Партиялық жүйелердің типі
Мазмұны
Кіріспе ........................................................................................................2
1. Саяси партияларды құқықтық тұрғыдан зерттеудің теориялық негіздері...................................................................................................................3
1.1.Саяси партиялардың құқықтық құбылыс ретінде пайда болуының
және дамуының мәселелері..............................................................................3
2. Саяси партиялардың түсінігі мен функциялары........................................8
2.1. Партиялық жүйелердің мәні мен типологиясы......................................16
2.2. Қазақстан Республикасындағы саяси партиялардың құқықтық
институт ретінде қалыптасуының конституциялық-құқықтық кезеңдері.................................................................................................................21
3. Саяси партиялардың сайлау процесіне қатысуын құқықтық реттеу......................................................................................................................29
Қорытынды ..................................................................................................36
Пайдаланылған қайнар көздердің тізімі....................................................39
Кіріспе
Саяси партиялар Қазақстан Республикасының саяси жүйесінің маңызды бөлігі
1. Саяси партияларды құқықтық құбылыс ретінде зерттеудің теориялық
1.1. Саяси партиялардың құқықтық құбылыс ретінде пайда болуының
Саяси партиялар сияқты әлеуметтік-құқықтық феноменді зерттеу кезінде бірден
Мысалы, Дж. Брайтс «локомотивке бу қандай керек болса,
Егер ресейлік саяси партияны зерттеушілерге көшетін болсақ, мұнда
Демократиялық режимнің орнауы саяси партиялардың пайда болуы мен
Жоғарыда айтылғандарға сүйенсек, саяси партиялар саяси режим мен
Сонымен, саяси партияларды зерттеудің бір жолы ол оларды
Саяси партиялардың әлеуметтік құбылыс ретінде ұзақ тарихы бар.
Партиялар саясатқа, оның ішінде сайлау процесіне тұрғындардың барлық
Қазақстандық партия жүйесінің әлсіздігі мен тиімсіздігі негізінен екі
Жалпы алғанда саяси партиялар әлеуметтік құбылыс ретінде әлеуметтанушылармен,
Саяси партияларды зерттеудің тағы бір жолы, ол оларды
Қазақстандық ғалымдардан Баймаханов М. Т., Зиманов С. З.,
Алайда атап өту қажет, ғылыми зерттеулердің айтарлықтай бөлігі
Саяси партияларды ғылыми зерттеудің келесі бір жолы, оларды
Конституциялық құқық саласының реттеу объектісі ретінде саяси партиялар
Бірінші себеп ол, мемлекет рөлінің кеңеюі, саяси партияларды
Саяси партиялардың құқықтық институт ретінде қалыптасуының іргетасы болып,
Партияларды құқықтық реттеудің келесі кезеңі болып, саяси партиялар
2. Саяси партияның түсінігі және функциялары
Дамыған демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекеттің міндетті атрибуты
Қазіргі уақытта демократиялық мемлекеттердегі саяси партиялар, мемлекеттік билік
Елбасы Н. Ә. Назарбаев бұл мәселеде былай деген:
Осыған орай, партияларды мемлекеттік-саяси жүйенің элементі ретінде зерттеу
Сонымен бірге, конституциялық құқық ғылымында саяси партиялардың мәнін
Саяси партиялардың түп-тегі көне замандарға кетеді деп есептесек,
Аристократиялық саяси ұйымдар мен клубтар ретінде олар сонау
Партиялар (шартты түрде осылай атайық) әр түрлі құлиеленуші
Көне грек пәлсапашысы Платон полистің тұрақтылығын сақтау үшін,
Платон да, Аристотель де және Ежелгі Грецияның өзге
Орта ғасырдағы саяси құқық концепциялар бірегей ғаламдық мемлекет
«Партия» сөзінің қазіргі мағынада пайда болуын, XVІІ-XVІІІ ғасырлардағы
XVІІ ғасырдың ортасындағы Англиядағы буржуазиялық революцияның жеңісі, жаңа
Англияда протопартиялардың қалыптасу сатысында, сол кезеңнің прагматиктері партияларды
Ф. Бэкон (1561-1626 ж.ж.) партияларды әр түрлі саяси
Жалпы алғанда, Англияның құқықтық доктринасында буржуазиялық қоғамның саяси
Саяси партиялардың мәнін анықтауға Ш. Монтескье және Ж.Ж.
