Анализаторды техникалық құжатта көрсетілгендей қызыту


КІРІСПЕ................2
I. ӨЛШЕМ ҚҰРАЛДАРЫ..........................5
1.1 Өлшеу құралдары және түрлері..........5
1.2 Өлшем құралдарын реестрге енгізу тәртібі..........8
1.3 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүейсінің қазіргі жағдайы...9
II. «ҚАЗАҚСТАН МЕТРОЛОГИЯ ИНСТИТУТЫ» ҚазМетрИн....................15
2.1«Қазақстан метрология институты» ҚазМетрИн-дің құрылу тарихы........15
2.2 Құрылымы......................20
2.3 Негізгі нысаны мен мақсаты............................
III.ӨЛШЕМ ҚҰРАЛДАРЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕССТРГЕ ЕНГІЗУ...............
3.1 ӨҚ метрологиялық аттестациялау.........................
3.2 ӨҚ метрологиялық сынау және калибрлеу...........
3.3 Ылғалдылық анализаторын реестрге енгізу тәртібі...............
ҚОРЫТЫНДЫ......................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Өлшем құралдарын мемлекеттік реестрге енгізу, оларды
Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесін енгізер алдында ҚР
Стандартизаци, сертификация және метрологияның халықтық жүйесінің артта қалуы, ішкі
Өлшем құралдарды реестрге енгізу кезінде, оларды аттестатциялау, сынау
Бүгінгі таңда ДСҰ мүше елдерге қойылатын басты талап- өнім
Әрекет етуші өндірісте бұл- өлшеу құралдарын салыстырып тексеру немесе
Метрологиялық жөндеу қызметі, техниканы дамыту және жетілдіру, жаңа технологиялық
Қазіргі уақытта республиканың кәсіпорындары мен ұйымдары осы техникалық құралдардың
Стандартизация, сертификация және метрология бойынша жаңа концепцияның қабылдануы, Қазақстанның
Жетілдіру процессі шексіз. Мемлекетте TQM (Total Quality Management) мәселесі
Стандартизация, сертификация және метрология бойынша кейбір актуальды салалар, ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының эканомикалық рынокка өтуі, ішкі және сыртқы рыноктағы
Әртүрлі бағыт пен деңгей бойынша халықаралық келісім шартпен құпталған
Қазақстан Республикасының «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы», «Стандартизация туралы», «Өнім
әрекеттері үшін маңызды, осы ұйымдастыруға жаңалықтар еңгізу үшін қажетті
Шет елдерінің механикалық тәжрібиесін біздің отандық шарттарымызға ауыстырып алуға
Стандартизация және сертификация жұмыстарды жүргізудің негізі - өлшем дәлдігі
Қазақстан Республикасының «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» заң, құқықтық-эканомикалық
Курстық жұмыстың мақсаты метрология саласындағы заң шығарушы базаны талдап,
Алдымызға қайылған мақсатқа жету үшін келесі шарттарды жасау керек:
1. Қазастан Республикасындағы метрологияның даму тарихы мен метрологияның теориялық
2. Метрологияның ғылым мен өндірістегі рөлін білу
3. Қазақстандағы метрология саласының заң шығарушы базасына талдау жасау.
4. Метрология саласындағы заң шығарушы базасын жетілдіру үшін әртүрлі
I. ӨЛШЕМ ҚҰРАЛДАРЫ
1.1 Өлшеу құралдары және түрлері
Метрология – бұл қажетті дәлдікті алу амалдары мен бірлікті
Метрология үш бөлімнен тұрады: теориялық, заң шығарушы және қолданбалы
Теориялық метрология – метрология дамудың іргелі негізін, физикалық тұрақты
Заң шығарушы метрология – мемлекетте қолданылатын өлшеу лабараториялары, өлшеу
Қолданбалы метрология – әртүрлі саладағы теориялық және заң шығарушы
Практикалық жұмыста өлшемді қолданбайтын ешқандай облыс жоқ, егер де
Егер де біз өлшем туралы нақты және толық мәліметті
Метрологияны қамтамасыз етудегі үлкен мәнді, энергетикалық, материалдық және т.б.
Өнімді өндіру кезінде тек қана дайын өнімнің сапасын бағалау
Гигиенада ағзаға қоршаған ортаның (су, ауа және т.б.) әсері
Өлшем (физикалық шаманың өлшемі, ҚР СТ 2.1-2000) деп берілген
Өлшемдерді пайдаланғанда немесе жұмыс істегенде көбінесе басты назарды олардың
1.2 Өлшем құралдарын реестрге енгізу тәртібі
Типті бекіту мақсатында өлшем құралдарына сынақ жүргізуге өтінішті (бұдан
Типті бекіту мақсатында өтініш беруші өтінішпен қоса мынадай құжаттарды
сынақ бағдарламасының жобасы немесе өзгерту жобасы немесе типтік бағдарламаға
толық техникалық және метрологиялық сипаттамалары бар өндіруші-фирманың құжаттамалар жинағы;
салыстырып тексеру құралдары мен әдістемелерін регламенттейтін пайдалану құжаттамасындағы тарау
екі данада, 13х18 немесе 18х24 жалпы көріністегі суреттермен осы
типтің сипаттамасын ашық басылымда жариялау мүмкіндігі туралы өтініш берушінің
салыстырып тексеру құралдарымен Қазақстан Республикасында оларды пайдалану процессіндегі өлшем
ұсынылатын салыстырып тексеру аралық интервалдың негіздігін растайтын құжаттар.
