Негізгі құралдарға амортизация есептеу әдістері

КІРІСПЕ
3
1. НЕГІЗГІ ҚОРЛАР ЕСЕБІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК 5
1.1 Негізгі қорлардың мәні және жіктемесі 5
1.2 Негізгі қорлардың тозу есебi және амортизация 7
1.3 Негізгі құралдарға амортизация есептеу әдістері
16
2. АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫН ҚҰРУ ТЕОРИЯСЫ 22
2.1 Дербес компьютер негізінде автоматтандырылған жұмыс орнын талдау принципі
2.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдары 23
2.3 Автоматтандырылған жұмыс орнынының классификациясы 26
2.4 Ақпараттық қауіпсіздік саясаты 40
2.5 Қауіпсіздік саясатының негізгі элементтері 42
2.6 Ақпаратқа және қосымшаларға қол жеткізуді басқару 45
3. КӘСІПОРЫН НЕГІЗГІ ҚОРЛАРЫН ТІРКЕУГЕ АРНАЛҒАН ШАҒЫН КӘСІПОРЫН БУХГАЛТЕРІНІҢ
48
3.1 Деректер қорын жобалауға қойылатын есептің шарты 48
3.2 ДБ жүзеге асырудың техникалық және бағдарламалық құралдарын таңдау
3.3 Деректер базасының кестесін құру 51
3.4 «Кәсіпорын негізгі қорларын тіркеуге арналған шағын кәсіпорын бухгалтерінің
3.5 Деректер қорын іске асыруды жүргізу 59
ҚОРЫТЫНДЫ
65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
66
ҚОСЫМША А
67
ҚОСЫМША Ә 79
КІРІСПЕ
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа технологиялардың даму барысында жұмыс
АЖО ақпараты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылымды мәліметтер
Негізгі құралдарды тіркеу есебін өңдеудің мақсаты – негізгі құралдарды
Жылдамдық, есепті шешу кезінде жылдамдықты бірнеше есеге арттыруға болады;
Сенімділік, есепті автоматтандырылған жолмен шешу қателіктің кетуіне жол бермейді,
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты ТОО «МДА-Азия» арналған негізгі құралдарды
Автоматтандырылмаған әдіс болса, барлық есептер ағымдағы «Негізгі қорлар»
Көріп отырғанымыздай, есепті өңдеу технологиясы өте күрделі еңбекті талап
1 НЕГІЗГІ ҚОРЛАР ЕСЕБІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1 Негізгі қорлардың мәні және жіктемесі
Негізгі қорлар дегеніміз - өндірісте ұзақ уақыт бойы (бір
№ 16 ХҚЕС бойынша негізгі қорлар - бұл еңбек
- жылжымайтын мүліктер (ғимараттар, көпжылдық өсімдіктер жәнежермен байланысты қозғалысы
- көлік құралдары;
- жабдықтар, өлшеуаспабы, өндірістік және шаруашылық құрал- саймандары ірі
Негізгі қорлар көптеген құралдар бойынша пайдаланатын қасиетімен нысаның сақтай
Өндірістік бұл - өндірістік процесіне тікелей қатысатын немесе өндірістің
Өндірістік емес - бұл тұтыну мақсатындағы негізгі құралдар. Олар
Тиістілігі бойынша негізгі қорлар былайша бөлінеді: меншікті және жалданған.
Меншікті – бұл субъектіге тиісті оның балансында көрініс табатын
Жалданған - жалдау шарты бойынша онда белгіленген мерзімге басқа
Пайдалану сипатына қарай негізгі қорлар былайша бөлінеді: қолданыстағы, қолданылмаған,
Қолданыстағы - бұл пайдалану сатысындағы негізгі қорлар.
Қолданылмаған (тоқталған) - консерватцияға немесе басқа себептерге байланысты қолданылмай
Қоймада тұрған - қолданылып жүрген негізгі қорлар жөнделу, жойылу,
Түріне қарай негізгі қорлар 13 топқа бөлінеді:
1. Жер;
2.Үйлер - бұл мақсаттық бағыты халықтың еңбек етуіне және
3. Ғимараттар - еңбек заттарының өзгеруіне байланысты жоқ қандай
4. Беріліс құрылғылар –э лектронды жылулық және механикалық қуат
5. Машиналар мен жабдықтар - әрбір машина егер оның
- Күш беретін машиналар мен жабдықмашиналар жылу және электро
- Жұмысшы машиналар мен жабдықтар. Бұл еңбек өнімдерін жасау
- Өлшеу және реттеу аспаптары (микроскоп, монометр, амперметр және
- Есептеу техникасы. Процесті жылдамдату мен автоматтандыруға арналған машиналар
- Өзге де машиналар мен жабдықтар (телефон, станциялары, өрт
6. Көлік құралдары. Адамдар мен жүктердің қозғалуына арналған қозғалыс
7. Құрал-сайман. Темірді ағашты өндеуге арналған қол еңбегінің механикаланған
8. Өндірістік инвентар және керек жарақтар. Өндіріс операцияларды орындауға
9. Шаруашылық инвентар. Кеңсеге және шаруашылықтарда қажетті заттар(шкафтар, клемдер
10. Жұмысшы және өнім беретін малдар ( ірі қара,
11. Көпжылдық өсімдіктер (жүзімдіктер, жеміс жидектер, роза және с.с.);
12. Жерлерді (ғимаратсыз) жақсарту жөніндегі күрделі (жерлерді тастардан тазарту
13. Өзге де негізгі қорлар (кітапхана қорлары, спорт жабдықтары,
1.2 Негізгі қорлардың тозу есебi және амортизация
Негізгі құралдардың есебі жинақталған амортизацияларды есеп-тегеннен кейін әділ баға
бастапқы;
ағымдағы;
баланстық;
өтімділік.
Негізгі қүралдардың бастапқы қүнына сатып алу, жеткізу баға-лары және
Егер клиентке экономикалық тиімділік алынады деп күтілсе, жаңалықтарды алуға
Егер активтердің пайдалану мерзімі ұзартылса ғана банк эконо-микалық пайда
Жөндеу мен техникалық қызмет көрсету шығындары оларды жүзеге асыру
Ағымдьқ - анықталған күнге, нарықтағы сәйкес бага бойынша негізгі
Баланстьқ - активтердің есеп және есеп беруінде сипат-талатын жинақталған
Өтімділік - бүл негізгі қүралдарды жою кезінде істен шығару
Нарықтық құнның өзгеруімен байланысты олардың құнының көбею коэффициентінің есебімен
құралдардың нарықтық құны туралы құжаттар мен сараптаушы қорытындыларына жататын
негізгі қүралдардың қуаттылығын
пайдалану мерзімін көбейту модификациясы (модернизация);
өндірілетін өнім сапасын айтарлықтай жақсарту мақсатында
машина бөлшектері мен буындарын игеру;
бұрын есептелген өндірістік
қамтамасыз ететін жаңа өндірістік үрдісті енгізу.
Негізгі құралдарды пайдаланғанға дейінгі алғашқы операциялық жүмсалымдар шығындар ретінде
Негізгі кұралдардың орталықтандырылған есебі кезінде банктің бэк-офисінде негізгі қүралдар
Франт-офистен негізгі күралдарды , кіріске алу немесе істен шығару
Бэк-офис негізгі қүралдар есебінің әрбір тобы бойынша дербес шот
Балапанова Ә.Ж. мен Баймұханова С.Б. «Бухгалтерлік есеп» оқу құралында
Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу нәтижесінен
Негізгі қорлардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық процеске, өндіріс әдістерін
Негізгі қорлардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды:
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиға тозу мерзімі келгенге дейін
№16 «Негізгі қорлардың есебі» бухгалтерлік есеп стандартына (ХҚЕС) сәйкес,
Баланстық құн – кез келген жинақталған амортизация және құнсызданудан
Құнсызданудан болған залал - активтің баланстық құнының оның өтелетін
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі қорлар бойынша амортизация есептеу келіп
Толығымен амортизацияланған негізгі қорлар бойынша амортизацияны есептеу қорлардың құны
Тоқтап тұрған негізгі қорлар бойынша техникалық тұрғыдан қайта жарақтандыру
Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Одан басқа, мына төмендегі негізгі қорлар бойынша амортизация есептелінбейді:
Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Одан басқа, мына төмендегі негізгі қорлар бойынша амортизация есептелінбейді:
Құнсызданудан болған залал - активтің баланстық құнының оның өтелетін
Сатып алу құнын төлегеннен кейін ұзақ мерзімге жалға алынған
Негізгі қорлардың амортизациясы есептеудің әртүрлі әдістері бар. Шаруашылық жүргізуші
-құнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептеп шығару;
-құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды ( немесе пара-пар) етіп
-жеделдетіп есептен шығару;
-қалдығын азайту жолыменесептен шығару;
-құнын сандардың жиынтығы бойынша (кумулятивтік әдіс) есептен шығару;
Негізгі қорлардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әрқилы әдістері пайдаланылады.
