Мүліктік құқықтармен байланысты мүліктік емес өзіндік құқықтар
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1-бөлім Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделді қорғаудың жалпы сипаттамасы
1.1Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел мүліктік емес өзіндік құқықтың
1.2 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғаудың түсінігі
2-бөлім Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді азаматтық құқықтық қорғаудың
2.1 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді азаматтық құқықтық қорғаудың
2.2 Кір келтіретін мәліметтерді теріске шығару тәсілдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1-бөлім Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделді қорғаудың жалпы сипаттамасы
1.1 Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел мүліктік емес өзіндік
Азаматтық құқық пәнінің элементтерінің бірі мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік
Азаматтық кодекстің 115-бабында азаматқа тиесілі мүліктік емес өзіндік игіліктер
бұл құқық өзіндік, яғни тиесілі тұлғадан ажырамайды;
мүліктік емес сипаты бар, яғни материалдық (мүліктік) мазмұны болмайды;
абсолютті құқықтың сипатына жатады, яғни бұл құқықтарды ешкім де
бұл құқықтар ешкімге тапсырылмайтын, әрі өзгеге берілмейтін құқық.
Аталған белгілерге қарап, мүліктік қатынастар тұлғаның өзінің ыңғайына қарай
Азаматтық кодекс мүліктік емес өзіндік игіліктерді азамат туған сәтінен
Мүліктік емес өзіндік құқықтардың мүліктік құқықтарды иеленушілерімен байланыс дәрежесіне
Мүліктік емес өзіндік құқықты көздеген мақсатына қарай мынадай түрлерге
азаматтың өмір сүруін қамтамасыз ететін мүліктік емес өзіндік құқықтар
ааазаматтың әлеуметтік жағдайын қамтамасыз ететін мүліктік емес өзіндік құқықтар
2. Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғаудың түсінігі
АК-тің 143-бабына сәйкес ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді азаматтық-құқықтық
АК-тің 143-бабында «теріске шығару» ұғымы ашып көрсетілмеген, тек ар-намыс,
Ар-намыс дегеніміз тұлғаның (азамат немесе заңды тұлға) рухани және
Іскерлік бедел тұлғаның кәсіби іскерлік (өндірістік, мамандық) қабілеті жөнінде
Азаматтық кодекстің 143-бабына сәйкес сот арқылы мынадай мағлұматтар, атап
ар-намыс пен қадір-қасиетке кір келтіретін;
жауапкер арқылы таратылған;
шындыққа сәйкес келмейтін мағлұматтар теріске шығарылады.
Аталған талаптардың жиынтығы ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлікке қатысты құқық
Қазіргі кезде сот тәжірибесі мен ғылыми пікірге сүйенсек, баспасөзде,
Заңда әлгіндей мағлұматтарды таратудың нысандарына қатысты арнайы талаптар қаралмаған.
Кір келтіретін мағлұматтар деп азаматтың (ұйымның) қолданып жүрген заң
Демек, азамат немесе ұйым туралы кез келген кір келтіретін
Азамааттың ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне кір келтіретін мағлұматтар
АК-тің 143-бабында кір келтіретін мағлұматтардың теріске шығарылуының арнайы тәртібі
Егер аталған мағлұматтар ұйымнан шыққан құжат болса, бұл құжаттағы
Мағлұматтарды теріске шығару жөнінде берілген талап арызда көрсетілген жауапкер
Қызмет мінездемелерінде жол берілген кір келтірушілік мағлұматтарына мінездемені берген
Азаматқа немесе заңды тұлғаға қатысты олардың ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе
Егер жауапкер соттың шешімін орындамаса, сот оған тәртіп бұзғаны
Адамның құқықтарымен қадір-қасиетін қорғау БҰҰ Жарғысында баянды етілген. БҰҰ-ның
Қазақстан Республикасында адам құқықтары мен бостандықтары Конституцияға сәйкес танылады
Құқықтық мемлекет құру азаматтың мемлекет алдындағы жауапкершілігін ғана емес,
Қазақстан Республикасының Конституциясында адам мен азаматтың айыруға болмайтын құқықтарына
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары заңмен ғана шектелуі
Азаматтардың мүліктік емес өзіндік құқықтарын Конституцияда баянды ете отырып,
Азаматтық заңдар мүліктік емес өзіндік қатынастардың екі тобын реттейді
Мүліктік қатынастармен байланысты мүліктік емес өзіндік қатынастарды азаматтық құқық
Мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес өзіндік қатынастарды азаматтық
Мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес өзіндік қатынастар дегеніміз
Сонымен, егер мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес өзіндік
Мүліктік емес өзіндік құқықтарды реттеуде азаматтық құқықтың мүмкіндіктері шексіз
АК-ның 115-бабына сәйкес, азаматтық құқықтар объектілеріне мүліктік игіліктермен және
Бұл арада мүліктік емес өзіндік құқықтардың есім алу құқығы,
Мүліктік емес өзіндік құқықтардың негізгі сипатты белгілері мыналар:
олар, абсолютті, яғни белгілі бір уәкілетті тұлғаға оның мүліктік
олар бөлінбейді, яғни заң бойынша қарастырыцлатын құқықтардың азаматтық құқықтық
олар, мүліктік мазмұнынан айрылған, яғни өзіндік, мүліктік емес сипатта
олар азаматтың немесе заңды тұлғаның жеке басымен тығыз байланысты.
