Нитраттарды анықтау

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Экология кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНА СЫРТТАН ӘКЕЛІНЕТІН КӨКЕНІСТЕР
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.......................................................................................................................3
1 НИТРАТТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ АДАМ АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ..........................6
1.1 Нитраттар ұғымына түсініктеме..........................................................................6
1.2 Нитраттардың негізгі көзі.....................................................................................8
1.3 Нитраттардың адам ағзасына рұқсат етілген мөлшері....................................12
1.4 Адам ағзасындағы нитраттар метоболизмі.......................................................15
1.5 Азот қосылыстарының адам ағзасына кері әсері
улану....................................................................................................................17
2 ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНА СЫРТТАН ӘКЕЛІНЕТІН КӨКЕНІСТЕР МЕН ЖЕМІСТЕРДІҢ
2.1 Көкеністер мен жеміс-жидектердегі нитраттардың шекті рауалы деңгейі..21
2.2 Өсімдіктердің нитраттарды жинақтаудағы биологиялық ерекшеліктері......24
2.3 Көкеністер мен жеміс-жидектер құрамындағы нитраттарды анықтаудың
әдіс - тәсілдері....................................................................................................30
2.4 Шығыс Қазақстан облысының өсімдік өнімдерінің қауіпсіздік жағдайының талдауы...............................................................................................................35
2.4 Өскемен қаласының көкеністері мен жеміс-жидектерінің құрамындағы нитрат мөлшерін
2.5 Көкеністер мен жеміс-жидектер құрамындағы нитрат мөлшерін азайтуға бағытталған
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................50
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................................53
ҚОСЫМША А...........................................................................................................56
ҚОСЫМША Б............................................................................................................57
ҚОСЫМША В...........................................................................................................58
ҚОСЫМША Г...........................................................................................................59
ҚОСЫМША Д...........................................................................................................60
КІРІСПЕ
Көкеністер мен жеміс-жидектер адам ағзасын дәрумендер, микроэлементтер, пектиндер, органикалық
Өскемен қаласында сатылатын көкеністер мен жеміс-жидектердің көбі Орта Азия
Көшетханаларда азотты тыңайтқыштармен аса көп мөлшерде байытылып, қолайсыз жағдайларда
Әсіресе, нитраттар мен нитриттерге ерте жастағы балалар сезімтал,
себебі олардың ферментативті жүйесі әлсіз функцияналданған. Балалардан басқа
Жұмыстың негізгі мақсаты Өскемен қаласына сырттан әкелінетін көкеністер мен
Аталған мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер қойылды:
- нитраттардың негізгі көздерін анықтау;
- азот қосылыстарының адам ағзасына кері әсерін көрсету;
- Өскемен қаласына сырттан әкелінген кей көкеністер мен жеміс-
- көкеністер мен жеміс-жидектердегі нитраттарды төмендететін шараларды ұсыну.
Жұмыстың зерттеу объектісі болып Өскемен қаласына сырттан тасымалданатын көкеністер
Зерттеу нысаны ретінде көкеніс және жеміс-жидек дақылдары алынды.
Осы жұмыста зерттеудің теориялық, экспериментальды, аналитикалық-зертханалық әдістері қолданылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы Қазақстандық және шетелдік ғалымдардың, эколог, биолог,
Зерттеудің ғылыми жаңалығы алғаш рет Өскемен қаласына сырттан
әкелінетін көкеністер мен жеміс-жидектердің жекелеген түрлерінің құрамындағы нитраттар мөлшері
Зерттеудің практикалық маңыздылығы берілген зерттеу жұмысының мәліметтерін Шығыс Қазақстан
Зерттеу жұмыстарының қорытындылары Ұлы Отан соғысының 60 жылдық жеңісіне
Диплом жұмысы кіріспе, екі негізгі бөлім, қорытынды, қолданылған әдебиеттер
1 НИТРАТТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ АДАМ АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ
1.1 Нитраттар ұғымына түсініктеме
Нитраттар – азот қышқылының (HNO3) тұздары мен эфирлері, кез
NaNO3+H2SO4 = NaH2SO4+HNO3
Буды салқындатқандатқанда түтінденген азот қышқылы алынады. Азот қышқылын химия
Нитраттарға тән қасиет – қыздырғанда ыдырап, басқа заттармен қатар
Нитраттар топырақтың кез келген түрінде, сонымен қатар ондағы өсетін
Бейорганикалық нитраттар – түссіз кристалды заттар, бөлме температурасында тұрақты,
Органикалық нитраттар – молекуласында бір немесе бірнеше ONO2 тобы
Нитраттар өсімдіктердің азотты қоректену агенттері ретінде натрийлі
селитра (NaNO3), калийлі (KNO3), аммониялы (NH4NO3) және селитраның
кейбір басқа түрлері қолданылады.
Нитраттардың өсімдіктерге қарқынды түсуі олардың алмасу үрдістеріне толығымен қатыспай,
Мұндай тағамдық өсімдікті ұзақ уақыт пайдаланғаннан кейінгі адам ағзасында
Нитраттардың негізгі көзі болып NO3 ионы бар минералдық
Ет пен балықты тұздағанда нитриттер (NaNO2) қолданылады. Олар еттің
қосылысты тағамдарды қолданған адамдарда демікпе ауруы туындауы мүмкін.
1.2 Нитраттардың негізгі көзі
Өсімдіктерде нитраттардың шоғырлануы топырақ құрамында көп мөлшерде азоттың болуына
Азот - өсімдіктер тіршілігіндегі ең негізгі элементтің бірі болып
HNO3 – HNO2
(нитрат) (нитрит) (гипонитрит) (гидроксиламин)
Нитраттар өсімдіктерде нитриттерге дейін қалыптасады. Бұл процесске әртүрлі металлдар
Нитраттардың қазіргі негізгі көзі болып - NO3 ионы бар
Кесте 1
Құрамында азот болатын тыңайтқыштар
Тыңайтқыш аты Химиялық құрамы
Жай
Қатты
Аммиак селитрасы NH4NO3
Карбамид (мочевина) (NH2)2CO
Аммоний сульфаты (NH4)2SO4
Натрий селитрасы NaNO3
Кесте 1 жалғасы
Тыңайтқыш аты Химиялық құрамы
Кальций селитрасы Ca(NO3)2
Сұйық
Сұйық сусыз аммиак NH3
Аммиак суы NH3+H2O
Аммиак селитрасы мен аммиактың судағы ерітіндісі NH4NO3+ NH3+H2O
Комплексті
Калий селитрасы KNO3
Аммофос (NH4)2HPO4+NH4H2PO4
Аммофоска (NH4)2HPO4+NH4H2PO4+KCL
Нитроаммофос NH4H2PO4+NH4NO3
Нитроамофоска NH4H2PO4+ NH4NO3+KCL
Нитраттар әсіресе көшеткілерде өсетін өсімдіктерде көп кездеседі. Олар өсімдіктерге
Азот тыңайтқыштары. Өніп-өсуі үшін қажетті азотты өсімдік топырақтан көбіне
Аммиакты тыңайтқыштардан сусыз аммиак пен аммиакты су
қолданылады. Біріншісінде 82,3 пайыз азот бар, ең концентірленген және
көмірсутек. Дұрыс қолданыстағы тыңайтқыштың пайдасы көп, алайда оны
көкеністерге қолдануда шектеу жасау қажет [21; Б.13].
