Несиелердің категориялары
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
«Қаржы банк- менеджмент»
кафедрасы
Қорғауға жіберілді
____ _________ 20__ ж.
Курстық жұмыс
Пән: Банк ісі.
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы банктегі несиелендіруді ұйымдастырудың ролі.
Тексерген:
Орындаған:
Мазмұны
Кіріспе...............................................................................................................3-4
Т Бөлім. Несие жүйесі және оның элементтері.
1.1. Несиенің мәні, қажеттілігі ...........................................................5-7
1.2. Несиенің нысандары мен түрлері...............................................8-13
П Бөлім. Несиені беру механизмі.
2.1. Жеке тұлғаларды несиелендіру..................................................14-17
2.2. Заңды тұлғаларды несиелендіру................................................17-20
2.3. Шағын, орта бизнеске несиені беру...........................................20-24
Ш Бөлім. Шет ел несиенің даму жағдайлары...........................................25-32
Қорытынды.....................................................................................................33-34
Қолданылған әдебиеттер..............................................................................35
Кіріспе.
Курстық жұмыстың мақсаты несие жүйесімен оның элементтерін қарастырып
Несие - өндіріс, ұдайы өндіріс процесінің бастапқы элементі,
Ұдайы өндіріс фазаларының бірлігі мен өзара әсері тауар
Әр түрлі шаруашылық жүйелерінде кездесетін мәміле типтерінің формалды
Қарыз алушыға байланысты несие формасының 4 формасы бар:
Мемлекеттік несие- бұл мемлекет тарапынан нақты мерзімге анықталған
Шаруашылық несие- бұл несиелік қатынас жабдықтаушы түрде бола
Азаматтық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын
Халық аралық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға
Банктік несие, коммерциялық несие субъектілері жеке, заңды тұлғалар
Курстық жұмыстың әдістемелік нұсқауларын мен көбінесе кітаптардан, журнал-газеттерден,
I Бөлім. Несиенің жүйесі және оның элементері.
1.1. Несие мәні, қажеттілігі.
Несие - өндіріс, ұдайы өндіріс процесінің бастапқы элементі,
Ұдайы өндіріс фазаларының бірлігі мен өзара әсері тауар
Ұдайы өндіріс процесі фазаларының өзара әсері тауарлық шаруашылықтағы
Несие құнының белгіленіп үлгерген қызметіне байланысты болатын қатынастарды
Несиені экономикалық категория ретінде қарыз мәмілесі негізінде көрінетін
Әр түрлі шаруашылық жүйелерінде кездесетін мәміле типтерінің формалды
Несие шаруашылық жүйелерінің ауысуына жағдай жасай отырып өзі
Несие түсінігі келесі түрде белгіленеді. Бақыланатын халық шаруашылығы
Біріншіден, олардың барлығына тән белгілері; екіншіден, бұл белгілердің
Қарыз мәмілесі ретінде несиені екі көзқараста қарастыруға болады:
Несиенің мүмкіндігі нақты болуы үшін белгілі бір шарттар
Несиелік мәмілеге қатысушылар – кредитор және қарыз алушы
Несие қажеттілігі, егер қарыз алушы мен қарыз беруші
Несиелік қатынастар, бір жағынан, кредитор мен қарыз алушының
1.2. Несиенің нысандары мен түрлері.
Несие экономикалық категория ретінде формаларға ие. Форма әр
Экономикалық әдебиетте,әдетте несиенің негізгі екі формасы қарастырылады: комерциялық
Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушыларға
Ол оның иесіне белгілі бір уақыт өткеннен кейін,
Екіншеден, коммерциялық несие өзінің бағыты бойынша шектелген: оны
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі – аясы
Әдетте төлеуді кейінге қалдырудың ең жоғарғы мерзімі 90
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие –
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы
Қарыз алушыға қайтарымдылық, мерзімділік және пайыз төлеу жағдайларында
Несиенің тағы бірнеше формалары бар. Олар: тұтыну несиесі,
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді, жерді, тұрғын үй
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас
Түрдің формадан айырмашылығы - диалектика категориясы болып
Мерзімдері бойынша:
а) Қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
ә) Орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін);
б) Ұзақ мерзімді (3-5 жылдан жоғары).
2. Несиелеу объектілері бойынша:
а) Негізгі қорларға берілетін несие;
ә) Айналым қорларына берілетін несие.
3. несиелеу әдістері бойынша:
а) Қалдық бойынша несиелеу;
ә) Айналым бойынша несиелеу.
