XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси жағдайы

ЖОСПАР.
Кiрiспе. 3
I. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси жағдайы.
II. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының шетелдiк басқыншыларға
III. XIX ғасырдың бiрiншi жартысы мен 60 жылдарындағы қазақтар
Қорытынды. 61
Сiлтеме 64
Кiрiспе.
Орта Азия Евразияның терең тұңғиығында орналасып, дүниежүзiлiк мұхиттардың бәрiнен
Орта Азия елдерiнiң мыңдаған жылдар бойғы тарихының бiртұтастығы тек
Тарихи тағдырларының бiртұтастығы, географиялық жағдайлары мен ортақ мәдени заңдылықтардың
Бұл этномәдени аймақта барлық тарихи дәуiрлерде әлемдiк тарихи процестiң
Қазiргi таңда бұл мәселе өзектiлiгi әрбiр халық өз бетiнше
Ал, мұны iске асыру үшiн халқымыздың және дүниежүзiнiң көпғасырлық
Орта Азия халықтары-қазақ, өзбек, тәжiк, түркмен, қырғыз және қарақалпақтардың
1993 жылы 28-30 мамыр аралығында XVIII ғасырдағы қазақ халқының
Жоғарыда айтылғандардың бәрi қазақтардың Орта Азия халықтары-өзбек, қырғыз, тәжiк,
Сондықтан да, менiң XVIII-XIX ғ.ғ. 60 ж.ж. аралығындағы кезеңдi
XVIII-XIX ғ.ғ. қазақ халқының Орта Азиядағы көршiлес-өзбек, қырғыз, қарақалпақ
Осы кездердегi тарихи әдебиеттерде қазақтардың Орта Азия халықтарымен саяси
XVIII ғасырдың бiрiншi жартысында П. И. Рычковтың, В. Н.
Әсiресе, П. И. Рычковтың еңбектерi айтарлықтай көңiл аударарлық. Автор
“Ресей империясының толық жинағының ” тоғызыншы томында обер-секратарь И.
XVIII ғасырдың бiрiншi ширегiндегi қазақтардың қарақалпақтар және хиуалықтармен қарым-қатынасы
1740 жылы қазақтардың Кiшi жүз ханы Әбiлқайырға дипломатиялық тапсырмамен
XVIII ғасырдың 40 жылдарында қазақтардың аймақтағы басқа халықтармен қарым-қатынасы
1741 жылғы қазақтардың Хиуа хандығы, қарақалпақтар және түркмендермен қарым-қатынасы
30-40 жылдары Қазақстан мен Орта Азия және олармен шекаралас
Қазақ халқының тарихы мен этнографиясы және оның көршiлес ортаазилық
И. Г. Андреевтiң көптеген маңызды еңбектерi iшiнен “Қырғыз-қайсақ және
XVIII ғасыр ортасындағы Орта жүз қазақтарының Орта Азия көршiлес
1793 ж. Хиуаға имам М. Әминнiң өтiнiшi бойынша орыс
XIX ғасырдың бiрiншi жартысыда Ресейде Орта Азия жайлы деректердiң
Осы кездердегi И. Тайманов пен М. Өтемiсұлының көтерiлiсiне, К.
XIX ғасырдың 20 жылдарында Хиуа хандығындағы қазақтардың орналасуы,
XIX ғасырдың бiрiншi ширегiнде халқының этникалық, саяси, әлеуметтiк-экономикалық тарихын
Қызметтiк және ғылыми қызығушылықтары қазақ даласымен тығыз байланысты болған
Келесi атақты орыс шығыстанушысы В. В. Вельяминов-Зернов (1830-1904). Ол
Қазақ-қырғыз қарым-қатынасын сипаттайтын жекелеген деректер А. И. Левшиннiң, Н.
Төңкерiске дейiнгi қазақтардың Орта Азияның басқа көршiлес халықтарымен қарым-қатынасы
Жоғарыда аталған еңбектердiң iшiнде Н. И. Веселовскийдiң еңбектерi айтарлықтай
Бiз қарастырып отырған тақырыпта қазақ халқының кемеңгер ағартушы-демократы Ш.Ш.Уәлиханов
XIX-XX ғасырлар тоғысында және кеңес үкiметi орнаған соң ресейлiк
Жалпы, төңкерiске дейiнгi кезеңдегi тарихи әдебиеттерге көз жүгiрте отырып,
Бiз қарастырып отырған кезеңдегi ортаазиялық халықтардың қарым-қатынасы кеңестiк тарихнамада
Орта Азия халықтарының қарым-қатынасына қатысты кейбiр сұрақтарды А. П.
Қазақтардың ортаазиялық басқа халықтармен қарым-қатынасына қатысты кейбiр сұрақтар Т.