Таңдап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік саясатымен анықталу
Ал бюджеттік мекемелер бойынша тозудың есептеу әдісін таңдау құқығы
Дүйсембаева К.Ш. «Бухгалтерлік есеп» оқу құралында жазылғандай негізгі қорлар
Негізгі қорлардың моральдық тозуы техникалық прогреспен, өндіріс әдістерінің жетілуі
Негізгі құралды моральды тоздыратын факторлар:
1. Өндірістегі жабдықтар мен жабдықтардың жаңаруы (ескі машиналарды жаңа,
2. Технологиялық процестің жетілуі (жаңа технология кезінде қолданыстағы машиналар
3. Шығарылатын өнім номенклатурасының жаңаруы мен өзгеруі (бұл орайда
4. Тауар өндіруге арналған машиналар мен жабдықтардың санын азайтуда
5. Жұмыс күшінің білікті қызметкерлердің еңбекпен қамтылуындағы, өндірістің географиялық
Олар өндіріс көлемін, пайдаланылатын машиналар мен жабдықтардың санын азайтуды
6. Өнеркәсіптің өңдеуші салаларындағы шикізат құрамының жиынтығындағы өзгеріс, өнімнің
Бұлар өнеркәсіптің өндіру салаларындағы өндіріс көлемінің қысқаруына әкеп соқтыруы
Амортизация – бұл тозудың құндық белгісі. Бұл негізгі қорлардың
Амортизациялық құн - дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортизация нормасы – бұл амортизциялық аударымдардың жылдық сомасының негізгі
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатта қызмет мерзіміне орай белгіленеді.
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының нормасы 1 000км
Қайтадан пайдалануға берілген негізгі қорлар бойынша амортизация есептеу енгізілген
Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалдау шартының
Амортизациялық аударымдар әрбір есепті кезеңде негізгі қорлар әрбір түріне
Т.Ә. Әбдіқалықовтың «Аудит және бухгалтерлік есеп» атты еңбегінде негізгі
Амортизациялық аударым мөлшері – дегеніміз негізгі қорлардың бастапқы құнынан
Шаруашылық субъектілерінде негізгі қорларға ай бойы есептелген амортизациялық аударым
Шаруашылық субъектілеріне жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі қорларға
Бухгалтерлік есептің №16 ХҚЕС «Негізгі қорларды (құрал-жабдықтарды) есепке алу»
1.құнды бірқалыпты (тура жолды) есептеп шығару әдісі.
2.құнды орындалған жұмыстың (өндірілген өнімнің) көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен
3.жылдамдатып есептен шығару әдістері
4.қалдық құнның кему (қалдық азайту) әдісі
5.сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару (коммулятивтік әдіс) әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің қолдануға таңдап алынған әдісі шаруашылық субъектінің
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісі қауіпсіздікті қамтамасыз ету
Қ.К Кеулімжаевтың., Н.А. Құдайбергеновтың «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері»
Негізгі қорлардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
Негізгі қорлардың сапалық тозуы олардың толық табиғи тозуы жетпей-ақ
Осы жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, негізгі қорларың тозуы дегеніміз,
Негізгі қорлардың сапалық тозуының бірінші себебі - өндіріс салаларында
Негізгі қорларды қайта бағалау №16 ХҚЕС сәйкес, негізгі қорлардың
Инфляция (ақшаның құнсыздануы) жағдайында негізгі қорларды қайта бағалау негізгі
Негізгі құрал-жабдықтарды қайта бағалауды өткізу үшін мүліктік түгелдеудегідей комиссия
1.3 Негізгі құралдарға амортизация есептеу әдістері
Амортизация есептеу тек рұқсат етілген әдістермен ғана жүргізіледі. Қазіргі
бірқалыпты түзусызықты әдіс;
қалдық құн әдісімен;
пайдалы қызмет мерзімі бойынша жылдар санын өзіндік құнын есептен
өнім құнына пара-пар өзіндік құнды есептен шығару;
жеделтетілген әдіс бойынша амортизация есептеу.
Осы әдістердің біреуін қолдану негізгі құралдардың пайдалы қызмет етуінің
Бірқалыпты әдіс ең кең тараған әдіске жатады. Оны
Жылсайынғы амортизациялық төлемдер мөлшері келесі жолмен есептейді:
мұнда А – жылсайынғы амортизациялық төлемдер
Мысалы, кәсіпорын компьтер сатып алды. Оның құны 10 000
Кесте 1.1
Бірқалыпты түзусызықты әдіс мысалының кестесі
Жыл Жыл басына қалдық құн (тг.) Жылдық амортизация мөлшері
1 10000 2000 8000
2 8000 2000 6000
3 6000 2000 4000
4 4000 2000 2000
5 2000 2000 0
Келесіні айта кеткен жөн. Егер компьтердің қалдық құны нөлге
Сурет 1.1 Бірқалыпты түзусызықты әдіс арқылы құнның есептен шығару
Бірқалыпты әдісті негізгі құралдардың қызмет мерзімін шектеуші фактор болып
Кемімелі қалдық әдісі кезінде жылдық амортизация сомасы жыл басындағы
мұнда Сқ –объектінің қалдық құны; k
Мысалы кәсіпорын құны 120 000тг құрайтын құрал-жабдық сатып алды,
Кесте 1.2
Кемімелі қалдық әдісі мысалының кестесі
Жыл Жыл басына қалдық құн (тг.) Амортизация нормасы, %
1 120000 25 30000 90000
2 90000 25 22500 67500
3 67500 25 16875 50625
4 50625 25 12656 37969
5 37969 25 9492 28477
6 28477 25 7119 21357
7 21357 25 5339 16018
8 16018 25 4005 12013
Бұл әдісті қолдану кезінде алғашқы құнның ешқашан есептен шығарылмайтынын
Сурет 1.2 Бірқалыпты түзусызықты әдіс арқылы құнның есептен шығару
Өзіндік құнды есептен шығаруды пайдалы қызмет көрсетілген жылдар
мұнда Сбас – объектінің бастапқы құны; Тж –
Мысалы құны 100 000тг құрайтын жабдық сатып алынды.Пайдалы қызмет
Кесте 1.3
Өндірістік тәсілінің кестесі
Жыл Жыл басына қалдық құн (тг.) Амортизация нормасы, %
1 100000 100000(5/15=3333 33333 66667
2 66667 100000(4/15=2667 26667 40000
3 40000 100000(3/15=2000 20000 20000
4 20000 100000(2/15=1333 13333 6667
5 6667 100000(1/15=667 6667 0
Сурет 1.3 Бірқалыпты түзусызықты әдіс арқылы құнның есептен шығару
Бұл әдіс кемітілген қалдық әдісіне ұқсас бірақ обьектінің құнын
Ағымдық жыл ішінде негізгі құралдар обьектілері бойынша амортизациялық төлемдер
Өзіндік құнды шығарылған өнім көлеміне пропорционалды есептен шығару кезінде
мұнда А – бір өнім бірлігіне шаққандағы амортизация
Бұл әдісте негізгі құралдардың тозуы оларды пайдаланумен тікелей байланысты.