Айналым бойынша сауда және жабдықтаушы өткізуші ұйымдар несиеленеді,
несиелеу объектісі бойынша: тауарлы және қаржылық несиелер;
Экономикалық мазмұны бойынша: сыртқы сауда операцияларымен байланысты
несие субъектілері бойынша: жеке, үкіметтік және халықаралық қаржылық
Мерзімдері бойынша: қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді.
Шетелдік әдебиеттерде несиелердің келесі жіктеулері кездеседі.
Несиелердің категориялары:
Қарыз алушының типі бойынша:
тұтыну;
бөлшек / көтерме;
ауыл шаруашылығы;
коммерциялық / өнеркәсіптік;
қозғалмайтын мүлік;
энергия;
Үкімет (жергілікті үкімет, штаттар, ұлттық)федералдық.
Мақсаты бойынша:
Тұтыну (мыс, тұтыну тауарлары, автомобильдер);
Айналым капитал;
Құрылғылар;
Ғимараттар;
Жобалар;
Лизингтік қаржыландыру.
Әрекет ету мерзімі бойынша:
қысқа мерзімді (1 жылдан кем емес);
орта мерзімді (1- 4 жылға дейін);
ұзақ мерзімді (5 жыл және одан жоғары).
Өтелу кестесі бойынша:
Бірдей төлемдермен (мыс, тұтыну несиесі үшін ай сайын);
Кезеңді төлемдермен (тоқсан сайын, жарты жыл сайын, жеңілдікті
Бір рет төлемді (қысқа,орта және ұзақ мерзімді несие
Қамтамасыз етілуі бойынша:
қамтамасыз етілмеген;
кепілмен қамтамасыз етілген (қолма-қол бағалы қағаздар, дебиторлық қарыз,
Кепілдендірілген;
Басқа да қамтамасыз етілулер (міндеттеме, келісім, міндеттемесі бар
Қазақстанда несиелердің келесі түрлері дамыған:
Ұлттық банктің несиелері:
аукциондық – Ұлттық банктің ақша несие саясатының уақытша
Ломбардтық - Ұлттық банктің мемлекеттік бағалы қағаздары
Бюджеттік – Ұлттық банктің Қазақстан Республикасының қаржы министірлігінде
Ұлттық банктің републикалық бюджетті несиелеуі қысқартып және бұл
Екінші банктегі банктердің несиелері:
өз айналым қаражаттың жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілген импорт;
ипотекалық;
несиелік желі негізінде- қарыз алушының 1 –ші талап
консорциумдық – несиелік кепілдік немесе басқа да банктік
П Бөлім. Несиені беру механизмі.
2.1. Жеке тұлғаларды несиелендіру.
Қарыз алушыға байланысты несие формасының 4 формасы бар:
Мемлекеттік несие- бұл мемлекет тарапынан нақты мерзімге анықталған
Шаруашылық несие- бұл несиелік қатынас жабдықтаушы түрде бола
Азаматтық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын
Халық аралық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға
Банктік несие, коммерциялық несие субъектілері жеке, заңды тұлғалар
Несие субъектілері – несиені алушылар мен берушілер.
Несие объектісі – несие алушы мен берушінің арасындағы
Банктік несиені несиелендіру объектісіне қарай: тар мағынада «объект»
Қысқа мерзімді несие - өндірістік қорлардың әр
Ұзақ мерзімді несие - өндірістік объектілер құрылысына, қайта
Несиенің қағидалары: несиенің жұмсалу мақсаты, несиенің көлемі, несиенің
Несие беру Ұлттық банк ережелеріне сай жүргізіледі. Осы
Несие беру кезінде белгілі бір сомма анықталған мерзімге
Жеке тұлғаға несие беру кезінде клиенттің несиелік қабілетін,
Анықтамаларға келесілер жатады: анықтаманы берген ұйымның толық аты,
Клиент шотынан немесе карточкалық шотынан төлемнің кезекті түсінуін;
Мәтінді құжаттардың ақшалай соммасы, күні және олар жазбаша
шетел валютасында алынған қарыз бойынша құжаттар тек кепілдік
Кепіл келісім шарты мен кепілдік келісім шарты банкелік
Келісім шартта банк атынан қатысатын тұлғалардың аты- жөні
Рәсімделгеннен кейін, екі жақ қол қойғаннан кейін несие
Несие қызметкері бағдарламаға сай қарыз алушы, жөнінде электронды
Мұнда банктің қарыздық келісім шарты: жеке тұлғаның
Несиені қайтару ай сайын бөлшектенген түрде 1 күннен
шоттан немесе карточкалық шоттан аударады, егер қарыз АҚШ
кіріс кассалық ордері арқылы қолма қол ақшаны еңгізу.
