылмыспен күресу үшін, ең алдымен отбасы, оқу
Жасөспірімдерді қылмысқа тартатын, итермелейтін ересектердің іс-әрекеті үшін қылмыстық жауаптылықты
Тәуелсіз еліміз іргесінің берік болуы – білімді мамандардың ғана
Мемлекетіміздің алға қарай қарышты қадам басуын қамтамасыз ету үшін
Сондықтан мемлекеттің ерекше қамқорлық көрсету объектісі – жас
Жасы кәмелетке толмағандардың қылмысына жасы 14-пен 18-дің арасындағы адамдардың
Жасы кәмелетке толмағандар ересектердің қылмыстық іс-әрекеттерінің қылмыстық әрекеттерге тарту
жасаған іс-әрекеттер болса, соңғы кездегі олардың қылмыстық іс-әрекеттер болса,
Тақырыптың зерттелу жағдайы. кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасы және жаза
Нормативтік негізі: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі,
зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Бұл зерттеу еңбегінің мақсаты кәмелетке
-кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасының жас және психологиялық ерекшеліктері және
-қылмыстық мотивациясының ерекшеліктері; психикалық жағдайлары мен жас ерекшеліктеріне байланысты
-жасы кәмелетке толмаған қылмыскерлердің жеке тұлғасы мен психикалық ерекшелігін,
-кәмелетке толмаған қылмыскерге және оның ата-ангасына педагогикалық психологиялық кеңестер,
-тәрбиелік және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының қылмыстық жазамен
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Жасөспірімнің тәрбиесі, оның жақсы не жаман
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Жұмысты зерттеу нәтижесінде келтірілген ұсыныстар, тұжырымдар
Қорғауға шығарылатын негізгі жағдайлар.
Алдымен кәмелетке толмағандардың қылмыс істеу себептерін анықтап, қылмыскер тұлғасына
1/әлеуметтік;
а/ демографиялық көрсеткіш, аты-жөні, білімі, ұлты, әлеуметтік жағдайы және
б/баланың отбасындағы трәрбиесі жөнінде мәліметтер /ата-анасы, олардың мінез ерекшеліктері,
в/баланың оқуға ынтасы, үлгерімі жөніндегі мәліметтер;
г/ құрбы-құрдастары арасындағы орны /қарым-қатынасы, алғырлығы немесе бағыныштылығы, қоғамға
2/ медициналық – әлеуметтік; психологиялық;
3/ қылмыстық мінез құлық пен тергеу барысындағы мінез құлық
4/ кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасының жас және психологиялық ерекшеліктері
5/қылмыстық мотивациясының ерекшеліктері; психикалық жағдайлары мен жас ерекшеліктеріне байланысты
6/жасы кәмелетке толмаған қылмыскерлердің жеке тұлғасы мен психикалық ерекшелігін,
7/кәмелетке толмаған қылмыскерге және оның ата-анасына педагогикалық-психологиялық кеңестер, сараптама,
8/тәрбиелік және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының қылмыстық жазамен ұқсастығы,
зерттеудің методологиясы
Жұмыста келесі әдістер қолданылған: социологиялық, системалық, салымтырмалы әдістері.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі.
Жұмыс құрылымы негізгі мақсатқа сай екледі, және кіріспеден, сегіз
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, тиісті мәселенің бүгінгі таңдағы зерттелу
1.КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ЖАУАПТЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1.Кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасының жас және
психологиялық ерекшеліктері және олардың жаза тағайындаудағы орны.
Егеменді де өркениетті елдің бүгіні мен ертеңін өрге бастырар
Жаңа Қылмыстық Кодексте кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы жеке дараланып,
Мемлекеттің әділеттік және ізгілік принциптерін басшылыққа ала отырып, кәмелетке
Қылмыстық кодекстің 78-бабының 1-бөлігіне сәйкес Кәмелетке толмағандар деп қылмыс
Егер кәмелетке толмаған адам Қылмыстық Кодексте көзделген жасқа
Егер кәмелетке толмаған адамның /14,16 жас/ есінің дұрыстығын жоққа
Қылмыс жасаған кезде 18-ге толған адам кәмелетке толмаған деген
Қай қылмыстылықтың да алдын алуға әуелі жалпы тәрбие, оның
Қылмыстылықтың алдын алу шаралары олардың негізгі-негізгі көрсеткіштеріне байланысты әртүрлі
Мемлекет тарапынан қолданылатын шаралардың бәрінің мәні де ,күш ықпалы
Қылмыс жасаған адамның жеке басының ерекшелігін анықтау қылмысты тергеу
Мемлекеттік құқық қорғау орындарының тіркеген көрсеткіштерінен соңғы 11 жыл
Қылмыстық заңда кәмелетке толмағандардың қылмыс жолына түсуінің негізгі себептері
Бұл ең алдымен кәмелетке толмағандардың жасына қатысты және олародың
Жас қылмыскердің жеке басы, кез келген адамдыкі тәрізді оның
Бұл психолого-физикалық, физиологиялық қасиеттердің бірқатары әрбір қылмыс құрамының міндетті
Бұл белгілерді сот қылмыстық жауаптылықты анықтау кезінде және соған
