Сот билігінің тәуелсіздігі

Мазмұны
Кіріспе ..................................................................................................3
1 Билікті бөлісу теориясы және сот билігі ...........................................7
1.1 Сот билігі және оның билік тармағы ретіндегі мәні……......7
1.2 Құқықтық мемлекет құрудағы сот билігінің рөлі.................................26
1.3 Қазақстан Республикасының сот билігінің қалыптасуы ................34
2 Сот билігі және адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау..............42
2.1 Судьялар жұмысын ұйымдастыру және сот билігінің принциптері..42
2.2 Сот билігінің тәуелсіздігі ...........................................................45
2.3 Адам құқықтары мен еркіндіктерін жүзеге асыруға жасалатын сот
бақылауы.............................................................................................48
3 Сот әділдігінің тиімділігін арттыру және сот қорғауын күшейту
3.1 Сот әділдігіне атқарудың негізгі қағидаттары және оны жүзеге
3.2 Азаматтық және қылмыстық сот ісін жүргізу саласында сот
күшейту..............................................................................................70
3.3 Құқықтық сот жүйесіне реформалауды тереңдету........................81
Қорытынды..................................................................................93
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..........................................................96
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конституциясының 1-ші бабында республиканы
Республика стратегиясын 2030 жылға дейін белгіленген Қазақстан халқына арнаған
Біздің қоғамымыздың алдына қойылған басым мақсаттарға жету жолында сот
Сот билігінің теориялық негіздерін әзірлеу және оларды заңнама мен
Бірақ, қол жеткен табыстармен шектеліп, тоқмейілсуге болмайды, өйткені өз
Сондықтан да еркін, тиімді және қауіпсіз қоғам құрудың бағдарламасын
Сот билігінің проблемалары күні бүгінге дейін конститутциялық құқық ғылымындағы
Бірқатар зерттеулер Қазақстаннан, Рессейден, Құрама Штаттардан шыққан материалдар негізінде
Екінші жағынан, сот жүйесін ұйымдастыруға, соның ішінде кеңес кезеңіне
Сот жұмыстарын жақсарту мен заңнаманы жетілдіру жөніндегі тәжірибелік мәні
Осы дипломдық жұмаста сот әділдігінің теориялық негіздерін ұғыну ең
Сонымен такырыптың өзектілігі: құқықтық нигилизм әлі де орын алып
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, дипломдық жұмыс тақырыбының зерттеу
Зерттеу жұмысының мақсаты: дербес, тәуелсіз және беделді мемлекет билігі
Дипломдық зерттеудің мақсаттарын шешу үшін төмендегідей негізгі міндеттер қойылды:
Жұмыстың зерттеу объектісі болып конституциялық құқық ғылымындағы сот билігінің
Дипломдық жұмыстың пәні ретінде осы тақырыпқа қатысты отандық және
Зерттеу жұмысының теориялық негізі. Жұмыс негізіне алынған материалдар: Қазақстан
Зерттеу жұмысының методологиялық негізін ақиқат болмысын тану жолында қолданылатын
Зерттеудің практикалық құндылығы. Дипломдық жұмыс материалдары және тұжырымдары халықаралық
Жұмыс құрылымы: кіріспе,
1.1 Сот билігі және оның билік тармағы ретіндегі мәні
Билік бөлісу теориясы корольдік деспотизм мен дворяндық озбырлықты бағындырудың
«Биліктің (өкіметтің), мемлекет пен патшалықтың мәңгі символы Кесарь болып
Мемлекет билігінің түпкі мақсаты - адамдарды билеп-төстеу және оларды
Биліктің барлық көріністерінің жиынтығы, билікті қоғам мен адам өмірінің
Билікті бөлісу теориясының негізін салушы-озық ойшыл, қоғамның мемлекеттік-құқықтық құрылымының
Сот билігінің заң шығару және атқару билігінен бөлмейінше еркіндік
Ш. Монтескьеден айырмашылығы билік бөлісу теориясын Жан Жак Руссо
Билік бөлісу теориясы көптеген елдердің мемлекеттік-құқықтық тәжірибесінде кеңінен қолданылып,
«Қазақ елінің сот билігі» еңбегінде автор «қазақтың үш биі
Билік бөлісу теориясы 1787 жылғы АҚШ Конституциясында мейлінше толық
АҚШ-конституцияляқ құрылымы ерекше ел екені белгілі. Мәселен, Президенттің және
АҚШ ғалымдары өздерінің ғылыми еңбектерінде биліктің үш тармағын талдауды
Шетелдерде заң шығару, атқару және сот билігі органдарының арасында
Соңғы кездері батыс елдерінде сот билігіне байланысты елеулі проблема
Сот билігінің ұғымы, оның әлеуметтік міндеті мен қызметі де,
Алайда, сот билігі мен әділ сот егіз ұғымдар, бірақ
Революциядан бұрынғы ғалым С.В.Познышев: «сот билігі мемлекет билігінің бір
Кеңес өкіметінің орнауына және пролитариат диктатурасын жариялауға, кейіннен билік
Марксизм-ленинизм классиктері үшін мемлекеттің негізгі міндеті үстем таптың
Пролетариат диктатурасы мемлекетінің сот жүйесі Халық коммисарлар кеңесі 1917
ССР Одағының құрылуына және 1924 жылы жаңа Конституцияның қабылдануына
Билікті бөлісу теориясының жекеленген элементтері 1936 жылғы ССРО Конституциясынанегізделеді.
ССРО-ның 1936 жылғы Конституциясы мемлекеттік биліктің жоғары өкілдікті органдарының
Қоғамды демократияландыруға арналған белгілі бір ережелер 1977 жылғы ССРО
Совет Одағының ыдырауына және тоталитарлық жүйенің күйреуіне бауланысты халықта
Мәселен, сот билігі дегенде мемлекеттік биліктің өзіндік тәуелсіз тармағы
Мұнда сот билігінің дербестігі мен тәуелсіздігі атап көрсетіледі, биліктің
Іс жүргізу құқығы мен сот құрылысы саласының мамандары сот
Өзіміз көргеніміздей, осы көзқарас сот өкілеттіктерінің ерекше сипаты мен
Біздіңше, арнайы нысандарда жүзеге асырылатын ерекше билік өкілеттірінің сот
К.Ф. Гуценко мен М.А. Ковалевтің пікірлері бойынша, сот билігі
Біздіңше, аталған феномен түсінігі тым жеңілдетуге де болмайтын сияқты.