олар осы игіліктердің иелерінен ажырағысыз, яғни нақты жеке немесе
бұл игіліктер қандай да болсын азаматтық-құқықтық мәмілелердің нысанасы бола
Сонымен, мүліктік емес өзіндік құқықтар дегеніміз – бұл мүліктік
Мүліктік емес сипаттағы игіліктерге мүліктік емес өзіндік құқықтар пайда
Бұл шара көптеген шетелдерде бұрыннан қолданылатын, бірақ ТМД елдерінде
Соңғы жылдары заң әдебиеттерінде моральдық зиян ұғымына және моральдық
Кең мағынада алғанда, жеке адамға оның құқықтарын бұзатын іс-әрекеттер
ҚР Жоғарғы Соты «Соттардың моральдық зиянды өтеу жөніндегі заңдарды
Моральдық зиянды өтеу материалдық емес игіліктер мен мүліктік емес
Егер моральдық зиянды өтеу мөлшерін сот азаматтың мүліктік емес
АК-ның 143-бабының 6-тармағына сәйкес, азаматқа немесе заңды тұлғаға қатысты
Сот моральдық зиянды өтеу жөніндегі талапты жеке, сондай-ақ мүліктік
Моральдық зиян өтелуге тиісті зияннан тәуелсіз өтеледі.
Мүліктік емес өзіндік құқықтар бір мезгілде бұзылған жағдайда мүліктік
Сонымен қатар, олардың қандай мән-жайларда немесе қандай әрекеттермен (әрекетсіздікпен)
АК-ның 187-бабының 1-тармағына сәйкес, моральдық зиянды өтеу жөніндегі талаптарға
Жәбірленуші тарап моральдық зиянды өтеу жөнінде талап қою барысында
Заң шығарушылар моральдық зиянды ақшалай түрде өтеуді қолдайды, алайда
Егер АК-да өзгеше жағдай көзделмесе, құқық бұзған адамның кінәсына
құқық бұзушыдан бұзылу зардаптарын жоюды;
не құқық бұзушының есебінен өз бетінше қажетті әрекеттер жасауды;
не олардың орындалуын үшінші жаққа тапсыруды талап ете алады.