Шет елдік өндірушінің құжаттар мемлекеттік немесе орыс тілдеріндегі аудармасымен
Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарына сынақтар жүргізу тәртібі
Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарына сынақ жүргізу үшін өтініш
типті бекіту туралы сертификат көшірмесі;
типті бекіту мақсатында өлшем құралдарын сынау актісінің көшірмесі және
Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдары үшін ГОСТ
Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынауды типті бекіту мақсатында
1.3 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүейсінің қазіргі жағдайы
Өлшем бірлігі – бұл берілген ықтималдықтың бекітілген шекарасында орналасқан
Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің басқа мақсаттары (1 Қосымша):
қызмет пен процесстердің, мемлекеттік және импорттық өнім сапасының қауіпсіздігі;
ғылыми жұмыстар мен іргелі зерттеулер кезіндегі өлшемдердің дұрыстығы
материалды және энергетикалық ресурстар есебінің дұрыстығы;
қоршаған ортаны қорғау, қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету, адамдардың еңбек
ӨБҚ – заттардың құрамы мен қасиеттері, табиғи құбылыстардың қасиеттері,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қамтамасыз ету жүйесі (ҚР МӨЖ) бұл
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі әрекеттер және мемлекеттік басқару
біріншіден, өлшеу адам әрекетімен жасалған жаппай өнім болып табылады,
екіншіден, өлшем адам әрекетінің ең негізгісі болып табылады, және
үшіншіден, халықаралық ынтымақтастықтың дамуы (сату, ғарышты танып білу жөнінде
Өлшеу мәліметтерінің дұрыстығы мен нақтылығын жоғарлату мәселесін метрология шешуі
«Өлшеудің мәліметі» ұғымы – техникалық құралдарды қолдануымен, тәжіребиелі жолмен
Өлшеу жолымен алынған мәлімет, халық шаруашылығының барлық дерлік басқару
Сондықтан қазіргі кезде МӨЖ-ні өлшем бірлігін қамтамасыз етудің субъект,
ҚР МӨЖ-сі өлшем бірлігін қамтамасыз ету негізінде субъект, нормалар,
ҚР МӨЖ объектілері мен құрлымы 2 Қосымшада көрсетілген. ҚР
ҚР МӨЖ-ң негізгі міндеттеріне мыналар жатады (3 Қосымша):
өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөнінде оптималды басқару принціптер мен
шама бірліктер эталонды базасын құру мен жетілдіру;
метрология саласындағы негізгі терминдер мен анықтамаларды бекіту;
өлшем бірлігін қамтамасыз етудің нормативтік базасын құру мен жетілдіру;
метрология саласындағы ережелер, талаптар мен нормалармен бірге, халықаралық, мемлекетаралық,
өлшеу саласындағы информациялық қамтамасыз етілу.
ҚР МӨЖ-ң негізгі ұстанымдары:
ҚР-ң териториясында қолдануға рұқсат етілген заңды шама бірліктеріндегі өлшеу
берілген ықтималдықпен орнатылған шекараларында орналасқан, қателігі бар өлшемді жүзеге
өлшеу құралдарының шама бірлік эталондарынан өлшем бірлік мөлшеріне берілуі;
заңды және нормативті құжаттарға сәйкес өлшем бірліктерін қамтамасыз ету
ҚР МӨЖ объектілері мыналар:
шама бірліктері;
шама бірлік эталондары;
өлшеу құралдары (ӨҚ);
өлшеу нәтижелері мен әдістерінің және өлшеу құралдарына талап қою;
өлшемді орындау әдістемесі (ӨОӘ);
нормативтік құжаттар (НҚ).
Келесі бөлімдерде МӨЖ-ң объектілерін анығырақ қарастырамыз. Бұнда өлшем бірлігін
Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген шама бірлікті анықтау үшін
Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік басқарылуы, Қазақстан
Қақастан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз етудің Мемстандарты:
ҚР-ң метрологиялық қызметінің жұмыс координациясын жүзеге асырады;
метрология саласындағы іргелі зерттеулер жүргізуді ұйымдастырады;
өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттарды бекіту мен
өлшеу құралдарын жөндеу, қолдану және жасау тәртібін анықтайды;
өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің реестірін жүргізеді;
метрология жөніндегі халықаралық және аймақтық ұжымдарда Қазақстан Республикасының өкілі
өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы кадрлерді дайындау мен қайта
Қазақстан Республикасы метрологиясының техникалық негізін мыналар құрайды:
Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметімен қолданылатын шама бірліктерінің мемлекеттік эталондар
өлшеу құралдары, соның ішінде мемлекет териториясында қолданылатын заттар мен
заттар мен материалдардың қасиеті мен физикалық константалар жөнінде стандартты
ҚР МӨЖ-ң нормативтік негізі мыналарды регламенттейді:
шама бірліктері;
мемлекеттін салыстырып тексеру сызбалары мен мемлекетін шама эталондары;
өлшеу құралдарын калибрлеу мен тексерудің әдістері мен құралдары;
өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамаларының нөмірленген номенклатурасы;
өлшеу дәлдігінің нормалары;
өлшеу дәлдігінің көрсеткіші мен өлшеу нәтижелерін көрсету формаларының әдістері;
өлшеуді орындау әдістемесі;
заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандартты үлгілеріне қойылатын
жобалау, құрлымдық және техналогиялық құжаттарды, нормативтік құжаттардың метрологиялық сараптауын,
метрология саласындағы терминдер мен анықтамалар.
