Қазақстандағы отбасы саясаты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ЖАС ОТБАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН
1.1 Отбасы ұғымы. Қызметі мен құрылымы
1.2 Отбасын танудың теориялық бастаулары
1.3 Жас отбасының негізгі ерекшеліктері
2 ЖАС ОТБАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТӘЖІРИБЕСІ МЕН
2.1 Жастарды отбасылық өмірге дайындаудың отандық және
шетелдік тәжірибесі
2.2. Студент жастарды неке – отбасы қарым – қатынасын
қалыптастыруға дайындаудың негіздері
2.3 Жас отбасының қазіргі өтпелі кезеңдегі өзекті мәселесі
2.4 Қазақстандағы отбасы саясаты
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі отбасы өзімен - өзі қайнап жатқан әлем. Ал
Отбасы барлық уақытта ежелгі философтардан бастап қазіргі заманғы ғалымдардың
Бүгінгі күні отбасы әлеуметтік институт ретінде, әлеуметтік мәдени өзгерістер
Отбасы өмірі рухани және материалдық процестермен анықталады. Отбасы арқылы
Қазір отбасы өрістеудің күрделі кезеңінің – дәстүрлі үлгіден жаңаға
Отбасы – ол алғашқы және негізгі қоғамдық орта, онымен
Ерекше көмекті қажет ететін отбасылар санатына біз бірінші орынға
Қазіргі заманның отбасы, оның ерекшеліктері тұтасымен қазіргі кезеңнің ерекшеліктерімен
Терең әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың нәтижесінде халықтың көптеген бөлігі кедейлік шекарасында
Бітіру жұмыстың өзектілігі. Біздің қоғамымызда жастарды отбасылық өмірге дайындайтын
Халықаралық саясатта жаңалықтарды жасайтын, жалпы тарихты жетектеп жүргізіп келе
Қазір жалпы халыққа шаққанда үйленгендер саны 50 пайыздай. Бірақ,
Мұның бәрі адамдардың жүрегінің отбасы құндылықтарын сезінбейтін, селт етпейтін
Мәселенің зерттелу денгейі - Отбасын белгілі бір «әлеуметтік
Бітіру жұмыстың объектісі – жас отбасы
Бітіру жұмыстың зерттеу пәні – жас отбасыларының әлеуметтік мәселелері
Зерттеу жұмыстың мақсаты мен міндеті – жас отбасымен жүргізілетін
жұмыстың ерекшеліктерін анықтау.
Қойылған мақсаттардан келесі міндеттерді шешу негізделген:
Жас отбасының міндеттері, формасы, әдістері мен құрылымын зерттеу.
Қазіргі заманғы жаңа әдістер мен тәжірибелерді анықтау.
Отбасының өз қызметін атқаруын қалпына келтіру үшін қолданылып жатқан
Біздің тепсе темір үзетін азаматтарымыз бен бала табатын
Жастарды отбасылық өмірге даярлықтың болмауы
Жас отбасының мәселелерімен айналысатын ұйымдар жүйесін жетілдіру
Бітіру жұмыстың құрылымы - жұмыс екі тараудан, қорытынды мен
1 ЖАС ОТБАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯ
СЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ
Отбасы ұғымы. Қызметі мен құрылымы
Отбасы қай қырынан алсақ та, отбасы әлеуметтік көпқырлы түсінік
Отбасы анықтамасы әрсападағы жанұялық әртүрлікті, сонымен қатар әлеуметтік топтар
Отбасы анықтамасы. Отбасы туралы көптеген түсініктер бар, оның біразы
Отбасын ата-ана мен балалар қатынасы құрайды, ал неке әйел
Отбасы пәнін тереңірек бағамдау үшін жанұяның оқшаулану кеңістігін тұрғын
Өз ерекшеліктерінен тыс бір-бірімен байланыстағы жұбайлар бақытсыздықтарын айтады. Олар
Отбасы- жалпы отбасылық қызметке негізделген жұбайлар- ата-аналарбалалар тізбегін құратын
Отбасы қызметі қоғам деңгейінде көрінетін миллиондаған өмірге бейім отбасыларының
Жанұяның ерекше қызметіне баланың тууы, оларды қамтамасыз ету, тәрбиелеу
Отбасының ерекше емес қызметі жеке меншікті жинап, оны беруге
Сондықтан да әртүрлі тарихи этаптарда отбасылық өзгерістер ерекше емес
ХХ ғасыр басында әлеуметтік институттар отбасымен тығыз қатынаста болып
Отбасы құрылымының типологиясы - көп қырлы және жұбайлық, туыстық,
Моногамды жұбайлар - бір әйелдің бір еркекпен некелесуі. Моногамия
Франеталдыполиандрия (бірнеше ағайынды жігіттің бір әйелмен некесі) және сорфальное
Экзогамды неке - жұбайды басқа топтан
Эндогамды неке екі экзогамды некеден тұратын топ арасынан туындайды.
Ата-аналық – жұбайлық - туыстық байланыстардан анықталатын отбасы құрылымының
Үкімет өлшемі бойынша патриархалды отбасын отбасы мемлекетінің «басшысы» әке
Синкретикалық түр де жұбайлардың тепе-тең әсерлерінен пайда болады. Бұнымен
Ары қарай әлеуметтік жағдайына қарай жұбайлар немесе жұбайлардың ата-
Кеңестік-территориялық оқшауланатын патрилокалды отбасына - жас жұбайлардың күйеуінің әкесінің
Қазіргі қала отбасыларында уникалды отбасылары туралы көп айтылады. Тұрғын
Ең кең таралған қазіргі заманғы отбасыларда 2 ұрпақ өкілдері
Бұны нуклеарлы отбасы дейміз. Нуклеарлы отбасында 3 топтың адамдары
Қайта құрылған отбасында (бірінші неке емес) жұбайлармен бірге бұрынғы
Біріншісі, бір жұбайлардың нақтылы некеден туған балаларынан, немесе, бұрынғы
Енді бір жағдайда нуклеарлы және кеңейген отбасын басқа белгілерінен
Отбасы өмірін, отбасы мәселелерін шешу механизімін түсіну үшін отбасының
Социология мен демографияда отбасын бала санына қарай үш типке
Басталуынан құлдырауға дейінгі аралықты уақыт бойынша өзгеруін классификациялық міндетке
Ағылшын тілді әдебиеттануда адамның жас мөлшерінің ұзақтығының өзгерісін тану
«Отбасының дамуы» процесі жеке бастың жас мөлшерінің дамуымен қатарлас
Отбасы циклы аталық сатыдан және некеге тұрып бірінші баланың
Бұлардың барлығы отбасы микросоциологиясының негізгі міндеттері болып саналады. Отбасы
1.2 Отбасын тaнудың теоретикалық бастаулары
Отбасы мен некенің тарихи бастауларына көзқарастардың көшбасшысында швейцариялық тарихшы
Матриархат және отбасының тарихи өсуі туралы пікірлер өз қолдауларын
және б. М.О. Косвен, С.А. Токарев, С.П. Толстова, М.А.
