Паскаль тілінде жазбалар типін көрсет


ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
физика - математика факультеті
Информатика және қолданбалы математика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:
Информатикадан сыныптан тыс жұмыстарды танымдық ойындар негізінде ұйымдастыру әдістемесі.
Орындаған 4 курс информатика
мамандығының студенті Бахтыбаева Салтанат
Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Салғожа Индира
Қорғауға жіберілді «__ »______________ 2010ж.
Хаттама №__________
«Информатика және қолданбалы математика » аға оқытушы
АЛМАТЫ, 2010
Мазмұны
КІРІСПЕ.........................................................................................
1.ОРТА МЕКТЕПТЕГІ ИНФОРМАТИКА КУРСЫНДА ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР.
1.1 Информатикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың маңыздылығы
1.2. Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері.......................................
2. ИНФОРМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫ ТАНЫМДЫҚ ОЙЫНДАР НЕГІЗІНДЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 .Танымдық ойындар түрлері............................................................
2.2 “ Танымдық ойындар” электрондық оқулықты пайдалану.................
ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ --------------------------
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында көрсетілген
Жаңа ақпараттық технологияны информатика сабақтарында пайдалана отырып, оқушылардың білім,
Қазақстан Республикасы білім беруді 2010 жылға дейін дамытудың Мемлекеттік
Сондықтан біз түлектік жұмысымызда « Паскаль программалау тілін »
Зерттеу нысаны: « Паскаль программалау тілін» тарауын оқытуда сыныптан
1.Білім, білік дағдыларын дамытуға қызығушылығын арттыру;
2.Жауапкершілік пен міндеттерін қалыптастыру;
3.Есеп пен талдау жасау дағдыларын үйрету;
4.Логикалық және ақпараттық ойлау қабілеттерін дамыту;
5.Өз бетінше ізденуге үйрету және компьютерлік сауаттылыққа тәрбиелеу;
6.Алған білімдерін өмірде қолдана білуге тәрбиелеу;
Зерттеу пәні: « Паскаль программалау тілін» тарауын оқытуда сыныптан
Зерттеудің ғылыми болжамы: Қазіргі кезде мектептерде оқыту процесін ұйымдастырудың
Зерттеу барысында қолданылған әдістер:
9-сыныптағы информатиканы оқытуда жаңа технологиялар мен оқу үрдісін ұйымдастыруды
Оқу әдебиетіне шолу жасау.
Осы тақырыпқа байланысты барлық әдебиеттерді талдап, керекті материалды сараптау.
Зерттелген мәселе бойынша сауалнама және тесттік бақылау жұмысын жүргізу.
Зерттеу нәтижелерін сапалы түрде өңдеу.
Зерттеудің жаңалығы мен теориялық пәні: Зерттеу жұмысында 9 –
Түлектік жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер
1 ─ тарау. ОРТА МЕКТЕПТЕГІ ИНФОРМАТИКА КУРСЫНДА ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН
1.1 Информатикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың маңыздылығы.
Сыныптан тыс ұғымы өте кең. Ол мазмұны, бағыты, әдісі
Информатикадан сыныптан тыс жұмыстар компьютер мен ақпараттық технологияларды қолдану
Сыныптан тыс жұмыс-сабақтан тыс уақыттағы мектепте өткізілетін және оқу
Сыныптан тыс жұмыстардың мақсаттары мен міндеттері.
Сабақтан тыс жұмыс мақсаттарын, мазмұны мен тәсілдері бойынша оқу
Оны жоспарлау мен ұйымдастырудағы анықтаушы роль педагогтың үлесіне тиеді.
Мектептегі тәрбие жұмысының негізгі бөлігі болып саналатын сыныптан тыс
Информатикадан сыныптан тыс жұмыстардың мақсаты:
1.Оқушылардың информатиканың теориялық негіздері, программалау жайлы білімдерін тереңдету,
2Сыныптан тыс жұмыстардың түрлерімен таныстыру.
3. Оқушылардың сыныптан тыс жұмыс істеу дағдыларын және зерттеу
4.Информатика кабинетінде жұмыс істеу;
5. Оқушылардың кәсіпке бағытталған жұмысын ұйымдастыру.
Сыныптан тыс жұмыстар келесі мәселелерді шешуге бағытталған:
1.Баладан жағымды «Мен»-тұжырымын қалыптастыру, бұл келесі факторларға байланысты:
А) өзіне басқа адамдардың жақсы көзқараста екендігіне сенімділігі;
Б) өзінің белгілі тақырып немесе қызметті меңгеретініне сенімділігі;
В)өзінің маңызды орын алатынын сенінуі.Жағымды «Мен»-тұжырымы баланың өзіне,өзін
Түрлі формадағы сыныптан тыс жұмыстар баланың күнделікті сабақта байқала
2.Ұжымдық жұмыс жасау тәжірибесі мен серіктестік дағдысын қалыптастыруға жағдай
Әртүрлі сыныптан тыс жұмыстарда оқушылар өзінің жаңа қабілеттерін ашып
3.Әлеуметтік қызметтер қажеттіліктерін қалыптастыру.
Бұл тікелей әртүрлі қызметтер түрімен танысуға байланысты.Сыныптан тыс жұмыстарды
4.Әлемтанудағы адамгершілік, эмоциональдық, еріктілік компоненттерін қалыптыстыру.
Сыныптан тыс жұмыстарда рухани адамгершілік қасиеттер мен құндылықтарды дәріптеу
5.Танымдық қызығушылықтарын дамыту.
Сыныптан тыс жұмыстардың бұл міндеті оқу үрдесіндегі және оқудан
Сыныптан тыс жұмыстағы оқушылар қызығушылығын тәрбиелеу маңызды мәселелердің бірі─
6.Оқушылардың бос уақытын ұйымдастыру.