Ал қылмыс жасаған 17 жасқа толған азаматқа қылмыстық жаза
Тұлғаның жеке басының ерекшеліктерін сараптағанда сот еш уақытта екі
Кәмелетке жасытолмағандардың қылмыстық жауапкершілігін реттеп отыратын заңдардың орындалуы түптен
Атақты физиолог И.П. Павлов адамның нерв жүйесінің 4 типін
Жасөспірімнің де мінез-құлқы көбіне оның темпераментіне байланысты. Кей жасөспірімнің
«Қылмыс жасағаны үшін жазаға тартқаннан гөрі қылмыстылықтың алдын алған
Жасөспірімнің өнегелік санасы бұрмаланған жағдайда оның құнды бағыттылығы, қызығушылығы,
Оқушылар құқықтық білімнің жалпы көлемінің тек 5,9 пайызын ғана
Кәмелетке толмағандардың психикасы жас балалардың да, ересектердің де психикасынан
1.2.Кәмелетке толмағандардың қылмыстық мотивациясының ерекшеліктері. Біздің қоғамымызда жастардың адамгершілік
Сондықтан жастар арасында құқық бұзушылық көріністердің алдын алу бағытында
Әрбір кәмелетке жасы толмаған құқық бұзушының жеке басының ерекшеліктерін,
Мотивация проблемалары өте ерекше де күрделі құбылыс. Қылмыстық құқық
Адам – белгілі бір қоғамның мүшесі, ол қандай болмасын
Адамның көптеген психологиялық ерекшеліктері, оның өмір сүретін ортасына қоғамдық
Адамның психикалық өмірінің жан-жақты дамуы белгілі әрекетпен айналысуына байланысты
Адам іс-әрекетінің қашан да қоғамдық әлеуметтік мәні зор.Іс-әрекеттің саналылығы
Әрбір жеке адамның өмір бағытын көрсететін компоненттер аз емес.Олардың
Түрлі жағдайлардың әсер етуіне қарай адам психологиясы әртүрлі
өзгеріске түсіп отырады. Осыған орай оның түрткілері де, мақсатқа
Жеке адамды қандай болмасын әрекетке итермелейтін негізгі қозғаушы мотив
Адамды әрекетке итермелейтін негізгі мотив – оның түрлі қажеттері.
Қылмыстың мотивация жүйесі адам әрекетінің терең тамырларына еніп, сол
Алайда аталмыш проблеманың күрделілігі мен жетік зерттелмеуінен қылмыстық мінез-құлық
Өйткені жоғарыда аталып кеткендей мотивация адам әрекетінің пайда болуына,
«Мотивация» сөзін тар мағынада алып қарасақ, ол адам
Мотивацияны «іс-әрекеттерді қозғаушы күштердің жүйесі» ретінде ұғыну да осы
Қылмыс- қылмыстық заңның бұзылуына сәйкес жауапкершілік шараларын алдын-ала қарастыратын,
Заң шығарушы тарапынан мотивке барлық кезде мән берілмесе де
Негізінен әрбір қылмыс – адамның саналы қызметінің бір түрі,
Соңғы жылдары заңгер-криминалистер арасында қылмыстық әрекет мотивінің психикалық механизмін
Мұндай жұмыстар қатарына әсіресе адамның қоғамға жат әрекетінің мотиві
Алайда баса көрсететін жай мынада. Мотивациялық аяда қылмыстық әрекеттің
Қорыта айтқанда, мотивация ұғымы мотивтің өзіне қарағанда анағұрлым кең
Мотивация мазмұны адам белсенділігінің алғашқы итергіш күші мен жеке
Мотивация әртүрлі ниеттің, итергіш күштердің жиынтығын өзіне қамти отырып,
Бұл ретте мотивацияны адам іс-әрекетінің субъективтік детерминациясы және рухани
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің бірқатар баптарында қылмыс құрамына
Осы арқылы мәселе тек мотив төңірегінде емес, сонымен қатар
Мұндай жол басқа да көптеген мәселелерді ойдағыдай зерттеуге мүмкіндік
Өмірде бір емес бірнеше мотивтерден өрбіген көптеген қылмысты әрекеттер
Кәмелетке толмаған құқық бұзушылар іс-әрекетінің мотивтерін зерттеу олардың үнемі
Егер жастық кезеңнің алғашқы шағында жасөспірімнің мінез-құлық тәртібі, біріншіден,
Мотив негізінде жатқан қажеттілік маңызды нәрсеге айналғанда қалайда қанағаттандыруды
Жасөспірімдер мен жастрадың қылмысқа қатысуының себептері туралы сөз етер
Жасөспірім қылмыскерлерге сай қасиеттерге келсек, олар өздерінің іс-әрекетін жоғары
Жасы кәмелетке толмағандардың арасында қылмыстық кәсіпті, қылмыстық
Көптеген жасөспірім қылмыскерлердің күнделікті іс-әрекетіне отбасы, оқу орындары еңбек
Бесіктен белі шықпай жатып қатыгездік пен қылмыс жасайтын жасөспірімдердің
2. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ТАҒАЙЫНДАЛАТЫН ЖАЗА Т‡РЛЕРІ МЕН ШЕКТЕРІ
2.1. Кәмелетке толмағандардың психикалық жағдайы мен жас ерекшеліктеріне
Жазаны жеке даралауды қарамастан бұрын біз жаза түсінігі мен
Жазаның мақсаты – қылмыстылықтың алдын алу, барлық қалғандары:
Мәжбүрлеу /қорқыту/ және сендіру /тәрбиелеу/ - бұл қойылған
Қылмыстық құқық саясаты жалпы мемлекет саясатының белгілі бір қажетті
Кәмелетке толмағандардың психикалық жағдайы мен жас ерекшеліктеріне байланысты оларға
Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:
а/ айыппұл;
б/ белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;
в/ қоғамдық жұмыстарға тарту;
г/ түзеу жұмыстары;
д/ қамау;
е/ бас бостандығынан айыру болып табылады.