Көбінесе шығарылған өнім көлеміне пропорционалды өзіндік құнды есептен шығару
Мысалға кен орнында 1 000 000 т қазба байлық
Өнім бірлігіне амортизация мөлшері 16 000 000/1 000
Егер жылына 100 000 т кен өндіріледі деп есептейтін
Істелінген жұмыс көлеміне пропорционалды амортизация есептеу әдісі көбінесе автотранспортқа
Жеделтеліген амортизация әдісі. Ғылыми-техникалық жаңалықтарды енгізу және кәсіпорындардың жаңаруға
Жеделтетілген амортизация негізгі қорлардың олардың баланстық құнының өндіріс пен
Жеделдетілген амортизация әдісін қолданған кезде кәсіпорындар бірқалыпты есептен шығарады
Жеделдетілген амортизация кәсіпорындағы негізгі құралдардың жаңару процесін тездетуге; жаңадан
АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫН ҚҰРУ ТЕОРИЯСЫ
2.1 Дербес компьютер негізінде автоматтандырылған жұмыс орнын талдау принципі
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе қазіргі шетел терминологиясы бойынша
Әлемде ең танымал және көп таралған кәсіби ДК негізінде
АЖО есептеуіш техникасы жұмысы арнайы дайындығы жоқ қолданушы арналған.
Қазіргі кезде өте көптеген кәсіпорындарда халық шаруашылықпен басқару негізінде
Таратылған басқарудағы ойларды жүзеге асыру үшін әрбір басқару деңгейінде
- жүйелілік;
- икемділік;
- тұрақтылық;
- тиімділік;
Жоғарыды айтылған әрбір ұғымдарына түсініктеме берейік.
Жүйелілік - АЖО-ның құрылымы функционалдық тағайындаумен анықталатын жүйе ретінде
Икемділік - жүйе мүмкін болатын қайта құруларға бағытталған, яғни
Тұрақтылық - негізігі принціпі ретінде қандайда да ішкі және
Тиімділік - АЖО жүйені эксплатациялауға және жүйені құруға, көрсетілген
Қазіргі кезде көптеген функцияларға ие АЖО өңделуде. АЖО бұл
Жұмыс орнын автоматтандыруға қойылатын талаптар:
- мамаңдардың ақпараттық және есептеуіштік қажеттіліктерін дер кезінде қамтамасыз
- тұтынушылардың сұранысына аз уақыт ішінде жауап беру;
- тұтынушылардың даярлық деңгейі мен оның кәсіби сұранысын бейімдеу;
- жұмыс орнын автоматтандыруда жұмыс тәсілдерін меңгерудің қарапайымдылығы;
- қызмет көрсетудің сенімділігі мен қарапайымдығы;
- тұтынушы мен қарымқатынастықта шыдамдылықтың,
- тұтынушыларды тез арада оқыту мүмкіндіктері.
Жұмыс орнын автоматтандыру көмегімен атқарылатын жұмыстар: пернатақта мен ақпаратты
Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдары
АЖО тілдік құралдары ең алдымен қолданушы мен ДЭЕМ
Басқа тілдер секілді АЖО тілдері негізінде алдан алаанықталған терминдер
Тіл мүмкіншіліктерін көп жағдайларда қолданушылар формалды конструкциялар ,
Мысалы, кейбір АЖО-да барлық мәліметтер және конструкциялар кесте
Қолданушы тілдері АЖО диалог түрлері бойынша бөлінеді. Диалогты қолдау
Бір АЖО-ның конструкциясы қолданушының үйрену және жұмыс жасау
АЖО құруда барлық диалогтар ішінде көп қолданылатын диалог түрлері:
Гибритті диалог қолданушымен де, ДЭЕМ көмегімен де инициялизвциялануы мүмкін.
Осы салада арнайы оқымаған қолданушыда жасалатын жұмыстың дұрыстығына ешқандай
Ақпараттар кадрын фиксирленген диалог түрінде ДЭЕМ тізімдегі бар жауаптарды
Диалог типі сонымен бірге АЖО классификациясын да анықтайды. Мысалы,
Егер автоаматтандырылған жұмыс орнын программалық құралдар және оларды іске
АЖО құрамына міндетті түрде негізгі есептік функциялар мен диалогты
АЖО құралдарын қолдану сферасына байланысты және АЖО қолданушы көмегімен
Қызмет көрсету АЖО басқару сферасына байланысты мынадай түрлері болуы
Ақпараттық-анықтамалық.
Есептеуіштік
Мәтіндерді құраушы
Интеллектуальды АЖО-ны мәліметтерге негізделген және білімдерге негізделген(датологиялық және фактологиялық).
Ақпараттық-анықтамалық АЖО қандай да бір басқару процессіне қызмет етеді.
Интерпретация (талдау және мәліметтерді суреттеу, жүйелерді байланыстыру үшін пәндік
2.3 Автоматтандырылған жұмыс орнынының классификациясы
АЖО дара, топталған, ұжымдық болуы мүмкін. АЖО жүйесі ашық,
- Мамандардың ақпаратты өңдеуде машиналық құралдарға максималды жақындығы;
- Диалогты режимде жұмыс жасау;
- Ескішіл процесстерді барынша автоматтандыру;
- Мамандардың өз бетімімен үйрену мүмкіндігі;
АЖО шығарлатын есептерді шартты түрде ақпараттық және есептік деп
Ақпараттық есептерге кодтау, классификация, жинау, құрылымдық ұйымдастыру, корректировка, сақтау,
Есептеуді қажет ететін есептер негізінде түрлендірілген және түрлендірілмеген болуы
Тікелей санау арқылы шығарылытын есептер қарапайым алгоритмдер арқылы іске
Соңғы уақытта толық формалденген сематикалық есептерді шешу мақсатында құралдар
Техникалық қамтамасыз ету техникалық құралдардан тұратын комплектсті айтуға болады.
Техникалық құралдар комплексіне әр түрлі АЖО желі арқылы байланысы
Ақпараттық қамтамасыз ету – бұл локалды мәліметтер қорында сақталатын
Ұйымдастырушлық қамтасыз ету ұйымдастыру функцияларының әдістері мен құралдарын, АЖО
Топтық және коллективтік. АЖО үшін ұйымдастырушылық жүйе астының құрамына
Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету АЖО қолданушысының құжат түрінде құқықтарын қорғау
АЖО ақпараттарды желіде қамтамасыз ету үшін және әр түрлі
Қолданбалы программалық қаматаманы құрамына қолданушылар тобы және қолднабалы программалар
АРМ нақты қызметкердің жұмыс жасауына оңай бейімделеді, яғни, бұл
1980-жылдары ЭВМ-мен жабдықталған кітапханалардағы жұмысшы орнын кітапханашының АРМ-ы және
АЖО-тың негізгі түрлерін масштабтары бойынша классификация жасайды:
жеке;
топтық;
корпоративтік,
стол үстілік;
тізбектік;
мекеме масштабында.
Жеке АЖО жеке автономды компьютерде орналасады, тізбекке қосылмайды. Мұндай
Топтық АЖО ақпаратты ұжым болып пайдалануға бағытталған, көбінесе локалды
Жұмысшы топтарына мұндай қосымшаларды жасауда мәліметтерсіз серверлер пайдаланылады, оларды
Корпоративті АЖО жұмыс топтары үшін жасалған жүйелердің дамыған түрі
Корпоративті АЖО қатысушылар арасындағы келісім бойынша немесе иесі анықтаған
Мекеме масштабындағы АЖО топтық, корпоративтік және интеграцияланған болуы мүмкін.
Мекемелер соңғы кездері бірыңғай және тиімді процестері мен оларды
Информациялық ресурстардың интеграциясы ретінде әртүрлі ақпараттардың олардың қасиеттерін, ерекшеліктерін
Ресурстардың бірігуі физикалық және виртуалды түрде жүреді. Ең бастысы
Ақпараттық ортаға қатысты интеграцияны пайдаланушыға қол жетімді ішкі және
Интеграцияланған АЖО өзара байланысқан және бірге сақталатын мәліметтер
Интеграцияланған компьютерлік жүйелерге мәліметтерді берудің және пайдаланушылардың өжүйе бөліктерімен
Ақпараттық жүйелердің интеграциясы 2 негізгі фактор себебінен жүреді:
1. қосарланған ақпаратты қысқарту қажеттілігі және мекеменің бір-бірімен байланысқан
2) тізбектік және таралған АЖО қолдану.