ҚР МӨЖ номативтік құжаттары мыналарға бөлінеді:
номалар мен ережелерді және жалпы талаптарды орнататын, негізін қалаушысы;
өлшемнің қандай да бір түріне нормалар мен ережелерді және
ҚР МӨЖ-дегі өлшем бірлігін қамтамасыз ету үшін келесі жұмыстар
ҚР МӨЖ-ң нормативті құжаттарды жасау мен жетілдіру;
Қазақстан Республикасының шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарын жасау, қолдану,
шама бірліктері, мемлекеттік эталоннан өлшеу құралдарына шама бірліктерінің өлшемінің
Өлшеу құралдарының бірдейлігін қамтамасыз ету келесі жолдармен жүргізіледі:
бекітілген типке сәйкестігі мен типтің бекіту мақсатымен өлшеу құралдарын
өлшеу құралдарының метрологиялық аттестациялауы;
өлшеу құралдарын калибрлеу мен салыстырып тексеру;
өлшеуді орындау әдістемесінің метрологиялық аттестациясы:
өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша әрекеттерді лицензиялау;
мемлекеттік метралогиялық бақылау мен метрологиялық қадағалау;
МӨЖ-ң эксперт-аудиторларын дайындау мен атестациялау;
өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы мамандылығын жетілдіру;
ақпараттық қамтамасыздандыру;
Қазақстан Республикасымен жасалған халықаралық келісім шарт негізінде, шет елдерінде
метрология бойынша халықаралық және аймақтық ұжымдардың жұмыстарына қатысу.
II. «ҚАЗАҚСТАН МЕТРОЛОГИЯ ИНСТИТУТЫ» ҚазМетрИн
2.1«Қазақстан метрология институты» ҚазМетрИн-дің құрылу тарихы
Қазақстандағы өлшеу техникасы мен өлшемнің даму тарихы Ресейдегі метрологияның
Соғыс жылдарынан кейін халық шаруашылығы қалпына келіп, өлшеу құралдарының
Қазақстанда метрологияның қарқынды дамуы 60-шы жылдарда басталды. Осы жылдарда
Республикадағы өндірістермен шығарылатын және жасалынатын өлшеу құралдары мемлекеттік сынаудан
Республика үкімімен «Өлшем бірлігінін мемлекеттік жүйесін дамыту бағдарламасы» қабылданды,
Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда министрлігі Техникалық реттеу және
Ең басты мақсаттары азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін, және
«ҚазМетрИн» РМК қызметінің негізгі мәні мен мақсаты:
1) Қазақстан Республикасында жасалатын және импортталатын өлшем құралдарына белгіленген
2) техникалық (эталондық) базаны жетілдіру;
3) өлшем бірлігін қамтамасыз ету үшін метрология бойынша нормативтік
4) метрология саласында кадрларды дайындау және біліктілігін
5) өлшем бірлігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша жеке және
«ҚазМетрИн» РМК қойылған мақсатты іске асыру үшін мынадай қызмет
1) Қазақстан Республикасы шама
2) Қазақстан Республикасы эталондарынан
3) шама бірліктерінің эталондық
4) шама бірліктерінің жаңа
5) мемлекетаралық және халықаралық
6) өлшем құралдарын, заттар
7) уақыт пен жиіліктің,
8) техникалық реттеу және
9) нормативтік құжаттарға, техникалық
Қазастан метрология институты» ҚазМетрИн-дің құрылу тарихы 1992 жылы Қазақстан
Жоғарыда айтылған мақсаттарға жету үшін 1993 жылы 18 қаңтарда
Республика үкімімен «Өлшем бірлігінін мемлекеттік жүйесін дамыту бағдарламасы» қабылданды,
«Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Техникалық реттеу
2.2 Құрылымы
«ҚазМетрИн» РМК құрылымына Астана қаласындағы бас кәсіпорын және бес
Алматы қаласындағы Оңтүстік-Қазақстан филиалы;
Орал қаласындағы Батыс-Қазақстан филиалы;
Өскемен қаласындағы Шығыс-Қазақстан филиалы;
Ақтөбе қаласындағы Ақтөбе филиалы;
Қарағанды қаласындағы Қарағанды филиалы.
Қазақстан Республикасының эталон базасы өлшеудің әртүрлі саласында жұмыс істейтін
58 бірлік - мемлекеттік эталон,
22 бірлік - жұмыстық эталон,
21 бірлік – эталон жабдығы.
Бас кәсіпорын мен филиалдардың калибрлеу және салыстырып тексеру зертханалары
«ҚазИнМетр» РМК сынақ зертханасы да электрмагнитті үйлесімділікке (ЭМС) өнімдерді
1-сурет. Қазақстан аймақтарында РМК “ҚазМетрИн” филиалдарының орналасуы.
2.3 Негізгі қызметі мен мақсаты.
«ҚазМетрИн» РМК қызметінің нысаны мен мақсаты:
1) Қазақстан Республикасында жасалатын және импортталатын өлшеу құралдарының белгіленген
2) техникалық (эталондық) базаны жетілдіру;
3) халықаралық талаптармен өлшем бірлікті қамтамасыз ету үшін метрология
4) метрология саласында кадрлар дайындау және біліктілігін арттыру;
5) өлшем бірліктерді қамтамасыз ету мәселелері бойынша жеке және
Алға қойылған мақсаттарды іске асыру үшін Кәсіпорын қызметтің мынадай
1) ғылыми әзірлемені, Қазақстан Республикасының уақыт эталон бірлігін құруды,
2) салыстырып тексеру немесе калибрлеу арқылы Қазақстан Республикасы эталондарынан
3) эталондық шама бірлігі базасын құру мен жетілдірудің мемлекеттік
4) жаңа эталондық шама бірлігін, жоғары дәлдікті өлшеу құралдарын
5) мемлекетаралық және халықаралық деңгейде өткізілетін Қазақстан Республикасының шама
6) өлшеу құралдарын, заттар мен материалдардың құрамы мен қасиетінің
7) мемлекеттік уақыт пен жиілік, заттар мен материалдардың құрамы
8) техникалық реттеу және өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы
9) нормативтік құжаттарға, техникалық құжаттамаға, оның ішінде сынақ нәтижесін
10) өлшеу құралдарын сынау, өлшеу құралдарын метрологиялық аттестаттау, өлшеулерді
11) өлшеу, аналитикалық және сынақ зертханаларын аттестаттауға, аккредиттеуге қатысады;
12) ұйымдарға, мекемелерге, кәсіпорындарға және басқа шаруашылық етуші субъектілерге
13) белгіленген тәртіппен шетелдік халықаралық (өңірлік) ұйымдардың жұмысына қатысады,
14) салыстырып тексеру таңбаларын жасау бойынша жұмыстарды ұйымдастырады және
15) өлшеу құралдарын салыстырып тексерушілерді аттестаттау бойынша жұмыстар, метрология
16) оның ішінде метрология саласында халықаралық отырыстар, семинарлар мен
17) заттар мен материалдардың сандық химиялық құрамын өлшеу мен
18) Қазақстан Республикасының мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің
19) өнім параметрлерін салыстырып тексеру, калибрлеу, өлшеу (сынау) кезінде
20) Метрология ғылыми-техникалық журналын басып шығаруды жүзеге асырады.