Қазіргі кезде келеңсіз жағдайлардың алдын алуда баланың бос уақытын
Оқушылар тәртібі олардың бос уақытын қалай өткізетіндігіне байланысты екендігі
Информатика бастауыш сыныптағы сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырғанда оқушылардың дүниетанымын
Ондай іс шаралардың ойын түріндегі өткені тиімдірек.Бастауыш сыныптардың қызығушылықтары
дағдыланбаған болып келеді,сонымен қатар өз күштеріне деген сенімсіздіктері басым,әрі
Жоғарғы сынып оқушылары бұлар болашақ жоғары және арнайы оқу
“Ұстаз жақсының ұстанымы жақсы” дейді халық, оқушылардың жоғарғы нәтижелерге
Оқушыларға күнделікті , тіпті қас─қағым сәтте өзгеіп отырған заман
Сыныптан тыс жұмыс мектептегі тәрбие жұмысының құрамдас бөлігі болғандықтан,
Педагогика жағынан өз бетімен кеткен оқушылар көбінесе үйірмелерге қатыспайды.
Сыныптан тыс жұыс мектеп алдында тұрған оқу─тәрбие міндеттерін шешу
Сыныптан тыс сабақтарды оқушылардың бағдарламалық материал тұрғысында білімдерін тереңдету,
Информатика тілін меңгеру, компьютермен дұрыс жұмыс істеуді, оқушыларға информатика
Енді сөзімізге арқау болып отырған, сыныптан тыс жұмыстар екі
1.2.Сыныптан тыс жұмыстардың кейбір түрлері
Сыныптан тыс жұмыс─бұл педагогтардың мектеп оқушыларынның сабақтан тыс уақыттағы
Сыныптан тыс жұмыстардың мынадай түрлері бар:
1) өтілген материалды толық меңгермеген, басқа оқушылардан қалып кеткен
2) информатикаға қызығушылық білдірген оқушылармен жұмыс;
3) информатиканы оқыту барысында оқушылардың қызығушылығын дамыту мақсатында
Информатика кеші ─ бұл сыныптың немесе үйірменің жыл бойғы
Информатика пәні бойынша викторина ─ бұл өзіндік ойын түрі.
Іскерлік ойындар ─ оқушылардың бойында шешім қабылдаушы адамның ролінде
Информатика пәні бойынша диспут ─ бұл сыныптар арасында сұрақтар
Сынып сағат. Информатика мұғалімері сыныптағы барлық тәрбие жұмысына жауапкершілік
Клубтық қызметтер оқушылардың информатика пәні бойынша білімдерін,дағдыларын дамыту,мәдени
Байқау – бұл оқушының белгілі бір ғылымға, спортқа, өнерге
Көрмелерді информатикадан графикалықредакторлар мен дизайн арқылы орындалған оқушылар шығармашылығынан
2 ─тарау ИНФОРМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫ ТАНЫМДЫҚ ОЙЫНДАР НЕГІЗІНДЕ
2.1. Танымдық ойын түрлері.
Танымдық iзденiпаздық ұғымы және оны қалыптастыру проблемасын көптеген педагогтар,
Танымдық iзденiмпаздықты дамытудағы оқыту әдiстемесiнiң негiзiн Я.А. Коменский қалады.
«Мен өз шәкiртiмнiң әрқашанда өз бетiнше бақылауын, практикада өздiгiнен
Ж.Ж.Руссо тәрбие мақсатын сөз ете отырып, баланың шығармашылық тұлғасын
Ж.Ж.Руссо идеясын И.Г.Пестолоцци әрi қарай дамытты. Ол баланың iзденiмпаздығын
ХҮIII – ХIХ ғасырдағы танымдық iзденiмпаздық теориясының дамуына И.Г.
И.Г. Песталоций оқыту әдiстемесiнiң жалпы психологиялық қайнар көзiн iздедi,
Танымдық белсендiлiк – жалпы танымдық белсендiлiк феноменiнiң маңызды саласы,
Танымдық белсендiлiк адамға өте маңызды және күрделi құрылым ретiнде
Адам зейiнiнiң белсендiлiгiнiң тағдаулы бағыттылығы (Н.Ф. Добрынин, Т.
Таным субъектiсiнiң ақыл – ой қабiлеттерiнiң көрiнуi (С.Л. Рубенштейн).
Әртүрлi сезiмдердi белсендiргiш (Д. Фрейер).
Адамның iс – әрекетi мен санасының деңгейiн жоғарлататын эмоциональды
Бiлiмдi қарқынды меңгеруге әзiрлiк, яғни қабiлет пен ұмтылыс (Н.А.
Субъектiнiң қоршаған заттар мен құбылыстарға қатысты қайта құрылу әрекетiнiң
Тұлғаның күшейтiлген танымдық жұмысымен сипатталатын ерiктiк жағдай (Р.А. Низамов).
Оқушының өмiрлiк күшiнiң әсерлiгi (Г.И. Щукина).
Таным мақсатына жетудегi құлықтық – ерiктiк әрекеттi жиюға ұмтылумен
Танымдық белсендiлiк көп түрлi тұлғалық қатынастардың қалыптасуымен тығыз байланысты.Танымдық
Информатиканы оқытудың негізі болып ойын саналады. « Ойын »
Ойын арқылы бала қоғамдық тәжірибені меңгереді, сондықтан әр сабақ
Ойындар бес негізгі түрге бөлінеді:
1)стол үсті ойындары
2)дидактикалық ойындар
3)қозғалыс ойындары
4)іскерлік ойындар
5)интеллектуалдық ойындар
І.Стол үсті ойындары.
Оқушылардың зейінділігін дамытатын, ой-өрісін кеңейтетін құрал . Сыныпта
ІІ. Дидактикалық ойындар.
Оқушылардың таным белсендігін жандандыратын, өздігінен ойлауын дамытатын тәсілдердің бірі.
ІІІ. Қозғалыс ойындары .
Бұл ойындар оқушылардың іс-әрекеттерін бір түрінен басқа түріне тез
IV. Іскерлік ойындар.
Оқушылардың оқу мазмұнын терең меңгеруге және пысықтауға ықпал етеді.