2. Айыппұл кәмелетке толмай сотталған адамның дербес табысы немесе
3. Кәмелетке толмағандарға белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру
4. Қоғамдық жұмыстарға тарту қырық сағаттан жүз алпыс сағатқа
5. Түзеу жұмыстары сот үкімін шығарған кезде он алты
6.Қамау сот үкім шығарған кезде он алты жасқа жеткен
7.Кәмелетке толмай сотталған адамды бас бостандығынан айыру он жылдан,
8. Кәмелетке толмай сотталған адамдар бас бостандығынан айыруды:
а/ бас бостандығынан айыруға бірінші рет сотталған еркек жынысты
б/ бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген еркек жынысты
9. Қоғамдық қауіптілік сипатына және дәрежсіне кінәлі адамның жеке
10.Сот жазаны орындаушы органға кәмелетке толмай сотталған адаммен қарым-қатынас
Мұндай ерекшеліктерге жасы кәмелетке толмағанның психикалық өзгешелігі: денсаулығының нашарлығы,
Кәмелетке толмаған жас жеңілдететін мән-жай ретінде басқа да жеңілдететін
Профессор Б.Ж.Жүнісовтың «Қайта тәрбиелеу мақсатының қылмыстық құқық құралдарымен
2.2. Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылықтан және
Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босату жалпы және
Қылмыстық кодекстің 69-бабының 5-бөлігіне сәйкес жасаған қылмысы үшін осы
Кәмелетке толмағандарды жалпы тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босатудың
1/ кәмелетке толмағандарды мәжбүрлеу шараларын қолдану арқылы жазадан босату
2/ тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану арқылы
Кәмелетке жасы толмағандарды арнаулы тәрбие немесе емдеу-тәрбиелеу мекемесіне орналастыру
«1.Сот кәмелетке толмаған адамға тәрбиелік әсері бар мынадай мәжбүрлеу
а/ескерту;
б/ата-аналарының немесе олардың орнындағы адамдардың не мамандандырылған мемлекеттік органның
в/ келтірілген зиянды қалпына келтіру міндетін жүктеу;
г/ бос уақытын шектеу және кәмелетке толмаған адамның жүріс-тұрысына
д/кәмелетке толмағандарға арналған арнаулы тәрбие немесе емдеу-тәрбиелеу мекемесіне орналастыру.
2. Кәмелетке толмаған адамға бір мезгілде тәрбиелік әсері бар
Кәмелетке толмағандарға жер аудару, абақтыға қамау, бостандығынан айыру т.б.
Қылмыстық кодексте жасөспірімдерге арналған арнайы нормалардың қажеттілігі адамгершілік және
Кәмелетке толмағандар мәселесінің жаңа Қылмыстық кодексте арнаулы бөлім ретінде
Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі ҚР ҚК-нің нормаларына сәйкес 16
Ал 14-ке толғандардың жауаптылығы мүлдем жаңа төрт бап –
Жоғарыда аталған баптардың басым көпшілігімен бұған дейін ересектердің, яғни
Қазіргі кездегі заң әдебиеттерінде қылмыстық жауапкершілікті жасын анықтауда біркелкі
Қылмыс жасаған баланы қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселесі әр
Ал, біздің, зерттеушілердің пікірінше но төрт жас –
14 жастан бастап қылмыстық жауапекршілікке тартылатын әрекеттің нақты зиянын,
Кәмелетке толмағандардың қылмыстық істері бойынша қорғаушының қатысуы ҚР ҚК-нің
Егер кәмелетке толмаған сезікті, айыпталушы не олардың заңды өкілдері
Кәмелетке толмаған сезіктінің, айыпталушының ата-анасы немесе басқа да заңды
Сезікті ,айыпталушы кәмелетке толмағандарға бұлтартпау шаралары ретінде ешқайда кетпеу
Бұлтартпау шарасы ретінде қамау, сондай-ақ ұстау кәмелетке толмағанға осы
Сондай-ақ, қадағалаушы прокурорлар алдын ала тергеу сатысында кәмелетке толмағанды
Сот отырысында кәмелетке толмаған сотталушының ата-аналары немесе өзге де
Ал, кәмелетке толмай сотталған адамды бас бостандығынан айыру он
Сондай-ақ кәмелетке толмағандарға бас бостандығын шектеу, өлім жазасы, ҚК-тің
Ескі Қылмыстық кодекске қарағанда Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі бойынша
Бірінші рет кішігірім немесе орташа ауырлықтағы қылмыс жасағаны үшін
Кәмелетке толмағандарды жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын
2.3. Қылмыстық жауаптылықты жеңілдететін жағдайлар.