III.ӨЛШЕМ ҚҰРАЛДАРЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕССТРГЕ ЕНГІЗУ
3.1 ӨҚ метрологиялық аттестациялау
Метролгиялық аттестация ҚР СТ 2.30-2007 «Өлшем құралдарына метрологиялық аттестаттау
− автоматтандырылған бақылау, басқару
− республикада жеке данада
− осы шарт пен
− сериялап шығарылатын өлшем
Өлшем құралдарына метрологиялық аттестаттау жүргізу тәртібі
Өлшем құралдары метрологиялық аттестаттауға МҒМОға мынадай құжаттар жинағымен ұсынылады:
− өлшем
− өлшем құралдарын әзірлеуге техникалық тапсырма немесе оны
− пайдалану құжаттары
− өлшем құралдарын
− өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемесінің
− әзірлеушімен алдын-ала жүргізілген зерттеулердің (сынаулардың) хаттамасы,
Автоматты басқару және басқа да жүйелерге (кешендер) кіретін өлшеуіш
3.2 ӨҚ метрологиялық сынау және калибрлеу
Өлшеу құралдарын калибрлеу- мемлекеттік метрологиялық бақылау (ММБ) мен қадағалауға
Калибрлеу біздің елімізде бұрынырақта болған өлшкм құралдарын ведомстволық салыстырып
Калибрлеуді енгізуге бәсекелестіктің жоқтығы кері әсер етеді. Мұнда белгілі
• Кәсіпорын калибрлеу жұмыстарын өз бетінше ұйымдастырады және ешқандай
• Кәсіпорын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында оны аккредиттеуші
• Кәсіпорын калибрлеу жұмысын коммерциялық негізде орындау мақсатында КРЖ-де
• Өлшеу құралын салыстырып тексеру құқығына аккредиттелген кәсіпорын сонымен
• Метрологиялық институттар мен ММҚ органдары КРЖ-не бір мезгілде
• Кәсіпорынды ашық түрднгі шет ел калибрлну қызметіндегі калибрлеуші
Бүгінгі таңда Ресейде калибрлеу ісін ұйымдастырудың тиімді нұсқасы анықталған
- өз еркімен қатысу;
- мемлекеттік эталондардың өлшемдерін міндетті түрде өлшеу құралдарына
- КРЖ субъектілерінің кәсіпқойлығы және техникалық біліктілігі;
- өзін өзі ақтауы.
КРЖ кірудегі негізгі мақсат - өнім сапасының көрсеткішіне тұтынушылардың
• Мемлекеттік эталондар бірлігіне бағынатын эталондарды пайдалану арқылы өлшеу
• Мемлекеттік ғылыми-метрологиялық орталықтар (Ресейдің мемстандартының метрологиялық қызметі) және
• Ресейдің мемстандарты- КРЖ субъектілерінің қызметін реттеуші орталық органы;
• КРЖ қызметін ұйымдастырушылық, әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету
• КРЖ-нің кеңесші органы- КРЖ қызметінің техникалық саясатының сұрақтары
КРЖ Кеңесіне аккредиттеуші орган жетекшілері, аккредиттелген метрологиялық қызмет жетекшілері,
Өлшеу құралын калибрлеудің құқықтық негіздері РФ «өлшем бірлігін қамтамасыз
• аккредиттеуші органдарды тіркеу тәртібі, заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтерін
• акктедиттелген метрологиялық қызметтерді бақылау формалары, аккредиттеу аттестациясын жарамсыз
Ресейдегі калибрлеу қызметін қалыптастыру мен дамытудағы негізгі проблема- оның
Калибрлеуаралық интервал дегеніміз- белгілі бір уақыт аралығы, осы уақыт
• Бірінші түрі- берілген типтегі барлық өлшеу құралдарына
• Екінші түрі- ұйым мен кәсіпорындағы өлшеу
• Үшінші түрі- Жауапты өлшеу операцияларын (атом электростанциясының,
Жеке интервалдар сондай-ақ екінші ретті және разрядты эталондар үшін
Салыстырып тексеру (калибрлеу) әдістері және салыстырып тексеру схемалары
Өлшеу құралдарын салыстырып тексерудің (калибрлеудің) төрт әдісі пайдаланылады:
• эталонмен тікелей салыстыру;
• компаратор көмегімен салыстыру;
• шаманы тура өлшеу;
• шаманы жанама өлшеу.
Салыстырып тексерілетін өлшеу құралын сәйкес санаттағы эталонмен тікелей салыстыру
Екінші әдіс үшін салыстырып тексерілетін және эталондық өлшеу құралы
Тура өлшеу әдісі өлшеудің белгілі бір шектерінде сыналатын құралды
Жанама өлшеу әдісі өлшенетін шаманың нақты мәнін тура
Өлшем бірлігі мөлшерлерінің зталоннан жұмысшы өлшем құралына дұрыс берілуін
Салыстырып тексеру схемаларын мемлекеттік және жергілікті деп бөледі. Мемлекеттік
Кейбір жағдайларда бір эталонмен бейнелеуге мүмкін емес болады, сондықтан
Мемлекеттік салыстырып тексеру схемалары РФ мемстандартымен бекітіледі, ал жергілікті-
Жалпы түрде мемлекеттік салыстырып тексеру схемасының мазұнын қарастырайық.