V.Интеллектуалдық ойындар.
Бұл ойындар оқушылардың зор белсендігін оятады. Бұл категорияға «ұғымталдыққа,
Кез келген ойынды қолданғанда келесі мәселелерді естен шығармау керек:
-мектепте әр-түрлі ойындарды ойнаған бала шығармашылдыққа дайын;
-ойын, оның түрі, мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай болуы;
-жарқын көрнекілік ойынды талапқа сай өткізуге ықпал етеді;
-ойынның қызықты материалы тақырыппен тығыз байланыста болуы
Танымдық ойындардың ішінен біз стол үсті ойындары мен интеллектуалдық
Информатикадан танымдық жұмыстарды жүргізу
Информатикадан үйірме жұмыстары. Оқушылардың информатиканың өмірмен, олардың болашақ мамандықтарымен
Үйірме ─ сыныптан тыс жұмыстардың ең тиімді де әсершіл
Информатикадан факультативті сабақтар мектепте негізінен 8 сыныптан бастап жүргізіледі.
Информатикадан факультативтік сабақтарды өткізудің мүмкін болатын бірі әрбір сабақты
Олимпиадалар. Ең дарынды оқушыларды анықтау, олардың бойында алға қойған
Пәндік апталықтар, декадалар ,айлықтар. Бұлар пәнге қызығушылық тудыруда және
Ауызша журнал ─ оқушыларға керекті жеке тақырыптар бойынша ақпаратты,
Мектептегі баспа. Қабырға газеті атты сыныптан тыс жұмыс формасы
Сөзжұмбақтар құру. Сыныптан тыс жұмыстың түрлерінің бірі-сөзжұмбақтарды құрастыру және
Сөзжұмбақтың түрлері өте көп. Олар - кроссворд, чайнворд, криптограмма,
Енді бір сәт сөзжұмбақ туралы, оның жасалу жолдары мен
Крассворттың тарихы.
Крассворд 20 ғ басында пайда болып және бүкіл
Ең алғашқы крассвортты АҚШ та Артур Уинном құрастырған. Ол
Сөздер крассворт бетінде қиылысып тұруы қажет.
Тордың алтдан бір бөлігі қар тормен боялады.
Әріптердің оннан бір бөлігі ғана айқаспауы мүмкін.
Крассвортта сызықша және қысқартылғал сөздер қолданылмайды. Крассворттың әр торына
Чайнворд– түзу красворттың атасы болып ксаналады. Чайнворд құруға оңай
Чайнвордта зат есім жекеше түрінен құралады, демек чайнвордта сөздер
Паскаль тілі 1968-1971 жылдары швейцариялық ғалым Никлаус Вирт оқып-
Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады
Қазіргі кезде Паскаль тілі кез келген күрделі есептерді шығара
Паскаль программалау тілі тарауын оқыту.
2.1.Сабақтың тақырыбы. Паскаль тілінің негізгі элементтері.
Программалар белгілі бір мәселені,есепті шешуге арналған.Есеп шығару барысында компьютерге
Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады.Оларды теру,түзету арнайы мәтіндік
Паскаль тіліндегі программа үш бөліктен тұрады: тақырып,сипаттау бөлімі және
Кез келген программаның алғашқы жолы PROGRAM сөзінен басталатын оның
Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі-болып табылады.Орындалатын іс-
Program
Сипаттау бөлімі
Begin
Операторлар бөлімі
end
Операторлар бөлімінде командалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі шартқа байланысты
Деректер – сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркестерін
Дерек енгізу – бастапқы деректерді пернетақтадан,дискіден немесе енгізу- шығару
Операциялар немесе амалдар – берілген және есептелген мәндерді меншіктеу,
Нәтиже алу (шығару) – аралық немесе қорытынды мәліметтерді экранға,
Шартты түрде атқарылу – белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына
Цикл – белгілі бір шарттар орындалған (кейде егер орындалмаса)
Көмекші программа – аллдын ала қандай да бір атаумен
Түсініктеме – программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері
Жоғарыдағы программаның алғашқы жолы – оның тақырыбы,екінші және үшінші
2.2.Сабақтың тақырыбы. Тілдің альфавиті.Тілдің қарапайым объектілері.Мәліметтер типтері.Стандартты функциялар.Өрнек және
Тілдің альфавиті.Тілдің альфавиті программаның элементерін құруда қолдануға болатын символдар
Тіл ерекшеліктеріне қарай символдар тобын шартты түрде төмендегі топтарға
1)Атаулар (идентификатор ) латын алфавитінің 26 бас және кіші
2)Цифрлар: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
3)Айыру белгілері: (бос орын) ; , (үтір); .(нүкте); :(қос
4)Арнайы символдар және арифметикалық операция : (+ ) қосу;
DIV ─ бүтін бөлу(бүтін санды санға бөлгендегі бөліндінің бүтін
MOD ─ қалдық табу (бүтін сандарды бөлген бүтін қалдықты
Логикалық амал белгілері:
AND ─ және (логикалық көбейту) операциясы;
OR ─ немесе (логикалық қосу) операциясы;
NOT ─ емес (терістеу немесе жоққа шығару) операциясы;
XOR ─ арифметикалық немесе амалы;
SYR ─ биттер (1 мен 0-дер) тіркесін солға ығыстыру;
SHR ─ биттер (1 мен 0-дер) тіркесін оңға
Тілдің қарапайым объектілері. Тілдің қарапайым объектілеріне «сан», «идентикафикатор», «тұрақты»,
1.Сандар.Сандар мен айнымалылар бүтін және нақты болып екіге бөлінеді.
Бүтін сандар:+4,-100,15743,0 т .б. Разрядтылығы 16 биттен тұратын дербес
Нақты сандар кәдімгі табиғи аралс сандар тәрізді санның бүтіні
2.Идентикафикатор.Программаны, айнымалыларды, тұрақтыларды, әр түрлі процедураларды және функцияларды т.б.