Сот билігі ұғымын анықатуыдң атығ бір әтсілін Ю.А. Дмитриев
Шын мәнінде, соттардың алдында тұрған мақсаттарды және олардың билік
Конституциялық құқық саласындағы көптеген мамандар сот билігіне ешқандай да
Ғ.С. Сапарғалиев осы мәселеде, ең алдымен, Конституцияның өзінің ережелеріне
М.В. Баглай мемлекеттік биліктің тәуелсіз буыны ретіндегі сот рөлін
Сот билігінің мәні мен мазмұнын анағұрлым толық және айқын
Көптеген зерттеушілер сот билігінің жалпы (ортақ) белгілеріне мыналарды жатқызады:
Бірқатар зерттеушілер осыларға сондай-ақ осы билікті жүзеге асыратын лауазымды
Біздіңше, судьялардың ерекше мәртебесі мен қызмет режимін оны мемлекет
Сот билігінің ерекшеліктері мен сипаттарының арасына кейбір авторлар биліктің
Ішкі өзін-өзі басқарудың болуы, біздіңше, сырттай айқындамадан (позиция) сот
Ю.А. Дмитриев пен Г.Г. Черемныхтың пікірлері бойынша, сот билігі
Сонымен, жоғарыда аталған белгілердің көпшілігі сот билігінің принциптері болып
Егемен Қазақстан Республикасының конституциялық құрылымының негізгі ретіндегі билікті бөлісу
1993 жылғы Конституцияның 101-бабы былай дейді: «Судьялар тәуелсіз және
1995 жылы конституцияны қабылдау сот реформасының қажеттілігіне байланысты болды.
Сонымен, тәуелсіз Қазақстанның 1993 жылғы бірінші Конституциясы өзінің реңкі
Сонымен, билікті бөлісу теориясы тек қазақстандық мемлекеттік-құқықтық ғылымда ғана
Келешекте, біздің елімізде демократия мен құқықтық мемлекеттің дамуына байланысты
Конституциялық қағидаттарға сәйкес мемлекеттерді бөлу Парламент, Үкімет және Жоғарғы
Авторлар 1993 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясында шешілмеген негізгі мәселелердің
Ресей Федерациясы Конститутциясын өзгерту (ауыстыру) қажеттілігін негіздей отырып, ресейлік
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конститутциясы бойынша атқару билігінің пайдасына
Президенттік республикада саяси дағдарыс болмаған жағдайда мемлекет басшысының Үкіметті
Биліктің жаңа құрылымында Конститутциялық Сот институты жоқ, оның орнын
Осы Конститутцияда нақты түрде құқықтық сана да бейнеленген. Революцияға
1995 жылғы Конституцияның 2-бабы бойынша Қазақстан Республиканың Президенттік басқару
Билікті бөлісу тұжырымдамасы бойынша, президент билігі әдетте атқару билігі
Көптеген елдердің тәжірибесі, демократияның айқын белгісі болып табылатын нәрсе
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы бойынша, мәселен, заң шығару
Сонымен, президенттік билік кезінде биліктің түрлі тармақтары өзара үйлесімі
Тежемелік және тепе-теңдік жүйесінің контексінде сот билігі әділ сотты
Сот билігінің заң шығару билігімен өзара қатынас ең алдымен
Қазіргі кезде сот жүйесін реттейтін басты және негізді нормативтік
Мемлекеттік басқару органдары жүйесіндегі белгілі бір орын сот билігінің
Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі реформасы 1995 жылғы 20 желтоқсандағы
Осылар арқылы соттардың мемлекеттік билікті жүзеге асырудың тікелей нысаны
Бұрын атап кеткеніміздей, «сот», «сот әділеттілігі» және «сот
Сот билігі проблемасына тоталитаризм кезінде құқықтық ғылымда да, іс
Социалистік республикалардың Конституциялары мен ССРО заңдарында сот билігі біршама
Социалистік республикалардың Конституциялары мен ССРО заңдарында сот билігі біршама
Републикада жаңа түрдегі билік үлгісін бірте-бірте құру екі кезеңнен
- Билікті бөлісудің әмбебап нормаларын саяси-құқықтық тануға;
- Шет елдердің конституциялық тәжірибесінің қазақстандық қоғам
жағдайларына бейімделуге;
- Мемлекеттік биліктің мәні бойынша біріңғай түрлі органдар арасындағы
- Сыртқы заңдық күшті белгілеу ретінде конституциялық норманы тануға
Қазіргі мемлекет дамуының бүкіл көпғасырлық тарихындағы ең биік сана
Бірінші белгі – осы билік, Конституциямен бекітілген біріңғай мемлекеттік
Екінші белгі – сот билігінің Конституциялық белгілеген тәртіпте құрылған
Үшінші белгі - сот билігінің тәуелсіздігі, ол биліктің
Осы биліктің тәуелсіздігі оның өзге мемлекеттік органдарға: Қазақстан Республикасының
Төртінші белгі – сот билігінің мемлекет атынан жүзеге асырылуы:
Бесніші белгі - әділ сотты, яғни құқықтық даулар мен
Алтыншы белгі – осы билікті Конституция, заңдар, өзге де
Жетінші белгі – осы билік үшін қызметтің ерекше тәртібінің,
Сегізінші белгі – осы биліктің құқық қорғаушылық сипаты, осыған
Тоғызыншы белгі – сот ерекшеліктерін шешімдерін мемлекеттің күшімен мәжбүрлеп
Міне осы белгілерге қарап, сот билігін Конституция белгілерін бірыңғай
1.2 Құқықтық мемлекет құрудағы сот билігінің рөлі
Философтардың пікірлері бойынша, азаматтық қоғам, өз кезегінде антархия мен
Азаматтық қоғамның негізгі белгілері экономика, саясат және рухани болмыс
Егер кейбір авторлардың құқықтық мемлекет идеясы, белгілі бір топтардың
Азаматтық қоғамның саяси белгісі, көпшілік авторлар арқылы құқықтық мемлекет
Кеңес қоғамын қайта құру жағдайларында саяси жүйені қайта жасау
Басшылықтың командалық-әкімшілік әдістері мен соларға байланысты демократияны шектеу әсіресе
В.Н. Кудрявцевтік пікірі бойынша, құқықтық мемлекет, заң үстемдігін бекітуді
Құқықтық мемлекеттің қазіргі заманғы жаңаша түміндірмесі, құқықтық мемлекетте адамның
Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пікірдің ережелері бойынша,
Құқықтық мемілекетте соттың беделді, билік жүргізуші, дербес, шын тәуелсіз
Сапалық жағынан жаңа құрылым қалыптастырудың негізін салған Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында жарияланған: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық,
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы адам құқықтары мен бостандықтарына
Республикада күшті және тәуелсіз сот жүйесін бекітуде, 1994жылы басталған
Құқықтық реформаны жүзеге асыру және елде жаңа заңдар базасын
Көптеген авторлар өз зерттеулерінде адамның қоғаммен қатынастарындағы жанжалдарды шешетін
Біздің ойымыша, қазіргі заманғы талаптарымен санасу арқылы билікті бөлісу
Биліктің барлық тармақтарын өзара теңгеруге (теңестіруге) қол жеткізу, бір
Сот билігінің құқықтық мемілекеттегі рөлі туралы мәселеге үңіле отырып,
«Билікті бөлісу жүйесінде сот билігін ерекше дербес және тең
Осы еңбекте де сот адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауи
Дж. Флечер мен А. Наумовтың «Қазіргі заманғы қылмыстық құқықтың
Қоғамның судьяларға және олардың құқықтық санасын ықпалы мен сот
Зерттеушілер теория жүзінде соттардың тәуелсіздігі, саяси тұрақтылықпен, адам құқықтарына
Билікті бөлісу классикалық теориясының негізін қалаушылар сот билігі қызыметінің
Билікті бөлісу классикалық теориясының негізін қалаушылар сот билігі қызыметінің
Қазір қазақстандық азаматтар шенеунік озбырлығынан әлі толық қорғалмай отыр.