Буржуазия идеологы Ш. Монтескьенің ілімлерінде қоғамның стратификациялануының нәтижесі
Екінші бір француз ойшылы Ж. Ж. Руссо біршама
Ж.Ж. Руссо партиялар, қоғамдағы мүдделер мен қайшылықтарды реттейді,
Сөйтіп, француз ойшылдары партияның рөліне әлдеқайда позитивті тұрғыдан
Солтүстік Америкада да саяси партияларға құқықтық көзқарастың қалыптасуы
Сөйтіп, антика дәуірінен басталып, алғашқы буржуазиялық мемлекеттердің классикалық
В. Хасбахтың пікірі бойынша, партия дегеніміз бірыңғай саяси
Саяси партиялардың қазіргі күні де көптеген анықтамалары бар.
Әдетте, саяси-құқықтық ғылымда «саяси партия» түсінігін анықтаудан қашқақтап,
Кейбір мемлекеттанушылар мен саясаттанушылар саяси партиялардың қызметіндегі негізгі
Алайда, саяси партияларды бұлай сипаттау олардың мәнін ашпайды
Саяси партиялардың сипатын тануға ұмтылатын екінші бір топ,
Бұл концепцияның кемшілігі, партияны өзге қоғамдық ұйымдардан ерекшелендіретін
Саяси партияларды зерттеудегі үшінші концепция ол партияны таптық
Алайда, бұл концепцияда субъективті фактор есептелмейді, яғни, тұлғаның
Саяси-құқықтық ғылымда партияның мәні мен түсінігін зерттейтін өзге
Конституциялық құқықтың Кіші энциклопедиясының авторлары саяси партияларды «елдің
Қазақстандық зерттеуші Т. Топорина саяси партия ұғымына жан-жақты
Саяси партияның қысқаша құқықтық анықтамасын конституционалист Юдин Ю.
Әрине, мемлекеттерде саяси партиялардың мәні, олардың қоғамдық саяси
Қазақстан заңнамасында «саяси партия» терминіне анықтама берілген кезде
Саяси партия – мақсаты мемлекеттік билікті жүргізуге қатысу
Бұл партиялардың мәнін ашатын және оны қоғамның өзге
Ал, кәсіпкерліктің, кәсіби одақтардың, лоббистік топтардың алға қойған
Бұл басты белгі, 2002 жылы 15 шілдеде қабылданған
Жоғарыда келтірілген екі анықтама да партияның мәнін, олардың
Саяси партия – бұл азаматтарды саяси көзқарастары мен
Саяси партияның маңызды белгілерінің бірі оның барлық әрекеттері
Бағдарламада әдетте, партияның негізгі стратегиялық мақсаттары және оған
Атап өту қажет, қазақстандық қоғамдық бірлестіктер партия болып
Саяси партия- бұл тұрақты негізде жұмыс істейтін және
Аталған белгі «Саяси партияның» анықтамасына кірмесе де, оған
Саяси партиялар ұйымдасуы жағынан саяси қозғалыстардан біршама ерекшеленеді.
Тұрақты ұйым белгісі партияны сайлау өткізу кезеңінде ғана
Саяси партиялардың жоғарыда келтірілген белгілері олардың мәнін суреттейді,
Жоғарыдағы тұжырымдарды қорыта келгенде, саяси партия дегеніміз демократиялық
Саяси партиялардың қоғам мен мемлекеттегі жалпы рөлі мен
Мысалы, Ф. Соренауф былай деп жазады: «Саяси партиялардың
Қазіргі күні саяси партиялардың функцияларының анықтамасына байланысты бірыңғай
оның таппен, әлеуметтік топпен, қоғаммен байланысын сипаттайтын функциялар;
қоғамның саяси жүйесіне және оның жекелеген институттарына қатысты
ішкі тәртіп функциясы, яғни, партияның өзінің жеке проблемаларына
Баглай М. В. партиялардың – он бір [4.
А. және Исмагамбетова З. – сегіз [44], Нысанбаев
Осы мәселеде қазақстандық зерттеуші Мусин Қ. Қ. саяси
Функцияларының бірінші тобы олардың қоғамдық ұйым ретіндегі мәнін
Жеке тұлғаның саяси өзін-өзі идентификациялану, олардың өзінің саяси
Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатындағы неғұрлым басым бағыттарды
Дағдарысты жағдайдан шығудың баламалы нысаны мен тәсілдерін қамтамасыз
Қоғамда үлкен қолдауға ие, болашағы бар жетекшілерді билікке
Саяси партиялардың функцияларының екінші тобы мемлекеттік биліктің әртүрлі
Мемлекеттің өкілді органдарына сайлауды ұйымдастыру және өткізуді қамтамасыз
Партияның фракцияларды ұйымдастыру және олардың қызметі арқылы парламенттің
Мемлекет басшысы қызметіне кандидаттарды ұсынған кезде саяси партиялар
Жергілікті басқару және өзін-өзі басқару органдарының қызметіне ықпал
Саяси партиялардың жоғарыда аталған функциялары табиғи болып табылады
2.1. Партиялық жүйелердің мәні және типологиясы
Қазақстандағы саяси партиялардың рөлі мен ықпалының өсуі конституциялық
Әдетте, ғылыми әдебиетте «жүйе» деп (гректің systema –
Бүгінгі күнде «партиялық жүйенің» барлығы мойындаған анықтамасы жоқ.