Идентификаторларды жазудың жалпы ережелері:
а) идентификаторда латын алфавитінің бас және кіші әріптері, цифрлар,
б) идентификатор міндетті түрде әріппен басталады;
в)екі идентификатордың арасында кем дегенде бір пробел болуы тиіс.
г) резервтелген сөздерді, арнайы символдарды, функция есімдерін, стандартты атауларды
Мысалдар:
Metka12 – дұрыс;
2graph – қате, идентификатор цифрмен басталып тұр;
Block_56 – дұрыс;
Nomer.Doma – қате, идентификаторда нүкте бар
Сумма – қате, идентификатор орыс алфавитінің әріптерімен жазылған;
Dіv – қате, бұл резервтелген сөз.
3.Тұрақты.Тұрақты деп – программаның орындалу барысында мәндері өзгеріссіз
Сандық тұрақты – программада тікелей сан түрінде жазылады:
4, -59, 3.14, 0.625.
Символдық тұрақты – апострофтың ішіне алынған символдар тізбегі: ‘S=’,
4.Айнымалылар.Айнымалы деп пргормманың орындалу барысында әр түрлі мәндерді қабылдай
Мәлімет типтері.Мәліметтердің немесе шамалардың типі деп,олардың қабылдай алатын мәндерінің
Паскаль тілінде типтердің түрлері.
Қарапайым Күрделі
Бүтін сан (integer)
Нақты сан (real)
Символдық шама (Char)
Логикалық шама ( logical ) Жиымдар (array)
Файлдар (file)
Жазбалар (record)
Жиындар (set)
Стандартты функциялар.Турбо Паскаль тілінде алдын ала программалары жасалып стандартты
Программаларда жиі пайдаланылатын функцияларды қарастырайық.
1.Арифметикалық функциялар.Арифметикалық функцияларда бүтін және нақты шамалар пайдаланылады.
2.Типтерді өзгерту функциялары.Бұл функцияларда шамалардың типтерін өзгерту үшін
Chr(x) – х санын (кодын) символға аударады.
High(x) – шаманың максимум мәнін береді.
Low(x) – шаманың минимум мәнін береді.
Round(х) – нақты санды бүтін санға дөңгелектейді.
Trunc(x) – нақты санның бүтін бөлігін береді.
3.Реттелген типтегі шамаларға пайдаланылатын функциялар.Бұл функциялар реттелген типтегі шамалр
Odd(x) – х сандық шамасының тақ екендігін тексеру.
Pred(x) – реттелген мәндер тізбегіндегі х-тің алдындағы элементін табу.
Succ(x) – реттелген х- тен кейінгі элементті табу.
Өрнектер және оларды жазылуы.Өрнек деп арифметиткалық амал таңбаларымен біріктірілген
(5+7*х)/1.8; (sin(x)+5* cos (2+x)/ln(x);
Алгоритмдік тілдерде (Паскаль, Бейсик, Сит.б.) арифметикалық амалдардың орындалу тәртібі
1.Паскаль – программалау тілі бойынша берілген ребустарды шешіңіз.
1-ребус
Жауабы: Real
2-ребус
Жауабы: And
3-ребус
Жауабы: Сан
4-ребус
Жауабы: Тип
5-ребус
Жауабы: Тұрақты
6-ребус
Жауабы: Boolean
2.Анаграмма шешу.
VID – DIV
DAN – AND
ROX– XOR
TON – NOT
RO – OR
DOM – MOD
Тапсырма:
AND– логикалық көбейту операциясы;
XOR– арифметикалық немесе амалы;
NOT– терістеу немесе жоққа шығару операциясы;
MOD– қалдықты табу;
OR– логикалық қосу операциясы;
DIV– бүтін бөлу.
3. Чайнворд
Or_ Real_ Longint _ Trunc_ Chr_ Round_ Div_ Var
1.Немесе операциясы.
2.Нақты типтің бір түрі ата?
3.Паскаль тілінде бүтін шамалардың бір түрі атаңдар?
4.Нақты санның бүтін бөлігін беретін операторды көрсет?
5.Х санын символға аудару.
6.Нақты санды бүтін санға дөңгелектейтін
7.Бүтін бөлу функциясы көрсет
8.Паскаль тіліндегі айнымалыларды сипаттау операторы
4.Сөзжұмбақтарды шешу.
Сұрақтар
1.Бүтін және нақты болып бөлінетін.(сан)
2.Әріптен басталатын сандар мен әріптердің тізбегінен тұратын атау( Иденфикатор)
3.Программаның орындалу барысында мәндері өзгеріссіз қалатын шамалар(Тұрақты)
4.Арифметикалық амал таңбаларымен біріктірілген жиынтығы.(Өрнек)
5.Бүтін және нақты шамаларды пайдаланатын арифметикалық не деп
6.Ондық сандар бүтін мен бөлшегі бөлетін үтірі жылжымалы және
7.Екі мәнді қабылдайтын (Логика)
Сканвордтар өздеріңе таныс операторлардың аттарын табыңдар
R E A L V I N
O R B M O D T
O G E H A R E
R R G C A E G
P A I B N N E
N M N O D D R
A E L O V A R
Жауап: Бұл жерде 12 оператор жасырылған (BEGIN, END, READ,
2.3. Сабақтың тақырыбы. Паскаль тілінде программа дайындау жолдары. Программа
Паскаль тілінің программасы блоктардан құрылады. Паскаль тілінде программаның құрылымы
1)программамен байланысатын кітапханалық модульдер атауларының тізімі ( ол uses
2)белгілерді (label) сипаттау;
3) тұрақтыларды (const) сипаттау;
4) мәліметтер типтерін (type) анықтау;
5) айнымалыларды (var) сипаттау;
6) процедураларды (procedure) сипаттау;
7) функцияларды (function) сипаттау;
Программаның құрылымы төмендегі жалпы жазылу түрінде көрсетілген.