Функционализмнің негізін салушы Э. Дюркгейм отбасына тән ынтымақтастық пен
Дюркгеймнің жанұяның құрылым-қызметіне сараптама жасаған еңбегі социология тарихында үлкен
Отбасылық қызметтің жан-жақтылығына көңіл бөле отырып, функционалистер отбасының ерекшеліктерін
«Некенің тарихы» атты көлемді еңбегінде Вестермак некелі қатынас тек
Шеше мен әке рөлінің мәселелері, олардың мәдени-әлеуметтік қатынастары туралы
Отбасын белгілі бір «әлеуметтік топ» ретінде қарастыруды ұсынушы америкалық
Э. Фромның тұлғаны жаншу және адамдарды алшақтату теориясы қазіргі
Эрик Берн бүгінгі таңдағы жанұялық психотерапияның негізін салушы. Ол
Отбасының социологиялық бастауларын зерттеу француздық социолог Фредерик Ле Пле
П.А. Сорокиннің Миннесот университетінен таныс досы Карл Цилимерман ауыл
Ол жанұяны әлеуметтік-психологиялық топқа жатқызып, У. Джемс, Ч. Кули,
ХХ ғ екінші жартысында отбасын бір мезгілде институт ретінде,
Р. Хилл және оның достары А. Катц және Р.
Макросоциологияға қайшылық теориясын және функционалды-құрылымдық сипаттамасын, микроға феноменологиялық теорияны
Микро және макро деп бөлу барысында көптеген басқа классификациялар
Бүгінгі таңда жанұяны кішкене топ ретінде қарастыратын зерттеулер өте
Екі альтернативтік парадигма іспетті фамилизм мен феминизм әйел мен
Фамилизм институттардың тепе-теңдігін қоғам мен тұлғаның, қоғам мен отбасының
Фамилист адам отбасын институт сияқты әлеуметтік әлем ортасына қойып,
Сонымен, феминистік социология бір жағынан «біргенді» әлеуметтік әлемді интерпретациялау
Фамилистік социология болса, индивидтен тыс, геннен тыс (әйел жынысы
Теория немесе «таза» социологиялық көзқарас өзінің «терапевтік рөлін» мынадай
а) әр саладағы тәжірибе міндеттерін шешу барысында басты факторды
б) дәл сол мезеттегі жағдайға байланысты оны шешудің түрлі
1. Жанұя мүшелерін реттеу;
2. Жанұя мүшелеріне физикалық тұрғыдан қолдау көрсету;
3.Үлкен адамдар арасынан еркек-әке, әйел-ана рөлін меңгерушіні тәрбиелеу;
4.Отбасындағы қызметтер мен міндеттерді бөлісу (билікті бөлісу, экономикалық табысты
5. Жанұя ішіндегі, сондай-ақ отбасылар арасындағы тәртіпті сақтау;
6.Отбасылық адамгершілікті қолдау, сондай-ақ отбасы міндеттерін орындау мақсатында қозғаушы
Отбасы мәселесі жалпы әлеуметтану ғылымының қалыптасу тарихында алдыңғы қатардағы
М.М. Ковалевский «Очерк происхождения и развития семьи и собственности»
Алғашқылардың бірі болып М.М. Ковалевский славяндықтарға отбасы қауымдастығына талдау
М.М. Ковалевскийдің кітабында этнографиялық материалдар, әртүрлі халықтағы тұлғаның, отбасы
Германдықтар мен славяндықтардағы отбасының құрылымның типологиясына талдау жасалған. «Отбасы
1.3 Жас отбасының негізгі ерекшеліктері
Жас отбасы - әлеуметтік жұмыстың маңызды және күрделі объектісі.
Жаңа үйленген отбасы – бұл жаңа бас құраған ерлі
Жаңа отбасы – бұл кезде алғашқы қиындықтар пайда бола
Дәл ғылыми тұрғыда «жас отбасы»деген терминнің анықтамасы жоқ. Әртүрлі
Жас отбасы – дамудың бастапқы кезеңі басынан кешіріп, жұбайларды
Жас отбасын құрудың мақсаттарын шешудегі әлеуметтік жоспар некелік серіктердің
Жас отбасындағы өмірлік мақсаттарды шешудегі психологиялық жоспар бір –бірінің
Жас отбасының өмірлік мақсаттарын шешудегі әрбір осы аталған жоспар
Жас отбасының қалыптасуындағы күрделі проблемаға алғашқыда махаббат пен сексуалдық
Жас отбасының қалыптасуы үшін маңызды фазаға – баланың тууы
Зайыбы үшін бұл қиындық бір мезгілде ана мен еңбекердің
Ері үшін әке болудағы әлеуметтік рөл оның асыраушы болуы,
«Қарапайым мақсат қақпаны» (асыраушыдан басқа рөлдің қабылдамауы: «Асырап,киіндіріп жатырмын,
«міндет ету қақпаны»(«мен сенің әкеңмін, сондықтан сен мені жақсы
«күш көрсетудің дұрыстығын дәлелдеу қақпаны»(жанжалды шешуде күш қолдануда, күш
«жас қақпаны» (жастың адам дамуының критериі ретінде қабылдау: «мен
«баладан қызғану қақпаны» (әйелінің өзіне қарағанда балаға көп көңіл
Әкенің әлеуметтік рөліне қатысты ғана емес, ананың рөлінің де
Өмірлік бағдарға, отбасында рөлдерді бөліп алуына, балалы болуына байланысты
Екінші түрлі жас отбасы жеке бастың дамуына бағдарланған, аз
Үшініші түрлі жас отбасы – ерлі-зайыптылар думан-тойға бағдарланаған отбасы.