Осы қолданылған құжаттар бойынша бақылаушы кассир күнделікті
Банктік келісім шарттың іс әрекет кезеңі бойынша несие
қарыз алушының келісім шартының дұрыс орындалуын және төлемдердің
қарыз алушы жөнінде қосымша ақпараттарды еңгізеді;
қарыздың дер кезінде қайтарылуы мен проценттің төленуі жөнінде
2.2. Заңды тұлғаларды несиелендіру.
Заңды тұлға банктен несие алардан бұрын, тұлғаның еңбекке
өз кәсіпорын құжаттарын қол қойылған және басшылардың аты,
өзінің қаржылық жағдайының қортындысын аудиторлық шешімін ұсынады;
соңғы жылда өзінің қаржылық есеп беруін, егер клиенттің
Несие бөлімнің жұмыскер клиенттен өтініш алынғаннан кейін, клиенттің
Анықтамаларға келесілер жатады: анықтаманы берген ұйымның толық аты,
1. Клиент шотынан немесе карточкалық шотынан төлемнің кезекті
2. Мәтінді құжаттардың ақшалай соммасы, күні және
3. шетел валютасында алынған қарыз бойынша құжаттар тек
4. Кепіл келісім шарты мен кепілдік келісім шарты
5. Келісім шартта банк атынан қатысатын тұлғалардың аты-
Рәсімделгеннен кейін, екі жақ қол қойғаннан кейін несие
Несие қызметкері бағдарламаға сай қарыз алушы, жөнінде электронды
Мұнда банктің қарыздық келісім шарты: заңды тұлғаның
Несиені қайтару ай сайын бөлшектенген түрде 1 күннен
шоттан немесе карточкалық шоттан аударады, егер қарыз АҚШ
кіріс кассалық ордері арқылы қолма қол ақшаны еңгізу.
Осы қолданылған құжаттар бойынша бақылаушы кассир күнделікті
Банктік келісім шарттың іс әрекет кезеңі бойынша несие
қарыз алушының келісім шартының дұрыс орындалуын және төлемдердің
қарыз алушы жөнінде қосымша ақпараттарды еңгізеді;
қарыздың дер кезінде қайтарылуы мен проценттің төленуі жөнінде
Заңды тұлға кепіл болса, онда оның ақшалай шотынан
2.3. Шағын, орта бизнеске несиені беру.
Нарықты экономикада шағын бизнестің нарықты экономика не дами
Шағын және орта бизнестің дамуы өзінде бірнеше ерекшеліктерді
меншіктер санын ұлғайту, яғни орта класты қалыптастыру;
төмен шығынмен, жаңа жұмыс орнын құру;
жаңа технология, техника еңгізу мен өңдеу;
бәсекелес ортаны құру;
әр түрлі экономикалық секторлар арасында өзара байланысты жақсарту.
Соңғы жылдары Қазақстанда шағын кәсіпкерлік динамикалық дамуда, алдағы
Қазірге дейін Қазақстанда 470 мың шағын кәсіпкерлік субъектісі
Шағын кәсіпкерлік әлеуметтік проблемаларды шешудегі негізгі тұтқалардың бірі
Атап айтқанда, ақшалай несие және салық жүйесін реформалаумен
Нарықтық қатынастарға көшу барысында кәсіпорынның өзіндік қызметін дамыту
Лизинг көмегімен қозғалмалы және қозғалмайтын мүлікті ірі салымдарсыз
Несиелендірумен салыстыру бойынша лизингтің өзіндік құн есесінен төленеді
Лизингтің негізгі ерекшеліктері:
лизингтік төлем жүйесі икемді, яғни лизинг төлеуші мен
Лизингтік төлемді лизингке алынған мүлікті пайдаланудан түскен түсімнен
Салықтық жеңілдіктер;
Сақтандыру;
Лизингтің нақты тиімділігін бағалау, сапалық және сандық деңгейде
Шағын және орта бизнесті несиелендіру тиімділігі бұл кәсіпкерлікті
Рыноктың экономикаға өту жағдайында бүкіл әлемдегі сияқты шағын
1 кесте.