АЖО интеграциясына мыналар енеді: мәліметтерді өңдеудің таратылған жүйесі; «клиент-сервер»
Ақпаратты ізденіс немесе ақпараттық ізденіс ақпараттық процестердің негізгілерінің бірі
Ақпараттық ізденіс (ағыл. «information retrieval) деп белгілі бір ақпарат
Мәтіндік ақпараттан іздеу құралы жайлы алғашқы мәлімет Библияда пайда
«Ақпараттық ізденіс» терминін американ математигі К. Муэрс енгізді. Ол
Фактографиялық іздеу проблемаларын алғаш шешкен кітапханашылар болды. Олар «ақпараттық-іздеуші
Кітапханашылар «ақпараттық ізденіс» пайдаланушылардың ақпараттық сұраныстарына сәйкес құжаттардың ақпараттық
Компьютерлік техника тұрғысынан қарағанда «ақпараттық ізденіс» бір немесе бірнеше
Релеванттылық» - құжат мазмұнының ақпараттық сұранысқа немесе ізденіс мақсатына
Бұл, әсіресе, пайдаланушының сұранысына сәйкес Интернеттен өзіне қажет өте
Пертиненттілік – құжат мазмұнының (ізденіс нәтижесінде табылған) нақты маманның
Ақпараттық ізденістің келесі байланыстары болады:
• мақсатқа байланыстылығы - адрестік (формалды-механикалық) және семантикалық (тематикалық);
• ізденіс обьектісіне байланыстылығы – құжаттық және фактографиялық;
• техникалық құралдарды қолдану дәрежесіне байланыстылығы – қолмен жұмыс
• функционалдық роліне байланыстылығы – басым бағыттылықтағы/ екінші орындағы,
Ақпараттық ізденіс түрлері кейде бір бірлерін қайталайды, мақсаттары мен
Ақпараттық ізденістің 2 түрін бөліп қарайды:
тұтас обьектіні іздеу;
мазмұн бойынша іздеу.
Бұл кездегі ізденіс нәтижелері дәлдігімен және толықтығымен сипатталады.
Ізденіс дәлдігі – жүйенің релевантты емес құжаттарды сүзгіден өткізе
Ақпаратты іздеу процесін жүйені белгілі бір нәтижеге әкеліп, оның
Ізденіс толықтығы жүйенің барлық релевантты құжаттарды бере алу қабілетімен
Жалпы түрде ақпараттық ізденістің келесі әдістерін бөліп қарайды:
тікелей бақылаулар;
қызықтыратын сұрақтар бойынша мамандармен пікір алысу;
сәйкесті әдебиеттер оқу;
видео, телепрограмммалар көру;
радиохабарлар, аудиокассеталар тыңдау;
кітапханалар мен архивтерде жұмыс істеу;
• ақпараттық жүйелерге, компьютерлік (электрондық) мәліметтер базасы мен банкілерге
• басқа әдістер.
Пайдаланушының қажетті ақпаратты іздеп, табуында тиімді автоматтандырылған ізденіс ұйымдастырудың
Авторы және құжат аты бойынша құжаттарды іздеуден кейін тақырып
Әдетте ізденіс процестері 4 кезеңнен тұрады:
тұжырымдама жасау (ізденіс басталғанға дейін жасалады);
ізденіс басы;
алынған нәтижелерін шолып қарау;
4) ізденісті түрлендіру (модификациялау).
Мұнан да гөрі ыңғайлы ақпаратты іздеудің сызықтық емес схемасы
1) ақпараттық сұранысты өзінің тілінде тіркеу;
2) тізбектің ізденіс сервистерін таңдау және ақпараттық сұраныстар жазбаларын
3) жасалған сұрауларды орындау;
4) құжаттарға алынған сілтемелер тізімін алдын ала өңдеу;
ізделіп отырған құжаттарды адрестер бойынша қарау;
табылған құжаттардың мазмұнын алдын ала көру;
релевантты құжаттарды келесі кезеңдерде зерттеу үшін сақтау;
релевантты құжаттардан сұрау аясын кеңейту үшін сілтемелер алу;
құжаттардың бүкіл массивін зерттеу;
ақпараттық сұраныс толығынан қанағаттандырылмай қалған жағдайда бірінші кезеңге қайта
Ақпараттық ізденістің элементар бірлігі құжат болып саналады.
Әртүрлі құжаттарда сақталған мәтіндік ақпарат жалпы жағдайда әлсіз құрылымданған
Ақпараттық ізденіс ақпараттық-ізденіс жүйелері көмегімен орындалады. Ақпараттық ізденіс құрылымы
Ақпараттық ізденіс стратегиясы ақпаратты пайдаланушылар мен ақпараттық-ізденіс жүйесі арасындағы
Ізденіс әдістері
Әдетте ақпараттық ізденіс құжаттар мәтіні арқылы емес, құжаттар мазмұнының
Ізденіс әдістері – жекелеген технологиялық кезеңдерді жүзеге асыруға арналған
Ізденістің сұрау бейнесі пайдаланушының ақпараттық сұранысының формалды сипатталған моделі
Құжаттың ізденіс бейнесінде құжаттың негізгі мағыналық мазмұны қысқа түрде
Ізденісті автоматтандыру әдістерін түсінуде келесі 2 фактор анықтаушы роль
обьектілер салыстырылмайды, салыстырылатын оның сипаттамалары – «ізденіс бейнелері»;
процестің өзі күрделі болып келеді (құрамдас) және операциялар реттілігі
Құжаттың мазмұны бойынша «еркін» іздеудің маңызы артуда. Әсіресе контекстік
Мағыналық ізденіске обьектіні толық және дәл сипаттау барысында белгі
Тақырыптық ізденіс үшін жағдай басқаша. Бұл жағдай үшін обьектіні
Көптеген ақпараттық-ізденіс жүйелерінде сөз тізбегін іздеу механизмі, қосу және
Сөз тіркесі арқылы ізденіс ізделінетін обьект тырнақшаға алынуы арқылы
Ақпараттық-ізденіс жүйелерінде арнайы қысқарту символы («*») пайдаланылады. Бұл символ
Қосу (сөздер және олардың сауалға енгендерінің бәрін жазу) және
жасанды + интеллект (қосу операторы);
жасанды + интеллект - ойын (қосу және қысқарту операторлары).
Ақпаратты Интернетте іздеу үшін ізденіс құралдары (тақырыптық каталог, сілтемелер,
Координаталық ізденісте сауалға кілттік сөздер деп аталатын терминдер енеді.
«AND» («И»), «OR» («ИЛИ») және «NOT» («НЕТ») Бульдік (логикалық)
Сонымен қатар, мәтіндегі бір-біріне жақын екі сөзді табатын (әдетте
Операторлар әртүрлі басымдылықтарға ие. Кез келген өрнекте алдымен «NEAR»,
Формалдық релеванттылық – құжатта пайдаланушы сауалына сәйкес контекстік жағдайдың
Бульдік іздеу барысында сөздер мен сөз тіркестері бульдік алгебраның
Кез келген ізденіс жүйесінен жүйеде сауал қатарын құру жөнінде
Қарапайым сауал кезінде ізденіс тақырыбын анықтайтын бір немесе бірнеше
Сауалда «*» или «?» символдарын пайдалануға болады.