Жас отбасылары көбіне бір балалы, кейде екі балалы болады.
Соңғы жылдары кеңінен таралған жас отбасыларына толық емес отбасыла-ры
Жоғарыда аталған жас отбасылардың түрлері жалпы қалыпты тіршілік етуге
Мұндай түрлерді шартты түрде әлеуметтік қауіптік барлық отбасыларына, соның
Жас отбасыларына тура қатысты әлеуметтік қауіпті отбасылары
Жас отбасыларына диагностика жасағанда осындай отбасы кездесетін әлеуметтік проблемалардың
Жас отбасылар проблемасы, біздіңше жас жұбайлардың ажырасу көрсет-кіші жоғары
жас отбасыларына мақсатты мемлекеттік қолдаудың болмауы.
отбасын материалдық жағынан қамтамасыз етуі және жұмысқа орналасу қиындығы
тұрғын үй жоқтығы.
Өткізілген сауалнамалар нәтижесіне жүгінсек, 19 бен 25 жас
Осы қиындықтар жас отбасының бала туу, бала санын көбейту
Осы және басқа да проблемалар жас отбасына, олардың репродуктивтік
Шешуші теріс рөлді мұнда отбасы қызмет ететін әлеуметтік –
Қазіргі қазақстандық жас отбасының әлеуметтік проблемаларының ішінде бірінші орында
Бірақ Қазақстанның үй шаруашылығының бюджетін зерттеудің мәліметтеріне қарағанда 2004
Әрине, бала дүниеге келгеннен кейін отбасылық шығын жоғарылайды, оның
Жас отбасының материалдық жағдайы мектеп жасына дейінгі мекемелердің санының
Әсіресе материалдық жағынан әлсіз жалғыз басты аналардың отбасы жатады.
Жас отбасының тағы бір проблемасы тұрғын үй проблемасы.
Қазақстанның халық шаруашылығының алғашқы жылдарындағы құрылымдық қайта ұйымдастырудың экономикалық
Бұл проблеманы жас отбасылардың шешуіне шет елдік тұрғын үйді
Материалдық-экономиқалық проблемалар, тұрғын-үй проблемасымен бірге белгілі – бір дәрежеде
Некеге отырудың жалпы «есеюі» байқалып отыр, бұл үрдіс әсіресе
Жастардың көп бөлігінің алғашқы некеге отыруға орта жаста баруының
Тағы бір от басылары үшін күрделі проблема аз балалық,
Бала туу үрдісінің төмендеуінің аналардың жастарына байланысты көрінісі.
Республикадағы жас отбасының құрамына талдау жасау нәтижесі жұбайлардың әлеуметтік
Осыларды ескере келе, қазақстандық жас отбасылардың өмір әрекеттерінің репродуктивтік
Әлеуметтік қызметкер үшін аса қызығушылықты жас отбасыларындағы айырылысу проблемасы
Бұл мәліметтер некеге отыру санының төмендеуімен қатар,
жұбайлардың айырылысуы да төмендегенін аңғартады:егер 2003 жылы 30 жасқа
Қазақстандық демографтардың мәліметтерінше некелік одақты айырылысуларының төрттент бір бөлігі
Қазіргі отандық және шет елдік отбасы проблемасын зерттеушілердің айтуынша,
Отбасылық қатынастардың алғашқы дағдарыс жағдайы белгілі ресейліек психолог
Психологтың бұл түсіндірмесі социологтардың айтуынша, жас отбасында қалыптасқан
Жанұя қажетілігін және жанұя функциясын басқалардан бөліп алып, оны
Отбасының материалдық жағадайын құру мен қолдау қажеттілігі;
Екі жастың үйленгеннен кейін ата-ан болумен байланысты – сүю
Психологиялық және физический жақындасу қажеттігі;
Отбасында ерлі-зайыптының бір-бірімен сөйлесу, ақылдасу, араласу қажеттігі.
Осыдан келіп жанұя әсерінің негізгі сферасы белгіленеді: тұрмыс, балалар,
Отбасы функциясының көптүрлілігі оны әр авторлар әр түрлі негізде
Э.Г. Эйдемиллер және В.В. Юстицкис бойынша: отбасына тән тәрбие,
Негізінен әлеуметтану пәндерінде отбасы функцияларын негізгі және негізгі емес
Отбасының негізгі функциясына жататын бала туу және оларды тәрбиелеу,
Негізгі емес функцияларға келесілер жатады: меншікті жинақтау және
Отбасылардың функциялары өзара әрекет процесі кезінде табысты түрде іске
Отандық ғылымда отбасы функциясы түсінігі отбасының ролі және отбасы
Отбасының негізгі функцияларының осы күнге дейін нақты аталған бірдей
Туу және бала тәрбиелеу функциясы;
Ата-аналардың рухани қалыптасу функциясы;
Эмоциялық қолдау және психологиялық қорғау функциялары;
Нақты бір әлеуметтік статусқа жетуді;
Өзін-өзі көрсете білуі;
Сексуалдық байланыстарға мағына беруді қосады.