Банктердің шағын кәсіпкерлікке берген кредиттері, млрд. теңге
Кезең соңында
2002 ж 2003
Барлық несие: 146,5 156,4 167,2
- ұлттық валютамен 55,5 71,8 92,3
- шетел валютасымен 91,1 84,6 93,2
- қысқа мерзімді 63,1 63,3 63,6
- орта және ұзақ мерзімді 83,5 93,1 102,1
Банктердің шағын кәсіпкерлікке берген кредиттері
Кестеде көрініп тұрғандай, шағын кәсіпкерлікке берілген кредиттерді валюталар
Қазіргі кезде несиенің сапасы дұрыс бағаланады. Банктердің
Кесте2
Банктердің несие портфелінің жиынтық сапасын сипаттайтын көрсеткіштердің өзгерісі,
Кезең соңында
Жіктелетін несиелер портфеліндегі үлесі
2002 ж
2003 ж
2004 ж
Стандартты 71,3 68,9 67,1
Күмәнді 26,7 29,4 32,3
Үмітсіз 2,0 1,7 1,4
Ш Бөлім. Шет ел несиенің даму жағдайлары.
Несиелеу – бұл активтік операциялардың маңызды бағыттары болып
Несиелер бойынша банктердің зиянға ұшырауының өсуіне біршама әсер
Несиелеу барысындағы банктің зиян шегуіне әкелетін факторлар
Ішкі факторлар
67 % Сыртқы факторлар 33 %
Қамтамасыз етудің жетіспеушілігі 22 % Компанияның банкроттығы 12
Несиеге деген өтінішті оқып үйрену барысында ақпаратты дұрыс
Алдын ала ескерту белгісіне кеш көңіл бөлуі және
Қамтамасыз етілудің сапасының нашарлығы 5 % Ұрлық /
Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себеп болатын сыртқы
Қарыз алушының сәтсіздікке ұшырауын куәландыратын белгілерге: шоттағы айналым
Несиелерді қамтамасыз ету құнына, барлық несиелікқұжаттардың дұрыстығына байланысты
Ең төменгі тәуекелі бар несиелер (жіктеуге жатпайтын несиелер);
Ең жоғарғы тәуекелі бар несиелер;
Шектеулі тәуекелі бар несиелер;
Ережеден шығу барысында берілген несиелер (стандартты емес несиелер).
Әр тәуекел кластарына өтелмеген тәуекелдер үшін, өтелмеген несиелердің
Шетелдік банктердің тәжірбиесінде қарыз алушының несиелік қабілетін жете
Қарыз алушыға кандидатты бағалау жүйесінде ағылшынның клирингтік банктерінде
Американдық банктер тәжірбиесінде потенциалды қарыз алушыларды дұрыс
Қарыз алушының сипаты;
Қарыжылық мүмкіндігі;
Ақшалай қаражаты;
Қамтамасыз етуі;
Жалпы экономикалық жағдай;
Бақылау.
Қарыз алушының сипаты – бұл оның беделін, жауапкершілік
Қарыз алушының қаржылық жағдайы – оның несиені қайтару
Ақшалай қаражты – жалпы қарыз алушының алған несиені
нақты ақшалар тасқыны;
Активтерді сату;
қаржыларды тарту.
Көрсетілген көздердің кез келген несиені қайтаруға арналған қаражаттың
Қамтамсыз етуі – Сондай- ақ банк қарыздың қамтамсыз
Экономикалық жағдайы – несиеге деген өтінішті қарау
Бақылау – қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы соңғы
Американдық банктік тәжірбие несиелік процестегі проблемалық несиелерді анықтауда
Қарыз алушының тарихына байланысты белгілер:
Таяу арадағы қарыз алушының қаржылай тұрақсыздығы;
Қарыз алушы туралы ақпараттағы алшақтық және қарама –қайшылық;
Қарыз алушының жетекшілері мен басқармасына қатысты белгілер:
Қарыз алушының серіктестерінің тұрақсыздығы;
Басшылардың моральдық сапасының төмендігі;
Серіктестер арасында, компанияны иеленушілер, жанұя мүшелері арасындағы билік
Басшылардың жиі ауысуы;
Басшылардың салмақсыздық мінезі;
Қарыз алушының басшысының несиелік процесті жеделдетуге банк қызметкеріне
Қарыз алушының өндірістік қызметін көрсететін «белгілер»:
Қарыз алушының жабдықтаушылары мен сатып алушылар ортасының өзгеріссіз
Қарыз алушының өз алашақтарына жасайтын бақылауының әлсіздігі;
Қарыз алушы саласының, сол уақыттарда проблемалық слаға жатуы;
Балансты жүргізудің қысқаруы, яғни актив және пассив баптарының
Несиелеуді ұйымдастыруға қатысты «белгілер»:
Қарыз алушының несиені сұраудағы нақты мақсаты болмауы;
Қарыз алушыда ссуданы қайтаруда анық бағдарламаның болмауы;
Несиені өтеудегі резервтік көздерінің болмауы;
Несие берілетін мақсатына қарыз алушы тарапынан материалдық қамтамсыз
Қарыз алушының несиелік өтінішінің негізсіздігі:
Қарыз алушы несиені акционерлік капиталын кепілге бере отырып
Несиенің ең бастысы, өндіріске емес, айналыс аумағына бағытталуы;
Несиенің қайтару мерзімі жеткілікті негізделмеуі.
