Валюталық нарық
Жоспар
Кіріспе 2
I.Бөлім 3
1.1.Валюталық қатынас және валюталық жүйе 3
1.2.Валютаның түрлері 8
1.3.Валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат 11
II.Бөлім 15
2.1 Валюталық нарық 15
2.2 ҚР-дағы төлем балансы 17
III.Бөлім 19
3.1 Халықаралық валюталық қор 19
Қорытынды 20
Сөздік 21
Қолданылған әдебиеттер 22
Кіріспе
Валюталық қатынас дегеніміз ақшаның халықаралық айналымда жұмыс істеуі.
Шаруашылық тұрмысты интернационалдандырудың өрісіне қарай ұлттық және Халықаралық
Қазіргі ұлттық валюта жүйесі мынандай элементтерді қосады:
Валютаның аты (теңге, рубль, марка т.т.)
Шетелдердің валютасына айырбастау жағдайлары. Бұл мағынада мынадай бөлектену
а) еркін айырбасталымды валюта. Мұндай валюталар кез келген
б) жартылай айырбасталымдар валюталар (ел ішінде ғана айырбасталымды
в) айырбастауға жатпайтын валюталар (жабық валюталар).
Валютаның тепе-теңдігінің тәртіптемесі – екі валютаның ара қатынасы;
Ақша бірлігіндегі алтынның мөлшеріне негізделген алтын тепе-теңдігі Батыс
Өткен ғасырдың 70 жылдарынан бастап, валюталық қоржын
I.Бөлім
1.1.Валюталық қатынас және валюталық жүйе
Валюталық бағамның тәртіптемесі, Бұл мағынада валютаның “тіркелген”, және
Осындай тәртіптеме, Қазақстанда 1999 ж. 5 көкегіне дейін
Екінші тәртіптемеде (еркін құбылмалы) ұлттық валютаның бағамын сұраным
Елдің Халықаралық валюталық өтімділігі. Бұл ұғымға елдің алтын-валюта
Халықаралық несиелік айналым құралын және Халықаралық есеп айырысудың
Халықаралық қолма-қол ақшамен және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды
Халықаралық валюталық және несиелік қатынастарға қызмет көрсетіп, оларды
Ұлттық валюта жүйесін ұйымдастыру тәртібін заңды түрде мемлекет
Дүние жүзілік шаруашылық байланыстарының көбеюіне байланысты, дүние жүзілік
Ұлттық валюталық жүйе, дүние жүзілік валюталық жүйемен тығыз
Ұзақ жылдар бойы өсіп, өркендеудің нәтижесінде, дүние жүзілік
(Дүние жүзілік ақшаның атқарымды нысандары (алтын, резервтік валюталар,
(Өзара валюта айырбастаудың жағдайларын реттеу;
(Валютаның тепе-теңдігі мен валютаның бағамдарын бірегейлендіру;
(Валюталық шектеудің көлемін реттеу (Халықаралық валюта қорының мүше
(Халықаралық валюта өтімділігінің құрамының құрамдас бөліктерін реттемелеу.( Мысалы,
(Халықаралық несиелік айналым құралын пайдалану тәртіптерін, (векселдер, шектер,
(Дүние жүзілік алтын және валюта нарықтарының тәртіптемесі;
(Халықаралық валюта қорының мәртебесі;
Дүние жүзілік валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы, оның
Бірінші дүние жүзілік валюта жүйесі, алтын валюталық үлгіде,
Бірінші дүние жүзілік Соғыс кезінде және одан кейінгі
Өткен ғасырдың 20 жылдарынан бастап ұлттық несиелік ақша,
Үшінші дүние жүзілік валюталық жүйе 1944 жылдың 22
1944 жылы Америка бүкіл капиталистік өндірістің 54,6%, тауарды
Бреттон-вудстық валюталық жүйесінің құрылымды қағидалары:
-доллар мен фунт-стерлингтің резервтік валютаның мәртебесі;
-тіркелген алтын тепе-теңдігі мен валюталардың бағамы (тепе-теңдік +/-1%-ке
- Шетелдік Орталық банктердің долларлық резервтерін, Американың қазынасы
- Алтынның ресми бағасының төмендетілгені (31,1 гр. таза
АҚШ осы қағидаларды тиімді пайдаланды. Соның нәтижесінде, басқа
Бреттон-вудстық валюталық жүйенің қарама-қарсылығы, әсіресе Халықаралық төлем құралы
-алтын девиздік үлгінің орнына СДР үлгісі енгізілді. Бірақ
Доллардың жетекшілік жайғасымы АҚШ-тың айтарлықтай экономикалық, ғылыми-техникалық және
-Ямайкалық валюта жүйесінің шегінде, алтын ақшалық атқарымын жоғалтты.