Эталондар мен жұмысшы өлшем құралдарының атын әдетте тіктөртбұрыштарда енгізеді
- аса жоғары дәлдіктегі
- өте жоғары дәлдіктегі
- жоғары дәлдіктегі
- орта дәлдіктегі
- төмен дәлдіктегі
Салыстырып тексеру (калибрлеу) схемасының әрбір сатысында
Идеалды түрде бұл ара-қатынас 1:10 болуы керек, бірақ
Нақты салыстырып тексеру схемаларын жасау кезінде
Тексеріске жатпайтын өлшеу құралдары қолданысқа шығарылатын кезде салыстырылып тексеріледі.
Ресейдегі салыстырып тексеру жүйесінің атқаратын негізгі қызметтері:
- салыстырып тексеру саласында компоненттілігін бағалау мақсатында заңды тұлғалардың
- өлшеу құралдарын салыстырып тексеру;
- салыстырып тексеру зертханаларының қызметін бақылау;
- Ресейдегі салыстырып тексеру жүйесінің қызметін ұйымдастырушылық, әдістемелік және
Өлшеу құралын салыстырып тексеру- метрологиялық органдары (сол органдарға
Салыстырып тексеру зертханасы келесі талаптарды қанағаттандырады:
- Өлшеу құралдарын салыстырып тексеруде өз бетімен шешім
- Жүктелген міндетті атқару қамтамасыз ететін метрологиялық қызметі болуы
- Салыстырып тексеру жағдайына сәйкес келетін бөлмелердің болуы керек;
- Өлшеу құралдарын салыстырып тексеруге қажетті техникалық базалардың болуы
- Салыстырып тексеру жұмыстары сапасының құжатталған жүйесі болуы керек.
Метрология және сертификаттау бойынша ұйымдар өкілетті органдарға берілген құжаттардың
- Аккредиттеу аттестаты рәсімделеді;
- Аккредиттеу саласы бекітіледі;
- Салыстырып тексеру зептханасы Реестрінде заңды тұлғаларды тіркеу жүзеге
Салыстырып тексеру зертханасында өлшеу құралдары салыстырып тексеру мемлекеттік эталондық
- Салыстырып тексеру жұмысын жасаған метралогиялық қызмет немесе заңды
- Салыстырып тексеру белгісін қолданатын салыстырып тексеру туралы
Салыстырып тексеру белгісін әзірлеуді заңды тұлғалардың өздері жүзеге асырады.
Метрологиялық жұмыста әріптестер арасындағы түсінісушілікті орнаиу мақсатында, жұмыстың мәнін
Сынау және калибрлеу әдістерінің жарамдылығын бағалау
Зертхана өз жұмысында қызмет аясына сәйкес әдістер мен процедураларды
Зертхана барлық жабдықтарды пайдалану және басқару, сыналатын және
Зертхана жұмысына қатысты барлық нұсқаулықтар, стандарттар, басшылықтар және сілтеме
Сынақтарды және калибрлеулерді қалай өткізу туралы қысқаша және жеткілікті
Зертхана кленттерінің мұқтажын өтейтін немесе сынау мен калибрлеуге жарамды
Егер клиент пайдаланатын әдісті көрсетпесе, зертхана халықаралық, аймақтық немесе
Егер клиент ұсынған әдіс жарамсыз немесе ескірген деп
Зертханада өлшеу құралдарына тексеру жүргізу үшін белгіленген бағдарлама
Калибрлеуші зертханада халықаралық бірлік жүйесіне дейін зертханада жүргізілген өлшемдер
• Осы стандарт талаптарына сәйкес калибрлеу зертханалары білікті деп
• ӨЖ жүйесінің бірліктерін қадағалауға тиісті алғашқы эталон арқылы
• Іргелі физикалық константалар негізінде меншікті
• «Белгіленген метрологиялық талаптар» термині- калибрлеу туралы сертификатынан өлшемдердің
• Егер «халықаралық эталон» немесе «ұлттық эталон» терминдері қадағаланумен
Зертханада бар бастапқы эталондар, егер олардың сипаттамасы күші жоқ
Аралық тексерулер стандарттық үлгілер, мүмкіндігінше, эталондармен немесе мемлекеттік стандарттық
4-сурет. Ылғалдылық анализаторы
3.3 Ылғалдылық анализаторын реестрге енгізу тәртібі
Ылғалдылық анализаторын реестрдегі типіне бекіту тәртібі.