«?» символы кілттік сөзде орнына кез келген әріп
Кеңейтілген бульдік моделде бинарлық шамалар орнына құжаттардағы және сауалдардағы
Және элементтің жиынтыққа жату дәрежесі сауал нәтижесін реттеуге пайдаланылуы
Бұл моделдердің артықшылығы - олардың сауалды оңай түсіну құрылымына
Кемшіліктеріне жататындар: күрделі сауалдарды сипаттаудағы тиімсіздігі (нәтижесінде сауал өте
Қазіргі заманғы ізденіс моделдері құжаттар (мысалы, терминдер кездесу жиілігінің
Лексикалық бірліктерді және бастапқа мәтінді таңдау мәтінді статистикалық өңдеу
Сөздік бойынша индекстелуі бақыланатын да тәсіл бар, бұл кезде
Кітапханалық тізбектік мәліметтік базаларда іздеу мақсатында «Мәліметтер базасы» жиегін
ашылған тізімнен таңдау, бұл көптеген тізбектік каталогқа тән. Бұл
ә) берілген тізім бойынша таңдау, пайдаланушы қажетті мәліметтер базасын
б) ізденіс нәтижесі бойынша таңдау
Құжаттық ізденісті жүргізу үшін әртүрлі алгоритмдерді пайдаланады: толықмәтіндік сканирлеу,
Автоматтандырылған ақпараттық-ізденіс жүйесі (АИПС) – бұл енгізу, өңдеу, сақтау,
АИПС орындалатын есеп және пайдаланушыға берілетін мүмкіндіктер тұрғысынан қарағанда
АЖО-ның мәліметтер базасын дұрыс жасау оны ұстап тұрудың қарапайымдылығын
АЖО әртүрлі бағытта қолданылады.
Өңделетін ақпарат сипаты жағынан олар басқарушылық, ақпараттық-анықтамалық, фактографиялық, құжаттық
Өз кезегінде олардың өздері әртүрлі болып бөлінуі мүмкін. Мысалы,
Басқарушылық АЖО басқару және технико-экономикалық есептерді орындауға арналған. Әдетте
Ақпараттық-анықтамалық жүйелер пайдаланушылардың сауалдарын қамтамасыз етуге арналған. Сауал бойынша
Пайдаланушылар тұрғысынан қарағанда, олар кез келген ақпараттық жүйеге оперативтік
Фактографиялық АИПС әдетте құрылымы орныққан мәліметтері (жазбалары) бар таблица
Құжаттық АИПС мәліметтердің (құжаттардың) анықталмаушылық немесе айнымалы құрылымымен ерекшеленеді.
АИПС компьютерлік прграммалық-техникалық құралдар мен технологияны пайдаланады, пайдаланушыларға берілген
АИПС (кітапханаларда оларды «Автоматтандырылған кітапханалық ақпараттық жүйелер» немесе «Автоматтандырылған
Ақпараттық-ізденіс жүйелері кітапханаларда кеңінен пайдаланылады. Қазіргі кезде мамандардың кейбір
«Кітапханаларды автоматтандыру» терминін пайдалану көп жағдайда дұрыс емес, өйткені
Біздің жағдайымызда кітапханалардағы кітапханалық-библиографикалық және ақпараттық процестерді автоматтандыру жайлы
АЖО-ның басқа да классификациялары бар. Кәсіпорындағы өндірістік процестерге қызмет
A Класы – технологиялық обьектілер мен процестерді басқару жүйесі
B Класы – кәсіпорынды жұмысқа даярлау және оның өндірістік
C Класы – кәсіпорынның өндірістік қызметін жоспарлау және талдау
А класы жүйесі (жүйе бөліктері) технологиялық обьектілер мен процестерді
орындалатын функциялардың автоматтандырылуының жоғары деңгейімен;
басқару обьектісінің қазіргі жағдайын бақылаудың айқындалған функциясының болуымен, кері
мәліметтерді өңдеуге кететін уақыттың кішкене интервалымен;
басқару обьектісі мен басқару жүйесінің (жүйе бөліктері) динамикалық түрде
Мұндай бақылау және басқару жүйесінің обьектілері:
Технологиялық құрал-жабдықтар;
Құралдардың дұрыс жұмыс жасауын көрсететін тетіктер (датчиктер);
Орындаушы құрылғылар мен механизмдер.
А класының үлгілері: SCADA (ағыл.«Supervisory Control And Data Acquisition))
В класының жүйелері (жүйе бөліктері) кәсіпорынды жұмысқа даярлау мен
Кәсіпорынның қызметіндегі есептік міндеттерді орындау барысында кездесетін қиындықтарды орындауда
Алдын ала дайындау барысында АЖО-на А класы жүйесінен түсетін
Жүйенің А класы автоматты түрде орындайтын мәліметтер мен
Жүйенің В класы қолданбалы функцияларға байланысты төмендегі қызметтерді атқара
технологиялық процесс аясында өндірістік және адамдық ресурстарды басқаруы;
бірыңғай технологиялық процесіндегі операциялардың реттілігін жоспарлау және бақылау;
өнімнің сапасын басқару;
бастапқы материалды және технологиялық бөлімнің өндірген өнімін сақтау;
Техникалық қызмет көрсету және ремонт жұмыстарын басқару. Мұндай жүйеге
С класының жүйелері (жүйлер бөлігі) кәсіпорынның өндірістік қызметін жоспарлау
2.4 Ақпараттық қауіпсіздік саясаты
Қауіпсіздік саясаты ( мекеменің ақпаратты қалайша өңдейтінін, қорғайтынын және
қатынас құруды ерікті басқару,
объектілерді қайтадан қолданудың қауіпсіздігі,
қауіпсіздік тамғасы және қатынас құруды мәжбүрлі басқару.
Кепілдік ( жүйенің сәлетіне және жүзеге асырылуына көрсетілетін сенім
Сенімді есептеу қоры (СЕҚ) ( компьютерлік жүйенің қауіпсіздік саясаты
Қатынасым мониторынан үш қасиеттің орындалуы талап етіледі:
Оңашаландық - монитор өзінің жұмысы кезінде аңдудан қорғалуға тиісті;
Толықтық - монитор әрбір қатынасу кезінде шақырылады. Бұл кезде
Иландырылатындық - мониторды талдауға және тестілеуге мүмкін болу үшін
Қауіпсіздік өзегі ( қатынасым мониторының жүзеге асырылуы. Қауіпсіздік
Объектінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтаммасыз етуге арналған жұмыстар бірнеше кезеңге
Дайындық кезең. Бұл кезең барлық келесі шаралардың ұйымдастырушылық негізін
Ақпараттық қорларды түгендеу. Бұл кезеңде, әдетте, объект, ақпараттық ағындар
Қатерді талдау. Келесі шаралардың нәтижелерді ақпараттық қорлардың қорғанылу күй
Қауіп бар жерде қатер пайда болады. Қауіптерді талдау кезеңі
Бұл кезеңнің орындалу нәтижесінде объектідегі қауіп ( қатерлер тізбесі
Қорғаныш жоспарын құрастыру. Бұл кезеңде осының алдында жүргізілген талдаудың
Қорғаныш жоспарын құру ақпарат қорғау жүйесінің функционалдық сұлбасын әзірлеуден
Қорғаныш жоспарын жүзеге асыру. Бұл кезеңде қорғаныш жоспарында келтірілген
2.5 Қауіпсіздік саясатының негізгі элементтері
Қауіпсіздік саясаты (ұйымдастыру тұрғысынан қарағанда) есептеу және қатынас қорларын
Ұйымдастыру мәселелерін шешу. Бұл кезеңде ақпараттық қауіпсіздік қызметі құралады,
Қатерге талдау жасау. Қатерді талдау үрдісі нені қорғау
Жеңілдіктерді анықтау. Қорларды қолдану құқықтары, қорларды қолдану ережелері, әкімшілік
Қауіпсіздік саясатының бұзылуына жауап қайтару шараларын анықтау. Қауіпсіздік режимін
Ұйымдастыру-өкімгерлік құжаттарды дайындау. Қауіпсіздік саясатының негізгі жайлары әр түрлі
Қауіпсіздік саясаты ақпарат қорғау жүйесінің қауіп-қатерлерге қарсы әрекет жасауға
Ұйымдастырушылық және ұйымдастыру-техникалық шаралар жүргізу ақпараттың сыртқа кететін жаңа
Қауіпсіздік саясаты мынадай элементтерден тұрады: қатынас құруды ерікті басқару,
Операциялық жүйелердің және дерекқор басқару жүйелерінің көпшілігі осы ерікті
Объектілерді қайтадан қолданудың қауіпсіздігі. Бұл элемент құпия ақпаратты «қоқтықтан»
Қорғаныш тәсілдерінің бірі - құпия ақпаратпен жұмыс істегеннен кейін
Мәселен, принтерлердің аралық жадында құжаттардың бірнеше беті сақталып қалуы
Қауіпсіздік тамғасы. Қатынас мәжбүрлі басқарудың кезінде субъектілер және
Қауіпсіздік тамғаларының тұтастығын қамтамасыз етуші құралдардың біреуі - құрылғыларды
Қатынас құрудың мәжбүрлі басқару. Қатынас құруды басқару мәжбүрлі деп
Егер субъектінің құпиялылық деңгейіобъектінің құпиялылық деңгейінен кем болмаса, ал
Қорғаныштың мақсаты - қатынас құруға рұқсат етілмеген арналарды ақпараттың
Қорғаныш жүйесінің міндеттері:
Жасырын және өте жасырын ақпараттарды онымен рұқсатсыз танысудан және
Деректер мен программаларды рұқсат етілмеген кездейсоқ немесе әдейі өзгертуден
Деректер мен прогграммалардың бұзылуының салдарынан болатын шығындан көлемін азайту;
Есептеу техника құралдарының көмегімен орындалатын қаражаттық қылмыстардың алдын алу
Сенімді қорғаныс құру үшін мыналар керек:
Ақпарат қауіпсіздігіне төніп тұрған барлық қауіп-қатерлерді айқындау;
Олардың келтіретін залалдарын бағалау;
Нормативті құжаттардың талаптарын, экономикалық мақсатқа лайықтылықты, қолданылатын программалық қамтамамен
2.6 Ақпаратқа және қосымшаларға қол жеткізуді басқару
Қолданбалы жүйеге және оның ішіндегіге қол жеткізуді шектеу үшін
Қолданбалы жүйелер тиіс:
қол жеткізуді басқарудың белгілі бір саясатына сәйкес ақпаратқа және
кез келген жүйелік қосалқы бағдарламаны, операциялық жүйені бағдарламалық қамтамасыз
осы ақпараттық қолданатын басқадай жүйені қатерге қоймау.