-Ямайкалық валюта жүйесі барлық Халықаралық валюта қорына мүше
-Халықаралық валюталық қор (МВФ) мемлекетаралық валюталық реттемелеуді күшейтуге,
Бруттон-вудстық валюталық жүйемен салыстырғанда Ямайкалық жүйе төлем балансаларының
жылдың наурыз айында Батыс Европада Халықаралық (аймақтық) валюталық
Европалық валюталық жүйенің, Ямайкалық жүйеден айырмашылығын көрсететін құралымды
Олар:
-СДР-үлгісінің ЭКЮ-европалық валюталық бірлік енгізілді. Оның валюталық қоржыны
-Алтынды ақша міндетін атқарудан қалдырған Ямайкалық ресми шешімге
Мүше елдердің валюталарының құбылмалы бағамының тәртіптемесі бойынша, олардың
- Европалық валюталық жүйеге мүше елдер Халықаралық валюталық
Европалық Одаққа мүше елдердің жайғасымын әрі қарай нығайту
1.2.Валютаның түрлері
Валюталық жүйе – ұлттық заңдылықтармен немесе мемлекетаралық келісімшарттармен
Валюталық жүйелер үш түрге бөлінеді:
( Ұлттық валюталық жүйе.
( Дүниежүзілік валюталық жүйе.
( Аймақтық немесе мемлекетаралық валюталық жүйе.
Тарихта ұлттық валюталық жүйе ең бірінші қалыптасқан.
Ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын жүзеге
Ұлттық валюталық жүйе – елдің ақша жүйесінің бір
Ұлттық валюталық жүйе дүниежүзілік валюталық жүйемен тығыз байланысты.
Дүниежүзілік валюталық жүйе – бұл халықаралық несие-қаржы институттары
Дүниежүзілік валюталық жүйелердің қызмет ету сипаты мен тұрақтылығы
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйелер арасындағы байланыс пен
Аумақтық валюталық жүйе өнеркәсібі дамыған елдердегі әлемдік валюталық
Мұндағы, валюталық паритет – валюталық бағамның негізі болып
ХВҚ жарғысы бойынша валюталық паритет СДР негізінде (арнайы
Егер де ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға, яғни
Резервтік валюта – бұл басқа елдер үшін валюталық
Валюта – бұл біріншіден, сол елдің ақша бірлігі;
Валюталық бағам – бір елдің ақша бірлігінің екінші
Валюталық бағамның қажеттігі:
1)тауарлар мен қызметтермен сауда саттықта, капиталдар мен несиелер
2)дүниежүзілік және ұлттық нарықтағы бағаларды, сол сияқты әр
3)фирмалардың және банктердің шетел валютасындағы шоттарын үздіксіз қайта
Валюталық бағамға әсер ететін факторлар ықпал етеді:
( Инфляция қарқыны. Инфляция қаншалықты жоғары болса, ол
( Төлем балансының жағдайы. Егер де төлем балансының
( Әр елдегі пайыз мөлшерлемесіндегі айырма. Бұл фактордың
( Валюталық нарықтар қызметі мен алып-сатарлық валюталық операциялар.
(Белгілі бір валютаның Еуронарықта және халықаралық есеп айырысуда
( Халықаралық төлемдердің жеделдетілуі немесе кешіктіріліуі де валюталар
( Валютаға деген ұлттық және халықаралық нарықтағы сенімділік
( Валюталық саясат. Нарықтық және мемлекеттік реттеудің шектік
1.3.Валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, нарықтық экономика жағдайында валюталық қатынастарды
-нарықтық реттеу;
-мемлекет тарапынан реттеу;
Валюталық нарықта валюталарға деген сұраныс және ұсыныс, сондай-
валюталардың халықаралық ағымының сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Баға
арқылы экономикалық агенттер валюталарды сатып алушылардың сұранысы мен
Бірақ та мемлекет ертеден бері валюталық қатынастаға араласып
Нарықтық және мемлекеттік валюталық реттеу бірін-бірі толықтырыды. Біріншісі,
Нарық экономикасын реттеу жүйесінде валюталық саясат маңызды орын
Валюталық саясат - бұл елдің ағымдық және стратегиялық
Валюталық саясат экономикалық саясаттың ең басты мақсаттары: тұрақты
Валюталық саясаттың басты бағыттары мен формалары елдердің валюталық-экономикалық
Заңды түрде валюталық саясат валюталық заңдылықтар, яғни елдегі
Валюталық саясатты іске асырудың басты бір құралы валюталық
Тікелей валюталық реттеу - заңды актілер және атқарушы
Мемлекетаралық валюталық реттеу ұйымы - Халықаралық Валюталық қор
Валюталық саясат өзінің мақсаттарына және формаларына байланысты екіге
құрылымдық валюталық саясат;