Кең қолданысты тыңайтқыштың бірі - аммонийлі тыңайтқыштар.
Аммонийлі тыңайтқыштардан тиімді тыңайтқыш ретінде құрамында 20,5пайыз азоттан тұратын
Аммонийлі-нитратты тыңайтқыштаға құрамында 34,5 пайыз азот бар аммиак селитрасы
Амидті тыңайтқыштардың ішінде ең көп тарағаны мочевина, оны кейде
Ғылыми зерттеулер нәтижесінде картоп егілетін алқапқа азот тыңайтқыштарынан аммоний
Азотты тыңайтқыштарды қолданған кезде оның аз әсерлі түрлеріне көңіл
Басқа көкеністермен салыстырғанда қияр нитраттарды аз шоғырландыратын көкеніс. Тіпті,
Картоп өсірген кезде 80г/10м2 азотты қолдану ұсынылады. Азотты аммиакты
Жасыл өсімдіктерді аса қадағалықпен өсіру қажет. 50 кг/га азоттан
1.3 Нитраттардың адам ағзасына рұқсат етілген мөлшері
Көкеністер мен жеміс-жидектердегі нитраттар мөлшері белсенді
агротехнологияға байланысты. Дүниеде
көкеністер мен жеміс-жидектердегі нитраттар мөлшері де бірдей болмайды.
Ауылшаруалығы өнімдерінің құрамында агрохимикаттардың шекті мөлшерден
көп болуы топырақты баптау мен бақылау жүйесіне байланысты. Яғни,
Тұтынушылар үшін барлық 100 пайыз көкеністердегі нитраттар мөлшері ШРК-дан
Өнімдердегі агрохимикаттардың қалдықтарынан туындайтын қайғылы жағдайлар олардың концентрациясымен емес
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы бойынша нитраттардың тәуліктік
рұқсат етілен мөлшері ересек адамның әр дене массасына 5мг.
өндірістік және ауылшаруашылық комиссиясының шешімі бойынша 1 тәулікте адамға
ал балаларға дене массасының әр бөлігіне - 5мг [8;
Нитраттардың 60 килограмдық ересек адамға тәуліктік рұқсат етілген мөлшері:
Красовский Г.Н. бойынша – 4мг/кг*60кг=240мг/кг;
денсаулық сақтау ұйымы бойынша – 5мг/кг*60 кг=300мг/кг.
Санитарлық талаптары қанағаттанарлықтай көкеністер мен жеміс-жидектермен уланып қалмайтындай пайдалану
Өзіндік тәуліктік мөлшерді білу үшін әр адам өз дене
Кесте 2
Нитраттардың рұқсат етілген тәуліктік мөлшері
Салмағы,кг Қауіпсіз тәуліктік пайдалану, мг/тәулік
10 кг-ға дейін (6 айға дейінгі бала) рұқсат етілмейді
10 кг (1жасқа дейінгі бала) 2
20кг (5жасқа дейінгі бала) 4
30 120
50 20
60 240
80 320
Нитраттардың тағам мен суға байланысты тәуліктік мөлшері (1):
ТРМ=Nсудікі+Nтағамдікі ,
Nсудікі мен Nтағамдікі –тағам (3) және сумен (2)түсетін нитраттар
Nсудікі=nсудікі* Vсудікі ,
Nтағамдікі = nтағамдікі* Pтағамдікі ,
nтағамдікі мен Pтағамдікі - нитраттардың судағы және тағамдағы
Pтағамдікі - тәулік бойынша желінген тағам мөлшері [30; Б.2].
1.4 Адам ағзасындағы нитраттар метоболизмі
Құрамында нитраттар мөлшері жоғары болып келетін азық-түлік өнімдерін пайдаланғанда
Адам ағзасына түскен нитраттардың кіріс және шығыс балансы әлі
Барлық өсімдіктердегідей адам ағзасында нитраттар мөлшері үнемі болып, ағзаға
Ағзаға нитраттар су және азық түлік арқылы түсіп кейіннен,
Ағзада туындайтын барлық қолайсыз жағдайлардың себебшісі нитраттар емес, олардың
Нитраттар химизміне байланысты әдебиеттерде адам ағзасынан нитриттердің бөлінуі жайлы
Метгемоглобиннің қауіптілігі қанға нитраттардың түсунен кейін ғана жоғарылайды. Нитраттарды
адамдарға қарағанда қарқынды жүреді [8; Б.6].
Дені сау адамдарда су немесе азық-түлікті пайдаланғаннан түскен
Азық өнімдерінің әртүрлі микроағзалармен ластануы интоксикацияны
қарқындата түседі. АҚШ-та, Германияда балаларды жасанды қоспалармен қоректендіруден туындаған
1.5 Азот қосылыстарының адам ағзасына кері әсері және нитраттармен
улану
Көкеністер мен жемістер арқылы адам ағзасына 70-80пайыз нитраттар түседі.
Жоғары нитратты өнімдермен улану кезінде ас қорыту жүйесі, жүрек
Улану белгілері нитраттар ағзағатүскеннен кейін 1-6 сағат аралығында байқалады.
Нитраттармен егеуқұйрықтарда өткір улану динамикасын Барсельян Г.Б. зерттеген. Өткір
Жануарлар өлімі уланудан кейін бірінші күннен бастап басталды.
Егеуқұйрықтарға бекітілген өлім тудыратын мөлшер олардың тірі салмағының
Балапандарда ми, көздің кемтарлығы, кеуде қуысының, көк етінің, аяқ-қол,
Волкова Н.В. күн сайын екі қабат егеуқұйрықтар тобының бір
Әсіресе, нитраттар омыраудағы балаларға қауіпті, себебі, олардың
ферментті негізі қалыптаспағандықтан
айналуы өте баяу жүреді.
Нитраттар адам ағзасында токсиндерді бөлетін, зиянды ішек микрофлорасын түзеді.