Program < аты >; {программаның басы, аты}
Uses ; {дайын модульдерді қосу бөлімі}
Label …; {белгілер бөлімі}
Const …; {тұрақтылар бөлімі }
Type …; {типтер бөлімі }
Var …; {айнымалылар бөлімі }
Procedure < аты >; {процедуралар бөлімі}
Function < аты >; {функциялар бөлімі}
Begin {операторлар бөлімі}
Оператор 1;
Оператор 2;
... ;
Оператор n;
End.
Program – резервтелген сөзінен кейін латын әріптерімен программаның аты
Uses – резервтелген сөзінен кейін, Турбо Паскаль програмалау жүйесінің
Форматы: Uses < аты1 >, < аты2
Label – резервтелген сөзінен кейін программада пайдаланатын белгілер тізімі
Форматы: Label < аты, ...> ;
Const – резервтелген сөзімен тұрақтылар бөлімі басталады. Тұрақтылар идентификатормен
Форматы:
Const < идентификатор> = < мәні>;
Type – резевтелген сөзінен кейін стандартқа келмейтін типтерді сипаттауға
Форматы: Type < типтің аты > = < мәні>;
TYPE
Month = (jan, feb, mar, apr, may, jun );
YEAR = 1900..2000;
Var – (variable – айнымалы) сөзінен кейін программаға қатысатын
Форматы: VAR < идентификатор, ... > : ’); {сұранысты экранға шығару}
Readln(A); {клавиатурадан A-ң мәнін енгізу}
Write (‘Вв. значение целого числа B>’);
Readln(B);
Proizved := A*B; {Proizved айнымалысын есептеу}
Write (‘Произведение’,A,’ ‘,B, ‘=’, Proizved);{жауапты шағару}
End.
Қарапайым операторлар
Паскаль тілінің операторларын қарапайым және күрделі түрлерге бөлуге болады.
Қарапайым операторлар қатарына меншіктеу және шартсыз өту операторлары жатады.
Меншіктеу операторы
Жазылу форматы мынадай:
< айнымалы > := < өрнек >;
Мұндағы : = символы меншіктеу операциясын орындайды.
Меншіктеу операторы (: =) орындалғанда алдымен оң жақтағы өрнектің
Енгізу-шығару процедуралары.
Паскаль тілінде деректер мәндерін жадыға енгізуге, есептелген нәтижені экранға
Read оқу операторы сандық, символдық, жолдық, т.б. деректерді енгізуді
READ(a1,a2,..,an),
READLN(a1, a2, ..., an)-оқу; {LN – жаңа
Мұндағы: a1,a2,..,an айнымалылар тізімі. READ операторы кез келген сандармен,
WRІTE жазу операторы сандық, символдық, жолдық, т.б. деректерді шығаруды
WRІTE(,)
WRІTELN(,)
экранға шығару, яғни тізімде тұрған айнымалылардың мәндерін, апострофқа алынған
2.4. Паскаль тілінің басқару оператор.Таңдау оператор.Қайталау операторы.
Паскаль тілінің басқару операторларына шартсыз және шартты көшу операторлары,цикл
Құрылымдық операторлар. Құрылымдық операторлар басқа операторларды белгілі бір ереже
Құрама оператор.Құрама оператор бір-бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше
Begin
1-оператор;
2-оператор;
……..
n-1-оператор;
n-оператор;
end.
Мұндағы операторды шектеп тұрған Begin (басы) түйінді сөздері операторлық
Шартты операторлар.Тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар
Толық түрі
IF THEN 2
End.
FOR операторы.Егер алгоритмде қайталану саны алдын ала белгілі
For:= n1 TO N2 DO

For:= n2 DOWNTO n1 DO
;
Мұндағы For(үшін), TO(дейін), DO(орындау)-қызметші сөздер; -циклді басқару айнымалысы,
Ребустарды шеш. Паскаль тілінде программа дайындау жолдары. Берілген ребес
1-ребус
Жауабы: WHILE
2-ребус
Жауабы: REPEAT
3-ребус
Жауабы: ELSE
4-ребус
Жауабы: LABEL
5-ребус
Жауабы: READ
6-ребус
Жауабы: WRITE
7-ребус
Жауабы: GOTO
8-ребус
Жауабы: BEGIN
9-ребус
Жауабы: AND, FOR
2.Анаграмма
Belal─ Label
Rav ─ Var
Pyte ─ Type
Rade ─Read
Nocst ─ Const
Den ─ End
Giben ─ Begin
Тапсырма
─ Паскаль тілінің тұрақтыларды сипаттау операторы;
─ Енгізу операторы;
─ Айнымалыларды сипаттау операторы;
─ Белгілерді сипаттау операторы;
─ Мәліметтер типтерін анықтау оператор;
─ Программа денесі қандай қызметші сөзімен аяқталады
─ Программа денесі қандай қызметші сөзімен басталады
3.Чайнворд
WRITE_ END_ DO_OR_READ_DIV_VAR_REAL_ LOW_WINDOW
1.Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторын көрсет.
2.Программаның соңы қандай қызметші сөзбен аяқталады?
3.Орындау қай сөзден аударылған?
4.Паскаль тілінде логикалық қосу операторы?
5. Паскаль тіліндегі енгізу операторын көрсет
6.Бүтін санды бүтін санға бөлгендегі бөліндінің бүтін бөлігін табу.
7.Айнымалыларды сипаттау операторын көрсет
8. Нақты типтің бір түрі
9.Шаманың минимум мәнін беретін.
10.Программалар жөндеу терезелерін басқаратын
Сөзжұмбақ
Сұрақтар
1.:= қандай белгі?
2.Else қызметші сөз не үшін қолданылады.
3.Label сипаттау қызметі
4.Программаның құрылымын ішкі блогын не деп атайды.
5.Var қызметші сөзі не үшін қолданылады.
6. Программаның құрылымын блокқа кірмейтін
7.Const қызметші сөз не үшін қолданылады
8.Алгоритмді жүзеге асыру барысында орындалатын іс-әрекеттерді анықтайтын
9.Procedure сипаттау қызметі
10.If шартты операторы қалай атады.