Ресми басылым
Метрология және техникалық реттеу комитеті
Қазақстан Республикасының сауда және индустрия министрлігі
(Мемстандарт)
Астана
Алғысөз
ӨҢДЕЛГЕН және ЕНГІЗІЛГЕН республикалық мемлекеттік кәсіпорынмен «Қазақстан метрологиялық институты»
БЕКІТІЛГЕН ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫСҚА ЕНГІЗІЛГЕН Метрология және техникалық реттеу комитеті
БІРІНШІ ТЕКСЕРУ УАҚЫТЫ
МЕРЗІМДІЛІК ТЕКСЕРІС
СТАНДАРТ ҮЙЛЕСТІРІЛГЕН
Мазмұны
1 Қолдану бағыты
2 Нормативті ссылкілер
3 Терминдермен анықтамалар
4 Жалпы бөлім
5 Техникалық документке анықтама
6 Өлшем құрал үлгісіне тәжірбиелік сынау жасау
7 Тәжірбие жасау шарттары мен тәсілдері
8 Сынау нәтижелерін рәсімдеу
Қосымша А (міндетті). Ылғалдылық анализаторларының типке бекіту
программасының титулды парағының формасына қосымша
Қосымша Б (міндетті). Фишер әдісі бойынша титрлеу
Ылғалдылық анализаторы
Бекітілген типке сәйкестікке жүргізілетін сынақтар тәртібі
1 Қолдану бағыты
Белгіленген стандарт тек ылғалдылық аналиторларына ғана бекітіледі және әзірлеуші
Белгіленген стандарт ылғалдылық анализаторлары үшін бекітілген типке сәйкестікке сынау
Ылғалдылық анализаторы заттардың жағдайы және олардың ылғалдылығын анықтау үшін,
Влагометрия – заттардың қатты және сұйық кезіндегі ылғалдылығына сипаттама
Гигрометрия – заттардың газ тәріздес жағдайында олардың ылғалдылығына сипаттама
Бекітілген стандарт өлшем бірлікті қамтамасыз ету сферасында жұмыс атқаратын,
2 Нормативті ссылкілер
Бекітілген стандартта келесі нормативті документтер ссылкілері қолданылған:
ҚР СТ 1.14-2004 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жүйесі. Кәсіпорын
ҚР СТ 2.1-2000 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өлшем бірлікті қамтамасыз
ҚР СТ 2.6-2003 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өлшем бірлікті қамтамасыз
ҚР СТ 2.21-2007 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өлшем бірлікті қамтамасыз
ҚР СТ 2.28-2005 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өлшем бірлікті қамтамасыз
3 Терминдермен анықтамалар
Бекітілген стандарта ҚР СТ 2.1 және [1] сәйкес анықтамалар
4 Жалпы бөлім
4.1 Ылғалдылық анализаторларын типке бекітуді растау және анализатор үлгілерінің
4.2 Сынау жүргізілу үшін бір партаия ішінен кеміне
Анализаторлар үлгісін алу және таңдау амалдары мен тәсілдері ҚР
Метрология және техникалық реттеу комитетімен Қазақстан Республикасының сауда және
4.3 Егерде сынауға жіберілген анализаторларды шығарушы фирмалар
4.4 Қажет болса беріген типке енгізу программасына қосымша жасап
Типке бекіту бағдарламасына қосымша келесідей бола алады:
сараптама операцияларының техникалық құжаттар тізімі және типке енгізу бағдарламасынан
сараптама қосымша операцияларының техникалық құжаттар тізімі және типке енгізу
типке енгізу бағдарламасында көрсетілмеген экспериментальді сынаулардың амал-тәсілдері.
Типке енгізу бағдарламасына арналған сынаулар ҚР СТ 2.6 сәйкес
4.5 Егер бекітілген стандарт тексеру тәсілі болмаса, онда тексерудің
4.6 Бекітілген бағдарлама бойынша анализатор сәйкестікті растау және типке
4.7 Сынау тәртібі және оны оны өткізу ҚР СТ2.21
5 Техникалық документке анықтама
Техникалық документке анықтама 1-ші кесте көрсетілгендей көлемде жүргізіледі.
1-ші кесте
Техникалық құжатнама анытамасына қойылатын талаптар мазмұны Сараптаманың әдiстемесi бойыша
техникалық құжаттама
1
1 Сынауға жіберілген техникалық құжатнаманың кешенділігін тексеру Сынауға жіберілген
2 Құжаттарды сәйкестікке тексеру Өндірушінің бүкіл құжаттары мемлекеттік
3 ҚР НҚ бойынша өндірушінің техникалық құжаттамасына сәйкестікті растауда
егер техникалық тапсырыс талатарына техникалық шарт қойылса, онда
4 Бекітілген республикалық стандарт бойынша, анализаторларды өндізуші-фирмалардың, анализаторға
1
5 Анализаторларды мемлекетке кіргізу, шығару және пайдалану кезіндегі, осы
6 Тексеру аралық интервалдың негізін тексеру. ҚР СТ
7 Құралдардың қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін тексеру. ГОСТ 12.2.007.0 бойынша
6 Тәжірбие жасау шарттары мен тәсілдері
Анализаторлар үлгілерін экспериментальды сынау кезіндегі, өлшем бірлік эталондарының, қолданылған
2-ші кесте
Эксперименталды сынаулардың атаулары Эксперименттік сынау жасаудың амал-тәсілдері Өлшем бірлік
1
1 Техникалық құжат талаптарына сәйкестікті тексеру: сыртқы көрінісін, габаритті
7.3 Орнықты өлшейтін таразы НВП 10 кг, қателік
Өлшейтін металл сызықшасы 0-ден 1 м аралық диапазонымен;
Өлшейтін металл рулеткасы 0-ден 5 м аралық өлшейтін диапазонымен
2 Анализаторды электр оқшаулығына және оқшаулыққа қарсы тұрақтылығын
УПУ-1М құрылғысы шығу кернеулігі 10кВ дейін, салыстырмалы өлшем қателігі
Механикалық секундомер СОПпр-2б-2-010 шкала колемі 60с, 60 мин, дәлдік
2-ші кесте жалғасы
1
3 Анализатор жұмсайтын қуат күштерін анықтау
4 Опробование
5 Метрологиялық сипаттатамаларын анықтау
1-ші және 3-ші разрядты гигрометрлер, диапазоны 5%-тен 100% минус
Ылғалды газ генереторлары диапазоны от 5 % до 100
1-ші және 2-ші рарядты Воздушно-тепловой қондырғылар, ылғалдылық диапозаны 5%-тен
Диапазоны мемлекеттік стандарт үлгісінде көрсетілгендей, сынақтағы анализтордың диапазоны және
Анализаторлардың бақылау үлгілері Қазақстан Республикасының нормативтік құжатындағы және техникалық
2-ші разрядты гирлер ҚР СТ 2.28;
Зертханалық таразылар НВП 200г, арнайы дәлдік классы;
Фишер реактиві по [3];
ГОСТ 6995 метил спирті;
ГОСТ 6709 дистилденген су;
ГОСТ 857 Тұзды кислота;
6 Анализаторларды жоғарғы және төменгі температурда жұмыс істеуін тексеру
7 Анализаторларды ұшқақ напряженияға тұрақтылығын тексеру
Диапазоны 0-лен 250В болатын нарпяжение реттеуі
8 Анализторлардың тасымалданып бара жаткан кезіндегі, ылғыл ауа әсеріне
9 Анализаторлардың тасымалданып бара жатқан кезіндегі, жоғарғы және
2-ші кесте жалғасы
1
10 Анализаторлардың транспорттың тасымалдау кезіндегі шайқалысқа тұрақтылығын тексеру.