Нитраттардың ұзақ мерзімде адам ағзасына түсуінен йод мөлшері азаяды,
Нитратты қосылыстармен тез улануға бейім топқа (балалардан басқа) ағзаларында
Боговский П.А. айтуынша, 1975 жылы Weisburqer, Reineri мен Correa
2 ӨСІМДІКТЕРДІҢ НИТРАТТАРДЫ ЖИНАҚТАУЫ
2.1 Көкеністер мен жеміс-жидектердің құрамындағы нитраттардың
шекті рауалы деңгейі
Шекті рауалы деңгей дегеніміз - бұл көкеністер мен жемістердің
Табиғатта мүлдем таза тамақ өнімдері жоқ. Нитраттар қоршаған ортада
Шикі күйіндегі көкеністер аз қолданылатындығына байланысты нитраттармен улануқауіптілігі аз.
Алайда, нитраттар адам ағзасына тек көкеніс пен жемістер арқылы
Ғылыми зерттеулер арқылы жабық грунт өсімдіктеріндегі нитраттар, ашыққа қарағанда
Кесте3
Көкеністер мен жеміс-жидектердің құрамындағы нитраттардың шекті рауалы
Азық-түліктің аты Рұқсат етілген мөлшері
Ашық топырақ
Қорғалған топырақ
Картоп 250
Ерте пісетін ақ қауданды қырыққабат (01.09 дейін) 900
Кеш пісетін ақ қауданды қырыққабат 500
Ерте пісетін сәбіз (01.09 дейін) 400
Кеш пісетін сәбіз 250
Қызанақ 150 300
Қияр 150 400
Қызылша 1400
Пияз 80
Жасыл пияз 600 800
Баклажан 200
Кәді 400
Шалғам 100
Патисон 800
Кесте 3 жалғасы
Азық-түліктің аты Рұқсат етілген мөлшері
Ашық топырақ
Қорғалған топырақ
Асқабақ 120 -
Сарымсақ 100 -
Жапырақты көкеністер (салаттар, кинза, аскөк, балдыркөк ) 2000 3000
Қауын 90 -
Қарбыз 60 -
Тәтті бұрыш 200 400
Ащы бұрыш 1300 -
Шомыр 60 -
Алма 60 -
Алмұрт 90 -
Банан 60 -
Лимон 60 -
Апельсин 60 -
Қарақат 60 -
Бүлдірген 60 -
Таңқұрай 60 -
Балалалар тағамы (консервіленген жемістер) 50 -
Консервіленген жеміс-жидектер, шырындар 60 -
Анар 60 -
Шабдалы 60 -
Кесте 3 жалғасы
Азық-түліктің аты Рұқсат етілген мөлшері
Ашық топырақ
Қорғалған топырақ
Алхоры 60 -
Шие 60 -
Қызыл шие 60 -
Астық тектестер 300 -
Кесте 4
Малға арналған жем-шөп құрамындағы нитрат пен нитрат – иондарының
№ Жем-шөп түрі Нитрат-ион Нитрит-ион
1 Картоп 300 10
2 Қызылша 800 10
3 Сүрлем, сенаж 200 10
4 Шошқа мен құстарға арналған аралас жем 200 5
5 Ұсақ малдар мен ірі қараға арналған аралас жем
6 Көк балауса 200 10
7 Ірі азық, сабан 500 10
8 Жарма жем (дәндіфураж) 300 10
2.2 Өсімдіктердің нитраттарды жинақтаудағы биологиялық
ерекшеліктері
Нитраттардың өсімдікте шоғырлануы олардың жеке-дара биологиялық
ерекшеліктеріне байланысты. Сонымен қатар оған өсірілетін топырағының
құнарлық деңгейі, ауа және топырағының температурасы, ылғалдылығы,
жарықтану интенсивтілігі мен ұзақтығы және өсірілу технологиясы сияқты
факторлар да әсер етеді. Нитраттарды аккумкуляциялау қасиетіне қарай өсімдіктер
Азотты қосылыстарды орташа мөлшерде қабылдайтындарға баклажан, қауын, қырыққабат, сәбіз,
Нитраттардың шамалы аз мөлшері (60-90 мг/кг) қарбыз, жасыл бұршақ,
Нитраттар өсімдіктердің тамырларында, тамыржемістерінде, сабақтарында, жапырақтарының үлкен сағақтары мен
Нитраттарды жинақтауына қарай көкеністер мен жемістер 3 топқа:
1 көп жинақтаушылар (5000мг/кг): салат, шалқан, қызылша, аскөк, қырыққабат,
2 орташа жинақтаушылар (300-600 мг/кг): түсті қырыққабат, асқабақ, шалқан,
3 аз жинақтаушылар (10-80 мг/кг): брюссель қырыққабаты, үрмебұршақ,
бұршақ, картоп, қызанақ, сарымсақ, жеміс-жидектерге бөлінеді.
Қолайлы жағдайда өсетін өсімдіктерде нитраттар аз шоғырланады.
Өсімдіктерде нитраттардың жинақталуы әртүрлі келеді, бірде олардың мәні жоғары
Кесте 5
Өсімдіктердегі нитраттардың жинақталуының минималды және максималды мөлшері
Өнімдер Нитраттар мөлшері, мг/кг
максималды минималды
Қарбыз 38 96
Баклажан 55 303
Жасыл бұршақ 4 112
Қырыққабат 30 1520
Кольраби 283 1540
Картоп 10 362
Пияз 10 200
Сәбіз 115 606
Қияр 20 359
Тәтті бұрыш 26 220
Рауғаш 300 350
Шалғам 70 3520
Шалқан 350 13320
Салат 63 6690
Қызылша 306 8969
Балдыркөк 226 2860
Қызынақ 9 136
Асқабақ 200 3250
Кесте 5 жалғасы
Өнімдер Нитраттар мөлшері мг/кг
максималды минималды
Шпинат 62 6900
Қырмызы 663 3000
Аскөк 310 3250
Бұршақ 44 970
Өсімдіктердің нитраттарды қабылдауы олардың морфологиялық құрылымындағы және кейбір физиологиялық
Тыңайтқыштар өсімдіктер органдарында нитраттардың жинақтауына бірдей әсерін тигізбейді. Мәселен,
қырыққабаттағы нитраттар мөлшері оның жоғарғы бөліктеріне қарағанда,
сабақтарында көп мөлшерде түзіледі.
Картопта нитраттардың төменгі мөлшері түйінінің жұмсақ бөлігінде
(51,5мг), ал қабығы мен өзегінде оның 1,1-1,3 есе
Асқабақ тұқымдастылар (қияр, асқабақ, патисон, кәді, қарбыз, қауын) нитраттарды
Кәдідегі нитраттар мөлшері жемісаяғынан (170,1 мг) жоғарғы бөліктеріне қарай
Қызылша, шалқан, шалғам, шомырдың топырақтан қоректік заттар тасымалданатын артериялары
басқа бөліктерімен салыстырғанда 2 есе жоғары.