Бұл еңбектердiң iшiнде ең алдымен XIX ғасырдың басындағы қазақтардың
Қазақ халқының тарихын алғаш рет жалпылама қарастырған, қазақтан шыққан
Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанның төңкерiске дейiнгi тарихының проблемаларын
Соғыстан кейiнгi кезеңде төңкерiске дейiнгi кезеңдегi ортаазилық халықтардың
Әйгiлi қазақ тарихшысы Е.Б. Бекмахановтың монографияларында XVIII-XIX ғасырлардағы Қазақстанның
У. Х. Шалекеновтың монографиялары Хорезм оазисiнiң –қазақ, өзбек, қарақалпақ,
Хорезм оазисi қазақтарының қарақалпақтар және Хиуа хандығымен қарым-қатынасына
Қазақтардың ортаазиялық халықтармен тарихи байланысына қатысты кейбiр сұрақтар Ж.
Орыс архив құжаттары, қытай еңбектерi,қазақ халқының өсиеттерне негiзделген Р.
Р. Бекназаров “Оңтүстiк Қазақстан тарихының очеркi ” еңбегiнде XVIII-XIX
М. С. Тұрсынованың монографияларында Маңғыстау қазақтарының әлеуметтiк-экономикалық және саяси
Сондай-ақ қырғыз ғалымдары К. У. Үсенбаевтың, В. М. Плоскийдiң,
Қырғыз халқы мен Орта Азия халықтары арасындағы достық қатынастың
Қарақалпақ тарихшыларының “XVIII-XIX ғасырлардағы қарақалпақтардың Орта Азия және Қазақстан
С. Мадуанов пен М. У. Шалекеновтың монографиясында қазақтардың ортазиялық
Д. И. Дулатованың монографиясы XIX ғасырдың екiншi жартысы мен
Тың мәлiметтер Қазақстан және Узбекстан Республикаларының Орталық Мемлекеттiк Архивтерiнiң
Осылайша, әдебиеттердi шолудан көрiп отырғанымыздай бiз қарастырып отырған кезеңддегi
Қазiргi таңдағы қоғамдық дамудың Орта Азиядағы суверендi ұлттық мемлекеттер
Соңғы жүзжылдықта негiзiнен бiртұтас Орта Азия аймағын көп жағдайда
Оның үстiне Орта Азиядағы тәуелсiз мемлекеттердiң суверендiгi бiртұтас мәдени-тарихи
Орта Азия халықтары тарихын бiртұтас, жалпылама қарастыратын зерттеу жұмысын
Менiң көзқарасымша Орта Азия аймағының тарихы барлық халықтардың тағдырының
Жарық көрген әдебиеттердегi деректерге сүйенiп, XVIII-XIX ғасырдың 60 жылдары
1. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси жағдайын сипаттау.
2. XVIIIғасырдағы шетел басқыншылары –жоңғар, цин, иран және патша
3. XIX ғасырдың бiрiншi жартысы мен 60 жылдарындағы қазақтардың
I. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси жағдайы.
XVIII ғ. Қазақстан негiзiнен бытыраңқы ел болып қала бердi.
Әрбiр жүздiң дәстүрлi құқық негiздерiмен реттелетiн, жыл бойына малды
Жүздер арасында тұрақты саяси-экономикалық тұтастық болмады. Сұлтандар арасында жоғары
Қалыптасқан жағдайда, аймақтағы тайпалар мен рулардың бiртұтас Қазақ хандығына
Қазақ хандығының құрамына қазақ жүздерiне басқа қарақалпақтар да кiрдi.
XVIII ғасырдың бiрiншi жартысында қарақалпақтардың арғы қарайғы тағдырына 1723
XVIII ғ. басында Орта Азияда екi мемлекет- Бұқар және
XVII ғ. соңында Хиуа хандығында өзара қырқыс басталды. Ерен
Осы кезде қол астындағы Ферғана мен ташкенттен қол үзген
1740 ж.Сефевидтiк Иранда билiк басына келген Нәдiр шах Хиуа
XVIII ғ. екiншi жартысында Бұхар хандығында билiк басына
1709 ж. өзiнде-ақ Ташкенттегi билiк қожалар қолына көштi.Олар, билеушi
XVIII ғ. 20-30 ж.ж. Ұлы жүз ханы Жолбарыс (1720-1739
Ауыр алым-салықтар еңбекшi халықтың жағдайын нашарлатып, оларды хан билiгiне
Қазақ феодалдарының мұндай шапқыншылықтары осы аймақтағы қазақ және өзбек
Ташкент және Ұлы жүз қазақтарын Жолбарыс ханнан кейiн “Түркiстанның
XVIII ғ. 70 ж. Ташкенттегi билiк Жүнiс қожа бастаған
А. Диваевтың халық өсиетiне негiзделген қортындысы бойынша Жүнiс қожаның
XVIII ғ. соңында Ташкенттiң дербес иелiк ретiнде шарықтау шегiне
Ташкент иелiгiнiң арғы қарайғы тағдыры, XVIII ғ. басында бiрiгу
1751 ж. Ердана би (1751-1770 ж.ж.) қоқан билеушiсi болып
XVIII ғ. басы Хиуа хандығы үшiн де үздiксiз соғыс
Маңғыстау, Үстiрт және Арал маңының кең байтақ шөл және
XVIII ғ. Хиуа иелiктерiне жақын қоныстанған қазақ рулары- Әлiмруынан
XVIII ғ. басынан-ақ қазақтар, түркмендер және қарақалпақтар өзбек феодалдары,
Осылайша, 1714 ж. Жәдiгер хан тұсында арал өзбектерi аралмаңы
Аралдықтар, қарақалпақтар және қазақтар арасында тығыз экономикалық байланыс болды.
Бiрнеше жылдан соң, Хиуада Iлбарыс хан (1728-1740 ж.ж.) тұсында
Аралдықықтар мен Кiшi жүз қазақтарының арасындағы тығыз байланысты орыс
XYIIIғ. 30 ж.ж. негiзiнен Батыс Қазақстан территориясында мекендеген Кiшi
Бұл қазақтар мен Хиуа хандығы, сонымен қатар Аралмаңы және
1740 ж. Хорезм халықтарының иран шахы Нәдiрдiң жорығына қарсы
Iлбарыс хан да хиуалықтарды бiрнеше рет Иранға қарсы жорыққа
Иран тарихшысы Мұхаммед Кәзiмнiң айтуынша Нәдiр шахтың Хиуа ханымен
Осылайша, иран дерек көздерi 1740 ж. Нәдiр шахтың жорығын
Айта кетер жәйт, Нәдiр шахпен күрес жылдарында Хорезм оазисiнiң
Нәдiр шахпен алғашқы соғыс Чарджоу қаласы маңында болды. Иран
Iлбарыс хан бұл жасақты Нәдiр шахты Хорезмге кiре берiсте
Хиуалықтардың осы бiрiншi жеңiлiсiнен соң, Нәдiр шахтың алдынғы шептегi
Мұхаммед Кәзiм оқиға барысын басқаша баяндайды. Ол:”Йомудтар Iлбарысты Нәдiр
Питняк түбiндегi шайқас табанды және қантөгiстi болды. Негiзгi әскерiн
Бiрақ, бұл шешушi шайқас емес едi. Хиуалықтар Питняк түбiнен
Нәдiр шахтың йомудтармен келiссөздерi нәтижесiз болмады. Олар екiге бөлiнiп,азаттық
Нәдiр шах Iлбарыстың Хазараспада мықты бекiнiп алғанын ұғып, қоршау
1740 ж. 10 қарашада Хазараспа мен Ханка арасында Iлбарыс
Ресей қоластындағы Әбiлқайыр ханды Хиуа тағына шақыру инцидентi Нәдiр
Осыған байланысты, айта кетер жәйт, Кiшi жүзде Әбiлқайыр хан
Қалыптасқан жағдайда, қарақалпақтардың Әбiлқайыр хан ықпалынан шығуға деген ұмтылысы
Осыған орай, олар патша үкiметiне салық төлеуге тиiс болды.
Әбiлқайыр ханның қарақалпақтарды қиратуы, олардың XVIII ғ. басында байқалған
1748 ж. Батыр сұлтан адамдарының көмегiмен, Орта жүз сұлтаны
Хиуа хандығындағы оқиғаларға оралайық. Хан болып жарияланған соң жарты
Хорезмдегi оқиғалардан құлағдар болған Нәдiр шах, 1745 ж. Қорасанның
Сол жылы Әлiқұлы Мервтен Чарджоу арқылы Хиуаға шабуылдады. Сукьярға
Өзбек ақсүйектерi капитуляцияға ұшырады. Түйемойын жерiнде Әлiқұлы хан хандық
Йомудтар бөлiнiп қалды. Олардың негiзгi тұрағы Ақсарайды тастап шығып,
Нәдiр шахтың жасаған жорықтары мен жазалау экспедицияларының нәтижесiнде Хиуа
Нәдiр шахтың жорығы Хиуадағы хан билiгiнiң беделiн түпкiлiктi жойды.
Хиуа хандығындағы жоғарғы билiк үшiн маңғыт және қоңырат
XVIII ғ. ортасында Арал иелiгiндегi дербес маңғыт рубасылары Хиуада
Маңғыт рубасыларын Хиуа хандығында билiктен қуу Қайып хан (1747-1757
Екiншi жағынан маңғыттар мен йомудтар Ресей қоластындағы Кiшi жүз
Қайып ханның басқа түркмен тайпаларымен де қарым-қатынасы өте қиын
Қайып хан қашып кеткен соң, хан тағына оның iнiсi
Хандықты жаппай анархия жайлады. Ешкiм өзiн қауiпсiз сезiнбедi. Кез-келген
1766 ж. қазақ-түркмен қарым-қатынасы ушығып кеттi. Осы жылы Ералы
Әрине, Хиуа хандығының қарамағындағы қарақалпақ және түркмендермен арадағы соғыс
Йомуд руларының феодалдық ақсүйектерi Хорезмде жаулаушылар секiлдi әрекет еттi:”талтүсте
Мұхаммед Әмин Бұқардан қолдау таппайды. Ал, Хиуада Жаһангердi ешкiм
Осыған байланысты, Кiшi жүз старшындарының съезi өтiп, онда: “мұнда
XVIII ғ. 80 ж.ж. Мұхаммед Әмин инақ Сырым Датұлы
1789 ж. бастап Сырымның көздеген мақсаты жайлы патша әкiмшiлiгiне
Мұхаммед Әмин қайтыс болған соң ол басқарған Хорезмдi бiрiктiру
Соңында айта кететiн жәйт, Мұхаммед Әмин инақ пен оның
II. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының шетелдiк басқыншыларға
XVIII бiрiншi жартысында қазақ хандығы iшкi саяси жағдайдың әрi
XVIIIғ.басында жоңғарлар шығыста Цин империясымен, ал батыста қазақ жёне
Жоңғар жаулаушылары келесi жылдары Түркiстан мен Сырдарияға бiрнеше рет
1723 ж. ерте көктемде бейбiт ауылдарға күтпеген жерден шабуылдаған
“Ақтабан шұбырынды” жылдары шаруашылық жағынан ауыр тиiп, оларды бiрiгуге
Қазақтардың жоңғар әскерiнiң қысымымен батысқа ығысуы түркмендермен қақтығыстырып, қарақалпақтармен
Қалыптасқан жағдайда, қазақ хандарының алдында күшейiп келе жатқан қазақ
1726 ж. Әбiлқайыр хан Петербургқа Кiшi жүз старшындарының атынан
1731 ж. Кiшi жүз бен Орта
1734 ж. Ұлы жүз қаазаақтарын ресей қол астына қабылдау
Осы жылдары жоңғар шапқыншылығына қарсы Орта Азия халықтарының бiрiккен
Осы кезден бастап, қазақ, қырғыз және т.б. Түркiстанның көршi
Осыған орай цин үкiметiнiң ресми құжаттарында тiркелгендей, тәуелдiлiк түсiнiгiнiң
III. XIX ғасырдың бiрiншi жартысы мен 60 жылдарындағы қазақтар
Оңтүстiкте Қазақстан территориясы үш өзбек хандығы - Бұхар, Хиуа
XVIII-XIX ғ.ғ. тоғысында Ташкент пен айналасындағы көшпелi қазақ рулары
Осыншама уақыт бойына Қоқан хандығының күшею процесi жүрiп жатқан
XVIII ғ. соңында Ташкент пен Қоқан арасында бiрнеше қантөгiс
1808 ж. Әлiм хан Ташкентке жаңа жорық ұйымдастырады. Олар
1809 ж. Әлiм хан Ұлы жүз территориясына кiрдi. Әскери
Осылайша, XIX ғ. басында Ресейге баратын сауда жолы үшiн
Осы кездегi қоқандық феодалдардың қатiгез қысымына қарсы Қазақстан оңтүстiгiндегi
Әлiм хан Қзақстанның оңтүстiгiне жорығын қысқа туралады; жыл мезгiлiнiң
Ұлы жүздiң бытыраған рулары ұйымдасқан қоқан әскерiнiң шабуылына қарсылық
Омар ханның (1809-1821 ж.ж.) жаулаушылық саясаты Қазақстанның оңтүстiгiндегi тұрғындар
Осы кезде Орта жүз ханы Уәлi батыс- сiбiр әкiмшiлiгiне
Солтүстiкке жылжып келе жатқан қоқан әскерлерiнiң қаупi алдында Ұлы
Осы тұста Омар хан Түркiстан мен Сырдарияның орта ағысын
Осылайша, XIX ғ. 20 ж.ж. батысында Сырдарияның орта ағысы
XIX ғ. 20 ж.ж. мұрағат деректерi бойынша Қоқан хандығының
Мұнда ескеретiн жәйт, Оңтүстiк Қазақстандағы Қоқан хандығының жаулап алу
1821 ж. Омар хан Қазақстанның оңтүстiгiнде тұрғындардан салық жинауға
Көтерiлiстiң орталығына айналған Сайрамға Омар хан көтерiлiстi басуға визир
Мәдәлi хан (1822-1842 ж.ж.) билiгi тұсында Қазақстанның оңтүстiгi Ташкент
1831 ж. ханның ташкенттiк сардары әкiм Ләшкер құсбегi әскерiмен
Қоқан шабуылының табысты аяқталуына iшкi жағдай мүмкiндiк бердi. Бұл
Шайқас барысында қырғыз тайпалары бiрiнен соң, бiрi бағындырылды. Ағайынды
Осы кезде Ташкент құсбегiсi Ләшкердiң солтүстiктегi әрекетi табысты болды.
Қоқан мен Пекин арасындағы келiссөз бойынша Қоқанға “әкiмшiлiк және
Қоқан әскерiнiң жылжуы барысында шекаралық шептерде бекiнiстер салынып, гарнизондар
Ширек ғасыр өткен соң Ш.Уәлиханов:”Жабайытас қырғыздарын бағындырған қоқандықтар, Шығыс
XVIII ғ. екiншi жартысымен- XIX ғ. бiрiншi жартысындағы саяси
Қырғыз халқы цин агрессиясына қарсы тойтарыс бергенiмен, қоқан билеушiлерiнiң
1835 ж. Ташкент құсбегiсi беклербегi, яғни бектiң бегi лауазымына
Қазақстанның оңтүстiгi мен Қырғызстанның еңбекшi халқы қоқандықтар билiгi орнаған
Қазақстанның оңтүстiгiндегi жерөңдеушi тұрғындардан қоқандықтар өнiмнiң оннан бiр бөлiгiн
Қарапайым еңбекшiлер мойынында зекет пен харадждан басқа қара жұмыс
Ауыр салықтар,қара жұмыс пен әскери мiндеттер Қазақстанның оңтүстiгi мен
Тек әскери күшке сенуге болмайтынын түсiнген қоқандық бектер жаулап
Қазақ және қырғыз ру билеушiлерiнiң көпшiлiгi қандайда бiр сылтаумен
XIX ғ. 30-40 ж.ж. алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда Қоқан хандығы
Қоқанның билеушi топтары осы мақсатта сұлтан Саржан Қасымов бастаған
1832 ж. Саржан сұлтан Батыс Сiбiрдегi патша әкiмшiлiгiне қарсы
1834 ж. мамырда Ташкент құсбегiсi Саржан сұлтанмен бiрге 6
Патша үкiметi Саржан Қасымовтың өлiмiне үлкен
1841 ж. қыркүйегiнде қазақ руларының өкiлдерi ата дәстүр салтымен
1840 ж. орыс әкiмшiлiгiмен жасалған уақытша келiсiм, Кенесарыға күрес
Бұқар хандығы Қоқан хандығы мен оған бағынышты аймақтардың байлығына
1840 ж. Бұқар мен Қоқан арасында соғыс басталды. Қоқан
1842 ж. сәуiр айының басында Бұқар әскерлерi Қоқан қаласын
Кенесарының өзбек хандықтарына қатысты белсендi сыртқы саясаты патша үкiметiн
Алайда, осының өзiнде, үкiметтiң Кенесарыға деген көзқарасы әлi де
Бiрақ, патша үкiметi ендi Кенесары айтып отырған шектелген аумақтың
Ендi патша әкiмшiлiгiнiң алдында Қазақстанды түпкiлiктi жаулап алуды тамамдап,
Кенесары қазақ руларының өкiлдерiн және өзiнiң аса көрнкетi кеңесшiлерi
Кенесары Торғай мен Ырғыздан Сырдария маңына кетер кезде, оңтүстiкте
Хиуа мен Бұқар арасында 1842ж. басталған соғыс бәсеңдеместен 1844
Кенесарының Қоқанға қарсы жүргiзген әскери қимылдары Орынбор әкiмшiлiгiн абыржытты.
Өз жауабында Кенесары қазақтардың Қоқанмен соғысының себептерiн былай деп
Кенесары мен Қоқан арасындағы соғыстың себебiн бiлу үшiн арнайы
Алайда Кенесарының дәлелдерi үкiметтi қанағаттандырмады, себебi империяға бағынышты сұлтанның
1846 ж. Кенесары Әулиеата ауданындағы қоқандықтардың Мерке қамалын қоршады.
Соңғы шайқас Кеклi тауындағы қоқандықтардың Пiшпек және Тоқмақ қамалдары
Мәделi хан тұсында Сырдария, Шу және Сарысу өзендерi бойындағы
Қоқан билеушiлерiнiң жүгенсiздiгi жаппай халық наразылығын тудырды. XIX ғ.
Шерәлi ханның билiгi Қоқан хандығының құлдырауымен сипатталады. Оның тұсында
XIX ғ. 50 ж.ж. басында орыс әскерлерi қоқандықтардың бiрқатар
Құдияр хан билiгi тұсында тек қазақ және қырғыз ғана
Түрлi ұлттар мен халықтардың жағдайының ауырлауы таптық қарама-қайшылықтарды күшейтiп,
1858 ж. Қазақстанның оңтүстiгiнде Қоқан қысымына қарсы еңбекшiлердiң ең
Қоқанның салық саясаты қазақ және қырғыз тұрғындардың ашу- ызасын
Шымкент пен Сайрамда қоқандық билеушiлерге қарсы көтерiлiске қазақтың дулат
1858 ж. соңына қоқан әскерi көтерiлiстi басады. Қозғалыстың стихиялылығы
1858 ж. көтерiлiс оңтүстiк Қазастандағы ең iрi көтерiлiстердiң
XIX ғ. 60 ж.ж. Ұлы жүз қазақтары Қоқан хандығы
1860 ж. қазанда Ұзынағаш түбiнде орыс әскерi Қоқан ханының
1864 ж. жазда Черняев Әулиеата қамалын,ал Веревкин Түркiстан қамалын
Ташкенттi алып, онда Ресей протектораты орнаған соң, Ресей мен
азақтар мен Хиуа хандығы Кiшi жүз қазақтарының
Осы сұраққа байланысты өзiнiң қол жазбаларын да Хиуа хандығы
Мұхаммед Рақым хан өз билiгiнiң басынан-ақ хиуалық бағыт ұстанған
Осы жылдары Кiшi жүз территориясында Хиуа хандығының экспансиялық саясатына
Арынғазы сұлтанның ықпалы жоғарыда айтқанымыздай негiзiнен Кiшi жүз иелiктерiне
1816-1821 ж.ж. Арынғазы ықпалы айтарлықтай өстi. Әлiмұлы, байұлы және
Арынғазының Хиуа экспансиясына қарсы күресiн сипаттаған декабрист А.А.Жемчужников:”Әбiлғазы немесе
Арынғазы жоспарында Хиуа агрессиясына қарсы тұру ғана емес, бiртұтас
Қазақ мемлекеттiлiгiн жаңғыртуға ұмтылған, XIX ғ. басындағы қазақтың iрi
Хиуа ханы Мұхаммед Рахим бұл жағынан патша үкiметiнен қалыспады.
Хиуа қоластына кiрген қазақтар XIX ғ. бiрiншi ширегi мен
А.А.Жемчужниковтың қолжазбаларында Аралмаңы, Сырдария мен Әмударияның төменгi ағысында қоқан
1816-1820 ж.ж. Хиуа билеушiлерi Хиуаның өзiнен тонаушылық шапқыншылықтарын жасап
Мұхаммед Рахим өзiне бағынышты қазақтардан үлкен салық жинады. А.
XIX ғ. бiрiншi ширегiнiң соңына Хиуа ханы сырбойы қазақтарын
XIX ғ. 20 ж. Хиуа хандығы қазақ даласына тереңдеп
Мұхаммед Рахим хан көршi халықтармен феодалдық басқыншылық соғыс жүргiзу
Мұхаммед Рахим хан қайтыс болған соң, Хиуа тағына оның
Аллақұлы хан өз мақсатына жету жолында түркмендердiң ру- тайпалық
Хиуаның адайларға ықпалы XVIII ғ. соңынан бастап тарала бастады.
1824 ж. Кiшi жүзде хан билiгi жойылды,өйткенi ықпалы төмен
1826 ж. Аллақұлы хан жаңа ережеге көңiлi толмаған
Кейбiр қазақ рулары “Хиуа ханы Аллақұлы ханның бұйрығына бас
Даладағы жаңа ережелерге көңiлi толмаған жекелеген қазақ феодалдары, атап
Зекет жинау нағыз тонаушылыққа айналды. Қазақтың ру-тайпалық билеушiлерi белгiленген
Алғашқыда, Жанқожа Нұрмұхамедовтың қозғалысы да Хиуа хандығына қарсы бағытталған
Бұл жылдары Хиуа мен Қоқан Ресейдiң Қазақстан территориясындағы отарлық
Әскери бекiнiстер тұрғызған орыстар жылдан-жылға Хиуа, Бұқара және Қоқан
Хиуа мен Қоқанның Сырдария бойындағы бiр-бiрiне қарама-қарсы қозғалысы
1835 ж. хиуа үкiметi Құртөбе шатқалындағы Қара қыратының маңында
Бұл жерден Қуаңдария арқылы керуен өтетiн көпiрге дейiнгi жол
Ресей де қазақ даласын отарлауда қоқандықтар мен хиуалықтарға қарсы
Бiрақ, бұл отряд үлкен шығынға ұшырап, Орынборға қайта оралды.
Жүз адамнан тұратын үшiншi жазалаушы отряд Үлкен Борсық құмдарына
Орал казактарының тонаушылық шапқыншылықтары Кiшi жүз қазақтарының беделдi қолбасшыларының
Орыс бекiнiстерiнiң құрылысына қатысты қазақтар арасында наразылықтың кең тарауына
Бөкей ордасы территориясындағы тамаша көтерiлiстiң қолбасшылары, Исатай Тайманов пен
Исатай Тайманов қайтыс болған соң, оған аяныш бiлдiрген Қ.Iшiмов,
Аллақұлы хан хиуалық бағыт ұстанған көптеген қазақ феодалдарына хан
Мұрағат құжаттарында қазақ ауылдарын аралап, Хиуа хандығына қосылуды уағыздаған
Аллақұлы хан қазақтардың Хорезм қалаларында сауда жасауын оларды бағындыруға
Орыс үкiметi де өз жағынан қарсы жауап шаралар қолданды.
Хиуаның қазақ даласына қатысты басқыншылық саясаты сырбойы және аралмаңы
Мұхаммед Әмин хан бастаған хиуалық билеушiлер қазақ даласындағы саяси
1847 ж. Санкт-Петербургке хиуалық елшiлердiң сапары уақытында сыртқы iстер
Ресейдiң Сырдария бойындағы әскери бекiнiстерiне көңiлi толмаған хиуалықтар Райым
XIX ғ. 50 ж.ж. әсiресе, Қырым соғысынан кейiн (1853-1856
1856 ж. желтоқсанда Ж.Нұрмұхамедов басқарған сырбойы қазақтарының көтерiлiсi бұрқ
Отаршылдарға қарсы батыр Е.Көтiбаров басқарған шектi руы қазақтарының көтерiлiсi
XIX ғ. 50 ж.ж. екiншi жартысында Хиуа хандығында
1855 ж. қарашада Қарақалпақстанда iрi халық көтерiлiсi бұрқ еттi.
1858 ж. Хиуа ханына қарсы Хорезм халықтарының жаңа көтерiлiсi
XIX ғ. 50 ж.ж. екiншi жартысындағы Хиуа хандарының
XIX ғ. 60 ж.ж. Хиуа ханы Сейiт Мұхаммед Рахым
Әрине, орыс үкiметiнiң мұндай әрекетi хиуа билеушiлерiнiң наразылығын тудырып,
XIX ғ. 60 ж.ж. Хиуа ханы патша әскерiнiң Бұхар
Хиуа хандығының үздiксiз тонаушылық жорықтары Ресей мен Хиуа арасындағы
Хиуаның араласуы Орынбор отаршыл әкiмшiлiгiнiң жағдайын қатты қиындатты.1869 ж.
1869 ж. соңына Маңғышлақтағы жалпы жағдай Хиуа жорығына дайындыққа
Адайлықтарды бағындырудың сәтi түстi деп санаған пристав Рукин қазақ
5-8 сәуiр аралығында көтерiсшiлер фортты үш күн бойы қоршады.
Мамыр айында қамалға үлкен әскер щоғырландырылды. Петербургтен маңызды өкiлеттiлiкпен
Көтерiлiс жеңiлген соң, адайлардың көпшiлiгi Хиуа хандығының шебiне өтiп
Адайлықтардың көтерiлiсi нағыз ұлт-азаттық күрес болды. Патшаға қарсы бағытталған
Маңғышлақ үшiн қаралы күндер туды. Үкiмет алты жыл iшiнде
1873 ж. орыстар Хиуаға жорық жасады. Орыс әскерiнiң шабуылы
Қорытынды.
Жоғарыдағы сұрақтарды жазбаша деректерге сүене отырып өңдеу барысында Орта
XVIII ғасырда Орта Азия халықтарының көшпелi және отырықшы тұрғындары
Алайда, бейбiт экономикалық қарым-қатынасты олардың билеушiлерiнiң әскери қимылдары жиi
Хиуа және Қоқан хандықтарының билеушiлерi деспотизмiне қарсы көтерiлiстiң жеңiлгенiне
XVIII ғасыр Орта Азия халықтарының тарихындағы ең қиын да,
XIX ғасырдың 20-40 жылдарында Ресей, өзбек хандықтары мен Қытай
XIX ғасырдың 40-60 жылдарында патша әскерiнiң Орта Азия территориясына
Орта Азия халықтарының Ресей құрамына кiруi саяси, мәдени және
Сiлтеме
67
Н. Назарбаев.Тарих толқынында.Алматы. 1999. 246 б.
Егемен Қазақстан.1 маусым 1993 ж.
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы. 1994.
Сонда 16 б.
История Казахской ССР с древнейших времен до наших дней.
Сонда
Камалов С.К. Каракалпаки в XVIII-XIX вв. Ташкент. “Фан”. 1968.
Андрианов В.В. Этническая территория каракалпаков в Северном Хорезме. //Труды
Взаимосвязи киргизского народа. с. 12-14.
Бартольд В.В. Очерк истории туркменского народа.//Туркмения.т.1.Л. 1929.с.60.
Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. Сочинения.т.2.ч.1.с.272,274.
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии.М.1958. с. 148.
Сонда
Сонда
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.97.
Сонда
Сонда
Бартольд В.В. Сочинения.т.2.ч.1.с.275-276.
Взаимосвязи киргизского народа. с.14.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.93.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.92-128.
Павлов Н. История Туркестана в связи с кратким очерком
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.142-143.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Сонда
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
. Казахско-русские отношения....с.71-72.
ЦГА РК. Ф.4.оп.1.д.3392.л.40.
Бартольд В.В. Очерк истории туркменского народа.//Туркмения.т.1.Л. 1929.с.64.
Сонда
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Сонда 47 б.
Сонда.
Сонда.
Веселовский Н.И. Очерк историко-географических сведений о Хивинском ханстве.с.191.
Сонда.
Сонда.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Веселовский Н.И. Очерк историко-географических сведений о Хивинском ханстве.с.192.
Сонда 202-203 б.б.
Камалов С.К. Каракалпаки в XVIII-XIX вв. Ташкент. “Фан”. 1968.
Сонда 68-79 б.
Сонда
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.136.
Камалов С.К. Каракалпаки в XVIII-XIX вв. Ташкент. “Фан”. 1968.
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии.М.1958. с.168.
Вяткин М. Батыр Сырым. Алматы. 1998. 146 б.
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами центральной
Сонда.
Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана...с.110.
Веселовский Н.И. Очерк историко-географических сведений о Хивинском ханстве.с.215-226.
Сонда.
Сонда.
Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана...с.110.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.28.
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии.М.1958. с.100-101.
Вяткин М. Батыр Сырым. Алматы. 1998. 156-158 б.
. соч. в 5-ти томах.т.1. Алма-ата.1961.с.426.
Сонда 236 б.
Сонда 239 б.
Сонда 240 б.
История Казахской ССР с древнейших времен до наших дней.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.29-30. Камалов С.К. Каракалпаки
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.1. Алма-ата.1961.с.426.
Мокеев А. Политическая и этническая история северо-восточной части Средней
-русские
Гуревич Б.К. Международные отношения в Центральной Азии XVII-первой половине
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.136.
Сонда.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. Ч.2.СпбӘ1832.с.71.
Казахско-русские отношения XVI-XVIII вв.Сборник документов и материалов.А.1964.с.110-111.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Вяткин М. Батыр Сырым. Алматы. 1998. 156-158 б.
Сонда.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.29-30.
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.1. Алма-ата.1961.с.426.
Мокеев А. Политическая и этническая история северо-восточной части Средней
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Гуревич Б.К. Международные отношения в Центральной Азии XVII-первой половине
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.3. Алма-ата.1961.с.166.
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.136.
Сонда.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. Ч.2.СпбӘ1832.с.71.
Казахско-русские отношения XVI-XVIII вв.Сборник документов и материалов.А.1964.с.110-111.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Сонда
Сонда 33 б.
Гуревич Б.К. Международные отношения в Центральной Азии XVII-первой половине
Касымбаев Ж.К. Под надёжную защиту России.А.1986.с.54.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.86.
Сонда.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. Ч.2.СпбӘ1832.с.230.
Казахско-русские отношения XVI-XVIII вв.Сборник документов и материалов.А.1964.с.668.
Сонда 680 б.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. С.267-269.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.92.
Сонда.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с. 102.
Сонда.
Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России.с.99.
Назаров Ф. Записки о некоторых народах и землях Средней
Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России.с.99.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.119.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.126.
. Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.101.
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами центральной
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.101.
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами центральной
цга ру.ф336.ОП.1.Л.10-43,54-55.
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы. 1994.170
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы. 1994.170
Сонда.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.102.
Сонда.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.105.
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.2. Алма-ата.1961.с.326.
Сонда 326.
Сонда 326.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.106.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
цга ру.ф336.ОП.1.Д.1.Л.77-79.
ЦГА РК. Ф3.ОП.1.Д.11.Л.22.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Сонда 72.
Сонда .
цга ру. Ф.715.оп.1.д.2.л.150.
Касымбаев Ж.К. Кенесары хан. А. 1993. 12 б.
Ахмет султан Кенесарин. Кенесары жене Сыздык султандар. 8 б.
Сонда .
. Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы.
Сонда 251 .
Сонда 207 .
Сонда .
цга рк.ф.4.оп.1.д.2300.л.1-2.
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы. 1994.
цга рк.ф.4.оп.1.д.2511.л.2-13.
Сонда д.2620.л.л.250-263.
цга рк.ф.4.оп.1.д.2756л.986.
. Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы.
ШалекеновУ.Х., Шалекенов М.У. Жанқожа батыр. //Зерде.1992.№9. 18-19 бб.
цга рк.ф.4.оп.1.д.2343л.л.18-19.
Касымбаев Ж.К. Кенесары хан. А. 1993. 78-82 б.
Жамгерчинов Б.Добровольное вхождение Киргизии в состав России. Фрунзе.1963.
Сонда.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.3.л.2,3,5.
ЦГА РК.Ф.3.оп.1.д.11.л.21-22.
Ұрынбаев А. 33-38 б.
Сонда.
ЦГА РК.Ф.4.оп.1.д.3412л.1-11.
Сонда 9-11.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.14.л.л.224-226.
ЦГА РК.Ф382.оп.1.д.5л.215-219.
Ұрынбаев А. 35-36 б.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д81.л30.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.19.л.304.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д81.л.38.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.20.л.160.
Сонда л.197.
Сонда д.29.л.152.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д281.л.25.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.27-28.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.36.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д45.л.12.
Андрианов В.В. Этническая территория каракалпаков в Северном Хорезме. //Труды
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами центральной
Сонда 94 б.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д45.л.9-13.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д44231.л.1-97.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д416.л.112.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д281.л.22.
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д308.л.69.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2254.л.3.
Турсынова М.С. Казахи Мангышлака во второй половине XIX в.А.1977.с.19.
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д285.л.46.
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д281.л.2.
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д331.л.1-3.
. Турсынова М.С. Казахи Мангышлака во второй половине XIX
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Сонда.
История Казахской ССР. А. 1979. т.3. с. 346.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2039.л.711.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент. 1966. с.38.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3321.л.25.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2039.л91.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3321.л.22.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д396.л.68.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д414.л.68.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д414.л.69.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2791.л.1-102.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2791.л.44.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д4465.л.201.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3701.л.27-35.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3701.л.35.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д45.л.39.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3136.л.10.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX
Турсынова М.С. Казахи Мангышлака во второй половине XIX в.
Сонда.
. Сонда 82 б..
Сонда 86 б.
Сонда 88-89 б.б.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале XX

Ұқсас жұмыстар

Орта Азия халықтарының Ресеймен қарым - қатынасының басталуы

ХVІІІ ғасырдың екінші жартысындағы Орынбор губернаторларының қазақ даласына қатысты саясатын толық және жүйелі көзқарас тұрғысынан зерттеу

СОҢҒЫ ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАРИХНАМАСЫ ЖӘНЕ ДЕРЕКТЕМЕЛЕРІ

ХИУА ХАНДЫҒЫМЕН ҚАЗАҚТАРДЫҢ БАЙЛАНЫСЫ

Тарихи деректерді жіктеу

Азия және Араб елдерінің өркенденуі

Азияның ортағасырлық мәдениеті

Шығыс немесе Мұсылман ренессансы

Қазақ хандығының шығу тарихы