Белгіленген нормалардың ауытқу белгілері:
Қарыз алушының шаруашылық қызметі туралы есеп беру мәліметінің
Банк шоттарын жүргізу тәртібінің нормалардан ауытқуы;
Несиелеу шартының қайта қаралуы; несиенің қайтарылу схемасындағы өзгерістер;
Қарыз алушының шаруашылық –қаржылай көрсеткіштерінің жоспардағыдан немесе күтілетін
Бұл аталған «белгілер» банкті сақтандыра отырып, мерзімі өткен
Банк аралық ақша рыногы.
Екінші деңгейдегі банктердің банкаралық қысқа мерзімді кредиттері бойынша
Резидент банктер
30 күнге дейін 30күннен астам 30 күнге дейін
Орналыстырылған депозиттер көлемі Орташа алынған сый ақы ставкасы
21.04.03 – 25.04.03.
KZT 5230000 3.99 - - - - -
USD 69800 2.08 5000 4.00 772494 1.25 65610
EURO - - - - 4700 2.22 -
RUB - - - - - - -
28.04.03 – 02.05.03
KZT 12425000 2.66 - - - - -
USD 37750 2.09 - - 444009 1.29 9192
EURO - - - - 17500 2.37 -
RUB - - - - 295000 4.47 -
21.04.04 – 25.04.04
KZT 3360000 4.20 - - 30000 11.55 12000
USD 98200 1.94 20540 3.80 635917 1.22 250
EURO - - - - 10250 2.16 -
RUB - - - - 8500 1.00 -
12.05.04 – 16.05.03.
KZT 10310000 4.82 - - - - -
USD 90200 1.95 - - 880807 1.26 2100
EURO - - - - 5000 2.17 -
RUB - - - - 37500 1.74 -
Қорытынды.
Қорытындылай келсек, мен бұл курстық жұмыстың тақырыбын «несие»
Сонымен, коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып
Ол оның иесіне белгілі бір уақыт өткеннен кейін,
Екіншеден, коммерциялық несие өзінің бағыты бойынша шектелген: оны
Несиелер бойынша банктердің зиянға ұшырауының өсуіне біршама әсер
Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себеп болатын сыртқы
Сонымен қорыта келгенде мен өзім осы Қазақстандағы несие
Несие көлемін ұлғайту;
Проценттік ставканы орташа деңгейде қарастыру;
Шет елдердегі несиенің кейбір түрлерін еңгізу, оның ішінде:
несиені алушының заңдылық, құқықтық, экономикалық және саяси жағдайларына
қарыз алушының өндірістік қызметін көрсету.
4. Қарыз алушының белгілі несиеге деген көз қарастарын
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан Республикасының Ұлттық банк
Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар нарығы туралы» 05.03.1997 №77-1.
Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» заңы 10.07.98 №
Ахметжанова Г., Маханов Н. Основные напровления банковскои системы
Захарин В.Р. Основы международных валютно – финансовых
Иришев В.А. Негосударственные долговые ценные бумаги. Москва 1999.
Калиева Г.Т. Настольная книга валютного дилера. Москва 1997.
Колчина А.К. « Финансовое предприятия».
Павлова «Финансоваое предприятия».
Управление активами и пассивами – основной регулятор деятельности
Утеулин Е. Основные операции банков // Банки Казахстана.
Шарыгин Е. Баланс банка как зеркало его финансового
Шеремет «Финансовое предприятия».
1
2
Банк басқармасы
Банктің несиелік портфелін басқару
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы
Комерциялық банктерде несиелік процесті ұйымдастырудың теориялық негізі
Банктік несиелеу
Банктің актив операцияларына талдау
Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерді басқару бойынша жұмысын ұйымдарстыру
Коммерциялық банктерде несиелік процессті ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының несие саясаты және ондағы банктердің атқаратын ролі
Экспортың несиелер