АҚШ пен Батыс Еуропа ғалымдары отбасындағы рухани байланысқа көп
Әрбір ер адам әке мен күйеу болуға, ал әрбір
Жас отбасындағы қатынастар сипаты күйеуі мен әйелінің білім деңгейіне
Қазіргі жас отбасының аз балалыққа немесе баласыздыққа әкеп соғатын
Қазақсандық эксперттердің пікірінше, отбасының тәрбиелік қызметін атқаруға бөгет
Сонымен, жас отбасымен жұмыс істейтін әлеуметтік қызметкер үшін оның
Жас отбасы қалыптасу сатысында болатындықтан, осының өзі оның
Жас отбасы елеулі материалдық-экономикалық қиындықтарға ұшырайды (еңбек жолын жаңа
Жас жұбайлар жеке бас және отбасылық мүдделерінің оңтайлы ара
Баланың дүниеге келуі жас отбасына материалдық (бала күтуге байланысты
Жас отбасы өмірлік кезеңдеріндегі алғашқы дағдарыс жағдайыныі фазасын бастан
Жас отбасының ыдырауынан пайда болған толық емес отбасылары одан
Отбасы – бұл күрделі әлеуметтік жүйе, оған әлеуметтік –
Соңғы жылдары елеулі әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтарды көрмеген экономикалық әл-ауқаты елдер
Сондай-ақ отбасылық өмірдің тұрақсыздығын тағы бір белгісі – отбасыдан
Отбасының әлеуметтік проблемалары қатарына баспаналық – қаржылық, экономикалық, бос
2 ЖАС ОТБАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТӘЖІРИБЕСІ МЕН ӘДІСТЕРІ
Жастарды отбасылық өмірге дайындаудың отандық және шетелдік тәжірибесі
Орыс тілінің сөздігінде «дайындау» деген сөздің бірнеше мағынасы бар:
бір нәрсені құрастыру, ұйымдастыру үшін алдын ала бірдеңе жасау;
бірдеңе үшін үйрету, қажетті білімді беру және т.б
Яғни адам өз бетінше бірдеңені ұйымдастырып, жасай білу үшін
Қазіргі зерттеушілер бұл ойды әрі қарай дамыта отырып, әлеуметтік
Б.Ю Шапиро мен Н.С Верещагина жас ұрпақты отбасылық өмірге
Отбасылық рольдер түсінігі әлеуметтік құрылым болып табылады. Социологиялық психологтар
Роль дегеніміз – қабылданған нормаларға сәйкес келетін жеке тұлғаның
Рольдердің, қарым-қатынастардың, нормалардың анық болуына байланысты қазіргі кездегі отбасылардың
Отбасындағы рольдік құрылымның пайда болу процесі отбасының әлеуметтік және
Бүгінгі таңда үйленген жастар өз некелерін қалай қабылдайды, осы
Жыныстық рольдер – мәдениетті норма жүйесі қатынасына жататынына қарай
Жыныстық роль жүйесі дегеніміз – еркек пен әйелге келісетін
Отбасына ерекше рухани білімге айналдыратын қарым-қатынастар жүйесі туралы не
Басқаша айтқанда неке – отбасын құрудың дәстүрлі тәсілі және
Үйлену дегеніміз өзінің құқығын жартылай азайтып, керісінше өзінің міндеттерін
Отбасылық қарым-қатынастардың күрделігіне, жекешелігіне байланысты көптеген қарама-қайшылықтар туып
Өзара сүйіспеншіліктен, махабаттан және өзара көиек отбасында туатын қарама-қайшылықтарды
Ал студент жастарды отбасын құруға дайындау жөніндегі еңбектерге келетін
Студенттік кезең – отбасын құруға қолайлы мерзімнің бірі болып
В.А Лисаковский студенттердің неке және отбасына деген бағдарының кейбір
Отбасының ізгіліктілігі мен жоғары білімінің болуы қиылысатын жері: білім,
А.В Петровскийдің пікірінше некеге тұрғандармен тәрбие жұмысын жүргізу студенттің
В.П Лисаковский студенттерді отбасылық өмірге дайындау процессін қарастыра отырып,
Отандық зерттеушілер осы салада белгілі бір үлес
Шетелдік зерттеушілердің осы саладағы тәжірибесі келесідегідей. Біздің еліміздің жастарының
АҚШ-тағы педагогикалық ағартушылық аясында превентивті шаралардың ең жақсы үлгісі
Қазіргі кезде Америкада оқушы жастарды отбасылық өмірге дайындаудың түрлі
Ата-ана міндеттеріне дайындау мақсатымен педагогикалық ағартушылық бағдарламалар. Ол 1972
Кейінірек «балалықты зерттеу» атты мектеп бағдарламасы жасалды. Ол жоғары
1 модульдың мақсаты – балалармен жұмыс жүргізу, балалармен тікелей
2 модуль – жоғарғы сынып оқушыларының балалармен тікелей қарым-қатынасы,
3 модульдің мақсаты – балаға деген көзқарасты өзгерту, оны
Бағдарламада ойын дәрістеріне көп назар аударылған.
Бұл бағдарламаларда ерікті жастар ұйымдары белсене қатысады. Алайда АҚШ-ң
Бұл мамандарды дайындау бойынша жүргізілетін жұмысты да атап өту
Англияда да жастарды отбасылық өмірге дайындау жөнінде жұмыс жүргізіледі.
ФРГ-да бұл мәселені дәстүрлі тәрбие функцияларын, рольдік позицияларды және
2.2 Студент жастарды неке – отбасы қарым-қатынасын қалыптастыруға дайындаудың
Қазіргі отбасы құрылымын талдау және отбасының қоғамдағы нақты қал
Неке алдындағы қарым-қатынастың психологиясы мен педагогикасы саласына көптеген жылдар
Неке алдындағы көңіл білдіру – психологиялық-педагогикалық тұрғыдан алғанда жұбайлық
көркем әдебиетте жан-жақты сипатталатын неке алдындағы көңіл білдіру отбасы
жастар көбінесе неке алдындағы көңіл білдіруді отбасының келешекте жайлы
Көңіл білдіру рәсімін қарастыра отырып, жастардың танысуы, кездесулері, көңіл
Бір адамды басқалардың арасынан таңдап алуға мүмкіндік беретін таңдаудың
Студенттердің неке-отбасылық қарым-қатынасына даярлығының құрамдас бөліктері.