ағымдық валюталық саясат;
Құрылымдық валюталық саясат - дүниежүзілік валюталық жүйедегі құрылымдық
Ол валюталық саясат реформа формасында іске асырылады. Құрылымдық
Ағымдық валюталық саясат--- валюталық бағамды, валюталық операцияларды, валюталық
Валюталық саясаттың мынадай формалары қолданылады:
Дисконттық валюталық саясат;
Девиздік валюталық саясат;
Сонымен қатар, девиздік саясаттың мынадай жүзеге асырылу формалары
а) валюталық интервенция;
ә) валюталық резервтерді диверсификациялау;
б) валюталық шектеу;
в) валюталардың алмастырылу дәрежесін реттеу:
г) валюталық бағам режимі;
д) девальвация;
з) ревальвация;
Дисконттық (есепке алу) саясаты - бір жағынан,
Мысалға: пассивтік төлем балансы кезінде капиталдың еркін орын
Қазіргі жағдайда дисконттық саясаттың тиімділігі төмендеген. Себебі, егер
Девиздік саясат--- мемлекеттік ұйымдардың немесе орталық банктің шетел
Ұлттық валюталық бағамын көтеру мақсатында орталық банк шетел
Девиздік саясат көбіне валюталық интервенция формасында жүзеге асырылады.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, жаңа құбылыс ретінде мемлекетаралық
Валюталық резервтерді диверсификациялау – бұл халықаралық есеп айырысуларды
Бұл саясат қарапайым түрде тұрақсыз валюталарды сату және
Валюталық паритет және валюталық бағам режимі Ұлттық және
Девальвация мен ревальвация – валюталық саясаттың дәстүрлі әдістеріне
Девальвация – ұлттық валютаның бағамын шетел валюталарына қатынасы
Ревальвация – ұлттық валюта бағамын шетел валюталарына қатынасы
Девальвация пайызын есептеу формуласы мынадай:
Д=Бе – Бж/Бе*100
мұндағы
Бе – ескі бағам;
Бж – жаңа бағам.
Ревельвация пайызын есптеу формуласы:
Р=Бж – Бе/Бе*100
Валюталық саясаттың келесі бір формасы ретінде валюталық шектеу
Валюталық шектеу – резиденттер мен бейрезиденттердің валюталар және
Валюталық шектеу валюталық бақылаудың құрамдас бөлігі болып табылады.
Валюталық шектеулердің мақсаттары мынадай:
-төлем балансын теңестіру;
-валюталық бағамды қолдау;
-ағымдағы және статегиялық міндеттерді шешу үшін мемлекеттің қолында
Валюталық шектеу мынадай қағидаларға сүйенеді:
Валюталық операциялардың орталық және өкілетті (девиздік) банктерде орталықтандырылуы;
Валюталық операция жасау үшін рұқсат қағазының (лицензия) берілуі;
Валюталық шоттарды толық немесе жартылай жабу;
Валюталардың қайтарымдылығын шектеу.
II.Бөлім
2.1 Валюталық нарық
Валюталық нарық – бұл шетел валюталары мен шетел
Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пайдаланатын санына қарай
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында орналасқан.
Валюталық нарықтағы операцияларға банктік функциональдық көзқараспен қарасақ, валюталық
Институтционалдық жағынан қарасақ, валюталық нарық – Үкіметтің, банктердің,
Ұйымдастырылу техникалық жағынан алсақ, валюталық нарық – банктерді
Валюталық нарық белгілеріне қарай мынадай түрде жіктеледі:
Орналасу аумағына қарай:
-халықаралық;
-ішкі;
-аумақтық.
Валюталық шектеуге байланысты:
-еркін нарық;
-еркін емес.
Валюталық шектеу қойылған валюталық нарықты – еркін емес
Валюталық бағамның қолдану түріне қарай:
-бір ғана режимде;
-қос режимде.
Бір ғана режимді валюталық нарық – бұл еркін
Қазақстан Республикасында теңгенің арнайы валюталық бағамы 1999 жылы
Тіркемелі бағам – Ұлттық банктің ұлттық валютаның шетел
Еркін өзгермелі бағам – бұл валюталық нарықтағы сұраныс
Еркін өзгермелі бағам арқылы Қазақстанның қор биржасында АҚШ
Кросс-бағам – бұл үшінші валютаға байланысты анықталатын екі
Кросс-бағамының (Кб) есебін мынадай формуламен беруге болады. Мысалға,
Кб (теңге)=Шетел валютасының долларға қатысты бағамы/Теңгенің долларға қатысты
Валюталық бағамының бағалануына қарай: тікелей бағам және жанама
2.2 ҚР-дағы төлем балансы
Төлем балансы – елдің белгілі бір уақыт ішінде
Еліміздегі төлем балансы мынадай бөлімдерді қамтиды:
А. Ағымдағы шот.