Жасыл өсімдіктерде нитраттардың жоғары мөлшері (163-833 мг) сабақтары мен
Кесте 6
Жасыл өсімдіктердің нитраттарды шоғырландыруы (мг/кг)
Мүше Шпинат Кориандр Аскөк
Тамыр 74 90 384
Сабақ 833 163 487
Жапырақтың сағақтары 814 165 441
Жапырақтары 213 14 95
Қауданды салат пен кресс-салаттылардың сыртқы жапырақтарындағы нитраттар мөлшері ішкі
Нитраттардың мөлшерін өсімдіктердің экологиялық қауіпсіз бөліктері мен түрлерін пайдалану
Өсімдіктерде нитраттардың мөлшерінің оның көлеміне де байланысты екендігі анықталған.
анықталған (61-ден 249 мг дейін).
Қиярлардың жемісіндегі нитратрдың шоғырлануына оның сортына
байланысты көлемі мен ұзындығы үлкен әсерін тигізеді (Кесте 7).
Кесте 7
Қиярдың жемісінің ұзындығына қарай нитраттарды жинақтауы шоғырландыруы
Сорты Жемісінің ұзындығы, см
3-5 5,1-7 7,1-9 9,1-12 12,1-14
Харьковский 249 111 11 56 39
Кустовой 187 61 45 67 44
Витязь 125 99 140 111 71
Непсинский 249 176 140 79 70
2.3 Көкеністер мен жемістер құрамындағы нитраттарды анықтаудың
әдіс-тәсілдері
2.3.1 Нитраттар концентрациясын индикаторлық қағаздар көмегімен
анықтау
«Индам» және «Нитротест» индикаторлық қағаздары арқылы анықталатын өнімдемдегі нитраттар
Өсімдіктердегі, судағы және топырақтағы нитраттардың нақты мөлшерін санитарлық эпидемиологиялық
қорғау бекеттерінде арнайы әдіс-тәсілдер арқылы арнайы құрылғыларда
анықтайды.
Индикаторлық қағаздар тұтынушыларға арзан, жылдам, әрі талдаудың жеткілікті дәлдігін
«Индам» жинағының құрамы:
Құрылымы.
200 талдауға жеткілікті нитраттарға сезімтал келетін паста тамшысы бар
Талдау барысы: Анықталатын өнімнен (жас шырынды өсімдіктерден) индикаторлық қағаздың
Жетістіктері:
талдаудың қарапайымдылығы;
нитраттар концентрациясын ол мг/кг-мен анықтайды;
Кемшіліктері:
уақыт өткен сайын препараттың сезімталдығы төмендейді, ал оны еш
индикаторлық қағазбен дұрыс жұмыс істемеу нәтижесінде оның пастасының түсіп
реактив түсі көкеністер, жеміс-жидектердің түсімен боялып, нитраттар концентрациясын дұрыс
«Нитротест» индикаторлық жинағының құрамы:
құрылымы;
нитраттарға сезімтал реактивке батырылған қағаз;
полиэтиленді ампулалардағы көкеністердің 5 тобыа арналған нитраттардың шекті рауалы
Пайдалануына қарай 1 жинақты 100-300 талдауға жеткізуге болады.
Талдау барысы: Индикаторлық қағазға өсімдіктен 1 тамшы шырын алып,
«Нитротест» индикаторлық қағазының жетістіктері:
стандартты ерітінділердің болуына сәйкес талдау қорытындысы қағаздың сезімталдығына байланысты
өсімдіктің шырыны мен етті бөлігі индикаторда қалып қоймайды, себебі
қағаздың жоғары механикалық мықтылығы шырынды шығару үшін көкеністің қатты
Кемшіліктері:
ампулалармен жұмыс талдауды біршама қиындатады. Бірақ белгілі дағдының болуымен
құрылымында стандартты ерітінділердегі нитраттардың концентрациясы берілмеген. Бұл нитраттардың мөлшерін
қиындатады.
Көкеністер құрамындағы нитраттардың жоғары мөлшерде шоғырлануын дәм арқылы
көп мөлшері болуы мүмкін [3;Б.48].
2.3.2 Фотохимиялық әдіс-тәсіл
1. Әдіс-тәсіл мәні:
Әдіс өнімдердегі нитраттарды экстрациялауға негізделген.
2.Құрал-жабдықтар, реактивтер, құрылғылар:
Жалпы пайдалануға арналған метрологиялық көрсеткіштері МемСТ 24104 бойынша ең
Жалпы пайдалануға арналған метрологиялық көрсеткіштері МемСТ 24104 бойынша ең
налық таразы.
Зертханалық фотоэлектрикалық оптикалық тығыздықты өлшейшейтін құрылғысы бар колориметр.
Максималды жұмыс температурасы 2000С болатын зертханалық кептіргіш шкаф.
Ұлпаларды ыдыратқыштар РТ-1 және РТ-2 немесе гомогенизатор.
Өлшеу шегі 14 рН-қа жететін иономер.
Су моншасы.
МемСТ 12026 бойынша фильтрлі қағаз.
МемСТ 29169 бойынша 2-классты дәлдікті, сыйымдылығы 1, 2, 5,
МемСТ 1770 бойынша сыйымдылығы 50, 100, 250 және 1000
МемСТ 1770 бойынша сыйымдылығы 50, 100, 250 және 1000
МемСТ 25336 бойынша ВН типті сыйымдылығы 50, 250, 400,
МемСТ 25336 бойынша конусты Кн-1 типті сыйымдылығы 250 см3
колбалар.
МемСТ 9147 бойынша фарфор қасық.
МемСТ 21400 бойынша шыныдан жасалған химиялық-зертханалық таяқша.
Нитраттарды қалыптастыратын құрылғы:
шыны бағандар;
тартылған капиллярлы сыйымдылығы 50 см3 жинақ;
ішкі диаметрі шамамен 3 мм болатын шыны түтік;
МемСТ 25336 бойынша жалпақ түпті ІІ типтес немесе конусты
МемСТ 3760 бойынша тығыздығы 0,91 г/ см3 болатын сулы
МемСТ 4456 бойынша күкірт қышқылды кадмий
Алдын ала судан кристалдандырылып, 1150С температурада кептірілген МемСТ 4168
МемСТ 3118 бойынша тығыздығы 1,19 г/ см3 тұз
МемСТ 61 бойынша мұзды сірке қышқылы.
Алдын ала судан кристалдандырылып, 1150С температурада кептірілген МемСТ 4168
МемСТ 4199 бойынша тетраборқышқылды натрий.
МемСТ 5823 сірке қышқылды цинк.
Грануланған мырыш.
Түсті реакция өткізуге арналған реактивтер:
Сульфаниламид.
N-этилендиамин дигидрохлорид немесе Грисс реактиві.