Отбасылық өмірге дайындаудың нәтижесі түрлі компоненттерден құралған отбасын құруға
ізгіліктілік;
шаруашылық-тұрмыстық, азаматтық;
әлеуметтік;
физиологиялық;
Автордың пікірінше, қазіргі арнайы әдебиетте отбасылық өмірге дайындықтың
Сөйтіп біз некеге, отбасын құруға дайындық ұғымын әзірлеуге деген
Автордың басқа тобы бұл ұғымға отбасының материалдық базасын қамтамасыз
Осы аталған анықтаманың ешқайсысында отбасын құруға дайындықтыңқалыптасуы жеке тұлғаның
Бұл анықтамада студенттік кезеңнің жас ерекшеліктері, балалардың отбасылық процессте
Сонымен, аталмыш дайындықтың басты компоненттері (құрамдас бөліктері) келесідегідей:
ізгілікті – психологиялық компонент (отбасы өмірінің психологиясын білу,отбасында жайлы
әлеуметтік компонент (отбасылық қарым-қатынас құру және оны сақтау қажеттігінің
шаруашылық – тұрмыстық компонент(бірлескен өмірдің мәдениетін білу, шаруашылықты жүргізе
физиологиялық компонент (жұбайының сексуалдық-эротикалық қажеттіліктерін білу, бір-бірінің сексуалдық мәдениетін
педагогикалық компонент (педагогикалық мәдениетті меңгеру, балаларды тәрбиелей білу, барлық
сауықтыру – бос уақыт өткізу компоненті (отбасы мүшелерінің мәдени
Неке – отбасы қатынастарына дайындық дегеніміз – күрделі ұзақ,
Отбасын құру жөніндегі студенттермен жүргізілетін жұмыс әлеуметтік педагог пен
Жас отбасының қазіргі өтпелі кезеңдегі өзекті мәселесі
Социологтар, әлеуметтік жұмыскерлер, сонымен бірге философтар, психологтар әлеуметтік түсініктер
Отбасы туралы көптеген түсініктер бар, оның біразі оның өмірлік
Қазақстанда жасы 29 толмаған ерлі-зайыптылар жұбы жас отбасы болып
Әдетте берік материалдық іргетассыз отбасы құрайын деп жатқан жас
Отбасы әлеуметтік институттардың белгілерін бойына сіңірген әлеуметтік жүйенің
Неке - әйел мен еркек арасындағы табиғи қажеттілік, олардың
Некенің негізі – сүйіспеншілік. Неке - әйел мен еркектің
Неке – махаббаттың іс жүзіне асуы. Некеге дейінгі қатынас
Отбасы әлеуметтік институт ретінде қоғамның қалыптасуымен бірге пайда болды.
Отбасы – шағын әлеуметтік топ. Оның мүшелері некемен бір
Отбасы – қоғамның бастапқы ұясы. Ол әлеуметтік, қоғамдық дамуда
Тұрмыс құруға мативациялық даярлық дегенге мыналар: отбасын құрудың басты
Көптеген отбасылар махаббат негізінде құрылатынын естен шығармауымыз тиіс. Социологтардың
Кеңес өкіметінің отбасы және неке туралы заңына байланысты жастардың
Отбасына біз қандас немесе интимдік, жыныстық қатынастар арқылы бір-біріне
Ерекше көмекті қажет ететін отбасылар санатына біз бірінші орынға
Жас отбасы критериі ең алдымен неке кезектігі, біріншіде бірге
Өзінің құрылымы бойынша жаңа жас отбасы толық, типтік және
Көптеген ғылыми-зерттеулік орталықтардың жаңа жас отбасылардың жағдайына баға беру
Өмір сүру мен физиологиялық минимумдар сияқты әлеуметтік құралдар өзінің
Әлеуметтік минимум өзіне өркениетті мемлекет тұрғындар
Өзінің актуалдылығына қарамастан жас отбасыға экономикалық проблемалар жалғыз
Жас отбасы әлеуметтік жұмыстың ұжымдық клиенті ретінде мемлекеттік, қоғамдық
Неке мен отбасыға мыңдаған кітаптар мен ғылыми зерттеулер арналған.
Болашақ жұбайлардың талғамдарының жақындасуы, баға берулері некеге тұрмай тұрған
Көптеген социологтардың, психологтардың, педагогтардың зерттеулері отбасы жас адамдардың отбасылық
Әлеуметтік адамгершілік отбасылық өмірге дайындық азаматтық пісіп-жетілу (жас, орта
Жас адамдардың адамгершілік сана дәрежесі – отбасы жасауға дайындықтың
Мысал ретінде социологиялық зерттеулердің көрсеткіштері көрсеткендей қазіргі
Ал жігіттер болса, өздерінің жарларынан ең алдымен жақсылықтың, жұмсақтылықтың,
Отбасыға дайындығы мен оның сәттілігі көп жағдайда некеге тұрушы
Жас адамдар отбасы жасаған кезде, әрине, материалды және тұрғын-үй
Материалдық фундаментсіз отбасы құруға ұмтылған жас адамдарға көп жағдайда
Отбасылық өмірге мотивациялық дайындық өзіне махаббатты отбасын құрудың, құрылған
Отбасы құрудағы психологиялық дайындық – бұл адаммен қарым-қатынас біліктілігінің
Социологиялық зерттеу деректері көрсетіп отырғандай, ата-аналарының ажырасуы балаларының ажырасу
Отбасы құрудағы педагогикалық дайындық өзіне педагогикалық сауаттылық, шаруашылық-экономикалық біліктілік
Сонымен, сәтті, әрі тұрақты отбасы жас адамдардың ортақ отбасылық
Жастар арасындағы әлеуметтік жұмыс жас отбасылардың қалыптасуына үлкен әсер
Отбасы тікелей («қауіпті топ» ретінде отбасы) және жанама (отбасы
Әлеуметтік жұмыстың ғылым ретінде де, практикалық әрекет ретінде де
Отбасы адам үшін алғашқы тәрбие беру институты, оны адам
Сонымен қатар, отбасы қоғамының дербес бөлігі, әлеуметтік ортамен тығыз
Отбасы қоғамдық өмірдің құрылым құрушы жүйесі ретінде әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саяси
ХХ ғасырдың 90 жылдарынан бастап Қазақстан Республикасында жүргізіле бастаған
Отбасындағы қолайсыздықтын өсімі мен балалар мен жас өспірімдердін мінез
Отбасындағы дағдарыс жағдайының тағы бір себептеріне ерлі зайыптылардың айырылысуының
Соңғы жылдары отбасы әлеуметтік институт ретінде таралудың, тіпті «быт-шыт»
Осындай өзгерістерге ұшыраған отбасы күрделі қиындықтарға кездеседі, дегенмен ол
Міне, сондықтан да мемлекет пен қоғам отбасынан тыс, оған
Мемлекеттік отбасылық саясат мынадай мақсаттарды жүйелі түрде жүзеге асыруға
Қоғамдық даму процесінде отбасын және отбасылық құндылықтарды нығайту;
өз еңбек әрекетінің негізінде отбасының өз қызметін жүзеге асыру
мемлекеттік отбасылық саясатты жүзеге асыру процесінде отбасының субъектілік
әлеуметтік жағынан әлсіз отбасыларын қамтамасыз ету.
Қазіргі Қазақстандық қоғамның отбасылық саясатының негізгі бағыттары Н.Ә.