Америкалық зерттеуші Дж. Лапаламбараның пайымдауынша, партиялық жүйе дегеніміз
С. Ньюмен партиялық жүйені «Өзінің жеке басқару жүйесін
Француз зерттеушісі Ф. Борелля партиялық жүйеге әлдеқайда кеңірек
Партиялық жүйені француз зерттеушісі М. Дюверже өзгеше түсіндіреді.
Кеңестік ғалымдардың еңбектерінде партиялық жүйені талқылайтын сұрақтар сирек
Зерттеуші Л. Энтин «партиялық жүйені партиялардың қызметі және
В. Туманов партиялық жүйенің негізгі элементі ретінде «жалпыұлттық
Көппартиялық жүйенің жоғарыда келтірілген негативті тұстары шын мәнінде
Шетелдік тәжірибе, көппартиялық жүйенің бірнеше түрін жасап шығарды,
Жетекші партиясы жоқ көппартиялы жүйе. Бұл, күштері бір-бірімен
Жетекші партиясы бар көппартиялық жүйе.
Бұл варианттың ерекшелігі, партиялардың бірі қалғандарынан айтарлықтай басымдыққа
Қоспартиялық жүйеде де айтарлықтай өзгерістер, қоғамдық және мемлекеттік
Бірпартиялық жүйе. Мемлекетте үкіметті қалыптастыруға монополиялық құқық берілген
Бірпартиялық жүйенің ерекшеліктерін мынадан байқаймыз:
мемлекеттік және партиялық аппаратты біріктіріп жіберу;
өзге партиялардың болмауына байланысты сайлау институтының формализацияға ұшырауы;
идеологиялық плюрализмді жоққа шығаратын, жалғыз партияның идеологиясын мемлекеттік
адамның саяси құқықтары мен бостандықтарын шектеу, мемлекет мүддесінің
заңдылықтың болмауы, яғни, биліктің партияның саяси еркін жетекшілікке
Ол партиялық жүйелерді төрт типке бөледі: 1) буржуазды-демократиялық,
Аталған типологияның артықшылығы, мемлекеттік және қоғамдық өмірдің барлық
Алғашқы отандық саяси партиялар пайда болғаннан кейінгі бірнеше
Еуразия сарапшылар институты өзінің әлеуметтік зерттеулерінің бірін жүргізу
Кесте №1
Партиялық жүйелердің типі
Республика бойынша
Оның ішінде
18-30 31-45 46-60 61+
Бірпартиялық
16,0
15,5
15,2
16,5
18,0
Қоспартиялық
8,9
7,3
8,6
10,7
9,8
Үшпартиялық
9,3
9,0
8,1
10,7
11,4
Төрт және одан көп
6,7
8,4
6,5
5,6
5,3
Шексіз көппартиялық
14,4
18,2
14,5
13,2
8,6
Партияларға қажеттілік жоқ 11,9
10,5
13,3
11,5
11,8
Жауап беруге қиналамын 32,8
31,1 33,8 31,8 35,1
Барлығы
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Қазақстандықтардың көпшілігі, дәлірек айтсақ, үштен бірі (32,8%) өздеріне
Бірпартиялық жүйені қолдап, 16% жауап берген және негізінен
Ал көппартиялық жүйені қолдағандар негізінен ең жас азаматтар
18-30 жас аралығындағы репондеттердің 20% жуығы қоғамда партиялар
Сұрақ салынғандардың 8,9% қоспартиялылықты, 9,3% үшпартиялылықты және 6,7%
Жоғарыда келтірілгендерден, қазақстандық қоғам қандай партиялық жүйе өзіне
Сонымен бірге, біз тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында үлкен қолдауға
Әйтсе де, қазіргі сәттегі қазақстандық қоғамның саяси дамуының
Алайда, профессор Е.К. Кубеевтің айтуынша, елімізде өзіне тән
Еуразия сарапшылар институтының жүргізген әлеуметтік зерттеулерінің нәтижесі жоғарыда
Партиялардың дамуының ең өзекті мәселесі ретінде, респонденттердің 32,8%
Одан кейін өзектілігі бойынша респонденттер жақсы жасалынған бағдарламалардың
Қазіргі партиялар осы күнгі саяси технологияларды пайдаланып күрес
Кесте №2. Саяси партиялардың дамуының өзекті мәселелері
Мәселе
%
Халықтың мұқтаждықтарына толық назар аудармау 32,8
Жақсы жасалынған бағдарламалардың болмауы 24,1
Партия жетекшілерінің амбициясы 17,0
Электральды бастамасының жетекші болуы 15,0
Жастардың болмауы 14,1
Әлсіз насихаттық жұмыс 13,3
Халықпен жұмыс істеудің ескірген әдістерін пайдалану 13,2