Заң талаптарына сәйкес кінәлі адамға жаза тағайындау кезінде соттар
Жауаптылықты жеңілдететін жағдайлардың тізімі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 53
Заңда қарастырылып жауаптылықты жеңілдететін жағдайлар арнаулы әдебиеттерде әртүрлі негіздерге
1/ қылмыстық әрекетті сипаттайтын, яғни оның объективтік және субъективтік
2/ қылмыскердің жеке басының сипатына қатысты жағдайлар, - деп
Кейбір авторлар жауаптылықты жеңілдететін жағдайларды қылмысты жасаудың себептері мен
Әдебиеттерде кездесетін жауаптылықты жеңілдететін жағдайларды белгілі бір топтарға бөлуді
1/ тек қылмыстың өзін ғана сипаттайтын жағдайлар;
2/тек кінәлінің жеке басын ғана сипаттайтын жағдайлар;
3/қылмысты және кінәлінің жеке басын қатар сипаттайтын жағдайлар.
Жауаптылықты жеңілдететін жағдайларды жан-жақты ескерудің маңыздылығы мен қажеттілігі жөнінде
Көп жағдайларда нақты жағдайлардың қайсысы болсын ересек және кәмелетке
Қылмыстық кодекстің 53 бабында көрсетілген жауаптылықты жеңілдететін жағдайларды тек
1/ кәмелетке толмаған қылмыскерлерге тікелей /толықтай/ қатысы бар жеңілдететін
2/ қатысы болса да қажетті ерекшеліктері бар жеңілдететін жағдайлар.
Жаза тағайындағанда сот әрқашанда жазаны Жалпы бөлімнің ережелерін ескере
Кәмелетке жасы толмағандардың жазасы мен жауаптылығын жеке даралау кезінде
Сонымен жауаптылықты жеңілдететін жағдайлардың әуелі жасы кәмелетке толмағандарға тікелей
1/ Қылмыстық кодекстің 53-бабының «а» тармағы бойынша жауаптылықты жеңілдететін
Қазіргі заң талаптарына сай адам бұрын ешқандай қылмыс жасамаса
Қылмыстық кодекстің 10 бабына сәйкес, кішігірім ауырлықтағы қылмыстар жасалғаны
Жауаптылықты жеңілдететін жағдайлардың бұл түрінің кәмелетке жасы толмағандар ісіне
Кәмелетке жасы толмағандардың қылмыстық жауаптылығының ерекшелігінің бірі ретінде дәл
2/ Қылмыстық кодекстің 53 бабының «б» тармағы жауаптылықты жеңілдететін
Аталған жағдайды жеңілдететін жағдай ретінде қарастыруды, біздіңше мынадай себептермен
Бұл жеңілдететін жағдай әрине, әрбір үкімде өзінен-өзі нақтыланып дәлелденуі
14-17 жас – жеке тұлғаның қалыптасуындағы жаңа баспалдаққа өтуде
Қылмыстық істерді талдау кезінде 53 баптың «б» тармағын соттар
3/ Қылмыстық кодекстің 53 бабының «д» тармағы жауаптылықты жеңілдететін
а/ қылмыс жасағаннан кейін зардап шегушіге тікелей медициналық және
б/ қылмыс салдарынан келтірілген мүліктік залал мен моральдық зиянның
в/ қылмыс арқылы келтірілген зиянды жоюға бағытталған іс-әрекеттер жасау.