Неке мен отбасы институтын нығайтуды, жалғыз басты аналардың проблемасын
Мемлекеттік отбасылық саясаттың әлеуметтік – қорғау қызметі 2001 жылы
Отбасы саясатының тиімділігінің маңызды жағдайына елдің әлеуметтік – экономикалық
Әлеуметтік қызметкердің жұмысында отбасына, оның құрамына, әлеуметтік –
балалар санына қарай: баласыз, аз балалы, көп балалыотбасы;
құрамына қарай: толық емес, нуклеарлы,бірнеше ұрпақ отбасы, бұрынғы некеден
құрылымына қарай: некеге отырған балалы немесе баласыз жұпты, ерлі-зайыптылардың
отбасындағы лидерлік құрылымы бойынша: эгалитарлы(демократиялық) және дәстүрлі (авторитарлы);
отбасылық тұрмыс пен отбасылық салт бойынша: «көңіл жұбату»- отбасы,
білімі, кәсіптік және т.б деңгейлеріне байланысты әлеуметтік құрамының сипатына
отбасылық өтіліне қарай: жас үйленгендер, жас отбасы, бала күтіп
отбасыдағы қатынастар сапасы мен атмосфераға байланысты: ауқатты, тұрақты, ауқатсыз,
географиялық белгілеріне қарай: қалалық, ауылдық;
тұтынушылық мінез – құлық типіне қарай: тұтынуы «физиологиялық» типті
отбасы өмірінің ерекше жағдайына қарай: «студенттік», «дисанттық» (әкесі отбасынан
бос уақытты өткізу сипатына қарай: ашық және жабық
әлеуметтік мобильділігіне қарай: реактивті, орташа белсенді отбасы, енжар отбасы;
бірге әрекет ету коперациясының дәрежесіне қарай: дәстүрлі, ұжымдық және
психикалық денсаулығының жағдайына қарай: дені сау отбасы, невротиктік, виктимогендік
Сонымен қатар, мұнда қазіргі жағдайлардағы отбасыларына тән материалдық (экономикалық)
Осындай объектілердің біріне өзіндік ерекшеліктері, білімі бар жас отбасы
Осы кезеңде әлеуметтік жұмыс теориясының дамуы әлеуметтік жұмыс түсінігінің
Әлеуметтік жұмыстың мазмұны индивид, отбасы, топтың және басқа да
Әлеуметтік проблемеар отбасыда жан-жақты көрініп отырады. Маңызды дәрежеде отбасыға
Әлеуметтік қызметті әлеуметтік қызмет көрсететін өнеркәсіптер, мекемелер, ұйымдар және
Жастардың негізгі проблемаларына жұмыcқа тұру, жақсы жалақы мен қызықты
Жастарға арналған әлеуметтік қызметтерді ұйымдастырған кезде олардың міндеттерін нақты
Диагностика бөлімінің міндеттері дезадаптацияланған бала мен жасөспірімді анықтау, олар
Әлеуметтік реабилитация бөлімінің негізгі міндеттеріне жасөспірімдердің әлеуметтік реабилитация бағдарламасын
Айтылғандардың негізінде жас отбасымен әлеуметтік жұмыстың негізгі мақсаттары мен
жас отбасыны репродуктивті әлеуметтік бірлік ретінде нығайту үшін шаралар
өтпелі нарықтық экономика жағдайына жас отбасыны бейімдеу;
жас отбасының рухани, материалдық, адамгершілік жағдайын жақсарту;
жас отбасыларға арналған әлеуметтік-психологиялық көмек көрсету қызмет жүйесін құру
жас отбасының әлеуметтік және отбасы-тұрмыстық функцияларының сәйкес келуі үшін
жастардың іскерлік белсенділігін арттыру;
отбасының бос уақыты мен демалысын ұйымдастыру.
Жас отбасыларға қолдау көрсетудің мемлекеттік дәрежесінде, көрсетілген мақсаттар мен
- жас отбасыларға, оның ішінде бірінші кезекте азқамтылғандарға,
- жас отбасы мәселелері мен жас отбасымен ғылыми-әдістік
- жас отбасыларды тұрғын-үймен қамтамасыз ету немесе оны
- жас азаматтардың, жастар ұйымдарының, соның ішінде
- білім беру, әлеуметтік медициналық, әлеуметтік-құқықтық, психо-педагогикалық, ақпараттық,
Жастарға арналған әлеуметтік мекемелер жүйесі негізінен территориялық жастарға әлеуметтік
Қызметтердің негізгі объектілері:
жас отбасылар, өмір жағдайлар нашар: әлеуметтік-демографиялық (көп балалы, толық
балалар мен жасөспірімдер: олардың денсаулығы мен дамуына қауіп төнген,
Қызметі құрудың негзігі мақсаты әлеуметтік көз қарас бойынша жағдайы
білім алуды ұйымдастыру, ақпараттандыру мен кеңес беру, жаңа технологияларды
әдістемелік жәрдемақылар мен бағдарламалар дайындау;
клиенттердің әлеуметтік жұмыскерлерден, медиктерден психолог, заңгер, социолог, экстрасенстерден және
клиенттердің сұраулары мен әлеуметтік мекемелердің қызметтерінің негізгі бағыттары туралы
жұмысқа тұру мен кәсіби мамандық алуға көмектесу, жұмыссыздарды қолдау.