Қазақстан Респубыликасы Конституциясының 75-бабында атап көрсетілгендей, Қазақстан Республсындағы сот
Сот органдарының негізгі міндеттері - әділ сот болып табылатын
асырады.
Судьялардың кәсіпқойлығына (біліктілігіне) қойылатын таларптар – соттардың мамандандырылуы, соның
Қазақстан Республикасы Конституцияның 72-бабындағы 2-тармағын сәйкес Қазақстан Республикасының Конституциялық
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 29 желтоқсандағы “Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасы соттарының Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне жүгінулеріне жасалған
Алайда, Республика соттары жоғарыда көрсетілген талаптарды үнемі сақтай бермейді.
Мәселен, Алматы қаласы Бостандық аудандық сотының Қазақстан Республикасы ҚК-нің
Конституциялық Кеңес осы ұсынысты өндіріске қабылдаудан бас тартты, өйткені
Соттың кез келген заңды немесе нормативтік актінің емес, ал
Мысалы, Алматы қаласындағы Әуезов ауданының Ақсай сот учаскесі Алматы
Соттың танысуына жолданған әкім шешімінің көбейтілген көшірмесіндегі 1-тармақтан тарайтыны,
Конституциялық Кеңестің 1998 жылғы 27 тамыздағы қаулысымен ұсынысы өндіріске
1.3 Қазақстан Республикасындағы сот билігінің қалыптасуы
Кез келген сот жүйесінің тиімділігі, жұмыс істейтін өзіндік ерекшелігі,
Социялистік елдердің Конституциялары мен салалық заңдарында, жоғарыда көрсетілгендей, сот
Сот билігіне реформа жасаудың қажеттілігі, партиялық аппарат билігі әлсірейді
Дербес, тәуелсіз және беделді мемлекет билігі ретінде соттың қалыптасуын
а) алдын болжай білмейтін саяз нормашығармашылық нәтижесінде сот билігі
б) сот жүйесінде белгіленген өзгерістерде тиісті қадрлық және ресурстық
в) әділ соттың тиісті инфрақұрылымы болмады ( дәлелдерді жинау,
г) адам құқықтарын қорғау жалауының астында әділ сот органдары
д) Қазақстан Республикасындағы салалық заңдардың сәйкессіздігі де, сондай-ақ сот
е) сот жнйесінің өз аясында заңдар деңгейіндегі басқарушылық проблемасы
Осы себептердің барлығы авторларды сот жүйесімен түбегейлі реформалау, мемлекеттік
Өкінішке орай, сот қызметтерін ұйымдастырудың жаңа қоғамдық-саяси болмыстардың қажеттіліктеріне
Қазақстан Республикалардың егемендік алуымен соттарға кез келген құқықтық мемлекетке
Қайта құрудың бастамасы егемен Қазақстанның 1993жылы ақпан айында тұңғыш
Бірақ жаңа қоғамдық қатынастарды бекіту олардың құқықтық қамтамасыз етілуінің
Сот жүйесі де жетілдіруге мұқтаж еді. Оның тиімділігін арттыру
1994 жылы біздің елімізде сот жүйесінің даму басымдықтарын белгілеген
- Соттарды ұйымдық жағынан нығайту қажет, оларды жалпы және
- Сот Кеңестерінің немесе біліктілік комиссияларының ұсыныстары бойынша мемлекет
- Сот төрелігін іске асыру және сот қпаулыларын орындау
Жалпы сот реформасын келесі бағыттар бойынша жүргізу көзделді:
- сот құрылымы мен сотта істі қарауды қайта ұйымдастыру;
- материалдық және іс жүргізу заңдарын жетілдіру;
- құқық қорғау және арнайы органдардың, сондай-ақ адвокатураның қызмеиті
Сот жүйесінің реформасы судьялардың әлеуметтік беделін көтеру, сотты
Сот реформасының міндетті шарттары сот процесінің шын бәсекелестігін, тараптардың
Сот істерін қарауды төрт сатыда жүзеге асыру жобаланды:
Бірінші сатыда –азаматтық және қылмыстық істерді, сондай-ақ әкімшілік құқық
Апелляциялық саты – шағымдар және наразылықтар бойынша қаралған, сот
Кассациялық (қайта қарау) саты – шығымдар және наразылықтар бойынша
Қадағалау инстанциясы – тиісті сот инстанцияларының төрағалары мен прокурорлардың
Соттардың жүйесі былайша көрсетіледі:
Жеке (дара) судья құрмында істі қарайтын аудандық (қалалық) бірінші
Облыстық сот – азаматтық және қылмыстық, соның ішінде өлім
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты – жалпы соттар жүйесіндегі жоғары
Қазақстан Республикасындағы он тоғыз жылғы егемендік уақыт арасында сот
Судьялар тәуелсіздігінің негізгі мәселелері шешілді. Соттардың дербестігін кепілдейтін жүйе
Осы көрсетілген іс-шаралар сот билігінің органы ретіндегі сот беделінің
Құқықтық нигилизмінің көріністері әлі де орын алған қоғамды тәуелсіз
Әділ сот – мемлекет қызметінің ерекше саласы, мұнда мемлекеттік
Әділ соттың тәуелсіздігі туралы Конституциялық заңдарды (ережелерді) іске асыру
Құқықтық заңдар (жарғылар) кез келген адамның, әрбір шенеуніктің немесе
Сондықтан, сонау 1998 жылы-ақ, қоғамды кеңінен демократияландыру бағдарламасын мазмұндайтын
Әділ сот жүйесін реформалау – бұрыннан белгілі, өзіне заң
Алайда, көпшілігі бұл жөнінде ұмытып кететін және сот-құқықтық реформа
Осыған байланысты тағы да бір рет атап кеткен жөн,
Қысқасы, барлық жұмыс мемлекеттің заңтану жүйесіндегі соттардың рөлін арттыруға
Бірақ, осы мақсатқа жету үшін алдымен соттың беделін көтеру
Осыған байланысты шет елдердің тәжірибелерін зерделеу теріс болмас еді.
Герман соттары тәжірибесінің талдау мынаны көрсетті, сот тәуелсіздігінің әрекеттегі
Осыған орай, судьяларға үміткерлер іріктеуге жәрдемдесетін органдардың проблемасына тоқталғымыз
Баспасөз беттерінде солардың атына айтылған сын көбіне әділ сын.