Азаматтық құқықтардың қорғалуы заң шығарушылардың құқық қорғау құралдарын жасап
Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді сот арқылы қорғау
«Ар-намыс», қадір-қасиет» және «іскерлік бедел» санаттарына қатысты азаматтық құқық
Ар-намыс дегеніміз – бұ адамға берілген қоғамдық баға, оның
Қадір-қасиет дегеніміз – адамның өз қасиеттеріне, қабілеттеріне, дүниетанымына, өзінің
Іскерлік бедел дегеніміз – адамның іскерлік (өндірістік, кәсіби) қадір-қасиетіне
Белгілі бір мән-жайлардың бар-жоқтығын білдіретін ақпаратты немесе тұжырымды сипаттайтын
«Сот тәжірибесінде азаматтар мен заңды тұлғалар ар-намысын, қадір-қасиетін және
Заңдарды сақтау, қоғамның моральдық принциптері тұрғысынан қарағанда, қоғамдық пікірдегі
Ар-намысқа, қадір-қасиетке және іскерлік беделге кір келтіретін мағлұматтарды тарату
Оларды бөгде тұлғаларға хабарлауды да ар-намысқа, қадір-қасиетке және іскерлік
АК-ның 143-бабына сәйкес, азаматтық істерді қарауда мына жағдайларды жан-жақты
АК-ның 143-бабы бұқаралық ақпарат құралдарында таратылған кір келтіретін мағлұматтарды
Бұл айтылғандар, алайда, жеке немесе заңды тұлғалар теріске шығаруды
Мұндағы жалпы ереже мынадай: бұқаралық ақпарат құралдарында таратылған мағлұматтар
Егер ұйымнан шығатын құжатта азаматтың немесе заңды тұлғаның ар-намысына,
Өзі жөнінде оның ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне кір
Құқығы бұзылған адамның шеккен шығындарын, сондай-ақ егер бұл адамның
Егер осындай мағлұматтарды таратқан адам беймәлім болса және оны
Азаматтық заңдар бойынша ҚР азаматының жеке бастың құпиясын сақтау,
Күнделіктерді, естеліктерді, жазбаларды және басқа құжаттарды жариялауға автордың келісімімен
АК-да, сонымен қатар, өз бейнесіне құқықты қорғайтын нормалар бар.
АК-ның 146-бабына сәйкес, азаматтың тұрғын үйіне қол сұғылмау құқығы
Ар-намыс- бұл қоғамдық пікір жағынан тұлғаның әлеуметтік мәнді оң
Бұл идеяның іс-жүзіне асуы қоғамның рухани негізі және ізгілікті
Іскерлік бедел деп жеке және заңды тұлғаның оң бағасын
Азамат немесе ұйым олардың қадір-қасиетіне ар-намысына іскерлік беделіне кір
Ар-намыс және қадір-қасиетке тұлғаның субъективтік құқықтан шығатын құқықтық қатынасы
Ар-намыс және қадір-қасиетті қорғау жайлы іс әр түрлі қозғалады.
Азаматқа немесе ұйымға кір келтіретін дәлелденбеген мәліметтер жалған болып
талапкер даулайтын мәліметтер таратылу орнын алды ма жоқпа;
ол талапкердің ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтірді ме;
олар шындыққа сәйкес келеді ме;
Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел жайлы талапқа талап мерзімі
Эмонцепацияланған азамат өзінің бұзылған құқығын сотқа дербес түрде жүгіне
Ар-намыс қадір-қасиетті қорғау жайлы іс бойынша дәлелдеу ауырпалыға талапкер
2-бөлім Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді азаматтық құқықтық қорғаудың
2.1Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді азаматтық құқықтық қорғаудың субъектісі
Ар-намаыс, қадір-қасиет және іскерлік беделді азаматтық-құқықтық қорғаудың мәні, АК
«Теріске шығару» термині өзінің мазмұны бойынша заңда ашылмаған. АК
Оның ар-намысы, қадір-қасиеті және іскерлік беделіне кір келтіретін мәліметтер
Келтірілгендерден көргеніміздей, іскерлік бедел, қадір-қасиет, ар-намысты азаматтық-құқықтық қорғау мәнінде
Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел азаматтық-құқықтық қорғау объектісі ретінде
Жеке бастың қадір-қасиеті мемлекетпен қорғалады. Бұл конституциялық қағиданың іске
АК-тің 143 бабы ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделді қорғау
АК-тің 143 бабында ар-намыс және қадір-қасиетті ғана қорғау емес,
«Бедел» санаты, «ар-намыс» санатына мазмұнына қарай жуықтайды, дегенмен соңғысымен
Дегенмен, АК-тің 143-бабының 1-тармағында беделдің тар ауқымда түсіндірілуі жайлы
Екіншіден, АК-тің 143-бабында көзделген тәртіппен кез келген іскерлік беделді
Ар-намыс, қадір-қасиет, іскерлік бедел құқығы жайлы сөз еткенде, заң
Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделге құқықтар азамат (заңды тұлға)
Теріске шығаруды талап ететін құқық субъекті – бұл оның
Ішінара әрекетке қабілетсіз азаматтарға қатысты жалпы іс жүргізу ережесі
Егер кір келтіретін мәліметтер өлген адамға қатысты таратылса, онда
Азаматтың (ұйымның) іскерлік беделіне немесе қадір-қасиет, ар-намысына кір келтіретін,
А) егер бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған мәліметтерді теріске шығару
Б) егер кір келтіретін мәліметтер шартты атаумен немесе автордың
В) егер кір келтіретін мәліметтер қоғамдық ұйымдар және әкімшілік
АК-тің 143-бабына қатысты талап қобшыға кір келтіретін мәліметтердің шындықпен
АК-тің 143-бабына сәйкес таратылған мәліметтер өзі теріске шығаруға міндеттілік
2.2 Кір келтіретін мәліметтерді теріске шығару тәсілдері
Мұндай негіздер болып осы азаматтық құқықтық қатынас үшін тиісті
АК-тің 143-бабын қолдануда мұндай элементтерді практикада іскерлік бедел, ар-намыс,
осы баптағы көрсетілген мәліметтерді тарату;
бұл мәліметтерге кір келтіретін сипаттар;
таратылған кір келтіретін мәліметтердің шындыққа сәйкес келмеуі.