3.Сынаққа дайындық:
3.1. Ерітінділерді дайындау
3.1.1. Каррез 1 реактивін дайындау;
Бураның қою ерітіндісін дайындау;
Аммиакты буферлі қышқыл рН 9,6-9,7;
Азотқышқылды калийдің негізгі ерітіндісі;
Азотқышқылды натрийдің стандартты ерітіндісі;
Түсті реакция жүргізуге арналған ерітінділер;
Грисс реактивін дайындау;
Кеуекті кадмийді дайындау;
Кадмийлі бағананы дайындау;
Кадмийлі бағананы түзу;
Кадмийлі бағанның түзілу қабілеттерін анықтау;
Градиурленген графикті дайындау;
4. Анализді жүргізу;
4.1. Нитраттарды анықтау;
4.2. Мәліметтерді өңдеу
2.4 Шығыс Қазақстан облысының өсімдік өнімдерінің қауіпсіздік жағдайының талдауы
Соңғы жылдары Қазақстанның экологиялық қауіпті аймақтарында зиянды компоненттер әсері
Қазіргі кезде қоршаған ортаны ластаушы заттардың ең көп таралғаны
болып - нитраттар табылады. Өсімдіктердегі нитраттардың жинақталу мөлшері көптеген
Қоршаған ортаның объектілерінде нитраттардың кең таралуы тұрғылықты халықтың онымен
Өсімдік өнімдерінің нитраттармен белсенді түрде жоғары деңгейде
улануы Қазақстан Республикасында 70-ші жылдары байқалған. Алайда тек 1993
Семей қаласы мен оның төңірегіндегі шаруа қожалықтар көкеніс түрлерінің
Соңғы 3 жыл ішінде Санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау орталығының мамандары өсімдік
Кесте 8
2003-2005 жылдары өсімдік өнімдеріне жүргізілген зерттеу жұмыстарының қорытындысы
Өсімдік өнімдері 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл
Сынамалар саны ШРМ-дан жоғары Сынамалар саны ШРМ-дан жоғары Сынамалар
Картоп 55 4 38 2 65 -
Сәбіз 40 - 47 1 31 -
Кесте 8 жалғасы
Өсімдік өнімдері 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл
Сынамалар саны ШРМ-дан жоғары Сынамалар саны
Сынамалар саны ШРМ-дан жоғары
Пияз 20 - 39 1 27 -
Қырыққабат 15 - 17 2 21 -
Қызылша 25 - 24 - 27 -
Шалқан 5 - 9 - 5 -
Сарымсақ 5 - 11 - 6 -
Қияр 10 1 5 1 11 -
Қызанақ 31 2 14 - 29 -
Бәді 16 - 8 3 9 -
Бұрыш 21 - 9 - 20 -
Шалғам 10 - 3 - 15 -
Перо пиязы 1 - - - - -
Жасыл 3 - 5 - 8 -
Алма 27 - 16 - 35 -
Алмұрт 10 - 9 - 18 -
Құрма - - - - 1 -
Банан - - - - 1 -
Өрік - - - - 2 -
Қауын 45 5 30 8- - -
Қарбыз 20 3 15 5 - -
Барлығы 359 19 291 23 - -
Осыған сәйкес, ШҚО-ның өсімдік өнімдеріне жасалған қауіпсіздік зерттеулерінің талдауының
2.4 Өскемен қаласының көкеністері мен жеміс-жидектерінің
1.Әдіс-тәсілдің мәні:
Әдіс нитраттарды алюмокалийлі квасцілер ерітіндісімен бөліп шығырып, кейіннен олардың
Әдіс құрамында хлоридтері жоқ өнімдерге немесе құрамындағы хлориддер мөлшері
2.Құрал-жабдықтар, реактивтер, құрылғылар:
Пайдаланылатын үлкен өлшеу шегі 200 г. болатын дәлдігі 2-ші
зертханалық таразы. Жалпы пайдалануға арналған метрологиялық көрсеткіштері МемСТ 24104
Максималды жұмыс температурасы 2000С болатын зертханалық
кептіргіш шкаф.
Ұлпаларды ыдыратқыштар РТ-1 және РТ-2 немесе гомогенизатор.
Ионоселективті нитратты электрод ЭМ-NO3 -01 немесе ЭИМ-11 «Квант»
электроды, метрологиялық көрсеткіштері осындай басқа электродтарды да
қолдануға болады.
МемСТ 17792 бойынша 2-ші дәрежелі қаныққан үлгілік хлоркүмісті салыстыру
И-120 немесе ЭВ-74 типті иономер.
МемСТ 4329 бойынша алюмокалийлі квасцілер;
МемСТ 20490 бойынша марганецқышқылды калий.
МемСТ 4234 бойынша хлорлы калий.
МемСТ 4204 бойынша күкірт қышқылы.
МемСТ 10929 бойынша сутегі қос тотығы.
МемСТ 1770 бойынша сыйымдылығы 50 см3 өлшеуіш цилиндр.
МемСТ 25336 бойынша жалпақ түпті ІІ типтес немесе конусты
МемСТ 1770 бойынша сыйымдылығы 100 және 1000 см3
МемСТ 25336 бойынша ВН типті сыйымдылығы 100 см3 болатын
МемСТ 29169 бойынша 2-классты дәлдікті, сыйымдылығы 10 см3 болатын
3.Сынаққа дайындық:
3.1.Салыстыру ерітінділерін дайындау
Азотқышқылды калий мен азотқышқылды натрийдың негізгі ерітіндісі
с(NO3)=0,1 моль/дм3 (рС NO3 =- lg С=1):
10,110 г. азотқышқылды калийді немесе 8,500 г азотқышқылды натрийді
алюмокалийлі квасцілер ерітіндісінде ерітіп, бұл ерітіндімен 1000 см3
жеткізеді.
Ерітіндіні 1 жылға дейін сақтайды. Тұнба түсіп қалса немесе
Салыстыру ерітіндісі с(NO3)=0,01 моль/дм3(рС NO3 =- lg С=2):
сынақ жасалу күні негізгі ерітіндіні с(NO3)=0,1 моль/дм3 10 рет
Салыстыру ерітіндісі с(NO3)=0,001 моль/дм3(рС NO3 =- lg С=3):
сынақ жасалу күні негізгі ерітіндіні с(NO3)=0,01 моль/дм3 10
Салыстыру ерітіндісі с(NO3)=0,0001 моль/дм3(рС NO3 =- lg С=4):
сынақ жасалу күні негізгі ерітіндіні с(NO3)=0,001 моль/дм3 10
арқылы дайындалады.
3.2 Электродтарды сынаққа дайындау:
Мембраналы нитратты электродты ионоселективті электрод пен
хлоркүмісті электродты нұсқауына байланысты дайындайды.
3.3 Сынамаларды дайындау:
10 г. талдау жасалатын өнімді жалпақ түпті немесе конус
4.Талдауды жүргізу:
Нитратты электродты құрылғының артқы панеліндегі «Изм» ұяшығына, ал хлоркүмісті
потенциалын анықтайды.