Өмірде әртүрлі жағдайлардың болатыны белгілі. Мысалы, абайсызда адамды қағып
Келтірілген зиянның есесін өз еркімен толтыру деп – кінәлінің
Жазаның мөлшері мен түріне қарастырылып отырылған жеңілдететін жағдайдың әсер
Қарастырылып отырған жауаптылықты жеңілдететін жағдайлардың жауаптылыққа әсер ету дәрежесі
Соттың шешімімен елеулі материалдық зиянның орнын толтырудан құтылу ойымен
Кінәлінің жауаптылығына әсер ететін екінші фактор, бұл –келтірілген зиянның
Сондықтан да, қылмыстың зиянды зардаптарының жойылмауына және келтірілген зиянның
4/ Қылмыстық кодекстің 53 бабының «и» тармағы жауаптылықты жеңілдететін
5/ ҚК-тің 53-бабының «е» тармағы жауаптылықты жеңілдететін жағдай ретінде
Отбасының жағымсыз жағдайлары белгілі бір шамада кәмелетке жасы толмағанның
6/ ҚК-тің 53-бабының «к» тармағы жауаптылықты жеңілдететін жағдай ретінде
Кінәсін мойындап келу деп кінәлі адамның құқық қорғау
7/ Қылмыстық кодекстің 53 бабының «ж» тармағы жауаптылықты жеңілдететін
Бұл жағдайлардың жауаптылықты жеңілдететіндердің қатарына жатқызылу себебі, мұндай жағдайларда
8/ Қылмыстық кодекстің 53 бабының «3» тармағы бойынша жауаптылықты
Алайда, аталған жауаптылықты жеңілдететін жағдайды іс бойынша қасақана залал
9/Қылмыстық кодекстің 53 бабының «в» толмағандарға қатыстылығы тікелей көбіне
Кәмелетке жасы толмағандардың қылмыстары жөніндегі істер бойынша жауаптылықты жеңілдететін
10/ Қылмыстық кодекстің 53 бабының «г» тармағы жауаптылықты жеңілдететін
Айыпкердің жас балалары болуы да жеңілдететін жағдайға жатады, бұл
Егер айыпкер ата-ана құқығынан айырылған болса, балаларын тәрбиелеумен айналыспайтын
1/ қылмыстың объектісін сипаттайтын жағдайлар немесе бұл топты «жәбірленушінің
2/ қылмыстың объективтік жағына жататын жағдайлар жатады. Мұнда
3/ қылмыстың субъектісін сипаттайтын жағдайлар мұнда айыпкердің денсаулық жағдайы,
4/ қылмыстың субъективтік жағын сипаттайтын жағдайлар, яғни жәбірленушінің тәртібіне
Жауаптылықты жеңілдететін осы жоғарыда айтылған жағдайларды көрсете
2.4. Қылмыстық жауаптылықты ауырлататын жағдайлар.
Жаза тағайындау кезінде жауаптылықты ауырлататын жағдайлардың маңызы аз емес.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 54-бабында жауаптылықты ауырлататын жағдайлардың
Қылмыстық құқық теориясында жазаны ауырлататын жағдайлардың табиғатымен түрлері де
Осы мәселе жөнінде жазылған еңбектерді талодап көргенде біз жауаптылықты
1/ тек қана қылмыстық әрекетті сипаттайтын жауаптылықты ауырлатушы жағдайлар;
2/ тек қана қылмыскердің жеке тұлғасын сипаттайтын жауаптылықты ауырлатушы
3/ қылмысты және қылмыскердің жеке тұлғасын қатар сипаттайтын жауаптылықты
Қылмыстық құқық теориясында жазаны ауырлататын жағдайлардың табиғаты мен түрлері
Осы мәселе жөнінде жазылған еңбектерді талдап көргенде біз жауаптылықты
1/ тек қана қылмыстық әрекетті сипаттайтын жауаптылықты ауырлатушы жағдайлар;
2/ тек қана қылмыскердің жеке тұлғасын сипаттайтын жауаптылықты ауырлатушы
3/ қылмысты және қылмыскердің жеке тұлғасын қатар сипаттайтын
Осыған байланысты тек қылмыстың өзін ғана сипаттайтын жауаптылықты ауырлататын
1/ Қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру /ҚР ҚК-ң 54
Г.А.Кригердің айтуы бойынша, “ жауаптылықты ауырлататын жағдай ретіндегі” ауыр
Тек қылмыстың өзін ғана сипаттайтын жауаптылықты ауырлататын жағдайдың келесі
1/ Тек қылмыстың өзін ғана сипаттайтын жауаптылықты ауырлататын жағдайдың
Негізінде жалпыға қауіпті әдісті қолданып қылмыс-жасау-қылмысты жүзеге асыру кезінде
Кәмелетке жасы толмаған жасөспірімдердің қаруға, отқа, жарылғыш заттар мен
Тек қылмыстың өзін сипаттайтын жауатылықты ауырлататын жағдайдың келесі түрі
Жалпы жұртшылыққакелген ауыртпалық жағдайына жер сілкіну, су тасқыны, сел
“Кінәлі адамның басқа уақытқа қарағанда, осы жағдайларды пайдаланып
Қылмыстық кодекстің 241 бабына сәйкес жаппай тәртіпсіздік жағдайына қылмыс
4/ тек қылмыстың өзін ғана сипаттайтын жауаптылықты ауырлататын жағдайдың
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 54 бабының «п» тармағы тек
Бұл жағдайдың түсінігі Қылмыстық кодекстің 11 бабында көрсетілген. Атап
Қайталанған қылмыстарды көп зерттеген ғалым В.П. Малков, болған қылмысты,