СКАНВОРДТАН өздеріңе таныс операторлардың аттарын табыңдар және сипаттама бер.
R E A D W R I
O R B M O D T
E L E R V I E
T A G E A E C
I E I G N N H
R R N E D D A
W I N T V A R
Жауап: Бұл жерде 12 оператор жасырылған (BEGIN, END, READ,
2.5. Символдардан және сөз тіркестерінен тұратын шамалар. Символдық мәліметтермен
Символдық шамалар дегеніміз сөз тіркестері түрінде берілген мәтін элементтері.
Бұл программмада да сандық ақпаратты енгізу және шығару сияқты
Символдық мәліметтерді енгізу. Символдық мәліметтерді пернетақтадан енгізу Read (Readln)
1.Бос орын таңбасы ─ ‘_’ Паскаль тілінде символ орнына
2.Бір айнымалыға бір ғана символ меншіктеледі.
3.Символдық айнымалыларды енгізудің тағы бір ерекшелігі ─ ENTER() пернесі
4.Символдық айнымалыларды енгізу кезінде Shift, Ctrl, CapsLock, Alt пернелерін
5.Символдық және сандық мәндерді енгізгенде көбінесе EOLN( end of
Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу.Паскаль тілінде символдық тізбегінен тұратын
Var : string[жолдың ең үлкен ұзындығы ];
Тіркестік өрнектер.Тіркестік өрнек деп амал белгілері, тіркестік тұрақтылар, айнымалылар
Алгоритмдік тілдері тіркестік өрнектерді литерлік өрнектер деп те атайды.Литерлік
Біріктіру немесе конкатенация амалы, ол қарапайым «+» белгісімен белгіленеді.
Салыстыру амалдары олар:=, , , = белгілерімен
Мәтін ұзындығын анықтау операциясы. Бұл операция алгоритмдік тілде ұзын(
Сөз тіркестерін өңдеу арналған стандартты функциялар мен процедуралар Паскаль
CHR (I) ─ I санына сәйкес береді.
ORD─ S символының бүтін сан түріндегі кодын береді.
COPY (ST, POZ, N): String ; ST
CONCAN (S1, S2,…, SN ):String; Мәтіндерді ретімен біріктіреді.
UPCASE(C:CHAR ):CHAR;латын альфавитінің кіші әріптерін бас әріптерге ауыстырады.
DELETE(Var S: String; N, M:INTEGER); S ─мәтінінің, N─ таңбасынан
INSERT(S1, S2, Poz ); S сөз тіркесі символдарының Poz
Ребустарды шеш.Символдардан және сөз тіркестерін тұратын шамалар.
1-ребус
Жауабы:CHAR
2-ребус
Жауабы: String
3-ребус
Жауабы: LENGTH
4-ребус
Жауабы: DELETE
2.Анаграмма.
Cantoc─ Concat
Pocy ─ Copy
Sertin ─ Insert
Telede ─ Delete
Rahc ─ Char
Rod ─ Ord
3.Чайнворд
CHAR_READ_DO_ORD_DIV_VAR_REAL_LONGINT_TYPE_END_DELETE
Бір таңбаны ғана қабылдай алатын тип.
Мәліметтерді енгізу операторын көрсет
Орындау деген мағынаны беретін түйінді сөз ата.
S символының бүтін сан түріндегі кодын беретін функциясын ата?
Паскаль тілінде бүтін бөлігін табу
Паскаль тіліндегі айнымалыларды сипаттау операторын көрсет.
Нақты типті көрсет
Қарапайым бүтін типтер көрсет.
Мәліметтер типтерін анықтау.
Программаның соңыкөрсететін оператор
Өшіру операторын көрсет.
4.Сөзжұмбақтар
1.Паскаль тілінде символдар тізбегінен тұратын
2.Selector қандай мағынаны білдіреді?
3.Программалау тілдерінің қарапайым операторларының бірі көрсет?
4.Const қызметші сөз не үшін қолданылады?
5.Белгілі бір шарттарды бірнеше рет қайталап атқаратын
6.Сан мәндерімен мәтін түріндегі сөз тіркестерін мән ретінде қабылдайтын.
7.Бір де бір символы жоқ мәтін болып саналатын
8.Стандартты типке жатпайтын
9. Label қызметші сөз не үшін қолданылады.
10.True (ақиқат) және False(жалған) мән қабылдайтын.
5.СКАНВОРДТАН өздеріңе таныс операторлардың аттарын табыңдар және сипаттама бер.
C H A R D E
O Y U A E L
N P P T P E
C O C E E T
A S A S R E
T T R I N G
Жауаптары: Concat ,Char, Delete , String, Repeat, Upcase, Copy
2.6.Мәліметтердің айнымалы және күрделі типтері.Айнымалы типтер.Мәліметтердің шектеулі типтері.Жиымдар.Бірөлшемді жиым
Мәліметердің айнымалы типтері стандартты типтерден өзгеше болып келеді. Мәліметтердің
Қабылдай алатын мәндерінің реттелген тізімі арқылы берілген тип сналатын
TYPE< тип атауы>=( );
VAR :;
Мәліметтерді ұйымдастыру тәсілдерінің кең тараған түрі ─ кестелік тәсіл.Бір
Жиым дегеніміз ─ бір атауы белгіленіп біріктірілген біртекті элементтер
Аты:Array[индекс өлшемі ] of real;
TYPE Аты:Array[индекс өлшемі ] of integer;
Мысал:20 нақты сан берілген. Осы сандардың арифметикалық ортасын табу
Program san;
Var A: array[1..20] of real;
I : integer; S : real;
Begin
For I : =1 to 20 do
Read (A[i]);
S: =0;
For I : =1 to 20 do
S:=S+A[i];
S:=s/20;
Write(s);
End.