Осылайша, жас отбасымен жұмыстың қалыптасқан құрылымы толық алғанда қоғам
Көптеген отбасының, соның ішінде жас отбасының өмір сүру дәрежесі
2.4 Қазақстандағы отбасы саясаты
Отбасы - өмір жасында кездесетін әртүрлі құбылыстарды, қоршаған ортаны
Отбасы мемлекет, адам және басқа да әлеуметтік институттар мен
Тарихтың, ұлттың дамуы кезеңінде әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге бейімделе отырып отбасы
Бүгінгі отбасы, оның ерекшеліктері қоғамның жаңару және реформалану этапының
Ұлттың, қоғамның, әлеуметтік-экономикалық, материалды өндірістің негізгі салаларының басты ұсынушы
Отбасында қоршаған ортаның әлеуметтік табиғатын тануға болады. Отбасында тұлғаның
Мемлекетті егер халық пен ұлттың болашағы толғандыратын болса, онда
Отбасы саясаты, біздіңше, ең алдымен отбасының, оның әрбір мүшесінің
Бірақ, нақ осындай ісшараларды іске асыруды қолға алған кезде,
Тағы бір отбасылық мәселелердің топтамасы бар, оны жалпы әлеуметтік
Осылайша, отбасылық мәселе - барлық әлеуметтік саясаттың ішіндегі отбасының
Сондай-ақ отбасының саясатына қоғамның отбасына деген қарым-қатынасы, әлеуметтік институттар,
Отбасы саясатының отбасының және бүкіл қоғамның өміршеңдігіне байланысты көздеген
Отбасылық саясаттың субъектісі- біздіңше, мемлекет және оның органдары, халық
Қазақстандық отбасы арнайы әлеуметтік құбылыс ретінде көп ұлтты қоғамның
К.Маркс өз еңбегіндегі отбасы - өндіріс түрі және оның
Отбасында адам әлеуметтік рольдерге үйренеді, білімнің, тәрбиенің негізін алады.
Отбасының ережелері, ғұрыптары мен салты әр ұлтқа және қоғамға
Бұл сауалға жауапты отбасының туу және даму маңыздылығының мәселелерінен
1861ж. Баховен «Материнское право» еңбегінде келесі қағиданы ұсынады:
1) ең алғашында адамдар арасында ешқандай шектеу қойылмаған «гетеризм»
2) бұндай қатынастан нақтылы әкені анықтау мүмкін болмады, сондықтан
3) осының нәтижесінде әйел адамдары жоғары мәртебеге ие болды,
Осы жоғарыдан байқағанымыз, отбасы алғашқыда өз қызметін атқара отырып
Отбасы жан-жақты: ол бізге белгілі барлық қоғамдық жүйе мен
Қоғам ұяшықтарының негізі ретінде табылатын отбасын ұрпақтың дамуынан кеңи
Әлеуметтік мекемелер отбасы өзінің қызметін, тәрбиелеу рөлін, сондай-ақ балалар
Осыған байланысты отбасы қоғамға қажетті осы қасиеттерді жүзеге асыруға
Қазақстандағы ажырасудың жоғарғы көрсеткішке жетуі қоғам өміріндегі, жеке тұлға
Ажырасқан некелерге сараптама жасау бүгінгі Қазақстандық отбасының дамуы мен
Туысқандық қатынастардың азаюы да отбасының қызметіне кері әсерін тигізеді.
Туысқандық қатынастың әлсіреуі біздің елімізде отбасының дағдарысына, құлдырауына басшы
Ұрпақтардың бір-бірінен алшақтау себебінің екі түрін бөліп алу керек:
Отбасы саясаты ең алдымен мемлекеттің отбасын әлеуметтік, қаржылық көмек
Қаржы ресурстарының Қазақстандағы жетіспеушілігі бұл көмекті мардымсыз, әйтеуір өлместің
Отбасындағы дағдарыстың ушығуы оны күн тәртібіне қойып, бұдан шығу
Қазақстан Республикасындағы отбасы саясатының стратегиялық мақсаты- отбасы өмірінің идеалды
Стратегиялық мақсатты шешудің жолы ретінде Қазақстанда теориялық және эмперикалық
Мемлекеттің отбасы саясатына қоғамның мүддесінде отбасының қызметін қамтамасыз ету
Барлық елдерде отбасы маңызды әлеуметтік институт болып есептеледі, онда
Дүние жүзілік тәжірибе әлеуметтік қолдау жөнінде бірқатар шараларды:
отбасына жәрдемақы беру;
әйелдерге декреттік демалысты төлеу;
әйелдерге екіқабаттығы мен бала туу кезінде медициналық көмек көрсету;
нәрестенің және кіші жастағы баланың денсаулығын бақылау;
ата- анаға демалыс беру;
жарым- жанды отбасына жеңілдік беру;
салық жеңілдіктері, үй- жай сатып алуға немесе жалға алуға
Қазақстан мемлекеті негізінен, отбасына көмек көрсетудің ұқсас түрлерін ұсынады,
Көптеген отбасының, соның ішінде жас отбасының өмір сүру дәрежесі
Отбасы саясаты мен мемлекеттік отбасы саясатын басқару құрылымына тез
Отбасы саясатындағы стратегия отбасының өз қалауымен үлгілі болуын шамалайды.
Күрделі қаржы бөлуді талап ететін шараға қарсы, отбасы мен
Қазақстандағы реформалар көптеген теориялық мәселелрді шыңдап әзірлеу және жинақтап
Үш жыл бұрын мемлекет басшысы ТМД- да ұқсасы жоқ,
Ұлттық комиссия өкіметтік емес барлық үйымдармен белсенді түрде жұмыс
Парламентте отбасының, әйел мен баланың мүддесін қорғау үшін «Отбасы»
Қазіргі уақытта отбасы институтын нығайту, отбасына, әсіресе жастар мен
Қазақстанда Қазақстан іскер әйелдерінің Ассоциациясы қүрылған, оның базасында үш
Партия жыныстық емес, идеалогиялық белгі бойынша қүрылған және оның
«Прагма» американдық бағдарламасымен қоса көптеген семинарлар, жұмыс тапқысы немесе
Қазақстанда халықаралық және өкімет емес ұйымдардың қолдауымен әйелдер мен
Қазақстанда 2001-2005 жылдарға арналған «Ана мен баланың денсаулығын сақтау»
Әлеуметтік жұмыстың ең маңызды бағыттарының бірі зорлық көрген әйелдерге
Әйелге қатысты зорлық мәселесі қоғамдағы гендерлік дискриминациялаудың нағыз шамдануды
Елдегі зорлық мәселесін шешу үшін шараның негізгі үш тобын
Халықаралық әлеуметтік қызметкерлер бірлестігі әзірлеген әлеуметтік жұмысқа жаңа көзқарас
белсенді болуына әлеуметтік жұмысты «жүргізушіні» акцент пен ауыстыру ды