Алайда, біздіңше бұл жерде бұрын қандай да бір қылмыс
Кәмелетке жасы толмағанның бұрын жасаған қылмысына баға бергенде сот
1/ Алғашқы қылмыстың ауырлығы, оны жасауға ықпал еткен себептер
2/ Алғашқы қылмысы бойынша жазаның түрі мен шегі; жазаның
3/ Бұрынғы қылмыстық әрекет кейінгісімен қандай дәрежеде байланысты; екіншісі
Заң талаптарына сәйкес аса қауіпті қылмыстың қайталануы туралы мәселені
Тек қылмыскердің жеке тұлғасын сипаттайтын ауырлатушы жағдайдың келесі түрін
Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 54 бабының «г» тармағы –
Аталған жағдай қылмысты тек бір адам немесе топқа қатысып
Егер қылмыс топ арқылы жасалса, онда топқа қатысушылардың әрқайсысының
Қылмыскердің жеке басын сипаттайтын жауаптылықты ауырлататын жағдайлардың келесі түрлеріне
Қылмыстық жауаптылықты ауырлататын мән-жайлардың келесі тобына қылмысты және кінәлінің
1/ Қылмыстық кодекстің 54 бабының «в» тармағы бойынша –адамдар
Бірнеше адамдардың бірлескен қылмыстық әрееттері мемлекетке, қоғамдық ұйымдарға немесе
Ұйымдасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс жасамақшы оймен алдын ала
Ал қылмыстық қауымдастыққа бір басшылықпен қылмыстық әрекет жасаумен айналысу
Қылмысты және кінәлінің жеке басын қатар сипаттайтын жауаптылыққа ауырлататын
Жас балаға, кәрі немесе дәрменсіз халдегі адамдарға я біле
Қылмыстық кодекстің 54 бабының «д» тармағы бойынша жауаптылықты ауырлататын
Қылмыскердің жүйке ауруымен ауыратын адамды немесе жас баланы пайдаланып
Кәмелетке жасы толмағандықылмысқа тарту жағдайында жасмы толмаған жасөспірімнің жағдайы
Қылмыстық кодекстің 54 бабының «и» тармағы бойынша жауаптылықты
Ерекше қаталдық деп айыптының жәбірленушіні қинап қылмыс жасау жағдайы
Қылмысты және қылмыскердің жеке басын қатар сипаттайтын ауырлатушы жағдайға
Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты пленумының 1994 жылғы 23-ші ақпандағы
Бұл аталған жағдайлардың жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайға жату
3.КӘМЕЛЕТКЕ ЖАСЫ ТОЛМАҒАНДАРҒА БАСҚА ДА ҚЫЛМЫСТЫҚ-Қ¦ҚЫҚТЫҚ ЫҚПАЛ ЕТУ ШАРАЛАРЫН
3.1.Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары.
Қылмыстық заң қоғамға қауіпті әрекеттерді жоюға үлкен мән бере
Кәмелетке жасы толмағандарға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары тек
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шарасы деп – қылмыстық заңда
Бұл тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану мүмкіндіктерін қарастыратын
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары, жоғарыда айтылғандай, тек мына
1/ Кәмелетке жасы толмаған адамның қылмысы оның өмірінде бірінші
2/ ол адамның жасаған қылмысы кішігірім немесе орташа ауырлықта
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шарасын қолданудың негізі болып қылмыстық
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шарасын қолданудың мақсатқа сәйкестігі жөніндегі
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларының түрлері қандай және олар
Біріншіден, заңға сәйкес, 18 жасқа дейінгі адам кішігірім немесе
Екіншіден, сот оны ата-ананың қадағалауына беруі мүмкін.
Үшіншіден, ондай қылмыскерді сот арнаулы мемлекеттік органдардың қадағалауына беруі
Сонымен тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін:
1/ кәмелетке толмағанадамның кішігірім немесе орташа ауырлықтағы қылмыстарды жасауы
2/ осы қылмыстарды жасағаны үшін кәмелетке толмағандардың сотталуы керек;
3/ олардың түзелуі үшін Қылмыстық кодекстің 82 бабында көзделген
Сот кәмелетке жасы толмаған қылмыскерге тәрбиелік әсері бар мынадай
1/ ескерту ;
2/ ата-аналарының немесе олардың орнындағы адамдардың немесе мамандырылған мемлекеттік
3/ келтірілген зиянды қалпына келтіру міндетін жүктеу;
4/ бос уақытын шектеу немесе кәмелетке толмаған адамның жүріс
5/ кәмелетке толмағандарға арналған арнаулы тәрбие немесе емдеу-тәрбиелеу мекемесіне
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларының қажетті нәтижелілігін қамтамасыз етудің
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шарасмының нақты түрін қолдану туралы
1/ 1/ кәмелетке жасы толмағанның қылмыс жасағанға дейінгі жағымды
2/ қылмысты бірінші рет жасауы /20 пайыз/;
3/ шын жүректен өкінуі /10 пайыз/;