Тізбектелген шарттар жиынтығы іскерлік бедел, қадір-қасиет, ар-намысты қорғау бойынша
А) мәліметтерді тарату түсінігі. Қазіргі уақытта сот тәжірибесі және
Заң мәліметтерді тарату түрлеріне қатысты арнайы талаптарды қарастырмайды. Кір
Б) кір келтіретін мәліметтер – бұл олардың ар-намысы мен
Осыдан көрінетіні, кір келтіретінге азаматтар немесе ұйымдар жайлы кез
Кір келтіретін мәліметтер мазмұнына келесідей белгілер тән:
Ондағы ақпарат нақты адамның мінез-құлқының анық айғақтарына қатысты немесе
Кір келтіретін мәліметтер нақты адамның мінез-құлқы, оның өмірінің қайсыбір
Таратылған кір келтіретін ақпарат азаматтың (ұйымның) өмірлік іс-әрекетінің кез
Таратылған кір келтіретін мәліметтер шындыққа сәйкес келмеуі, ондағы ақпараттар
Егер талап етушіге кір келтіретін таратылған мәлімет сотпен шындыққа
Кір келтіретін мәліметтерді теріске шығару тәсілдерін занның негіздерінде тікелей
Мысалы, біріншіден, егер азамат (ұйым) теріске шығару мәтінін ұсынса,
Теріске шығаруды таратуға міндетті редакция, радио, теле бағдарлама, осыны
Екіншіден, егер теріске шығару мәтіні редакциямен құрастырылса, онда қандай
Егер кір келтіретін мәлімет ұйымнан шығатын құжаттарда (мінездемеде, шығу
Моральдық зиянның орнын толтыру азаматтың іскерлік беделіне, ар-намысына, қадір-қасиетіне
Ерекше іс қозғауда іскерлік бедел немесе қадір-қасиет, ар-намысты қорғау
мәліметті таратқан адам белгісіз болғандықтан, қайсібір нақты субъектіге талап
Сот АІЖК-нің 244 бабына сәйкес заңды мәні бар айғақтарды
Сотта айғақтарды анықтау жайлы шешім қабылдауда шындыққа сәйкес емес,
Арызданушының өтініші бойынша кір келтіретін мәліметтің шындыққа сәйкес еместігін
Ар-намыс және қадір-қасиетті азаматтық-құқықтық қорғаудың қылмыстық-құқықтан айырмашылығы Қазақстан Республикасының
Біріншіден, қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін мәлімет таратушының қасақана түрдегі
Екіншіден, қылмыстық іс қозғау тек азаматқа ғана қатысты.
Алғаш рет АК-те мүліктікпен қатысы жоқ мүліктік емес өзіндік
АК-тің 3-тарауында мүлшіктік емес өзіндік құқықтар мен игіліктердің толық
Мүліктік емес өзіндік құқықтар мүліктік емес сипаттағы игіліктерге қатысты
Мүліктік емес өзіндік құқықтар нақты тәсілдермен қорғалса, онда азаматтық
Моральдық зиян – жеке және заңды тұлғалардың өзіндік мүліктік
Егер зиян ар-ожданына, қадір-қсиеті мен іскерлік беделіне нұқсан келтіретін
Моральдық зиян мөлшерін анықтауда жанына келтірілген залалдың ауырлығын жәбірленушінің
Моральдық зиян тиісті мүліктік зиянды өтеуден қатыссыз өтеледі.