Тәуелсіздік әділ сотты жүзеге асыру үшін бұрыннан белгілісі, ең
Жоғарыда мазұмындалғандарға байланысты, пробылеманы шешу әдістерінің бірі ретінде, өз
Мынаны ескеру қажет, біздің мемлекетіміздің аталған даму сатысында оның
Сонымен бірге, әділ сот саласындағы барлық мәселелер шешілді десек
Сондықтан, жинақталған тәжірибені талқыдан өткізіп, саралай келгенде, мынаны мойындауымыз
Сондай-ақ, бүгінгімен салыстырғанда әлдеқайда жетілдірілген сотта іс жүргізу мен
Қазақстан Республикасы судьяларының ІІІ съезінде сөз сөйлеген мемлекет басшысы:
Бүгінгі күннің міндеті-соңғы жылдардағы сот реформасының жетістіктерін бекіту және
2 Сот билігі және адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау
2.1 Судьялар жұмысын ұйымдастыру және сот билігінің принциптері
Заң әдебиетінде сот билігінің конституциялық-құқықтық принциптері ретінде жеткілікті дәрежеде
Алайда, әділ сот, сот билігінің ең басты, бірақ дара
Сонымен, сот билігінің конституциялық-құқықтық принциптері-Конституцияда және «Қазақстан Республикасының сот
Аталған принциптер, тек тікелей орындау немесе заңдарды бұзудан қорғауға
Сот билігінің конституциялық-құқықтық принциптері қылмыстық істерді жүргізу және азаматтық
Аталған принциптер қатарына әдетте мыналарды жатқызады:
- заңдылық;
- сот әділдігін тек сот арқылы ғана жүзеге асыру;
- судьялардың тәуелсіздігі;
- заң және сот алдындағы теңдік бастамаларында әділ сотты
- азаматтарды сотта қорғау құқықтарымен қамтамасыз ету;
- сайысушылық және тараптардың тең құқықтығы;
- кінәсіздік презумпциясы;
- сот істерінің жариялылығы немесе ашық қаралуы;
- сотта істі қараудың туралығы мен ауызшалығы;
- ұлттық тілде сотта іс жүргізу;
- сот әділдігін іске асыруға азаматтардың (халық өкілдерінің) қатысуы;
- соттың құзыреттілігі мен бейтараптығы;
- сот әділдігін жүзеге асыру кезінде адамның және азаматтың
Әрине, жоғарыда көрсетілген принциптердің барлығы дерлік Конституцияда және заңдарда
Принциптерді екі топқа бөлу ең типтік әдіс болып табылады:
«Судья сот әділдігін іске асырған кезде тәуелсіз және ол
Алдыңғы қағидаттан тікелей туындайтын судьялардың тек Конституция мен заң
Республиканың 1995 жылғы Конституциясында судьялардың нақты істер бойынша есеп
Судьялар корпусын құру қазір тағайындау және сайлау бастамаларына сүене
Судьялардың ауыспаушылығы олардың өз қызметін тұрақты иеленетінінм білдіреді, яғыни
Судьялар мен өзге де субъектілерге ешкімнің тиіспеушілігі шектеулі сипатқа
Барлық соттар судьяларының бірдей мәртебесі туралы ереже қағидат ретінде
Біліктілік және кәсібилік қағидаты 1999 жылғы 23 шілдедегі «Мемлекеттік
Судьялардың әлеуметтік қорғалуы ретіндегі қағидат, яғни судьяларды материалдық және
2.2 Сот билігінің тәуелсіздігі
Билікті бөлісу қағидаты құқықтық мемлекет құрудың аса маңызды негізі
Тәуелсіздік жылдары арасында еліміздің сот жүйесінде терең және сапалы
Сот әділдігін атқару жөніндегі сот қызметіне қандай да болса
«Қоғамдағы бірде-бір лауазымды адам судь сияқты құрмет пен мәртебеге
Соттардың заңға қалай бағынатындарына қарамастан, оны ешкім бақыламайды, ресми
Баспасөзде кейде судьялардың салақтығынан туындайтын істерді қарау кезіндегі әуре-сарсаң
Судьялар корпусын жаңалау дәрежесінде қарай сот этикасы өткір мәселеге
Сот этикасын бұзу қоғамның әділ сот жүйесіне деген сенімін
Тәуелсіздік-судьялардың артықшылығы емес, ал оның қоғам мен азамат алдындағы
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотты 2000жылғы Пленумының 10қаңтардағы «Жоғарғы Соттың
Қолданыстағы заңнамаға соттар мен судьялардың мәртебесі туралы кезек күттірмейтін
БҰҰ түсініктемелерінде және заңгерлердің халық-аралық
қауымдастығының нормативтерінде белгіленген соттар туралы заңнамада халықаралық стандарттардың болу
- судьялар жеке және материалдық тұрғыда тәуелсіз болулары тиіс;
- судьялар атқару билігінің бақылауынан дербес және ұжымдық тәуелсіздікті
- тәртіптік шаралар қолдану және судьяларды қызметінен босату жөніндегі
- атқару билігі судьялар қызметін бақыламауы тиіс;
- сот рәсімдерінің ережелері судьялардың қатысуымен немесе толығымен судьялар
- соттарды басқарудағы жауапкершілік судьялардың міндетіне жатуы тиіс.
Сонымен, Қазақстан Республикасында сот реформасын жүргізу барысында бірқатар аса
2.3 Адам құқықтары мен еркіндіктерін жүзеге асыруға жасалатын сот
Кез келген құқықтық мемлекетте адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын
Бұл ретте демократиялық өзгерістердің жетістіктерін арттыру және қазақстандық қоғамды
Халықаралық құқықта тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының мүмкіндігін қарау кезінде
Сот бақылауы, сот әділдігін атқару қызметімен қатар құқық қорғау
Қазақстан Республикасындағы конституциялық бақылау, нормативтік құқықтық актілер жүйесіндегі негіздегі
Бұл жалпы юрисдикция соттарын осы қызметтен мүлде айыруды білдірмейді.
Ресей федерациясында және Конституциялық Соттар құрылған бірқатар өзге елдерде
Сот бақылауы мен оның құқықтық негіздері біздің елімізде Конституциялық
Конституциялық Сот бақылауы мен әділ соттың қызметтері сотқа дербес
Конституциялық Сот бақылауының теориялық негіздерін ХVIII-XIX ғасырлардың аса көрнекті
Конституциялық сот бақылауының құқықтық негіздері кеңес өкіметінің тіршілік етуі
Өкінішке орай, біздің қолымызда Конституциялық бақылауды жүзеге асыру жөніндегі
Совет Одағындағы қайта құру кезеңінде КСРО Конституциялық қадағалау комитеті
Егемен Қазақстанда осы қызметтің жаңғыруы 1992 жылдан 1995 жылға
Бізге белгілісі, әлемде конституциялық бақылаудың екі негізгі жүйесі бар-американдық
Авторлар теориялық жағынан артықшылықтың американ жүйесіне берілуге тиіс екендігін
АҚШ соттары арқылы жүзеге асырылатын конституциялық бақылау мыналарда екшеп
Біріншіден, әмбебап сипатын, яғни ол тек заңдарды ғана емес,
Екіншіден, бұл бөлшектеніп жүзеге асырылады, яғни ауық-ауық шоғырланған (орталықтанған)
Төртіншіден, ол салыстырмалы сипат алады, яғни сот шешімі тек
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылдаған алғашқы
Сонымен бірге мынаны атап көрсету керек, Конституцияның тікелей әрекеті
Конституцияның тікелей әрекет қағидаты заңнама мен практикада да, сондай-ақ
Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабы Конституция бекіткен адам және азаматтың
Ресейлік заң әдебиетінде нақты істі қолданылған немесе қолдануға жататын
Осындай екіұштылық, біздің ойымызша, біздің де заңнамамызда бар сияқты.