Бір өлшемді массивтің сипатталуы:
TYPE аты:=array[1..n ] of < элемент типі> ;
Мысалы:
A:=array[1..10] og real;
2.7.Мәліметтердің айнымалы және күрделі типтері. Көпөлшемді жиымдар.Екіөлшемді жиым элементтерімен
Паскальда жиым өлшеміне шек қойылмаған, іс жүзінде бір және
Информатикада жиі қолданылатын екіөлшемді жиымдар матрица деп те аталады.
Мысалы: 10 7 15
2 10 25
2 жол, 3 бағаннан тұратын екіөлшемді жиым, A[2,3] деп
Бұл мысалдағы екіөлшемді жиымның программада жазылуы:
A: array [1..2, 1..3] of integer;
Екі өлшемді жиымның сипатталуы:
TYPE:= array[1..n, 1..m] of ;
Мысалы:
A:=array[1..4,1..3] of real;
Тапсырма.
№1 Екіөлшемді А(3,3) жиым элементтерін енгізу және программасын құру
Program esep mas;
Uses crt;
Var I, j: integer ;
A: array [1..3, 1..3] of integer;
Begin clrscr;
For I:=1 to 3 do
For j:=1 to 3 do
Begin
Writeln (‘engiz a[‘,I,’,’, j,’]’);
Readln(a[I, j]);
End;
For I:=1 to 3 do
Begin
For j:=1 to 3 do
Write(a[I,j]:3);
Writeln ; end;
Readln ; end
№2 Екі өлшемді жиым элементтерінің қосындысын және көбейтіндісін табу.
Program esep1;
Uses crt;
Var I, j, s,k : integer ;
A: array [1..3, 1..3] of integer;
Begin clrscr;
For I:=1 to 3 do
For j:=1 to 3 do
Begin
Writeln (‘engiz a[‘,I,’,’, j,’]’);
Readln(a[I, j]);
End;
For I:=1 to 3 do
Begin
For j:=1 to 3 do
Write(a[I,j]:3);
Writeln ; end;
K:=1; s:=0;
For I:=1 to 3 do
For j:=1 to 3 do
S:=s+a[I,j];
For I:=1 to 3 do
For j:=1 to 3 do
k:=k*a[I, j];
write(‘s=’,s);write(‘k=’,k);
readln; end.
Ребустарды шеш. Мәліметтердің айнымалы және күрделі типтері
1-ребус
Жауабы: Қайталау
2-ребус
Жауабы: Жиым
3-ребус
Жауабы:Символ
4-ребус
Жауабы:Айнымалы
2.Анаграмма
Қылара ─ аралық
Волмис ─ символ
Қызықтыс ─ сызықтық
Колига ─ логика
Мыжи ─ Жиым
Торвек ─ Вектор
Анағаб ─ Баған
3.Чайнворд
TYPE_EDIT_TOOLS_SELECTOR_RECORD_DOWNTO_ORD_DELETE
1.Мәліметтерді сипаттайтын оператор
2.Тексті редакциялау, текст бөліктерін көшіру,ауыстыру.
3.Ортаның құралдары.
4.Таңдау қандай сөзден аударылған
5.Паскаль тілінде жазбалар типін көрсет.
6.Кері қарай операторды көрсет
7.Х-тің символының реттік нөмерін (кодын) беретін
8.Жолдың бірнеше таңбасын өшіру үшін функциясын қолданамыз?
Сканвордтарды шеш.
C H A R O F C
A A R T R E O
S R E A L A N
E R A E G E C
R A D P O T A
E Y R E T I T
C O R D O R W
1.Қарапайым символдық типті атаңдар?
2.Таңдау оператор көрсет.
3.Шартты соңынан тексеретін операторын көрсет
4.Арифметикалық цикл операторын көрсет.
5.Экранға енгізу операторын көрсет.
6.Паскаль тілінде нәтижені шығару үшін пайдаланылатын операторын көрсет.
7.Жолдарды реті бойынша жалғастыратын
8.Шартсыз көшу операторын көрсет.
9.Нақты типтер операторын бірін көрсет.
10Массив сипаттау операторын көрсет.
2.7.Гарфикалық программалау тілін жалпы мағлұмат беру.
Дисплей экраны нүктелі жиыны болып табылатын төртбұрыты аймақ болып
Графикалық программалау процесі тиімділігін арттыру мақсатында Borland International
Экранға мәлімет шығаруды аппараттық жағынан сүйемелдеу екі модуль-бейнеадаптер және
Экран бетіндегі қатарға саны бір қатарға нүктелердің саны пайдаланылатын
IBM PC тәрізді компьютерлерде адаптерлердің бірнеше стандарты пайдаланылады,
Қажетті драйверлерді қолдану арқылы кез келген адаптерді графикалық режимде
Program;
Uses grt;
CRT модулін пайдалана отырып, экранға шығарылатын символдардың түсін, мөлшерін,
Мәтіндік режимді орнату үшін Text Mode(Mode:word); процедурасы пайдаланылады.
Мәтіндік режимде символдар 16 түстің біріне(0-15), экран реңі(фон) 8
Экранға шығарылатын символдың түсін TextColor(Color:Byte); ал экранның түсін өзгеру
Графикалық экранның мүмкіндігі дегеніміз ─бұл экранға шығарылатын бейненің дәлдігі.
Палитра(бояулар) дегеніміз ─ бұл графикалық режимге арналған түстер жиынтығы.Режимге
Кестеде келтірілген түстердің ағылшынша атауларының номерлері CRAPH модулі үшін
Экранды тазалайтын процедуралар:
ClrScr─экранды немесе терезені тазалап,курсорды экранның сол жақ жоғары бұрышына
ClrEol ─курсордан жол соңына дейінгі символдарды өшіреді;
DelLine─курсор орналасқан жолдағы символдар түгел өшіреледі де, төмендегі жолдар
InsLine─ курсор орналасқан позицияға жаңа жол енгізіледі де, төменгі
GotoXY(x, y:byte); ─ курсор координаталары X,Y болып келетін экран
Window(x1, y1, x2, y2: byte); ─экранда терезе құру процедурасы
Графикаға байланысты ребустарды шешіңдер.