Орнын толтыру кезінде өзіндік құқықты қорғаудағы негізгі бағытты есепке
Түсініктеме беріліп отырған баптың 4 тарауында АК 9-бабындағы мән-жайларды
142-бап. Мүліктік құқықтармен байланысты мүліктік емес өзіндік құқықтар.
Мүліктік емес өзіндік және мүліктік құқықтар емес өзіндік құқықтардың
Орнын толтыруды екі мағынада түсінуге болады: біріншіден, АК-тің 9-бабы
143-бап. Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау.
Ар-намыс – бұл негізгі моральдық, іскерлік, отбдасылық және өзге
Түсініктеме беріліп отырған бап жинақталғанда заңды тұлға немесе азаматтық
Біріншіден, адамға кір келтіретін мәліметтердің таратылуы қажет. Тарату тәсілдерінің
Екіншіден, таратылған мәліметтер өзінің мазмұны, сипаты бойынша кір келтіретін
Үшіншіден, біреулер жайлы таралған кір келтіретін мәліметтер шындыққа жанаспауы
Түсініктеме беріліп отырған бап, сотқа шешім шығаруда бағдар беретін,
1991 жылғы 28 маусымдағы Қазақ ССР-ның «Басылым және өзге
Олардың құқықтары мен заңды мүдделеріне келтіретін мәліметтер бұқаралық ақпарат
Заңның 28-бабына сәйкес, жауап немесе теріске шығаруды жариялаудан бас
Түсініктеме беріліп отырған баптың 3 тарауы, құқығы немесе заңды
Егер ар-намыс және қадір-қасиеттің қайтадан қалыпқа келтіру құқық бұзушының
Субьективті азаматтық құқықтарды қорғау әдістері ретінде заңмен бекітілген бұзылған
Көптеген әдебиеттерде бұзылған құқықтар мен игіліктерді (жеке мүліктік емес)
Ал Азаматтық Кодекстің 47-тараудың 4-параграфында-моральдық зиянды өтеу (возмещение морального
Алайда Азаматтық Кодексте бұл екі термин арасында қайсыбір өзгешеліктер
Азамат пен заңды тұлғаның ар-намысы, қадір – қасиеті мен
1) кір келтіретін мағлұматтарды, егер ондай мағлұматты таратушы адам
2) кір келтіретін мағлұматтарды, егер олар бұқара ақпарат құралдарында
3) бұқара ақпарат құралдарында азаматтың немесе заңды тұлғаның құқықтары
4) мағлұматтар ұйымнан шыққан құжатта болса, мұндай құжат алмастыруды
5) кір келтіретін мағлұматтарды теріске шығарумен бірге олардың таратылуымен
Демек, заң шығаруцшы осындай жеке мүліктік емес құқықтардың қорғау
ҚР Жоғары Сотының №3 Нормативтік Қаулысының 2-бөлігінде азаматтардың жеке
1. Мүліктік емес игіліктер мен өзіндік құқықтар бұзылғанға дейінгі
2. Мүліктік емес игіліктері мен өзіндік құқықтардың бұзылуының салдарын
3. Моральдық зиянға ақша нысанында өтем жасау жолымен жүзеге
ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінің 682-бабында: «моральдық зиянның
келтірілген зиян үшін ресми кешірім сұрау;
ақшалай өтемақы туралы талап-арыз қою;
бұқара ақпарат құралдарында жарияланған кір келтіретін мәліметтерді жалған деп
әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарауға уәкілетті орган (лауазымды
Сонда бұл – «моральдық зиянның орнын толтыру» заңнамада
Жоғарыда келтірілгендерді сараптай келе, төмендегідей тұжырымдар мен сұрақтарды қоюға
моральдық зиянның табиғатын қарастырған кезде, жалпы зиян деп белгілі
заңнаманы шолып, жеке мүліктік емес құқықтарды қорғау әдістері
заңнамада қолданылатын моральдық зиянның орнын толтыру (өтемін төлету) –
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.ҚР Азаматтық Кодекс 27.12.1994 баспа юрист 2007 ж.