Кез келген жағдайда Конституциялық Кеңеске жүгінуге соттарға міндет жүктеу
1998 жылғы 14 мамырдағы Жоғарғы Сот Пленумының «Қазақстан Республикасындағы
Соттар бұзу үшін өздерінің бұған құқықтары жоқ тек республикалық
Қазақстан Республикасы азаматтық іс жүргізу кодексінің 28, 29-баптарына сәйкес
Конституциялық сот бақылауы тек ішкі ұлттық құқық аясында ғана
Біздің ойымызша, сондай шарттың күшін жою жөнінде Парламентке, ол
Әдебиетте қылмыстық істерді тоқтату үшін соттардың үлесінде бақылау қызметін
ҚІЖК-нің 190-бабы бойынша, 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап, біздің
Шағымды тиісті прокуратура орналасқан жердегі аудандық сотқа беруге болады.
Шағымның негізділерін таныған судья заңсыз болып танылатын іс жүргізу
Белгілі адвокат Семин Гинзбург өзінің “Конституцияның зиялы сақшысы” мақаласында
Демек, конституциялық шағымға тек мына жағдайда ғана рұқсат етіледі,
Еуропалық құрылтайшылық құжаттарда жарияланған құқықтар мен бостандықтарды қорғау көзқарасы
Өзін құқықтық мемлекет деп жариялаған кез келген елдің Конституциясы,
Шын мәнінде соңғы кезде құқықтық өзінің өнегелік негізінен алшақ
Адам құқықтарын жаппай тану процесі ТМД елдерінің бірде-біреуінде аяқталды
- халықаралық танылған адам құқықтарын құрметтеуді және қорғауды қамтамасыз
- өздерінің құқытарына қысым көрсетілген азаматтар солардың көмегіне жүгінуі
- адам құқықтарын жүзеге асыруға кедергі жасайтын немесе олардың
Сот құзыры аясын кеңейту, соттарға қылмыстық, азаматтық, шаруашылық істер
Сот бақылауының призмасы арқылы көбіне ұлттық заңнамакда іс бойынша
Іс шешімдері бойынша қаулы етілген шешімдердің заңдылығы мен негізділігі
Жалпы юрисдикция соттары қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының сот
Сот қадағалауды өзіне анықтау жүргізген адамның, қылмыстық істер жөніндегі
- айыптаушыларға басқа айып тағу үшін істе негіздер болғанда,
- айыптау актісінде көрсетілген айыптауды анағұрлым ауыр немесе бастапқы
- істің алдын ала жүргізілген тыңдауды нәтижелері бойынша, судья
- іс қосымша тергеу үшін прокурор арқылы жөнелтіледі.
Сот соған негіздер болған жағдайда, жеке қаулы шығарады, қаулы
Жеке қаулы, сондай-ақ анықтау, алдын ала тергеу жүргізу өндірісінде
Қазақстан Республикасы Жоғары Соттың 1999 жылғы 9 шілдедегі Пленумының
Сот жеке қаулы арқылы жеке азаматтардың өндірістегі немесе тұрмыстығы
Алдын ала тергеу сатысында анықтау жүргізген адамның, тергеуші мен
Тұтқындау және қамауға алу шараларын қолданудың заңдылығына түскен шағымдар
Қазақстан Республикасының ҚІЖК-нің 110-бабы бойынша, сезікті, айыпталушы адам, олардың
Біздің ойымызша, аталған бапта тізімделген субъектілердің қамауда ұсталатын жердегі
Республикада жүргізіліп отырған құқықтық мемлекет қалыптастыруға мүмкіндік жасауға арналған
3 Сот әділдігінің тиімділігін арттыру және сот қорғауын күшейту
3.1 Сот әділдігіне атқарудың негізгі қағидаттары және оны жүзеге
Сот ұйымдары мен қызметтеріне қатысты қағидаттардың белгілі бір тобының
Азаматтық және әкімшілік сот ісін жүргізу аясында жүзеге асырылатын
Заң әдебиеттерінде осы топқа ТМД елдерінің Конституцияларында бекітілген (Қазақстан
В.Е. Чиркиннің пікірі бойынша, қазіргі заманғы социализмнен кейінгі елдерді
- оны басқа билік тармақтарынан өзгешелейтін елеулі белгілердің бірі.
Сот билігінің бірлігі қағидат ретінде Қазақстан Республикасының біртұтас құрылымынан
“Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы” Конституциялық
- Конституциялық, осы Конституциялық Заңмен, іс жүргізу және өзге
- Сот билігімен заңдар белгіленген барлық соттар үшін біріңғай
- Қазақстан Республикасының қолданыстағы құқығын барлық соттардың қолдану арқылы;
- Судьялардың бірдей мәртебесін заңнамада бекінумен;
- Қазақстанның барлық аумағындағы заңды күшіне енген сот актілерін
- Барлық соттарды тек республика бюджетінен ғана қаржыландырумен.
Соттардың автономиялылығы (дербестігі) олардың ұйымы мен қызметінің қағидаты ретінде
Егер тәуелсіздік сот билігінің белгісі ретінде оның мемлекеттік механизмдегі
Барлық құқықтық жүйе, барлық мемлекеттік органдар, азаматтар, ұйымдар, қоғамдық
Заңдылық ұғымы қашан да ғалымдар мен мамандар назарларындағы үңіле
Заңдылық қағидаты 1-баптан бастап Қазақстан Республикасының Конституциясына түгел қолданылады,
Жариялық қағидаты барлық соттардағы іс тергеуінің ашықтығын білдіреді, соттардың
Сайысушылық және тараптардың тең құқықтығы қағидатына сәйкес соттың істі
Сайысушылық процестінің негізгі үш элементі бар:
- бейтарап, адал судья;
- тараптардың және іске қатысушы өзге де адамдардың (тұлғалардың)
- дәлел мен дәлелдеу мәселелеріндегі іс жүргізу формализім (нысаншылдағы)
Заң сотты процеске қатысушылар тобының шеңберінен алып шығады және
Сатылық қағидат бірінші және жоғары тұрған сатыларда істерді қарауды
Бірінші саты сотының міндетіне аталмыш іс үшін негізгі болған
Заңдық күшіне енбегін бірінші сатыдағы сот шешімі жоғары тұрған
2001 жылы 11 шілдеде республикада істерді жүргізу кодексіне өзгерістер
Сот ісін мемлекеттік және ресми тілдерде, сондай-ақ халықтық көпшілігінің
Сот әділдігін атқаруға халық өкілдерінің қатысуы қағида ретінде алқалы
Халықаралық мәжіліскерлерінен айырмасы, алқалы сот азаматтар немесе еңбек ұжымдары
Бізде сот шешімдердің дәлелдікті қағидаты конституциялық құқыққа жатқызылмаған, бірақ
Қазақстан Республикасы ҚІЖК-нің 377-бабының 3-тармағы бойынша үкім-кіріспе, сипаттау-дәлелдемелік және
Әзірбайджанда қабылданған «Соттар және судьялар туралы» Заңда жалпы қағидат
Зерттеушілердің көпшілігі сот қызметтерінің қағидаттарына, сондай-ақ заң мен сот
Заң мен сот алдында барлығының бірдейлігі қағидат ретіндегі Конституцияның
Заң әдебиетінде сот төрелігі (әділ сот) принциптерінің қатарында қорғауында
Осы көрсетілегн қағидат қылмыстық іс жүргізу және азаматтық іс
Аталаған баптың өзге қағтдаттары Констикуияның 77-бабының 3-тармағымен белгіленген.