Ақпаратқа қол жеткізуді шектеу. Қол жеткізуді басқарудың белгіленген саясатына
қолданбалы жүйенің қызметіне қол жеткізуді басқару үшін мәзірді қамтамасыз
қолданушылардың қол жеткізу құқықтарын басқару, мысалға, оқылымға, жазбаға, орындауға
басқадай қосымшаларға қол жеткізу құқықтарын басқару;
қамтамасыз етудің жиыны, тек қана ақпаратты ұстайтын сезімтал ақпаратты
тұжырымдардан артық ақпаратты жойылғанды кепілдендіретін, осындай тұжырымдардың мерзімдік тексеруін
Әлсіз жүйелерді бөлектеу. Әлсіз жүйеге қарастылар оқшауланған есептегіш ортасы
қолданбалы жүйеге қарастының әлсіздігі анық бірдейлестірілген және құжатталған болуы
егер әлсіз қосымша жалпы қолдану ортасында орындалуы тиіс болса,
қолданбалы жүйеге қарастылар және тәуекелдер сезімтал қосымша иесімен рұқсат
Әлеуетті шығындарға әлсіз, қолданбалы жүйеге қарастылармен арнаулы үндеуін анықтау.
Жедел есептегіш және жойылған жұмыс. Жедел есептегіштерді қолданған кезде
Ақпараттық қауіпсіздік қақтығыстарын басқару. Ақпараттық қауіпсіздік туралы және оның
кері байланыстың сәйкес үдерістері ақпараттық қауіпсіздік оқиғалары туралы кім
ақпараттық қауіпсіздік оқиғасы болған жағдайда еп қылғанды, барлық қажетті
ақпараттық қауіпсіздік оқиғасы жағдайында дұрыс мінез-құлқы, мысалға,
барлық маңызды бөлшектерін дереу белгілеу (мысалға, сәйкесіздікті немесе бұзу
өз бастамаң бойынша ешқандай іс-қимылды еп қылмауың тиіс, бірақ
қауіпсіздікті бұзатын қызметкерлермен, келісім шарт жасайтын агентпен немесе үшінші
Жоғарғы тәуекелдер жағдайында мәжбүрленудің іс-қимылы туралы хабарлауды қолдану қажеттігі
Болуы мүмкін ақпараттық қауіпсіздіктегі оқиғалар мен қақтығыстар:
қызметтерді, құралдарды немесе жұмыс істеуін жоғалту;
жүйенің дұрыс емес жұмыс істеуі немесе артық жүктелуі;
адамдық қателер;
ережелерді немесе нұсқаманы сақтамау;
физикалық қауіпсіздікті сақтамау;
бақылау жүргізілмейтін жүйенің өзгеруі;
бағдарламалық қамтамасыз етудің немесе аппараттық құралдардың істен шығуы;
қол жеткізудің бұзылуы;
ақпараттық жүйенің істен шығуы және қызметтерді берудің тоқтатылуы;
арам ниетті бағдарламалық код;
қызметтерді беруде бас тарту;
өндірістік дерктердің толық еместігіне немесе дәлдік еместігіне байланысты болатын
3 КӘСІПОРЫН НЕГІЗГІ ҚОРЛАРЫН ТІРКЕУГЕ АРНАЛҒАН ШАҒЫН КӘСІПОРЫН БУХГАЛТЕРІНІҢ
3.1 Деректер қорын жобалауға қойылатын есептің шарты
Деректер қоры - деректердің электрондық сақтаушысын айтады. Оларға қатынас,
Деректер қоры дегеніміз – мәліметтерді сақтауға арналған ұйымдасқан құрылым.
Деректер қоры – ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге ыңғайлы,
қайшылықсыз;
артықсыз;
тұтас ;
болуы керек.
Сурет 3.1. Мәліметтер қоры байланысы
Шартты тұрақты мәліметтерге негізгі қорлардың толық атауы, моделі, өндірушінің
3.2 ДБ жүзеге асырудың техникалық және бағдарламалық құралдарын таңдау
Егер өңдеуші программа жасау барысында қажетті ережелерді сақтаса, Delphi-қосымшалары
Тек деректер базасын (ДҚБЖ емес) Delphi құралдары көмегімен
Сурет 3.2. Database Desktop утилитасы
серверінсіз еш нәрсе тындыра алмаймыз. Егер файл-сервер деректер базасы
Сонымен қатар Paradox, dBASE (Borland корпорациясы), FoxPro, Access (Microsoft
«Кәсіпорын негізгі қорларын тіркеуге арналған шағын кәсіпорын бухгалтерінің автоматтандырылған
ДБ жұмыс жасауға арналған Delphi құралдарына мыналар жатады:
• инструменталды құралдар (арнайы программалар мен пакеттер);
• деректер базасымен операцияларды орындайтын қосымшаларды жасауға арналған компоненттер.
Delpi-де ДБ жұмыс жасауға арналған келесі құралдар бар:
- BDE (Borland DataBase Engine) – ДБ-на рұқсатты қамтамасыз
- BDE Administrator – BDE күйлерін келтіруші утилита;
- DataBaseDesktop – SQL кестелерін және QBE сұраныстарын жасау
- SQL Explorer – ДБ параметрлерінің күйлерін келтіру мүмкіндігін
- SQL Monitor – SQL-сұраныстардың орындалу ретін қадағалаушы
- SQL Links – ДҚБЖ-ның жойылған программаларына рұқсат үшін
- Local InterBase Server – Borland InterBase-дің SQL-серверінің локальді
- InterBase Server Server for Windows 95 –
DELPHI қолданбасы деректер базасына қатынауды BDE (Borland DataBase Engine-
Жергілікті деректер базасы және онымен жұмыс істейтін қолданба бір
Сурет 3.3. Дербес сәулет
Деректер базасының жұмысы үшін арналған компоненттер DataAccess, DataControls, Midas,
• DataSourse – деректер көзі;
• Table – ДБ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны;
• Query – SQL-сұранысқа негізделген мәліметтер жиыны;
• StoredProc – серверде сақталатын процедураға негізделген мәліметтер жиыны;
• DataBase – деректер базасымен қосу;
• Session – ДБ-мен атқарылатын жұмыстың ағымдағы сеансы.