Клиенттің өзінің белсенділігі және өкілеттігі- «өзгеріске кім дайын болса,
Осыған байланысты, әлеуметтік жұмыстың жетістігі клиенттердің өз өмірінің жағымды
Отбасы саясатының қажеттілігі отбасы құрылымы мен қызметінің өзгеруінің жағымсыз
Біздің елде бұл үдерістер өзінің сипаты бойынша жалпы және
Бұлардың ішіндегі алғашқысы отбасы өзгерісінің «табиғи» үдерісі, оның әлеуметтік
Мұнымен отбасы қызметін «қағып кету» кезіндегі мемлекеттің немесе оның
Отбасына немесе институт ретінде зиян келтірілді және 60- шы
Қазақстандағы отбасы дағдарысы мәселесіне қатысты қолданылуын қажет ететін біздің
Іс жүзіндегі өзгертулер кезінде қабылданатын кез келген шешім имплицитті
Біздің отбасымыздың тарихы жолының осындай ерекшелігі отбасы саясатының мемлекетті
ҚР мемлекеттік отбасы саясаты тұжырымдамасы, отбасы жөнінде көптеген қаулы,
Отбасы саясаты бір-екі балалы бөлектенген нуклеаралық отбасына материалдық көмек
Отбасының нақты осы түрі оқиғаның спонтанттық жолын статистиканың айтуымен
Шындығында, біздің көзқарас бойынша отбасы саясатының жоғарыда сипатталған «отбасы
Отбасы саясаты - ол мемлекеттік саяси партиялардың, қоғамдық үйымдардың,
Осымен қатар, отбасы саясатының негізгі және үзақ мерзімдік міндеттерімен
Отбасы саясатының негізгі принциптері: егемендік принципі (отбасының мемлекеттен тәуелсіздігі),
Отбасының егемендік принципі отбасының мемлекетен тәуелді емес, оның өміріне
Егемендік принципі таңдау еркіндігі принципімен тығыз байланысқан. Бұқаралық, модальдік,
Біз айтып отырған таңдау еркіндігі принципі бұған қарама- қайшы
Сондықтан, отбасы саясаты таңдаудың түпнұсқалық еркіндігін құруға, кез келген
қоғамдық келісім- шарт принципі жоғарыда сипатталған егемендік және таңдау
қоғам отбасының қарапайым түрде көбеюі мен жаңа ұрпағын әлеуметтендіру
Мемлекеттік және аумақтық отбасы саясаты мақсаттарының бірлігі принципі бүкіл
Әлеуметтік қатысу принципі. Қазіргі заманда отбасы саясатының мақсаттары, сондай-
ҚОРЫТЫНДЫ
Қандай да қоғамның болсын дамуы табиғи процесс болып табылады.
Сонымен, отбасы қоғамның ажырамайтын бір бөлігі. қоғамның да өмірі
Отбасы мәдениеті қанша жоғарыласа демек бүкіл қоғам мәдениеті де
Жалпы отбасында, отбасы қарым- қатынасында адамгершілік принципі маңызды. Оның
Яғни, қоғам тікелей отбасының денсаулығына тәуелді, сонымен қатаротбасы да
Біз жас отбасыны басқа да отбасы типтері сияқты өздерінің
Жас отбасы мәселесімен айналысып, оған әр түрлі қолдау көрсететін
Жастар арасындағы әлеуметтік жұмыс жас отбасылардың қалыптасуына үлкен әсер
Отбасына көмекші керек. Ол мемлекет дәрежесінде отбасы саясатын жүргізуге,
Мемлекеттің, жеке кәсіпкерлік сектордың, саяси және қоғамдық ұйымдардың
Бүгінгі күндері Қазақстанда ұлттық ақпараттық технологияны және ресурстарды құрудың
Осы жұмыс барысында қорытатын ой – отбасы өзінің дағдарыстық
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кітаптар және монографиялар:
Жаназарова З.Ж. Современная семья в и ее проблемы. –Алматы
Шеляг Т.В. Современная семья и социальная работа. – Москва:
Кузнецова М.В. Молодая семья и ее социальная защита в
К.Ү Биекенов, З. Ж Жаназарова, Ж. А Нұрбекова. Отбасымен
З. Ж Жаназарова. Социология семьи. Алматы; Қазақ университеті
Лисовский В. Книга молодой семьи.-Л:Лениздат, 1990ж. – 210 б.
Антонов А.И. Медков В.М. Социология семьи
Изд .Междн.Университет Бизнеса и Управления, 1996ж. – 600 б.
Жаназарова З.Ж. Социология семьи: Учеб.- метод. Пособие. Алматы: 2001ж.
Асылбеков М. Х. Козина В.В. Демографическое развитие Республики Казахстан
А. Н. Агафонов., Қ. Н. Меңлібаев. Жастармен жүргізілетін әлеуметтік
Абрамова Г.С. восрасная психология. – Москва 2001ж. - 800
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жастар саясаты. – Астана, 2000Ж.
Асылбеков М. Х., Козина В.В. Демографическое развитие Республики Казахстан
Асылбеков М. Х. Козина В.В. Демографическое развитие Республики Казахстан
Асылбеков М. Х., Козина В.В. Демографическое развитие Республики Казахстан
Технологии социальной работы: Оқулық / проф. Холостованың Е. И.
А. Н. Агафонов., Қ. Н. Меңлібаев. Жастармен жүргізілетін әлеуметтік
М. Т Баймұқанова. Отбасымен әлеуметтік – педагогикалық жұмыс. Астана
Мемлекеттік жастар саясаты тәжірибе және даму үрдістері. 2 бөлім.
Мерзімді басылымдар:
Жаназарова З.Ж. Семейный социум как предмет внимания социальных работников.
Алимбекова. Факторы семейного насилия в отношении женщин. Саясат., 200З.
Забирова А. Казахстан глазами социолога. Социально – групповая идентификация
«Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтің
Мухтарова К. С. Анализ профиля и социального состава бедных
Баймағамбетов С. Социальная политика: опыт и проблемы реформирования //
Джаманбалаева Ш.Е. Социально – экономический кризис как деструктивный фактор
Забирова А. Казахстан глазами социолога. Социально – групповая идентификация
Бойко В.В. Молодая семья: Социально – психологический аспект. Москва
Жизнедеятельность семьи тенденции и проблемы. Москва;1990ж. – 396
Г.Соловьева. «Гендерная политика: современная семья». Саясат №5, 2002ж
Нормативтік-құқықтық актілер:
Казахстан заравные права и равные возможности. Национальная комиссия по
«Неке және отбасы туралы» ҚР Заңы.- Алматы, 2003ж. –
2