Мәселен, заңды күшіне кірген сот үкімі арқылы кінәсін мойындамайынша,
Әдетте кінәсідік презумпциясы конституциялық деңгейде бекітілмейді. Қазақстан Республикасының Конституциясында
Кінәсіздік презумпциясын (кінәсіз деп жорламау) конституциялық қорғауының әлеуетін едәуір
Қазақстан Республикасы ҚІЖК-нің осы принциті нақтылау, айыптау үкімі болжамдарға
Азаматтық процесте негізінен кінәсіздік презумциясының кері қағидаты қолданылады, яғни
“Бір рет құқық бұзғанына ешкімді де сол үшін екінші
Құқықтық жазалау құқық бұзуға сай болуы тиіс, және егер
“Ешкімге де өзінің келісуінсіз ол үшін заң көздеген сот
Әркімнің тыңдалуға құқылы болуы қағидаты адам және азаматтың сөз
Жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтардағы жаңа міндеттер жүктейтін немесе
Айыпкер өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндеттә емес қағидаты жауапкершілік негіздерінің
“Адамның кінәлігіндегі кез келген күдіктер айыпкердің пайдасына түсіндіріледі” қағидаты
“Заңсыз тәсілдер арлықы алынған дәлелдердің заңдық күші жоқ. Ешкімді
“Ұқсастық бойынша қылмыстық заңды қолдануға жібермеу” қағидаты, азаматтық құқықтық
3.2 Азаматтық және қылмыстық сот ісін жүргізу саласында сот
Негізсіз қысым көрсетуден тұлғаның құқықтық мәртебесін қорғаудың аса маңызды
Қылмысты алдын ала тергеу сатысының мәні және процестің осы
Қылмыстық істер жөніндегі процестің негізгі сатысы сотта іс қарау
Қылмыстық істердің көпшілігі жөніндегі соттың кінәлілік және жазалау туралы
Қазақстан республикасы ҚІЖК-нің 36-бабы бойынша, қылмыстық сот ісін жүргізу
Алдын ала тергеуді – алдын ала сот тергеуі деп
Алдын ала тергеуге сот бақылауын кеңейтудің ықтимал нұсқаларын талдай
а) алдын ала тергеу және алдын ала қортындылау мерзімдерін
б) тексеру және тергеу барысында істерді тоқтау туралы шешімдерді
в) соттарға санкциялауды және іс жүргізудегі мәжбүрлеу шараларын қолдану
г) тергеуші мен прокурордың әрекеттеріне тергеу аяқталғанға дейін сотқа
д) осы жұмысты жүзеге асыру үшін арнайы бөлінген судьяға
а) қылмыстық іс қозғауды реттейтін нормаларда, жария айыптау саласын
б) материалдық қылмыстық құқықтығы жіктеу контексінде сотқа дейінгі және
в) процестің алғашқы сатыларындағы іс жүргізудің заңдылығы мен негізділігіне
г) сот билігінің ұйымдастыру қызыметін қорғауды көздейтін істер категорияларынан
д) қылмыстық іс жүргізу заңнамасында реабилитация институтын көздеу, ақталған
е) іс жүргізу негіздерін барынша қысқартып, қосымша тергеу және
Тәжірибе көрсеткендей, Қазақыстан Республикасындағы құқықтық реформа Бағдарламасында негізделген
Тергеудің заңдылығына қадағалау жасау туралы мәселені шешу мақсаттарында, оған
Осы мақсаттардың практика жүзінде іске асулары мүмкін емес болды
Ал, әзірше прокуратура алдын ала тергеуге қадағалау жасауды одан
Қазақыстан Республикасының Президенті Нұрсүлтан Әбілұлы Назарбаевтың 2003 жылғы 4
Конституцияға сәйкес қылмыстық қудалау органдарының іс жүргізу қызметіне деген
Алдыңғы тарауда көрсетілгендей, одан арғы құқықтық даму бағыттарының бірі
Присяждар соттың ерекшелігі – «құқық судьялары» (кәсіби заңгерлер) мен
Ресейдің және өзге елдердің тәжірибесі көрсеткендей, қылмыстық сот ісін
- процестің сайысушылығын ынталандыру;
- нақты жағдайға қолдануға болатын заңдардың дұрыстығын сезіну қабілеті;
- соттың инквизиторлық сипатын болдырмау;
- судьяның қызметі фактілерінің заңдық бағасында тұжырымдалады, олардың болуын
- 12, 9 немесе 7 присяждың фактілер бойынша кәсіби
- судьялардың тәуелсіздігін қамтамасыз етудің қосымша элементі, өйткені фактілерді
-сот қызметіне халықтың қатысуы демократияның дамуына мүмкіндік жасайды және
- судья не прокурор тарапынан болатын қысымынан азаматтарды қорғау
- құқық теориясындағы басты қағидатты іске асыру
- бір немесе бірнеше судьяның қолына азаматтардың өмірі мен
Бұл сот қымбат тұратын сот болғандығына байланысты, әрине, авторлар
Алайда, присяждар сотын енгізу кешендік талдау мен өлшеп-пішілген тәсілде
Біз кешендік талдау мен присяждар соты институтына өлшеп-пішілген әдіспен
Ресейдің тәжірибесі тоғыз аймақта присяждар сотының сегіз жыл жұмыс
Қазақстан үшін роман-герман құқықтық жүйесінің анағұрлым жақын болып табылатынына
Мәселен, Францияда қылмыстық ісрет кәсіби үш судьяның жәнен осы
Сот тергеуінің нәтижелері бойынша сотқа тартылу шының кінәсі ғана
Присяждар сотының ағылшыен-американдық үлгісі кәсіби бір судьядан және присяждық
Биліктің сот тармағы, біріншіден, қоғам мүшелерінің құқықтарын қорғаудың кепілі,
Жоғарғы Соттың Пленарлық жалпы отырысы актілеріне нормативтік мәртебе беру,
Осыған байланысты істі шешу кезінде судья реттеуші қызметті қандай
Сонымен, нормативтік реттеуге мұқтаж, бірақ бірқатар себептер бойынша осыларды
Осы көзқарас тұрғысынан азаматтық сот ісін жүргізуге сот прецеденттерін
Алайда, сот прецедентін қолданудың құқықтық реттелмеуі Жоғарғы Соттың өз
Тағы да бір маңызды жәйт. Заңдарды жаттықтандырудың қазіргі қарұқына
Осы проблеманы шешу үшін Жоғарғы Сотқа зңдарды түсіндіру құқығын
Жаңа азаматтық іс жүргізу кодексіне мыналардың енгізілген белгілі: бұйрық
АІЖК-нің 139-бабы бойынша, сот бұйрығы, ақша сомасын өндіріп алу
Егер салықтар және өзге де міндетті төлемдер бойынша тек
Ал, сырттай іс жүргізу және сырттай шешім қабылдау институтына
жауапкердің сот мәжілісіне келмеуі;
сот мәжілісінің орны мен уақыты жөнінде жауапкерге лайықты
түрде хабарлау. Әрі сот жауапкеродің лайықты хабарланғаны туралы анық
сот мәжілісіне орынды себептермен келе алмайтыны туралы
жауапкерден хабардың болмауы;
істі өзінің қатысуынсыз қарау жөніндегі жауапкердің өтінішінің
болмауы;
істі сырттай іс жүргізу тәртібінде қарауға қарсы талапкер
қуанышының қарсылығының болмауы [36,99].
Азаматтық сот ісін жүргізу тәртібінде азаматтардың құқықтарын, еріндіктері мен
Негізгі сот тергеуіне сотқа тартылушының тікелей қатысуы дәлелдерді тікелей
Сот тергеушінің реформасы тек қылмыстылықты тежеуге ғана емес, сонымен
Біздің ойымызша, Қазақстан Республикасын ҚІЖК-нің тергеу органдарының, прокуратураның және
Келтірілген зиянның (залалдың) орнын толтыру (өтеу) бұзылған құқықтарды қорғаудың
Мысалы, Қазақстан Республикасы АК-ның 923-бабы былай дейді:
«1. Заңсыз соттаудың, заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тартудың, бұлтартпау шарасы
2. Анықтау, алдын ала тергеу органдарының, прокупатураның өзге де
3. Осы баптың 1-тармағында көзделген жағдайлардан басқасында, судьялардың және
Мемлекеттік органдар және олардың лауазымды адамдары арқылы келтірілген зиянды
Осындай сот шешімдерінің мемлекеттік бюджетті күйретуге апаруы мүмкін деген
3.3 Құқықтық сот жүйесіне реформалауды тереңдету
Елімізде басталған сот-құқықтық жүйені реформалауды тереңдету, сот реформасының басты
Бірінші заң қабылданғаннан кейін демократиялық процестің дамуында, құқықтық мемлекеттің
Судья қызметінде тағайындау рәсімінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз ету
Сот-құқықтық реформаны кезеңімен жүзеге асыруды, негізгі мақсаты соттардың ролін
Судьялардың ІІ съезінің өткеніне ұш жылдай уақыт болғанына қарамастан,
Өздерінің көптеген пікірлерінде ғалымдар, мамандар іс жүргізу заңнамасын одан
«Сот ісін жүргізу мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер
а) істер бойынша іс жүргізу рәсімін оңайлату;
б) облыстық және солармен теңестірілген соттарға төменгі соттардың күшіне
в) істердің сот құзырлықтарын өзгерту арқылы сот сатыларын тұрғылықты
г) біркелкі сот практикасын жасап шығару және облыстық, соларға
д) сот практикасын жалпылау, талдау, істерді қарау бойынша сотқа
Қолданысты іс жүргізу заңнамасының өзгерістері түрлі сот сатыларының сотқұзырлығын,
Облыстық және сонымен теңестірілген соттың құзырына анағұрлым күрделі істер
Осы категорияға қоғамдық және экономикалық үлкен мәні бар азаматтық
1) Мүліктік даулар бойынша, заңды тұлғалар, арыз беру сәтінде
2) Тараптардың бірі халықаралық немесе шетелдік ұйым болып табылатын
3) Министрліктердің, Қазақстан Республикасының Президентіне
4) Референдум, Қазақстан Республикасы Президентін, өкілетті органдардың депутаттарын сайлайтын
Қылмыстық заң сол үшін өлім жазасын белгілейтін қылмыстар туралы
Жоғарғы Сот бірінші саты ретінде тек айырықша сот құзырындағы
Бірінші сатыға соттардың үкімдері мен шешімдерін қайта қарау тәртібін
Қылмыстық істер жөніндегі алқалардың және азаматтық істер жөніндегі алқалардың
Жоғарғы Соттағы апеляциялық инстанция, бірінші саты бойынша істерді қарау
Апеляциялық сатыға қолданылып келген кассациялық сатымен салыстырғанда қосымша өкілеттіктер
Бұл ретте апеляциялық сатыға егер бұл жөнінде шағым, айыптау
Мысалы, Жоғарғы Соттың қадағалау алқасы өзінің қаулысымен Солтүстік Қазақстан
Бас прокурор қадағалау наразылығында облыстық соттың үкімімен келіспейтінін, сот
Сот ісін жүргізуді жетілдіру проблемасы сот қадағалауы институтының дамуымен
Қазақстан Республикасы ҚІЖК-нің бойынша Жоғарғы Соттың төрағасы мен алқа
Осының барлығы әділ сот (сот төрелігі) пен сот беделі
Қадағалау шағымдарын қараудың жаңа тәртібі ең алдымен сот ісін
Осының барлығы сот инстанцияларының арасындағы соттау құзырына шек қою
Заңды тұлғалар тараптары болатын істер бойынша аудандық және солармен
Бұдан басқа, Азаматтық іс жүрнгізу кодексіне сот шешімін орындауды
Конституциялық ережелерді іс жүргізу заңнамасына құқықтық бекітуге қатысты мәселелерді
Біздіңше, сот қадағалауы қызметін соттарға заңнамалық бекіту, сотқа тікелей
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 2-тармағы қандай да болса шектеусіз
Қайта қарау үшін негіздердің болмауынан қадағалау шағымын қараудан бас
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің судьялардан істі тоқтаусыз тыңдауды талап
Оның үстіне іс жүргізу мерзімдерін сақтау проблемасы әлі де
Қолданыстағы ҚІЖК-дегі істерді қосымша тергеуге жонелту мүмкіндігін жою және
Қылмыстық іс жүргізу заңында заң шығарушы арқылы сот тәуелсіздігінің,
Бұдан басқа, дәлелдерді жинау жөніндегі соттың практикалық және іс
Негізгі сот тергеуін тағайындауға бөгет жасайтын іс жүргізу заңын
Сондықтан, заңды және әділ шешім қабылдау үшін қажетті жағдайларда
Кейбір судьялар ҚІЖК-нің жекелеген нормалары арқылы соттардың іс жүргізу
Сотқа дейінгі іс жүргізудің олқылықтарын толтыру мқсаттарында қосымша іс
Сот қорғауына берілетін құқық-конституциялық қағидаттардың бірі, міне сондықтан осы
Күшіне енген жаңа заңдар судьялардың өздерінің тікелей міндеттерін орындауға
Алайда, судьялар қоғамдастығының барлық проблемалары шешіледі, ал сот жұмыстарындағы
Судьялардың ІІІ съезінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотымен енгізілген сот
Біз ұзақ бойы бір судьяға іс қараудың айлық міндетін
Соңғы онжылдықта өзінің азаматтық құқықтарын қорғау үшін сотқа жүгінген
Үстіміздегі жылы әкімшілік құқық бұзулар туралы жаңа Кодекстің қабылдануына
Қазігі кезде аудандық буындағы бір судьяға бір айға жүктелген
Сот төрелігін атқарудың сапасы көбінесе қабылданатын заңдардың сапасына байланысты
Бірдей құқықтық қатынастардың әр түрлі заңдарда түрліше реттелгені жөнінде
Мәселен, 1992 жылғы 18 желтоқсандағы «Семей ядролық сынақ полигонында
Сот әділдігіне сапасына байланысты басқа да проблема бар. Соңғы
Қағида бойынша, біліктілік емтихандарын тек қалалық заңгерлер ғана тапсырады.
Осы проблема судьялар қоғамдастығын бейжай қалдыра алмайды, өйткені соттардағы
Қазақстанда сот жүйесін одан ары реформалау перспективасы туралы әңгіме
Осы орайда жылдан жылға судьяларды даярлау, қайта даярлау және
Бұл жөнінде, ел Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2003 жылғы
Судьялардың ІІІ съезінде атап көрсетілгендей, сот жүйесінің тиімділігін арттыруға
Бірінші – сот инстанциялары арасындағы соттау құзырына шек қою
Екінші – сот қаулыларын орындау жөніндегі жұмыстарды түбегейлі түрде
Үшінші – Конституцияда көзделген сот төрелігін присяждық заседательдердің қатысуымен
Төртінші – мамандандырылған соттар жүйесін кезеңімен құруды жалғастыру, бірінші
Бесінші – дауларды шешудің баламалы әдістерін енгізу мүмкіндігін зерттеу,
Алтыншы – тергеу әрекеттерінің үстінен сот бақылауы институтын пайдаланудың
Жетінші – судья кадрларын даярлаудың тиімді жүйесін құру мен
Сегізінші – сот жұмыстарын барынша ашық және халық үшін
Мемлекет басшысының Қазақстан тәуелсіздігінің он жылдығы кезінде осы міндеттерді
Қорытынды
Сот билігі – Конститутция белгіленген, мемлекет атынан арнайы мемлекеттік
Республиканың сот билігі Конститутциямен және заңмен белгіленген.
Мемлекеттік механизмдегі сот билігінің орны оларға жүктелетін қызметтердің сипатына
Сот (судьялық қызмет) – мемлекеттік қызметтің түрі, соттар оны
Сот әділдігі сот билігінің әлеуметтік рөлін көрсетеді. Биліктің қалған
Конституциялық бақылау, адам мен азаматтың конституциялық құқықтыры мен еркіндіктерін
Сот статистикасын зерттеу, талдау және жинақтап қорыту сот қызметтеріндегі
Сот қадағалауы сот жүйесінің ауқымында жүзеге асырылады және және
Құқықтық нормаларға түсінік беруді оларды қолдану процесінде соттар жүзеге
Біздің пікіріміз бойынша, алдағы уақытта Жоғары Сотқа адам мен
Сот билігінің конституциалық – құқықтық қағидаттары – 2000 жылғы
Бірінші топты судья жұмыстарын ұйымдастыру қағидаттары құрайды: судьялардың Конституциямен
Екінші топ сот ұйымдары мен қызметтерінің қағидаттарының негізінде сот
Үшінші топқа адамның сот процесіндегі құқықтық жағдайын белгілейтін (анықтайтын)
Қылмыстық және азаматтық процестерінде сот пен прокуратура, сот пен
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Назарбаев Н.А. Казахстан 2030.
2. Назарбаев Н.А. К свободному, эффективному и безопасному
3. Бердяев Н. Правовая реформа. - Ростов-на Дону, 1997.
4. Синицин В.А. Концепции религии и государства. - М.,
5. Сидоров А.В. Ключевые аспекты понятия
6. Монтескье Ш. Избранные произведения. – М., 1955. –
7. Камназаров М., Жапаров Е. По замкнутому кругу //
8. Монтескье Ш.Л. Избранные произведения. - М., 1995. –
9. Сумбатян Ю.Г. Концепция разделения
С. 5-8
10. Познышев С.В. Элементарный
11. Тихомиров Ю.А. Власть
12. Абельдинов А.К., Копабаев О.К. Конституционное право зарубежных стран.
13. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: ЮРИСТ, 2011. –
14. Ударцев С.Ф. Суд и правотворчество. Законотворческий
15. Баглай М.В. Судебная власть и
16. Гегель. Философия права. - М., 1987. – 255
17. Назарбаев Н. А. Быть ближе
18. Джекебаев У.С. Основные понятия и принципы уголовного права
19. Концепция развития судебной системы
Казахстанская правда. - 1999. - 15 июня. – С.
20. Мақұлбеков Б.Д. Қазақстан
21. Назарбаев Н.А. Правосудие – это
газета. – 2000. - 11 июня. – С. 1-2
22. Страшуна Б.А. Конституционное (государственное)
23. Корганбеков Ж.А. Сот билігінің
24. Нысанбаев А.Н. Источнико-философский подход
25. Зиманов С.З. Конституционный строй
26. 1995 жылғы 12 желтоқсандағы “Қазақстан
27. Славника Н. Права человека и суд европейских сообществ
28. Чиркин В.Е. Конституционное право: Россия и зарубежный опыт.
29. Қазақстан Республикасының қылмыстық
30. Правоохранительные органы Российской Федерации / Под ред. В.П.
Божьева. - М., 1998. - 257 с.
31. Чиркин В.Е. Конституционное право: Россия и
М., 1995. - 415 с.
32. Шишкин С.А. Состязательность в
судопроизводстве. - М., 1997. - 119 с.
33. Лебедев В.М. Основы предварительного расследования. – М., 1981.
34. Конституция Республики Казахстан. Коментарий / Под ред. Г.
35. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексі. – Алматы:
36.Баймолдина З.Х. Судебное разбирательство гражданских дел нужда-
ется в реформировании // Тураби. – 2001. - №
37. Мәми Қ. Қазақстандағы сот реформасының даму кезеңдері. -
38. Абельдинов А. Развитие Конституции – в сравнении //
3