Әр салыстыру ерітіндісін немесе сынамалы ерітіндіні өлшеуден
кейін электродтар бірнеше рет сумен жуылып, фильтрлі қағазбен құрғатылып
ерітіндіге батырылады. Құрылғының көрсеткіштері 1 минуттан соң есептеледі.
5.Алынған мәліметтерді сұрыптау:
Өнімдегі нитраттар мөлшерін, мг/кг немесе салмақтық концентрациясын мг/дм3 рС
6.Талдау барысындағы қауіпсіздік шараларының талаптары:
Бөлме тартпалы вентиляциямен орнықтырылуы қажет.
Өскемен қаласында сатылатын көкеністер мен жеміс-жидектердің көбі Орта Азия
Көшетханаларда азотты тыңайтқыштармен аса көп мөлшерде байытылып, қолайсыз жағдайларда
Қаламызға сырттан әкелінетін көкеністер мен жеміс-жидектердің
құрамындағы нитраттар мөлшері иономерлік әдіс-тәсіл арқылы анықталды.
Зерттеуге: картоп, қызылша, сәбіз, қызанақ, қырыққабат, қияр, қарбыз,
сарымсақ, банан, алма, мандарин, апельсиннің әртүрлі аудандар мен сыртқы
Нитраттарды анықтау қыркүйек, қараша, ақпан айларында жүргізілді. 3 кезеңде
құрамындағы нитраттардың өзгеріске ұшырауын бақыладық. Жаңа піскен көкеністер мен
Зерттеу нәтижесінде төмендегі кесте құрылды (Кесте9):
Кесте 9
Өскемен қаласына сырттан әкелінетін көкеністер мен жеміс-
Талдау жасалған мерзім Дақыл аты Құрылғы көрсеткіші Кесте көрсеткіші
Қыркүйек айы
Қияр 3,22 220 300
Пияз 4,07 39 80
Картоп 3,84 119 250
Картоп 3,39 146 250
Қызылша 2,66 800 1400
Қырыққабат 2,95 410 900
Тарбағатай қарбызы 4,24 21 60
Күршім қарбызы 4,24 22,6 60
Сәбіз 3,47 122 400
Қызанақ 3,13 234 300
Кесте 9 жалғасы
Қараша айы Қияр 3,20 231 300
Сәбіз 3,1 357 400
Қызылша 1,9 4527 1400
Банан 3,33 171 90
Картоп 3,49 121 250
Қырықабат 2,80 580 900
Алма 3,91 43 60
Пияз 2,85 508 800
Қызанақ 3,15 250 300
Ақпан айы Қырыққабат 3,49 108 250
Қызанақ 3,01 345 300
Мандарин 4,9 29 60
Алма 3,80 56 60
Апельсин 4,2 30 60
Қызылша 2,51 1111 1400
Сәбіз 2,67 792 400
Картоп 3,48 119 250
Қияр 3,15 259 300
Лимон 3,49 118 60
Қырыққабат 3,49 108 250
Кестеге қарап зерттеуге алынған көкеністер мен жеміс-жидектердің
құрамындағы нитраттар мөлшерінің, әсіресе, қараша және ақпан айларында рұқсат
жемістерден 3 есе артатыны күннің дұрыс түсірілмеуімен түсіндіріледі.
Сурет1 Қыркүйек айында зерттеуге алынған көкеністер мен жеміс-жидектердің құрамындағы
Қыркүйек айында зерттеуге алынған көкеністер мен жеміс-жидектердің арасында нитраттар
Сурет2 Қараша айындағы көкеністер мен жеміс-жидектер құрамындағы нитрат мөлшері
Қараша айында да зерттеуге алынған өсімдіктер арасында ең көп
Сурет3 Ақпан айындағы көкеністер мен жеміс-жидектер құрамындағы нитрат
Ақпан айындағы зерттелген өсімдіктердің арасында нитраттар мөлшері рұқсат етілген
Сурет 4 Адамдар салыстырмалы түрде жиі пайдаланатын көкеністерде нитраттардың
Адамдар асқа жиі пайдаланатын өсімдіктер ретінде: сәбіз, қызылша, картоп,
Сурет 5 Сәбізді сақтау барысында құрамындағы нитраттар мөлшерінің өзгерісінің
Нитраттар мөлшерінің өзгерісі көкеністер мен жеміс-жидектердің сақталуына байланысты екені
Қаңтар айында өсу конусында дифференциация үрдісі тоқтап, сәбіздер өне
Соңғы ақпан айындағы зерттеу барысында сәбіздің құрамындағы нитрат мөлшерінің
мөлшеріне дейін жетті.
Көкеністер мен жеміс-жидектер құрамындағы нитрат мөлшерін азайтуға
Өнімді жинаудан соң "нитраттар өмірінде" жаңа кезең басталады. Ертеректе
айналады. Көбіне бұл үрдіс ұрылған, бүлінген, дымқыл жерде сақталған
Бөлме температурасы микроағзалардың дереу таралуына жағдай жасайды, кір ортада
Ұзақ сақтау барысында жемістің құрамындағы нитраттар нитриттерге кейіннен гидроксиламинге,
Тәжірибе барысында шпинаттың жапырақтарын 21 күннен кейін тоңазытқышта сақтағанда
Аспаздық өңдеу барысында азық құрамындағы нитраттар қалай азайса, дәл
Нитриттердің көп мөлшері көшеткіде өсірілген көкеністер мен жеміс-жидектерден
Құрамында нитриті мүлдем жоқ қызылшаны 1 тәулік бойы 370
Жаңа жиналған қызылшаның құрамында нитраттар 400 мг/кг-ға дейін жетуі
Өсімдіктер адам ағзасына түсетін нитраттардың негізгі көзі деп оларды
пайдаланатын көкеністерінізді термиялық өңдеуден өткізініз (жуу, пісіру, қуыру, бұқтыру).
ескі картоп түйнектеріндегі нитраттар мөлшерін азайту үшін, оның
түйнектерін біраз уақыт 1 пайызды ас тұзы ерітіндісіне бұқтыру
баклажан, асқабақ, патисондардың жоғарғы бөлігін кесіп алып тастау керек;
көкеністер мен жемістердің қабығын аршып пайдалану қажет, себебі нитраттардың
қияр, қызылша, шалғамның екі жақ ұштарын кесіп алып тастау
көкеністер мен жемістерді тоңаздатқышта +2 С температурада сақтаған жөн.