2.Сулейменов М.К., Ю.Г.Басин Комментарий гражданский кодекс РК общая часть
3.Гражданский кодекс республики Казахстан толкавание и коментирование Общая
4. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, баспа юрист 30.08.1995
5.ҚР-ң «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңы №2710, 12.04.97,
өзгерістерімен, толықтырылуларымен №13 Заңымен, 20.12.2004
6.М.К.Сүлейменов, Ю.Г.Басин Азаматтық құқық І-том Алматы 2003
7.Г.Төлеуғалиев Азаматтық құқық Жалпы бөлім Алматы 2005 жыл
8.Гражданское право М.К.Сүлейменов КазГЮУ 2001 г.
9.Гражданское право С.П.Гришаева Юрист Москва 1999 г.
10.Граждансое право республики Казахстан Общая и особенная
11.ҚР прокуратурасы туралы заңы – 21.12.1995ж., № 346 заңымен
12.С.А.Табанов Салыстырмалы құқықтану негіздері Жеті Жарғы Алматы 2003 ж
13.Ж.О.Артықбаев Жеті жарғы. оқу құралы Алматы 2005 ж
14.Д.Бегалиев «Сын шын болсын », // Заң –
15.С.Алдамжарова «Моральдық зиянның шегі барма», // Заң
16.А.Әбдіхал «Ар мен ақша», // Заң – 2006,
17.Қ.Жүсіп «Әр адам өз құқығын бөзі қорғау тиіс»,
66.
18.Б.Сыздықов «Заңсыз жерге шешім шығарыла ма », //
19. «Азаматтық құқықтарды сот арқылы қорғау» М.С. Каринбаев. 1998.
20. Ең бастысы – азаматтық құқықтарды қорғау. Заң 2006
21. «Меншікті қорғау құқығы» Заң газеті 2008ж. №7.
22. Прюритеткое направления – защити пров. Граждан и профилактика
23. Жер мәмлесі мен жолаушылар құқығы қорғалды Заң және
24. «Жылжымайтын мүлік ол туралы өз құқығыңды білгенің жөн»
25. «ҚР-да Адам және азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтары».
26. «Адам құқығын кім қорғайды» Егемен Қазақстан 2005ж. 3
27. Тұтынушының құқықтарын қорғау туралы заңы. 199ж. 5 маусым.
28. «Жеке кәсіпкерлікті қорғау мәні қолдану туралы» 1992ж. 4
29. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау туралы 1997ж. 19 маусым.
30. «Жеке кәсіпкерлік туралы» 1997ж. 19 маусым.
31. «Кәсіпкерлік қызмет еркіндікке мемлекеттік кепілдікті жүзеге асырудың қосымша
32. Азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне құқықтарын
33. «ҚР-ның Бәсекелестікті және монополистік қызметті шектеу туралы» 1998
34. «Табиғи монополиялар туралы ҚР-ның заңы» 1998 ж. 9
35. Маркова М.Г. «Гражданское право» Альфа 2000.
36. Гражданское право в современную эпоху. М. Юрист 1999.
37. Басин Ю.Г. «Юридические лица по гражданскому законодательству
38. А.Г. Диденко. «Гражданское законодательство Р.К. Статьи, комментарий, практика»
39. Жилищное право Р.В. Конспект лекции. Москва 2000.
40. «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» ҚР-ң заңы Юрист 2002.
41. ҚР-ның лицензиялау туралы заңы. Юрист 2002.
42. Осипов «Защиты гражданских прав» Алматы КазГЮА 2000.
43. О. Христофер «Сравнительный анализ гражданских кодексов Росии и
44. Шершеневич Г.Ф. Курс гражданского права Тула: Автограф 2001.
45. Ынтымақов «Азаматтық құқық» Жалпы және ерекше бөлімдер. Практикум
3
Сабақтас құқықтың пайда болуы
ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІКТІҢ ИНСТИТУТТАРЫ
Сабақтас құқық туралы жалпы түсінік
Интеллектуалдық меншік
Азаматтық-құқықтық қатынастың түсінігі
Азаматтық құқық нормалырының талаптарына сәйкес туындайтын және бұл нормаларға тәуелді болатын жақтар арасындағы қатынастар азаматтық құқық қатынастары деп аталады
Интеллектуалдық меншік құқығы объектілеріне тән белгілердің теориялық аспектілері
Автордың мүліктік құқықтары
Азаматтық құқықтық қатынастар туралы
Жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар