Монополиялық бәсеке
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .........................................................................................................3
1. МОНОПОЛИЯНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ .................................4
Монополия мәні мен түрлері .............. .........................................4
Монополистің нарық жағдайындағы әрекеттері .................................9
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛАР ........14
2.1 Еліміз экономикасындағы монополиялар және инновациялық
2.2 Қазақстандағы монополиялық жағдай (“Қазақтелеком” ААҚ) ......16
ҚОРЫТЫНДЫ …………………………………………………………...21
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ …....................……….....22
КІРІСПЕ
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, фирманың көлемiне, тауар
Монополия дегенiмiз белгiлi бiр тауарды немесе қызметтi өндiретiн
Бұл тақырыптың өзектiлiгi нарықты қэкономикадағы монополияның орны, табиғаты,
Сондықтан микроэкономика пәнi бойынша курстық жұмыстың тақырыбын «Монополияның
Экономикамыздың нарықтық қатынастарға өтуiне байланысты бәсеке түралы көп
Бiрақ рыноктық экономикада қандай-да болмасын монополиялық әрекеттердi өз
Осылайша курстық жұмыс барысында монополиялық жағдайды толық қарастырып,
1. МОНОПОЛИЯНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ
1.1 Монополия мәні мен түрлері
Нарық құрылымының ерекшелiктерiн сипаттайтын ең басты көрсеткiштердiң бiрi,
Экономикада рынокты анықтайтын, оны зерттейтiн, бағаны белгiлейтiн сұраныс
Рынок құрылымының негiзгi түрiне келесiлер жатады:
Жетiлген бәсеке нарығы;
Монополия;
Монополиялық бәсеке;
Олигополия.
Жетiлген бәсеке қалыптасу үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап,
Жетiлген бәсекелес нарығында тауарды сатушылар және стаып алушылар
Сурет-1 – Монополияның ерекшелiктерi
Жетiлген бәсекеге қарама-қарсы бәсеке түрi монополия болып табылады.
Берiлген тауарды өндiретiн тек бiр ғана жеке фирма
Монополист өзiнiң ерекше жағдайын пайдаланып, тауардың бағасын бәсекелес
Егер нарықта жеке өндiрушiнiң монополиялық билiгi орнықса, онда
Бұл шектеулер төмендегiдей:
Iрi өндiрiстiң басымдылығы;
Легальды тосқауылдар ( шикiзат қорын, жердi ғылым мен
Бәсекелесудi әдiлетсiз жүргiзу.
Iрi өндiрушiлердiң ұсақ өндiрушiлермен салыстырғанда өте көп артықшылықтары
Монополияны тек қана экономикалық шектеулер ғана емес, сонымен
Бәсекенi әдiлетсiз түрде жүргiзудiң негiзгi түрi – демпинг
Монополист өзiнiң ерекше жағдайын пайдаланып, тауардың бағасын бәсекелес
Кейбiр жағдайда әлемдiк тұрғыдан бәсекенiң күшеюi ұлттық экономикада
Мысалы, АҚШ-тың “Microsoft” компаниясы әлемдегi “Windows” жүйесiнiң бiрден-бiр
Нарықты монополиялаудың негiзгi себептерiне байланысты қысқаша айтқанда монополияның
Жабық монополия, ол бәскелестен заңды шектеулер көмегiмен қорғлған;
Табиғи монополия, белгiлi бiр көлемдегi өнiмдi бiр фирмада
Ашық монополия, берiлген тауарды өндiретiн тек қана бiр
Бiрақ монополиялы рыноктың жалпы қызмет етуiнiң негiзгi шарты
Өндiрiстiң басты ресурстарын жалғы фирманың иемденуi. Бұл монополияның
Бұған бiр мысал ретiнде АҚШ-тың “Microsft” деген компьюерлiк
Iрi өндiрiстiң басымдығы болуы. Бiр фирманың өзiнiң бiр
Мұндай жағдайда сол фирма рыноктағы монополист фирмаға айналады.
Шығындар
АС2
АС1 Орташа жиынтық
шығын (АС)
Q2
Сурет-2 – Монополист фирманың ауқымнан үнемдеуi
Суреттен көретiнiмiз, орташа шығындар қисығы терiс ылдилы көлбеулiк
Мысалы, қала iшiндегi жылу берумен қамтамасыз етушi. Яғни,
3) Жеке өндiрушiге мемлекет тарапынан ерекше құқық беру.
Бәсекелесудiң әдiлетсiз жүргiзiлуi, оның негiзгi түрi – демпинг
1.2 Монополистің нарық жағдайындағы әрекеттері
Рынок құрылымында жетiлген бәсеке рыногына қарама-қайшы
Мысалы, жетiлген бәсеке мен монополия нақты түрде
Бiздiң өмiрiмiзде жетiлген бәсеке көбiнесе астық,
Ал монополияның толық қамтитын түрi ол сол
Мысалы, елiмiзде монополиялық көрiнiс халыққа қызмет көрсету
Монополиялы рыноктың қалыптасуының ежелгi тәсiлi бұл -
Бiрақ мұндай ерекше ресурстар рынокта болғанымен, бiрақ шын
Мысалы, бiрiншiден Оңтүстiк Африка республикасында әлемдегi алмаз өндiрiсiнiң
Екiншiден, Американың “алюминиум компаниясының” нарықта ресурстық монополиялы рыногының
Үшiншiден, көптеген жылдар бойы “Ксерокс” компаниясы әлемде өзiнiң
Монополистiң өнiм шығарушы ретiнде бәсекелестiк фирма сияқты өндiрiс
Бұдан монополистiң пайдасы өндiрiстiң шектi шығындары шектi түсiмге
Ресурс нарығындағы монополист қысқа мерзiмдi жағдайда пайданы
МR = Р (1/Е +1) = МС
Бұдан пайданы мейлiнше көбейт шартын келесi түрде көрсетуге
Р (1/Е +1) = МС
Ал монополиялық қысқа мерзiмдi жағдайда пайдаы барынша
МR = Р (1/Е +1) = МС
Бұдан пайданы мейлiнше көбейт шартын келесi түрде көрсетуге
Р (1/Е +1) = МС
Жалпы жағдайда сұраныстың икемдiлiк коэфициентi Е< 0,
Баға (Р) MC
Р1
Рm В АТС
Р2 А
MR
Q1 Q max Q2 Көлем (Q)
Сурет-4 – Монополистiң пайдасын барынша көбейту
Суреттен көретiнiмiз монополиялық нарық бағасы өндiрiс көлемi
Монополиялық бағаны табу формуласы келесiдей болады .
Р = МС/ 1+1/Ер
Мұндағы, Р - монополиялық баға;
МС – шектi шығындар;
Ер – сұраныстың бағалық икемдiлiгi.
Сондай-ақ монополиялы рыноктағы фирма ылғида экономикалық пайда
Ұзақ мерзiмдi кезеңде монополиялық жағдайдағы тепе-теңдiкке келетiн
1. Қандай жағдайда жалғыз өндiрушi ұзақ уақыт
2. Егер салада ұзақ мерзiмдi кезеңде тепе-
Ұзақ мерзiмдi монополиялық тепе-теңдiкке жетудiң негiзгi
Ұзақ мерзiмдi кезеңде монополист фирма екi жағдайда
Ұзақ мерзiмде монополист өндiретiн өнiмнiң ұтымды санын
LRMC = MC (6)
Мұндағы: LRMC- ұзақ мерзiм кезiндегi шектi шығын;
MC – шектi түсiм.
Өнiм шығару көлемiн ұлғайту мн ұзақ мерзiмдi
Суреттен көрiп отырғандай LRMC < LRAC
P
MC
LRMC
Pmn AC
LRAC
LRAC min
D
MR
Qm
Сурет-10- Бiр зауытпен жұмыс iстеп тұрған монополист
Бұл кезде өнiм көлемiн ұлғайту үшiн өндiрiс
LRAC min = LRMC = MR
теңдiгi орындалады.
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛАР
2.1 Еліміз экономикасындағы монополиялар және инновациялық
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуне байланысты рынок құрылымдары
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Осындай инновациялық-идустриялық жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы қатарлы елдер санатына
Стратегия мақсатындағыдай бәсекелестiкке шыдайтын, импорт алмастырушы жеңiл және
Мұндай инновациясы бар, еркше сапалы өнiмдер өндiретiн салалардың
Осындай өңдеу өнеркәсiбiнiң iшiндегi кезек күттiрмейтiн, қарқынды даму
Жоғарыда өзiмiз атап өткендей монополиялы бәсеке рыногы көбiнесе
Қазақстан нарығына келiп түсетiн тоқыма және тiгiн өнеркәсiп
Импортталатын тауарлар құрамындағы киiм-кешек, аяқ-киiм, жеңiл көлiктер, медикаменттер,
Сарапшылардың топшылауынша , тоқыма және тiгiн өнеркәсiбiнiң ойдағыдай
Осы салаға мемлекеттiң әсерi салық салу, несие беру
2.2 Қазақстандағы монополиялық жағдай
(“Қазақтелеком” ААҚ)
ҚР бойынша монополиялық жағдайын “Қазақтелеком” ААҚ мысалға алу
“Қазақтелеком” ААҚ қазiргi таңда байланыс саласында интернет,
Қазақстанда қазiргi таңда экономикалық дамумен байланысты
Мысалы “Қазақтелеком” ААҚ өзiнiң бәсекелестiк ортасын мығымдау
Ал екiншi жағынан “Қазақтелеком” ААҚ аймақаралық және жергiлiктi
Ол монополист ретiнде және телекомуникация саласында ұлттық компания