адам ағзасындағы нитраттарды азайту үшін тағамда С және В
салаттарды жасай салысымен, кейінге қалтырмай жеген жөн.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытындылай келе, Өскемен қаласына тасымалданатын көкеністер мен жеміс-жидектердің құрамындағы
Қалаға тасымалданатын өсімдік өнімдерінің біразында нитраттар шекті мөлшерден асып
қыркүйек айында қаламыздың жекелеген көкеністері мен жеміс-жидектерінің құрамындағи нитрат
қараша айында жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде ең аз нитрат
ақпан айындағы зерттелген өсімдіктердің арасында нитраттар мөлшері рұқсат етілген
адамдар асқа жиі пайдаланатын өсімдіктер ретінде: сәбіз, қызылша, картоп,
сәбізді сақтау барысында оның құрамында нитраттардың өзгеру динамикасы құрылды.
Нитраттардың көкеністер мен жеміс-жидектерде сақталу барысында да жинақталатындығын ескере
Ұсыныс:
Өсірілетін көкеністер мен жеміс-жидектерге күн сәулесін неғұрлым ұзақ
түсірсе, нитраттардың жинақталуы соғұрлым азая түседі;
Нитраттардың өсімдіктерде жинақталуы топыраққа байланысты.Топырақ аз гумусты болса, өсімдіктерде
Көкеністер мен жеміс-жидектерді ашық ыдыста шіріктерімен бірге сақтаса құрамында
Құрамында нитраттар мөлшері шектен көп өсімдіктерді қысқа уақытта
салқын және қараңғы жерде сақтаған жөн;
Көкеністер мен жеміс-жидектерді тоңазытқышта +2 0С-де сақтаса нитраттар қауіпті
Адам ағзасындағы нитраттар мөлшерін азайту үшін тағамға С және
Азотты тыңайтқыштардың көп мөлшерде қолданылуы өнімнің сандық көрсеткіштерін жоғарлатқанымен,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Банкина Т.А., Иванова Н.А., Орлов В.В. О взаимозависимости регламентов
Барсельянец Г.Б., Хечутова Р.М., Петросян Л.О., Мартиросян И.М. Токсикологическая
Богатырев Ю. В помощ потребителю.- Новосибирск,1991.-С. 13-30.
Боговский П.А. Современное состояние проблемы канцерогенных N- нитрозосоединений //
Боговский П.А.Азотные удобрения и проблем рака // Минеральные удобрения
Болотов М.П., Соболева Е.А. О востановлении нитратов в нитриты
Волкова Н.В. Гигиенические значения нитратов и нитритов в плане
Габович Р.Д., Припутина Л.С. Гигиенические основы охраны продуктов питания
Гукова М.М., Али Хасан Касем, Глунцов Н.М. Дозы удобрений
Давыдов Р.М., Калинина И.Г., Моисеев Ю.В. Нитраты и разрушение
Жукова Г.Ф., Авясов Р. М., Ливщиц Б.М. Влияние некоторых
Зарубин Г.П., Дмитриев М,Т., Приходько Е.И., Мишщихин В.А. Гигиеническая
Зинченко Р.Ф., Москалюк Л.И., Жуковский О.М., Влияние кулинарной обработки
Капанадзе Ш.Х. К вопросу установления предельно допустимой концентрации нитратов
Коммонер Б. Технология прибыли.- М,1976
Корчагин В.Н.Защита растений от вредителей и болезней на садова-огородном
Красковсий Г.Н., Васюкович Л.Я., Лужская Х.И., Митченков В.Т., Роома
Митченков В.Т., Яковлева Е.С., Косенкова Ю.А., Групп Ж.М. Влияние
Мишустин Е.Н. Возможные экологические последствия нерационального применения азотных минеральных
Молдахметов З.М., Ғазалиев А.М, Фазылов С.Д. «Экология негіздері», Қарағанды,
Мурох В.И. Минеральные удобрения и проблемы качества продуктов питания
Мурох В.И. Проблема нитратов в пищевых продуктах и некоторые
ее решения // Здравохранение Белоруссии.-1989.- № 1.-С. 47-50
Назарюк В. М., Якименко В.Н. Пути снижения содержания нитратов
Опополь Н.И, Добрянская Е.В., Чернокан В.Ф., Опинка И.М. Определение
Опополь Н.И., Добрянская Е.В. Нитраты.-Кишинев,1986
Оспанова Г.С., Бозшатаева. «Экология», Алматы: Экономика,2002
Петров М.М., Л.А. Михелев. Неорганическая химия – Л.: Химия,
Попова Г.В., Трофимова М.Г. Задача первостепенной важности // Защита
Саноцкий И.В., Фоменко В.И. Отдаленные последствия влияния химических соединений
Фадеев В.М. Быстрое обнаружение нитратов в овщах, кормах и
Широков Е.П., Полегаев В.И. Хранение и переработка плодов и
Яблоков А.В., Остроумов С.А. Уровни охраны живой природы.- М,1985
ҚОСЫМША А
Картоп, ас қызылшасы, сарымсақ, жүзімге жасалған талдау барысында шыққан
рС No3 Жүздік бөлік рС No3
.00 .01 .02 .03 .04 .05 .06 .07 .08
1.6 9033 8827 8626 8430 8238 8050 7867 7688
1.7 7175 7012 6852 6696 6455 6375 6249 6107
1.8 5699 5570 5443 5319 5198 5079 4964 4851
1.9 4527 4424 4323 4225 4129 4035 3943 3853
2.0 3596 3514 3434 3356 3280 3205 3132 3061
2.1 2856 2791 2728 2666 2605 2546 2488 2431
2.2 2269 2217 2167 2117 2069 2022 1976 1931
2.3 1802 1761 1721 1662 1644 1606 1570 1534
2.4 1432 1399 1367 1336 1306 1276 1247 1218
2.5 1137 1111 1086 1061 1037 1013 990 968
2.6 903 883 863 843 824 805 787 769
2.7 717 701 685 670 654 639 625 611
2.8 570 557 544 532 520 508 496 485
2.9 453 442 432 422 413 403 394 385
3.0 366 351 343 336 328 320 313 306
3.1 286 279 273 267 261 255 249 243
3.2 227 222 217 212 207 202 198 193
3.3 180 176 172 168 164 161 157 153
3.4 143 140 137 134 131 128 125 122