В. Капитал және қаржымен жасалатын операциялар шоты.
С. Қателер мен қалып қойғандар.
Д. Жалпы баланс.
Е. Қаржыландыру.
Ағымдағы шотта мыналар көрсетіледі:
Сауда балансы:
-Экспорт;
-Импорт.
Таза қызметтер:
-жүк тасымалдау;
-адамдар тасымалдау;
-байланыс қызметі;
-туризм;
-басқа.
Табыстар:
-займдар және несиелер бойынша сыйақы (мүдделендіру);
-резервтер бойынша сыйақы (мүдделендіру);
-басқа да.
Ағымдағы трансферттер.
Гуманитарлық көмектер.
Техникалық көмектер.
Гранттар.
Капитал және қаржымен жасалатын операциялар шотында мыналар көрсетіледі:
тікелей инвестициялар;
портфельдік инвестициялар;
мигранттардың трансферттері (кетуі және келуі);
сауда (коммерциялық) несиелері;
займдар;
басқа инвестициялар (депозиттер, валюта және т.б.).
Қателер мен қалып қойғандар шотында ресми түрде резидент
Жалпы төлем балансы ағымдағы операциялар бойынша төлем балансын,
Жалпы төлем балансы әрдайым теңесіп отырылады, яғни оның
Қаржыландыру шотында мыналар есепке алынады:
Қазақстан Ұлттық банкінің резервтік активтері;
Монетарлы алтын;
Шетел валютасы;
ХВҚ несиелері.
Қазақстанда төлем балансын Ұлттық банк жасайды. Төлем балансының
Төлем балансынан есеп айырысу балансын ажырата білу қажет.
Есеп айырысу балансы – елдің шетелге қатысты талаптары
Мұндай талаптар мен міндеттемелерге мемлекеттік (алтын-валюта және басқа
III.Бөлім
3.1 Халықаралық валюталық қор
1944 жылы Бреттон-Вудс қаласында (АҚШ) халықаралық қаржы конференциясы
ХВҚ-ға кіргенде, әрбір мемлекет квота (жазылу бойынша салым),
Квотаның маңызы әр түрлі болып келеді. Біріншіден, олар
ХВҚ саясатын анықтауға керекті дауыс санының көп бөлігін,
ХВҚ-ның жоғарғы директивті органы – губернаторлар кеңесі, мұнда
-халықаралық валюталық ұсыныстарды әзірлеу;
-экономиканы қайта құру жөнінде өте кедей елдерге кеңес
-жаңа мүшелерді қабылдау, квоталарды өзгерту, ХВҚ-ға мүше-елдерді тексеру.
Қорытынды
Девальвация латынша “de” – төмендеу, “valko” – тұрмын
Қазақстанда, 1999 ж. қыркүйегінде Оңтүстік-Шығыс Азия мен Ресейдегі
Аталған шара отандық өнімнің өндірісі мен тұтынуда өте
Ревальвация латынша “re” – жаңару және “valko” –
Қазақстанда теңгенің ревальвациясы, мұнай мен металға әлем бағаларының
Валюта нарығындағы операциялар арқылы өтімділікті қамтамасыз ету саясаты.
Сөздік
Валюталық жүйе – ұлттық заңдылықтармен немесе мемлекетаралық келісімшарттармен
Валюталық нарық – бұл шетел валюталары мен шетел
Валюталық интервенция – ұлттық валюталық бағамына әсер ету
Валюта – бұл біріншіден, сол елдің ақша бірлігі;
Валюталық бағам – бір елдің ақша бірлігінің екінші
Валюталық паритет – валюталық бағамның негізі болып табылатын
Валюталық саясат – бұл елдің ағымдық және стратегиялық
Валюталық резервтерді диверсификациялау – бұл халықаралық есеп айырысуларды
Валюталық шектеу – резиденттер мен бейрезиденттердің, валюталар және
Валюта биржасы – шетел валютасымен валюталық операцияларды жүзеге
Қолданылған әдебиеттер
Мақыш Серік Биханұлы “Ақша айналысы және несие” ИздатМаркет,
М.С.Саниев “Ақша, несие, банктер” Оқу құралы, Алматы –
Ғ.С. Сейітқасымов “Ақша несие банктер” Алматы Экономика 2005ж.
Ғ.С. Сейітқасымов “Ақша несие банктер” Алматы Экономика 2001ж.
8
Валюталық нарық
Дүниежүзілік валюталық нарықты ұйымдастыру
Валюталық нарыққа қатысушылар
ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
Еркін және тағайындалған валюта нарықтары
Валюталық нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың өзара әсері
Валюталық қатынас және валюта жүйесі
Қаржы нарығы
Валюталық саясат - әлемдік шаруашылықтың маңызды саласы
Валюталық нарық және валюта жүйесі