1-ребус.
Жауабы:GRAPH
2-Ребус
Жауабы:Color
3-ребус
Жауабы: Black
4- ребус
Жауабы: FloodFill
5- ребус
Жауабы:LineTo
2.Анаграмма
1.Pixgetel –GetPixel
2.Relilen – LineRel
3.Ghrap – Graph
4.LineSytleset –SetlineStyle
5.Sinelin –Insline
6.Tangleres –Recnangle
7.Rab –Bar
8.Filltysleset –SetFillStyle
9.Linetysleset –SetlineStyle
10.Fillfolod –FloodFile
3.Чайнворд
1. Graph─Hatch Fill ─Line ─Elipse─EGA─Arc─Color─Rectangle─
EmptyFille─Linetto─Outtext─TextColor.
Экранға қарапайым бейнелерді, әртүрлі мөлшердегі қаріптерді шығару мүмкіндігі бар
Тік және көлденең штрих сызықтармен түсін толықтыратын процедура
Түзү сызық салу процедурасы.
Элипс доғасын сызу процедурасы.
Адаптерлер үшін рең түсін беруге болатын процедураны ата
Доға сызу процедурасы қалай жазылады?
Төртбұрыш сызу процедурасы калай сипатталады?
Экран түсімен толықтыратын процедура
Кусор тұрған орыннан бастап координаталары болатын нүктеге дейін түзу
Экранға мәтін шығаруға болатын операция калай жазылады?
2.DraiverVar─RestoreMode─End─Deline─EGA─ATT─TextBackround─
DriveVar─Red─DrawPoly
Адаптерінің типі
Графикалық режимді алдындағы режимге келтіретін процедура
Программаны аяқтау үшін қандай оператор қажет?
Кусор орналасқан символдары тазалайтын процедураны ата?
Адаптерлер үшін рең түсін беруге болатын процедураны ата
Дисплей адаптерінің түрлі түсті адаптерінің сипаттамасы қалай жазылады?
Экран түсін өзгерту үшін пайдаланатын оператор
Бүтін типті екі айнымалы драйвердің жұмыс істеу режимін анықтайтын
4.Сөзжұмбақтар шеш.
Сұрақтары.
1.Процедура тақырыбында параметрді сипаттайтын объект?
2.Дербес компьютердің құрылғаларын басқаратын арнайы программа
3. Экранды басқару блогы?
4.Бейне адаптердің бір түрі?
5.Графиканың режимге арналған түстер жиынтығын қалай аталады?
6.Экранды басқаратын ең кіші элемент
7.1982 Н.Herkules фирмасы қандай құрал шығарды.
Сканвордтарды шеш.
S E T L I N E
E N G F D B S
C A L I O L T
T T E L O A Y
O C B L L C L
R E A R F K E
C I R C L E C
1.Эллипстің боялған секторын сызу процедурасы
2.Сызық қалыңдығы мен стилін орнату функциясы
3.Центр және радиус бойынша шеңбер сызу процедурасы
4.Тіктөртбұрыш сызу процедурасы
5.Ағымдағы түспен іші боялған тіктөртбұрыш сызу процедурасы
6.Тұйық фигураның ішін бояйтын процедурасы
7.Түстің түрлерінің бірі
G R A P H L E
E L D O L E X
T I N W L D I
P N I A I E P
I E W R N S T
X T O C E P U
E L E L L I P
1.Модулінде шығаратын кесінің түрін,стилін анықтайтын командаларды ата?
2 .Графикалық нүктесінің түсін анықтайтын функциясын ата?
3.Экранға нүктені координатасын,түсінмен шығаратын функциясын ата?
4.Ағымдағы курсор нүктеден координатаға дейін сызу процедурасын көрсет?
5.Ағымдағы түспен эллипс доғасын сызу?
6.Экранда терезе құру процедурасын ата?
7.Курсор орналасқан жолдағы символдар түгел өшіретінфункциясын көрсет?
8.Шеңбер доғасын сызу процедурасын көрсет?
‘
””
”
2,1
‘ ’’ ““
“ ” ‘ ’
ц
н
о
р
а
д
н
к
у
С
а
к
и
е
т
и
ф
и
к
т
а
г
о
Л
т
қ
а
т
ұ
Ө
р
н
е
я
и
Н
а
қ
ы
ы
‘ ” “
‘ ’’’ “‘ ”
“‘ ” “ ””
“‘
‘ ’’’ ‘ ’’’
“ ” “‘
““ ’’ “‘
”” “‘ ’ ‘
‘ ’
у
ж
і
а
ш
т
л
к
т
қ
е
п
г
і
г
е
б
к
і
т
н
р
й
а
е
ы
і
г
з
н
е
с
л
і
м
е
ә
ы
л
р
М
т
е
т
й
г
е
е
і
і
р
ұ
Н
р
е
а
ы
т
а
п
О
о
р
у
р
д
а
ц
о
р
П
е
г
Е
‘ ”’ “ ”
”” ‘ “‘
“‘ “ “ ”
“‘ ’ “ ‘ ””
Т
і
р
к
е
с
т
і
к
Л
о
и
г
л
қ
ы
а
е
л
Б
е
л
г
н
а
ы
р
С
а
а
н
л
е
р
Б
Д
о
и
р
е
т
к
Т
ұ
Ц
л
е
н
ш
а
т
М
қ
т
ы
е
у
ң
а
а
д
у
””’ ’
’
” ’ ””
‘ “‘
““ ’’ “‘ ’
“‘ ’ “‘ ’
“‘ ‘ ’
“ ”” ”
“
“‘
е
р
а
к
и
а
ф
р
г
ж
і
л
і
к
т
і
е
т
а
р
п
д
и
п
с
н
л
ь
е
е
б
у
т
р
л
б
е
й
п
а
о
д
а
н
е
б
е
й
п
т
е
р
д
а
й
в
е
р
е
р