3.5 114 111 109 106 104 101 99 97
3.6 90,3 88,3 86,3 84,3 82,4 80,5 78,7 76,9
3.7 70,7 70,1 68,5 70,0 65,4 63,9 62,5 61,1
3.8 57,0 55,7 54,4 53,2 52,0 50,8 49,6 48,5
3.9 45,4 44,2 43,2 42,2 41,3 40,3 39,4 38,5
4.0 36,0 35,1 34,3 33,6 32,8 32,0 31,3 30,6
ҚОСЫМША Б
Ақ қауданды қырыққабат, сәбіз, қызанақ, қияр, перо сарымсағы, қауын,
рС No3 Жүздік бөлік рС No3
.00 .01 .02 .03 .04 .05 .06 .07 .08
1.6 9188 8979 8775 8575 8380 8189 8003 7821
1.7 7299 7133 6970 6812 6656 6505 6357 6212
1.8 5798 5666 5537 5411 5287 5167 5049 4935
1.9 4605 4500 4390 4298 4200 4104 4011 3920
2.0 3658 3575 3493 3414 3336 3260 3186 3113
2.1 2906 2840 2775 2712 2650 2590 2531 2473
2.2 2306 2256 2204 2154 2105 2057 2010 1964
2.3 1833 1792 1751 1711 1672 1634 1597 1560
2.4 1456 1423 1391 1359 1328 1298 1268 1239
2.5 1157 1130 1105 1080 1055 1031 1007 985
2.6 919 898 877 859 838 819 800 782
2.7 730 713 697 681 666 650 636 621
2.8 580 367 554 541 529 517 505 493
2.9 461 450 440 430 420 410 401 392
3.0 366 357 349 341 334 326 319 311
3.1 291 284 277 271 265 259 253 247
3.2 231 226 220 215 210 206 201 196
3.3 183 179 175 171 167 163 166 156
3.4 146 142 139 136 130 130 127 124
3.5 116 113 110 108 105 103 101 98
3.6 91,9 89,8 87,7 85,8 83,8 81,9 80 78,2
3.7 73,0 71,3 69,7 68,1 66,6 65,0 63,6 62,1
3.8 58,0 56,7 55,4 54,1 52,9 51,7 50,5 49,3
3.9 46,1 45,0 44,0 43,0 43,0 41,0 40,1 39,2
4.0 36,6 35,7 34,9 34,1 33,4 32,6 31,9 31,1
ҚОСЫМША В
Қызылша және сәбіз шырынына жасалған талдау барысында шыққан рС
рС No3 Жүздік бөлік рС No3
.00 .01 .02 .03 .04 .05 .06 .07 .08
1.6 7943 7762 7585 7412 7244 7079 6918 6760
1.7 6309 6165 6025 5888 5754 5623 5465 5370
1.8 5011 4897 4786 4677 4570 4466 4363 4260
1.9 3981 3890 3802 3715 3630 3548 3467 3388
2.0 3162 3090 3020 2951 2884 2818 2754 2691
2.1 2512 2454 2399 2344 2291 2239 2138 2138
2.2 1995 1950 1905 1862 1820 1773 1738 1698
2.3 1585 1549 1513 1479 1445 1412 1380 1349
2.4 1259 1230 1202 1175 1148 1122 1096 1071
2.5 1000 977 955 933 912 891 871 851
2.6 794 776 759 741 724 708 692 676
2.7 631 617 603 589 575 562 549 537
2.8 501 490 479 468 457 447 436 427
2.9 398 389 380 372 363 355 347 339
3.0 316 309 302 295 288 282 275 269
3.1 251 245 240 234 229 224 219 214
3.2 200 195 191 186 182 178 174 170
3.3 158 155 151 148 145 141 133 135
3.4 126 123 120 117 115 112 110 107
3.5 100 98 95 93 91 89 87 85
3.6 79 79 76 74 72 71 69 68
3.7 63 62 60 59 58 56 55 54
3.8 50 49 48 47 46 45 44 43
3.9 40 39 38 37 36 35 35 34
4.0 32 31 30 30 29 28 28 27
ҚОСЫМША Г
Картоп және сарымсақ шырынына жасалған талдау барысында шыққан рС
рС No3 Жүздік бөлік рС No3
.00 .01 .02 .03 .04 .05 .06 .07 .08
1.6 7475 7305 7139 6976 6818 6662 6511 6363
1.7 5938 5803 5671 5542 5415 5292 5172 5054
1.8 4717 4609 4504 4402 4302 4204 4108 4015
1.9 3747 3661 3578 3496 3417 3339 3263 3189
2.0 2976 2908 2842 2777 2714 2652 2592 2533
2.1 2364 2310 2258 2206 2156 2107 2059 2012
2.2 1878 1835 1793 1752 1713 1674 1635 1598
2.3 1492 1458 1424 1392 1360 1329 1299 1270
2.4 1185 1158 1131 1106 1081 1056 1032 1008
2.5 941 920 899 878 858 839 820 801
2.6 748 731 714 698 682 666 651 636
2.7 594 580 567 554 542 529 517 505
2.8 472 461 450 440 430 420 411 401
2.9 375 366 358 350 842 334 326 319
3.0 298 291 284 278 271 265 259 253
3.1 236 231 226 221 216 211 206 201
3.2 188 183 179 175 171 167 164 160
3.3 149 146 142 139 136 133 130 127
3.4 118 116 113 111 108 106 103 101
3.5 94 92 90 88 86 84 82 80
3.6 75 73 71 70 68 67 65 64
3.7 59 58 57 55 54 53 52 51
3.8 47 46 45 44 43 42 41 40
3.9 37 37 36 35 34 33 33 32
4.0 30 29 28 28 27 27 26 25
ҚОСЫМША Д
Шырын, сусын, коктейльдердегі нитраттардың салмақтық мөлшері, мг/дм3
рС No3 Жүздік бөлік рС No3
.00 .01 .02 .03 .04 .05 .06 .07 .08
Нитраттардың салмақтық мөлшері, мг/дм3
1.0 6200 6058 5920 5786 5654 5525 5400 5277
1.1 4924 4812 4700 4598 4491 4389 4289 4191
1.2 3910 3823 3736 3651 3567 3486 3407 3329
1.3 3107 3036 2969 2900 2833 2769 2706 2644
1.4 2468 2412 2357 2304 2251 2200 2149 2101
1.5 1960 1915 1872 1829 1788 1747 1707 1668
1.6 1597 1521 1487 1453 1420 1388 1356 1325
1.7 1237 1219 1181 1154 1128 1102 1077 1052
1.8 983 960 938 917 896 875 856 836
1.9 780 762 745 728 711 695 680 664
2.0 620 605 690 580 565 552 540 527
2.1 402 481 470 460 450 440 430 420
2.2 390 380 370 365 360 350 340 330
2.3 310 300 295 290 280 275 270 260
2.4 245 240 325 230 225 220 215 210
2.5 195 190 185 180 175 170 170 165
2.6 155 150 145 140 140 135 130 130
2.7 120 120 120 115 110 110 110 105
2.8 98 96 94 92 90 87 85 85
2.9 78 76 74 73 71 69 68 68
3.0 62 62 60 59 58 56 55 55
3.1 48 48 47 46 45 44 43 43
3.2 39 38 37 36 35 34 34 34
3.3 31 _ _ _ _ 28 _ _
3.4 24 _ _ _ _ 22 _ _
3.5 19 _ _ _ _ _ _ _
3.6 15 _ _ _ _ _ _ _
3.7 12 _ _ _ _ _ _ _
3.8 10 _ _ _ _ _ _ _
3.9 8 _ _ _ _ _ _ _