2004 жылы “Қазақтелеком” ААҚ 1600 км болатын “Солтүстiк”
Осылайша компанияның таза пайдасының өсуiн келесi суреттен көре
Сурет-9- “Қазақтелеком” ААҚ стратегиялық мақсаты
Анализ көрсеткенiндей, телекомуникация саласында басты табиғи монополия телекоммуникация
2003 жылы“Қазақтелеком” ААҚ Шығыс Қазақстан аймағындағы байланыс
Бұл торап қазiр 14 халықаралық автоматты станцияларды және
“Қазақтелеком” ААҚ ұлттық масштабта даму стратегиясы iске
Стратегиялық
жоспарлау
Оперативтiк
жоспарлау
Реттеу
Сурет-1 - “Қазақтелеком” ААҚ жоспарлау процесiнiң функционалдыұйымдастыру
Экономикалық тұрғысынан келетiн болсақ, “Қазақтелеком” ААҚ ұлттық
Ұлттық компанияның әлемдiк рынокта бәсеке қабiлеттiлiгiн артыру елiмiздiң
Ұлттық компаниямыз “Қазақтелеком” ААҚ халықаралық және аймақаралық бесекелестiкте
Анализ көрсеткенiндей, телекомуникация саласында басты табиғи монополия телекоммуникация
2003 жылы“Қазақтелеком” ААҚ Шығыс Қазақстан аймағындағы байланыс
Бұл торап қазiр 14 халықаралық автоматты станцияларды және
Сондай-ақ алдымыздағы 2007 жылға қарай елiмiздiң Алматы қаласында
Экономикалық тұрғысынан келетiн болсақ, “Қазақтелеком” ААҚ ұлттық
Ұлттық компанияның әлемдiк рынокта бәсеке қабiлеттiлiгiн артыру елiмiздiң
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келе, рынок құрылымының қызмет ету механизмiн теориялық
Осы рынок құрылымдары өз кезегiнде өзiнiң қызмет етуiне
Осындай рынок құрылымының бiр түрi монополия болып табылады.
Сонымен, монополия дегенiмiз белгiлi бiр тауарды немесе қызметтi
Елiмiздiң байланыс саласындағы монополия жағдайында келесi iс-шараларды атқаруымыз
Телекоммуникация саласында интернет және сымсыз байланыста бәсекенi тиiмдi
Осы салаға белгiлi дәрежеде мемлекеттiк реттеудi iске асыру,
“Қазақтелеком” ААҚ байланыс саласындағы дамуы екi кезеңнен
Әлемдiк рынокта жоғары бәсекеқабiлеттiлiгiнiң артуы үшiн жоғары дәрежелi
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер
Есипова В.Е. Цены и ценообразование. Учебник для вузов.
Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применение.
Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.:
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы:
Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан – 2030. Қазақстан халқына
Кузеков А.С. Управление локальными монополями в сфере информационный
Экономика и права Казахстана, 2004 / №13.
Жайдары Ж.Б. “Этапы достижение конкурентспособности компании (на
Мамутов Б.А. “Управление финансово-экономической деятельностью предприятие (на примере
21
Толық деректер
Тосқауылдың көп болуы
Iрi жалғыз
фирма
Өнiмнiң ерекше болуы
Монополия
Мақсаттық жоспарлау
Қызмет құрылымы, технологиялық саясат, инновациялық бағдарлама, компанияның тарифтiк
Персоналды жоспарлау
Технологияны жоспарлау
Зерттеудi жоспарлау
Қызмет көрсетудiң дамуын жоспарлау
Ақпаратпен қамтамасыз етудi жоспарлау
Пайда мен шығынды жоспарлау
Берiлген қызметтi жоспарлау
Өндiрiстiк және қаржылық есеп-қисап
Өндiру, өткiзу, реттеу, бақылау қызметтерi
Реттеу, сату бақылау қызметтерi
Компанияның таза пайдасының өсуi
“Қазақтелеком” ААҚ стратегиялық мақсаты
Қызмет көр- сету аумағын және инова-циялық тех-нологияларды дамыту
Инвистициялық және тарифтiк саясатты оңтайлау.
Қызмет және өзiндiк құнының төмендеуi.
Бәсекелес ортны тиiмдi пайдалану.
Монополиялық бәсеке
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
Монополиялық бәсеке туралы
Монополиялық бәсеке нарығы
Бәсекенің түрлері
Бәсеке және монополия
МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНДА ФИРМАНЫҢ ҚЫСҚА ЖӘНЕ ҰЗАҚ МЕРЗIМДI IС-ӘРЕКЕТI
Монополия. Монополиялық билік пен бәсеке
Бәсеке - негізгі нарықтың элементі
Монополиялық бәсекелес фирманың қысқа мерзім кезеңіндегі жұмысын талдау