11 Анализаторлардың қоршаған ортаға тұрақтылығын тексеру.
Ескертпелер
1 Бекітілген стандарт бойынша дәл осы стандартпен сәйкес келетін
2 Қазақстан Республикасының аккредиттелген зертханаларында жеке сынақ түрлері нәтижелерін
7 Экспериментальді сынақтардың жүргізу әдіс тәсілдері
7.1 Экспериментальді сынақтар жүргізу талаптары
7.1.1 Тәжірбиелік үлгілердің сынақтан өткізу келесі талаттармен жүргізіледі:
қоршаған орта температурасы (20 ( 5) (С;
салыстыомылы ауа ылғалдылығы 30%- тен 80%;
атмосфералық қысым 84-тен 106 кПа (630 – 800 мм
механикалық әсерлер, сыртқы электерлік және магниттік өріс анализатор
7.1.2 Тәжірбие жасау алдында анализаторларды бөлме ішінде 3 сағат
Нақты типке бекіту жұмысын жүргізу ҚР НҚ техникалық құжатына
7.2 Тәжірбиелік сынақтыр жүргізу кезідегі қауіпсіздік талаптары
Тәжiрибелiк зерттеулердi жүргiзуге влагометрия және гигрометрия облысында жұмыс iстеген
Барлық қолданылатын эталондарға және көмекші құрал-сайманға, күйге келтiру үшiн
Тәжірбиелік зерттеулер жүргізу кезінде ГОСТ 12.1.004, ГОСТ 12.1.007
7.3 Техникалық құжаттама талаптарына сәйкес сыртқы көрінісін таңбалау, көзбен
Анализаторлардың сырқы түрлерін көрген кезде келесі талаптар тіркелуі керек:
көрінетін ақаулармен бүлінулер болмау керек;
өндіруші кәсіпорынның тауарлық белгісі, типтік белгісі, өндіруші фирманың номерациялау
анализаторда: кернеу, жиілік және анализатор қуаты көрсетілуі деген белгілері
Анализаторлардың габариттік көлемі металл сызғышпен немесе өлшейтін рулеткамен өлшеніп,
Анализаторлардың нақты массасы статистикалық таразыларда өлшеніп, техникалық құжатта көрсетілген
7.4 Анализаторлардың электр оқшаулау беріктігіне және кернеуді өқшаулау беріктігіне
7.4.1 Анализаторларды электр оқшаулау беріктігіне тексеру кезінде, сынауға арналған
Сынауға арналған кернеуді 1500 в дейін баяу жоғарлатадыда 1
Егер ағымында 1 мин оқшаулағышты тесiп өту болмаса сынау
7.4.2 Шығысы бір бiрлескен кабель және анализатор тұрқысының арасындағы
Мегаомметрдің көрсеткішін кернеу жіберілгеннен кейін 1 мин аралығындағы нәтижені
Электрлік оқшаулау қарсылығы өндіру-фирманың техникалық құжатындығыдан кем болмауы керек.
7.5 Анализатордың қуат жұмсау көрсеткішін анықтау
Анализатордың қуат жұмсау көрсеткішін изотермиялық режимде, нақты кернеудің максималды
Сынау нәтижелері қанағатты деп есептелінеді егер, қуат тұтыну мөлшері,
7.6 Байқау
7.6.1 Анализаторларды байқау Нормативті Құжаттағы пайдалану нұсқаулары және өндіруші-фирманың
7.7 Метрологиялық сипаттамаларын анықтау
7.7.1 Негізгі қателіктерді келесі тәсілдермен анықтайды:
ылғалдықты өлшеу эталонын қолдану арқылы
мемлекеттік стандарт үлгілерін қолдану арқылы
НҚ талаптарға сәйкес және техникалық құжат бақылау үлгілерін қолдану
Негізгі қателікті кем дегенде үш нүктеде біркелкі таралған аралықта
7.7.2 Ылғалды өлшеу кезіндегі абсолютті негізгі қателікті анықтау
7.7.2.1 Өлшем бірлік эталонын қолдану кезінде (мысалы ылғалдылық генераторы):
Ылғалды өлшеу кезіндегі абсолютті негізгі қателікті анықтау үшін, ылғал
Генератордың берілген режимге қойылған кезде және анализатордың дислейінде көрсетілген
Ылғал өлшеу абсолютті негізгі қателікгін ((V) пайызда есептеп шығарады.