DataControls парағында келесі визуалды компоненттер орналасқан:
• DBGrid – тор (кесте);
• DBNavigator – навигациялық интерфейс;
• DBText – жазу;
• DBEdit – біржолдық редактор;
• DBImage – графикалық бейне;
• DBListBox – қарапайым тізім;
• DBComboBox – комбинацияланған тізім;
• DBCheckBox – тәуелсіз ауыстырып қосқыш.
Деректер базасының кестесін құру
Деректер базасын құрайтын кестелер қатты дискідегі каталогта тұрады.
Өріс мүмкін болатын типтің деректерін қамтиды. Кестенің негізін
өріс сипаты;
кілт;
индекс;
өрістің мәтініне шек қою;
кестелер арасындағы біртұтастықты сақтау;
парольдер
кіреді. Кестені құрғанда кестенің аты және құрылымы беріледі. Кестенің
Ал енді мәліметтер базасымен жұмыс жасамас бұрын, біз оның
Жаңа кестені құру келесі команда бойынша іске асады: Пуск\Программы\Borland
Сурет 3.4. Database Desktop-тағы кесте форматы.
ОК-ді басып, біз осы форматты аламыз. Экранда келесідей сурет
Сурет 3.5. Кестенің құрылымын құру.
Құрылып жатқан кестенің әрбір өрісіне бір жазба сәйкес келеді.
3.4 “Кәсіпорын негізгі қорларын тіркеуге арналған шағын кәсіпорын бухгалтерінің
Деректер қорын құру үшін Delphi программасының қосымшасы SQL Explorer-
Сурет 3.6. Base alias-ң құрылуы.
Бұл қосымшада сурет 3.6. көрсетілгендей Base alias-ын құрдым. Path
Сурет 3.7. Деректер қоры орналасқан каталог.
Деректер қорын Apply батырмасы арқылы Base alias-на бекітеміз. Деректер
Сурет 3.8. Деректер қорының құрылымы.
Delphi құрамына кіретін Database Desktop утилитінің көмегімен кесте құрылады.
Негізгі қорларды есебке алу кестесі.
Амортизациялық аударымды есептеу .
Негізгі қорларға жауап беретін адамдардың кестесі.
Есептен шығарған негізгі қорлардың тізімін шығаратын кесте.
Негізгі қорларды қайта бағалау кестесі.
Кестелер арасындағы байланыс келесі мүмкіндіктерді береді:
кілт өрісіндегі мәліметтердің өшірілу немесе өзгеру мүмкіндігін болдырмау, егер
негізгі кестенің кілт өрісіндегі мәліметтерді өшіргенде немесе өзгерткенде онымен
егер мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз етуде ғана жұлдызша қойылса, онда
егер онымен қоса байланысқан өрістерді каскадты жаңарту және байланысқан
Кесте 3.2. көрсетілгендей, негізгі қорларды есебке алу кестесінде тоғыз
Кесте 3.2.
Негізгі қорларды есебке алу кестесі.
№ Баған аты Database Desktop-тағы баған аты Түрі
1 Инвертарды нөмірі INN Number
2 Толық атауы Name Alpha
3 Модель Model Alpha
4 Өндірушінің атауы Izgot Alpha
5 Шығарылған жылы God Number
6 Өндірістік нөмірі ZavNum Number
7 Енгізу туралы акт нөмірі Nakt Number
8 Енгізілу уақыты Din Date
9 Шығу уақыты Dout Date
10 Бастапқы құны PS Number
Амортизациялық норма коды Shifr Number
11 Пайдалы қолдану мерзімі SPI Number
Сурет 3.9. Негізгі қорларды есебке алу кестесінің SQL Explorer-дағы
Кесте 3.3. көрсетілгендей, амортизациялық аударымды есептеу кестесінде бес баған
Кесте 3.3.
Амортизациялық аударымды есептеу.
№ Баған аты Database Desktop-тағы баған аты Түрі
1 Инвертарды нөмірі INN Number
2 Толық атауы Name Alpha
3 Қалпына келтіру құны Nachdo Number
4 Амортизациялық аударым SAONE Number
5 Қалдық құны Ost Number
Сурет 3.10. Амортизациялық аударымды есептеу кестесі нің SQL Explorer-дағы
Кесте 3.4. көрсетілгендей, негізгі қорларға жауап беретін адамдардың кестесі
Кесте 3.4.
Негізгі қорларға жауап беретін адамдардың кестесі.
№ Баған аты Database Desktop-тағы баған аты Түрі
1 Инвентарды нөмірі INN Number
2 Негізгі қордың толық атауы Name Alpha
3 Ф.И.О Face Alpha
Сурет 3.11. Негізгі қорларға жауап беретін адамдардың кестесі
Кесте 3.5. көрсетілгендей, есептен шығарған негізгі қорлардың тізімін шығару
Кесте 3.5.
Есептен шығарған негізгі қорлардың тізімін шығару туралы ақпарат кестесі.
№ Баған аты Database Desktop-тағы баған аты Түрі
1 Инвентарды нөмірі INN Number
2 Негізгі қордың толық атауы Name Alpha
3 Есептен шығарған мезгілі DD Date
4 Қосымша ақпарат Pod Alpha
5 Тапсырған адам F.I.O Alpha
Сурет 3.12. Есептен шығарған негізгі қорлардың тізімін шығару туралы
Кесте 3.6. көрсетілгендей Негізгі қорларды қайта бағалау кестесі. 3.13.
Кесте 3.6.
Негізгі қорларды қайта бағалау кестесі
№ Баған аты Database Desktop-тағы баған аты Түрі
1 Инвентарлы нөмірі INN Number
2 Құн өзгерту мезгілі DS Date
3 Документ нөмірі NDM Number
4 Жазба мазмұны SODER Alpha
5 Сумма SUM Alpha
6 Өзгертуге дейінгі құны STDOIZM Number
7 Өзгертуден кейінгі құны STPOIZM Number
Сурет 3.13. Негізгі қорларды қайта бағалау кестесі
Деректер қорын іске асыруды жүргізу
ДҚБЖ деректер базасына енгізілетін және олардан алынатын деректердің экрандық
Қосымша қолданушыға барынша мүмкін болатындай деректер базасының ыңғайлы визуализациялануы
Сурет 3.15. Ақпараттық жүйенің бастапқы формасы
Сурет 3.15 көрсетілгендей, ақпараттық жүйенің бастапқы формасында қолданушы «Логин
Сурет 3.16. Негізгі қорларды көрсету формасы
Негізгі қорларды көрсету формасында барлық қажетті мәзірлер орналасқан (сурет
«Ввод новых ОС» - негізгі қорлар базасына жаңа негізгі
Удаление из БД ОС – негізгі қорларды деректер қорынан
Редактирование – Қайта бағалау формасын ащады (сурет 3.18.).
Cурет 3.17. Негізгі қорлар базасына жаңа негізгі қорларды қосу
Сурет 3.18. Орталықтың қызметі туралы мәлімет
Сурет 3.19. Просмотр формасындағы «общие сведения» бөлімшесі
Екінші бас мәзірде негізгі қорлардың характеристикаларын көруге болады. (Сурет
Сурет 3.20. Просмотр формасындағы «просмотр характеристик» бөлімшесі
Программада негізгі қорларды қайта бағалау мәселесі де қарастырылған. (Сурет
Сурет 3.21. Просмотр формасындағы «просмотр изменении стоимости» бөлімшесі
«Ответственные лица за ОС» бөлімшесінде негізгі қорларды тіркеуге алған
Сурет 3.22. Просмотр формасындағы «Ответственные лица за ОС» бөлімшесі
Сурет 3.23. Негізгі қорлардың амортизациялық аударымы туралу есеп беру
Қорытынды
Есепші жұмысында есептеуіш техниканы қолдану атқарылатын ескілікті операциялар санын
Дәл осы мақсатта, негізгі қорлар есебі бойынша бухгалтерлік
АЖО-ның шешілетін мәселелер түрі, эксплуатация тәртібі бойынша класссификациясы көрсетілген.