4/ бұрынғы соттылығының болмауы /7,8 пайыз/;
5/ келтірілген зиянды өтеуі /12 пайыз/;
6/ кінәсін мойындап келуі немесе қылмысты ашуға белсенді жәрдемдесу
Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларымен қатар сот кәмелетке толмаған
Мұндай шараларды:
1/ есі дұрыс емес жағдайда қылмыстық әреекттерді жасаған;
2/ қылмыс жасағаннан кейін психикасының бұзылуынан жаза тағайындауға мүмкіндік
3/ есінің дұрыстығын жоққа шығармайтын, бірақ психикасының бұззылуынан зардап
4/ алкоголизмнен немесе нашақорлықтан не уытқұмарлықтан емдеуге мұқтаж деп
Енді осы тәрбиелік және медициналық әсері бар мәжбүрлеу шараларының
Біріншіден, қарастырылған шараларды тағайындау осы шара тағайындалған адамдарға қатысты
Екіншіден, бұл шараларды тағайындауды ереже бойынша, кәмелетке толмағандарға сот
Үшіншіден, бұл шараларды тағайындау қылмыстық жаза болып табылмайды және
Төртіншіден, бұл шараларды өзгерту мен тоқтатуды тек сот шешеді.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 83-бабында тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу
Ескерту кәмелетке толмаған адамға оның әрекетімен келтірілген зиянды түсіндіруден
Қадағалауға беру ата-аналарына немесе олардың орнындағы адамдарға не мамандандырылған
Келтірілген зиянды қалпына келтіру міндеті кәмелетке толмаған адамның мүліктік
Кәмелетке толмаған адамның бос уақытын шектеу және оның жүріс-тұрысына
Алты айдан екі жылға дейінгі мерзімгі арнаулы тәрбие немесе
Кәмелеттік жасқа толмағандарға арналған арнаулы тәрбие немесе емдеу-тәрбиелеу мекемсінде
Кәмелетке толмаған адамның арнаулы тәрбие және емдеу-тәрбиелеу мекемесінде болуының
3.2. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының түрлері.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының түрлері Қылмыстық кодекстің 90-бабында анықталған.
Онда былай делінген:
1.Сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының:
а/ емханалық мәжбүрлеп қадағалау және психиатрда емделу;
б/ жалпы үлгідегі психиатриялық стационарда мәжбүрлеп емдеу;
в/ мамандырылған үлгідегі психиатриялық стационарда мәжбүрлеп емдеу;
г/ интенсивті қадағаланатын мамандандырылған үлгідегі психиатриялық стационарда мәжбүрлеп емдеу
2. Есі дұрыс күйінде жасалған қылмысы үшін сотталған, бірақ
Егер адам өзінің психикалық жай-күйі бойынша психиатриялық стационарға орналастырып
Егер адамның психикасының бұзылу сипаты тек психиатриялық стационарда ғана
Жалпы үлгідегі психиатриялық стационарда мәжбүрлеп емдеу өзінің психикалық жай-күйі
Интенсивті қадағалайтын мамандандырылған үлгідегі психиатриялық стационарда мәжбүрлеп емдеу өзінің
Ал медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын ұзартуды, өзгертуді және
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы белгіленген адам сотқа осындай шараны
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдануды тоқтату немесе өзгертуді үшін
Қорытынды
Жоғарыда айтылып өткен зерттеу қорытындыларына сүйеніп мынадай ұсыныстарымды
1.Қылмыстық жазаның мақсаттары бір емес бірнеше болуы мүмкін. Жазаның
Әр жазаның мақсатқа жету мүмкіндігі әртүрлі. Мысалы, өлім жазасында
2.Жазаның мақсаттарын негізінен екі түрге бөлген жөн:
а/ оның қарапайым немесе жақын мақсаттары - әлеуметтік әділеттілікті
б/ жазаның ақырғы, түпкі мақсаты – қылмыстан сақтандыру немесе
Осыған сәйекс Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 38-бабының 2-бөлігін мынадай
«Қылмыстық жазаның қарапайым /жақын/ мақсаттары - әлеуметтік әділеттілікті қалпына
Қылмыстық жазаның негізгі / түпкі/ мақсаты – қылмыс жасаудан
2.Қылмыстық жазаны жасы толмағандарға қатысты қолданудың ерекшеліктері бар. Олар
3.Кәмелетке толмаған қылмыскерлерге жаза тағайындағанда негізгі мынадай шешуші жағдайларға
Біріншісіне жас қылмыскердің ерекше ерекшеліктерін сипаттайтын жағдайларды жатқызуға болады:
а/жасалған қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесі;
б/қылмыскердің қылмыстық мотивациясының ерешеліктері.
Ал екінші топқа жалпыға бірдей- басқа да қылмыскерлерге қатысты
а/ қылмыстық жауаптылықты және жазаны жеңілдететін жағдайлар;
б/қылмыстық жауапатылық пен жазаны ауырлататын жағдайлар;қылмыс арқылы ауыр зардаптар
Алайда әдебиеттерде, біріншіден, бұл жағдайлар осылай қаралмайды.