(V = Vизм – Vэ,
Vизм - тексерілген нүктедегі ылғал нәтижесі, %;
Vэ – тексерілген нүктедегі эталондық ылғал мағынасы, %;
7.7.2.2 Мемлекеттік стандарт үлгілерін қолданған кезде:
Анализаторда кемінде үш ылғал өлшеу жұмыс істейді (Vi)
Абсолютті негізгі қателікті ылғалды өлшеуде формула арқылы ((V) пайызда
(V ( Vj ( Vатт,
Vатт - ылғал құрамы бар аттестатцияланған нәтижесі, %;
Vj – ылғал құрамы бар үш өлшемдердің орталық
7.7.2.3 Абсолютті негізгі қателік мәні, техникалық құжатта көрсетілген мән
7.7.3 Сусыз ортада ылғал массасын өлшеуде анализатордың негізгі қателігін
7.7.3.1 Сусыз ортада ылғал массасын өлшеуде анализатордың негізгі қателігін
7.7.3.2 Ылғал массасын өлшеуде абсолютті негізгі қателік мәнін
Ылғал массалық бөлік абсолютті негізгі қателігін мына арқылы есептеп
(М = М2 – М1 ,
М1 - натрии құрамындағы есетеліп шығарылған масса
М2- анализатор көрсеткіші
М1 шамасы мына формула бойынша
М1 = m ( 0,156,
m – натрийден анализге алынған масса
0,156- натрий массалық ылғал бөлігінің коэфицентті
Ылғал массасы бөлігінде абсолютті негізгі қателігі, техникалық құжаттағыдан аспауы
7.7.3.3 Ылғалдағы масса бөлігіндегі салыстырмалы қателікті анықтау
Масса ылғалының үлесінің айналмалы негізгі қателігін мына формула
(5)
Масса ылғалының үлесінің негізгі айналмалы қателігі, техникалық құжаттамада көрсетілгеннен
7.7.3.4 Сусыз ортадада анализатордың айналмалы кездейсоқ қателігін анықтау.
1 ___________________
Srel = – ( (
Мср
Мср– анализатор көрсеткіші бойынша ылғалдың орташа массалық үлесі
Мi – анализатор көрсеткіші бойынша ығалдың массалық үлесі
Мср= ( Мi / n, n – өлшеу
Айналмалы кездейсоқ қателік, техникалық құжаттағы мәннің шегінде болуы керек.
7.7.4 Анализаторға дистилденген суды және кварцты құм мен су
7.7.4.1 Сынау жүгізер алдынды қажет материалдарды дайындап қою:
кварцты құмды диаметрі 1мм ситодан өткізу және сумен жуу.
7.7.4.2 Анализаторды техникалық құжатта көрсетілгендей қызыту.
7.7.4.3 Анализаторды техникалық құжатта көрсетілгендей, тәрелкені анализатордың таразылық құрылғысының
7.7.4.4 Жүк платформасында орланасқан таразы құрылғысына қойылған тәрелкіге (9,90
Өлшеуді екі жолы қайталау.
7.7.4.5 Жүк платформасында орланасқан таразы құрылғысына қойылған тәрелкіге
Өлшеуді екі жолы қайталау.
7.7.4.6 Жүк платформасында орланасқан таразы құрылғысына қойылған тәрелкіге (2,00
Өлшеуді екі жолы қайталау.
7.7.4.7 Ылғалды өлшеу абсолютті негізгі қателігін мына формула арқылы
,
Xin – ылғалдың массалық үлесінің өлшемі, %;
i – ылғалдың массалық үлесінің номері;
n- анализатордың ылғал диапазонының номері.
Xpin – ылғалдың массалық үлесінің мағынасын мына формула арқылы
,
Мвл in – анализатор таразысына қойылған су массасы г.
Мп in – анализатор таразысына қойылған құм массасы г.
7.7.4.8 Өлшейтін құрылғының абсолютті қателігін анықтау.
Құрылғыны өлшеу кезіндегі абсолютті қателігін табу анализатор өлшейтін құрылғыны
Тәрелкеге орналастырылған өлшейтiн құрылғыны қателiкке өлшейтiн құрылғы мен эталонды
7.8 Жұмыс кезіндегі анализаторлардың жоғарғы және төменгі температураға тексеру.
Сынау 7.7 көрсетілген бекітілген стандарт бойынша жүргізіледі, температурасы анализаторға
Анализаторлар сынаудан өтті деп саналады, егер қателік мәні техникалық
7.9 Анализаторлардың номиналды қуат көзінің орнықтылығына кернеу ауытқуын
Анализаторының электр қорегi кернеуiн айнымалы тогiн желiсiнен 220 рауалы
Анализатор сынаудан өтті деп есептелінед, егер қателік мәні техникалық
7.10 Анализторлардың тасымалданып бара жаткан кезіндегі, ылғыл ауа
Анализаторларды тасымалдауға арналған орамға салып, климаттық камераға жіберіледі, климаттық
Анализаторлар сынаудан өтті деп есептелінеді егер, тасымалданып бара жаткан
7.11 Анализаторлардың тасымалданып бара жатқан кезіндегі, жоғарғы және
Анализаторларды тасымалдауға арналған орамға салып, климаттық камераға жіберіледі,
Анализаторлар сынаудан өтті деп есептелінеді егер, тасымалданып бара жаткан
7.12 Анализаторлардың транспорттық тасымалдау кезіндегі шайқалысқа тұрақтылығын тексеру.
Анализаторларды транспорттық тасымалдау кезіндегі шайқалысқа тұрақтылығын тексеруді имитация стендте
Анализаторларды жылдамдығы (30 – 40) км/с, аралығы 150 км
Анализаторларды орамнан алып шығарып нормалды шартта 6 сағ ұстайды
Анализаторлар сынаудан өтті деп есептелінеді егер, транспорттық тасымалдау кезіндегі
7.13 Анализаторлардың қоршаған ортаға тұрақтылығын тексеру.
Анализаторлардың корпустарының қоршаған ортаға тұрақтылығын, ГОСТ 14254 қорғаныс дәрежесі
Қорғаныс дәрежесі қанағатты деп есептелінеді, егер ГОСТ 14254 және
8 Сынау нәтижелерін рәсімдеу
8.1 Сынау нәтижесі қанағатты болса, онда ҚР СТ 2.21
8.2 Тәжірбиелік сынақ нәтижелер протоколы мәтіндік және кестелік данада,
сынаулар жүргізілген күн
протокол номері
сыналған анализаторлар номерлері
тәжірбиелік сынаулар атаулары
тексерілген сипаттамалар атаулары
сипаттамалардың нақты мәндері
сипаттамалардың ықтималды мәндері
қажетті есептеулер
30