Екінші бөлім негізгі қорларды есепке алу сұрақтарына арналған. Негізгі
Бұл бөлімде амортизация түрлері, амортизационды аударым есебі,
Үшінші бөлімде негізгі құралдарды есептеу бойынша бухгалтердің АЖО программамен
Экрандық форманың жоспарлауы, экрандық форманының мәнінің жоспарлауы, оның көрсетілу
Бұл қосымшаны қолдану бухгалтердің жұмысын айтарлықтай жеңілдейді.Дипломда қойылған
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
В.В. Фаронов «Delphi 2005. Разработка приложений для баз данных
А.С.Марков, К.Ю. Лисовский «Базы данных. Введение в теорию и
Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi5.– Москва: ЗАО «Издательство
Дж. Ульман "Основы систем баз данных" - Финансы
5 .Л. Г. Гагарина, Д. В. Киселев, Е. Л.
Шумаков «Базы данных в среде Delphi 3». Электронный учебник.
К. Дейт "Введение в системы баз данных" -
Балагин В.В. Теоретические основы автоматизированного управления. Учебное пособие для
Микалев С.Б., Соболев В.А., Желнерович Е.А. Методологические основы разработки
Уикипедия ашық энциклопедиясының сайты http://kk.wikipedia.org
Острейковский В.А. Информатика.- Москва: Выс.Шк., 2001.
Алексей Паутов «MY SQL» Club of the developers PHP,
Купрова Т.А. «Создание программирования баз данных средствами СУБД».М:Мир, 1991
Қосымша А
Бағдарламалық жабдықтың модульдері
unit Unit1;
interface
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs, Menus, DB, DBTables, Grids, DBGrids, StdCtrls, ComCtrls,
ExtCtrls, DBCtrls, Mask,MATH,DateUtils;
type
TForm1 = class(TForm)
Query1: TQuery;
DataSource2: TDataSource;
PageControl1: TPageControl;
TabSheet1: TTabSheet;
DBGrid1: TDBGrid;
Button1: TButton;
Button2: TButton;
Button3: TButton;
TabSheet2: TTabSheet;
TabSheet3: TTabSheet;
DBNavigator1: TDBNavigator;
Button7: TButton;
DataSource1: TDataSource;
Table1: TTable;
PageControl2: TPageControl;
TabSheet4: TTabSheet;
TabSheet5: TTabSheet;
TabSheet6: TTabSheet;
GroupBox1: TGroupBox;
GroupBox2: TGroupBox;
GroupBox3: TGroupBox;
GroupBox4: TGroupBox;
GroupBox5: TGroupBox;
GroupBox6: TGroupBox;
GroupBox7: TGroupBox;
GroupBox8: TGroupBox;
GroupBox9: TGroupBox;
DBEdit1: TDBEdit;
DBEdit2: TDBEdit;
DBEdit3: TDBEdit;
DBEdit4: TDBEdit;
DBEdit5: TDBEdit;
DBEdit6: TDBEdit;
DBEdit7: TDBEdit;
DBEdit8: TDBEdit;
DBEdit9: TDBEdit;
DBNavigator2: TDBNavigator;
GroupBox10: TGroupBox;
DBEdit10: TDBEdit;
GroupBox11: TGroupBox;
DBEdit11: TDBEdit;
GroupBox12: TGroupBox;
DBEdit12: TDBEdit;
DBNavigator3: TDBNavigator;
GroupBox13: TGroupBox;
DBEdit13: TDBEdit;
GroupBox14: TGroupBox;
DBEdit14: TDBEdit;
GroupBox15: TGroupBox;
DBEdit15: TDBEdit;
DBGrid2: TDBGrid;
DataSource3: TDataSource;
Table2: TTable;
DBNavigator4: TDBNavigator;
DBGrid3: TDBGrid;
StringGrid1: TStringGrid;
Edit1: TEdit;
Edit2: TEdit;
Button4: TButton;
Button6: TButton;
RadioGroup1: TRadioGroup;
RadioGroup2: TRadioGroup;
Button5: TButton;
Button8: TButton;
Query2: TQuery;
DataSource4: TDataSource;
TabSheet7: TTabSheet;
GroupBox16: TGroupBox;
DBEdit16: TDBEdit;
GroupBox17: TGroupBox;
DBEdit17: TDBEdit;
GroupBox18: TGroupBox;
DBEdit18: TDBEdit;
GroupBox19: TGroupBox;
DBEdit19: TDBEdit;
GroupBox20: TGroupBox;
DBEdit20: TDBEdit;
GroupBox21: TGroupBox;
DBEdit21: TDBEdit;
GroupBox22: TGroupBox;
DBEdit22: TDBEdit;
GroupBox23: TGroupBox;
DBEdit23: TDBEdit;
GroupBox24: TGroupBox;
DBEdit24: TDBEdit;
DBNavigator5: TDBNavigator;
RadioGroup3: TRadioGroup;
Edit3: TEdit;
GroupBox25: TGroupBox;
DBEdit25: TDBEdit;
Button9: TButton;
Button10: TButton;
Timer1: TTimer;
procedure N6Click(Sender: TObject);
procedure N5Click(Sender: TObject);
procedure Button1Click(Sender: TObject);
procedure Button7Click(Sender: TObject);
procedure Button2Click(Sender: TObject);
procedure Button3Click(Sender: TObject);
procedure DBGrid3CellClick(Column: TColumn);
procedure FormCreate(Sender: TObject);
procedure Button4Click(Sender: TObject);
procedure Button6Click(Sender: TObject);
procedure Button5Click(Sender: TObject);
procedure Button8Click(Sender: TObject);
procedure DBNavigator3Click(Sender: TObject; Button: TNavigateBtn);
procedure Button9Click(Sender: TObject);
procedure Button10Click(Sender: TObject);
procedure Timer1Timer(Sender: TObject);
private
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
const
SotrState1 : String = '';
var
Form1: TForm1;
int:integer;
db_san:integer;
DateTime ,kazir: TDateTime;
implementation
uses Unit2, Unit3, Unit4;
{$R *.dfm}
procedure TForm1.N6Click(Sender: TObject);
begin
Form2.Show;
end;
procedure TForm1.N5Click(Sender: TObject);
begin
Form1.Close;
end;
procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);
begin
form2.dbnavigator1.BtnClick(nbInsert);
form1.Timer1.Enabled:=true;
form2.Show;
form1.Hide;
end;
procedure TForm1.Button7Click(Sender: TObject);
begin
query1.Active:=false;
query1.Active:=true;
table1.Active:=false;
table1.Active:=true;
end;
procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);
begin
dbnavigator1.BtnClick(nbDelete);
end;
procedure TForm1.Button3Click(Sender: TObject);
begin
form3.Show;
form1.Hide;
form3.dbnavigator1.BtnClick(nbInsert);
end;
procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);
var init,year,year_kazir,month,month_kazir,spi,timesum:integer;
begin
pagecontrol1.ActivePageIndex:=0;
kazir:=now;
year_kazir:=(yearof(kazir));
month_kazir:=monthof(kazir);
datetime:=table1.Fields[7].AsDateTime;
year:=(yearof(datetime));
month:=monthof(datetime);
timesum:=(year_kazir-year)*12+month_kazir-month;
spi:= table1.Fields[11].AsInteger*12;
if not timesum

Ұқсас жұмыстар

Амортизация әдістері

Амортизациялық аударымдарды есептеу әдістері

Амортизациялық аударым

Егізгі құралдардың 16 кехс бойынша есебі

Негізгі құралдардың амортизациясы және тозуының есебі

Негізгі құралдар есебі. Негізгі құралдар,олардың қаржылық есептегі топтасуы мен бағалануы

Ұзақ мерзімді актив есебі туралы

Негізгі құралдардың мәні жіне жіктелуі

Негізгі құралдардың амортизациясын есептеу әдістері мен есепте бейнеленуі