Екіншіден, негізгі жағдай – қылмыстың сипаты мен оның қоғамға
Жалпы адамды әрбір қимыл әрекетке бағыттайтын, қажетін өтеуге талаптандыратын
Меніңше, жасы кәмелетке толмағандардың қылмыстық әрекеттерінің мотивтерін негізінен үш
1/ спирттік ішімдіктерді, темекіні, улы заттарды пайдалану, жаңа үлгідегі
2/ Бұзақылық, кек алу, жұрт алдында өзін көрсетіп мойындау
3/ Кәмелетке толмаған қылмыстарының үшінші топтағы мотивтерін бас пайданы
Кәмелетке толмаған қылмыскерлерге жаза тағайындау кезінде осы аталған көрсеткіштер
Қылмыстық кодекстің 54-бабының «в» тармағында жауаптылықты ауырлататын жағдай
Ал жасы кәмелетке толмағандардың қылмысты топтасып жасайтын кездерінде қылмысты
Кәмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың және балалардың қадағалаусыз, ата-анасының
Жасөспірімдер арасындағы заңға қайшы мінез-құлықтың алдын алудың неғүрлым тиімді
Кәмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың және балалардың қадағалаусыз қалуының
Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеуде бұқаралық ақпарат құралдары зор рөл аткарады.
Жоғарыда айтылғандай, кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылық жасауының себептеріне кәмелетке
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. 1991 жылдың 16 желтоқсанындағы «Қазақстан Республикасының мемлкеттік тәуелсіздігі
5. Каиржанов Е.И. Уголовное право РК Общая часть.-Алматы,1998, с.149.
6.Павлов И.П. Шығармашылық толық жинағы., 3 том 2 кітабы,
7.Ишанбай Қарақұлов. Қырық сұрақ. Алматы, 1983, 48-б.
8. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім. 1998, 218-219-б.б.
9. Н.Назарбаев Жалпыға бірдей құқықтық білім беру туралы
10. Қ.Жарықбаев.Психология. Алматы, 1993, 55-56 б.б.
11.Е.Алауханов, С.М.Рахметов. Жаза. Алматы, 1999, 15-бет
12.М.М.Бабаев Индивидуализация наказания несовершеннолетних. – М.,1968, - с.3.
13. Утанов М.А. Проблемы борьбы с хулиганством. – Алматы,
14. Әл-Фараби.Философиялық трактаттар.Алматы, 1973, 153-б.
15. Ж.Аймауытов.Психология Қызылдорда-Ташкент, 1926, 58-бет.
16.Джекебаев У.С. , Рахимов Т.Г.,
17. Насиновская Е.Е. Методы изучения мотивации личности.Изд-во МГУ, 1988,
18.Якобсон П.М. Психологические проблемы мотивации поведения человека
19.Асеев В.Г. Особенности строения человеческой мотивации. М.1970, с1.
20.Игошев К.Е. Типология личности преступника и мотивация преступного поведения.
21.Филоновский И.Г. Мотивы и цели преступлений.Соц.зак. 1968, 2 с.10.
22.Лукашева Е.А. Мотивы и поведение человека в правовой сфере.
государство и право, 1972, 8 с.24
23. Тузов А.П. Мотивация противоправного поведения несовершеннолетних.Киев, изд-во Виша
24. Каиржанов Е.И. Уголовное право РК Общая часть.-Алматы, 1998,
25. Қайыржанов Е.І. Кәмелетке толмаған қылмыскерлерге жаза тағайындау ерекшелігі.
26. Познышев С.В. Основные начала науки уголовного права.М., 1907,
27. Мамытов А.Советтік қылмыстық право.Алматы, 1971, 129-б.
28. Жунисов Б.Ж. Проблемы уголовно-исполнительной политики.
Алматы,1995, стр.9
29.Чукмаитов Д.С. Теоретические основы системы исполнения наказаний по законодательству
30. Нарикбаев М.С. Уголовная ответственность несовершеннолетних.Журнал Правовая инициатива, 1998,
31.Бегалиев К.А. Предупреждение безнадзорности и правонарушений несовершеннолетних.Алматы, 1980
Петрунек В.П., Таран Л.Н. Возраст тревог.Москва.,Знание 1973, с.7
Бабаев М.М., Индивидуализация наказания несовершеннолетних. Москва., Юрид.лит.1968,с.15
Чокморова А. Борьба с вовлечением несовершеннолетних в преступную деятельность.
С.В.Полубинская. Цели уголовного наказания. Москсва, Наука. 1990, с.48
Кругликов Л.Л. Смягчающие и отягчающие обстоятельства в советском уголовном
Бабаев М.М. Индивидуализация наказания несовершеннолетних.М., Юрид.лит., 1968, с.22
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық.Жалпы бөлім.Алматы, “Жеті Жарғы”, 1998, 209
Пономарев Н.П. СПособ совершения преступления как отягчающее обстоятельство.-Вестник МГУ,
Кругликов Л.Л. Көрсетілген еңбектің 74 беті.
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім. Алматы, жеті жарғы,
Малков В.П. Повторность преступлений.Понятие и уголовно-правовое значение. Казань.1970.с.151-152.
Бабаев М.М., Индивидуализация наказания несовершеннолетних. Москва., Юрид.лит.1968, с.37-38
Чокморова А. Борьба с вовлечением несовершеннолетних в преступную деятельность.
ҚР Жоғарғы Соты пленумының 1994 жылғы 23 ақпандағы “Азаматтардың
Нарикбаев М.С., Юрченко Р.Н., Алиев М.М. Актуальные вопросы применения
5