Тек белгілі бір топтың мүддесін көздеу 11,2
Қаржының жетіспеуі 9,5
Билікке қолдау көрсетуге бағытталу 9,0
Аппараттың әлсіздігі 8,9
Сандарының аз болуы
7,1
Ал азаматтар отандық партиялардың кемшіліктері ретінде адам санының
Саяси партияның жоғарыда аталған өзекті мәселелері көптеген отандық
2.2. Қазақстан Республикасындағы саяси партиялардың құқықтық институт ретінде
Соңғы жылдары жүргізілген түбірлі экономикалық және құқықтық реформалар
Конституциялық құқықтық ғылымда бұл құқықтық феноменнің көптеген анықтамалары
В. Евдокимовтың пікірі бойынша, «Саяси партиялардың институционализациясы олардың
В. Даниленко партиялардың құқықтық институционализациясы, бұл «олардың құрылу
Қазақстандық партияның құқықтық институционализациялануы мәселесінде, ғалым Б. Машан
Саяси партиялардың конституциялық-құқықтық институт ретінде қалыптасу процесіне хронологиялық
Қазақстандық зерттеуші Мусин Қ.Қ. өзінің еңбегінде Қазақстандағы партиялардың
Бірінші кезең. Қазақстанда саяси партиялар саяси-әлеуметтік құбылыс ретінде
Бұл кезеңге тән белгі, ол әртүрлі саяси партиялар
1917 жылғы ақпан буржуаз-демократиялық революциясы Қазақстанда саяси қозғалыстардың
1917 жылдың күзінде Қазақстанда тағы бір ұлттық-саяси ұйым
Бұлардан басқа 1917-1919 жылдарда Қазақстан территориясында «Шуро и
Екінші кезең. (1917-1986 ж.ж.) Бұл кезең өз бастамасын
Кеңестер Одағының саяси жүйесіне бірпартиялы режимнің қызметі тән
Мемлекеттік өмірдегі коммунистік партияның ерекше рөлі туралы 1978
Лениндік идеяларға сәйкес, қоғамды қатал орталықтандыру арқылы басқаруды
Алайда, уақыт, мемлекет пен қоғам арасындағы байланысты жойған
Үшінші кезең. (1986-1991 ж.ж.) 80-жылдардың соңы КОКП-ға саяси
Қазақстанда бірлестіктердің құрылуына түрткі болған 1986 жылғы Желтоқсан
1989 жылдың қарашасынан 1990 жылдың наурызына дейін республикада
Алғашқы бұқаралық, жалпы республикадық ұйым ретінде ядролық сынақтарды
Протопартиялық құрылымдардың қалыптасуының бастауы 1990-91 жылдарға келеді. Дәл
Қазақстандағы көппартиялылықтың қалыптасуына конституциялық-құқықтық алғышарт жасаған 1990 жылы
1991 жылы 27 маусымда «Қазақ ССР-індегі қоғамдық бірлестіктер
Бұл кезеңдегі Қазақстандағы көппартиялық жүйенің даму ерекшеліктері болып,
Төртінші кезең (1991-2003). 1991 жылы 16 желтоқсанда «Қазақстан
1993 жылы 28 қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесінің
1994 жылдың өзінде Орталық сайлау комиссиясының деректері бойынша
1995 жылы Қазақстан саяси жүйені одан әрі либералдандырды.
Негізгі заңның 5-бабында тұңғыш рет саяси партиялардың конституциялық-құқықтық
1. Идеологиялық және саяси әралуандылықты тану, яғни, түрлі
2. Саяси партиялар тәуелсіз, жеке саяси ұйымдар болып
3. Конституция барлық саяси партиялар заң алдында бірдей
4. Конституция саяси партиялардың ісіне мемлекет органдарының заңсыз
5. Конституция мемлекеттік органдардың функцияларын саяси партияларға жүктеуге
6. Конституция саяси партияларды мемлекеттік қаржыландыруға тыйым салады.
7. Конституция мақсаты мен әрекеті еліміздің конституциялық құрылысын
8. Конституция саяси партиялардың діни негіздегі қызметіне тыйым
9. Конституция Қазақстан Республикасында өзге мемлекеттердің саяси партияларының
Жоғарыда келтірілгендерден түйетініміз Қазақстан Республикасының Конституциясы саяси партиялардың
Сондай-ақ, 1995 жылғы Конституция ережелерін Қазақстан Республикасындағы «Қоғамдық
«Қазақстан – 2030» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында 2001
Дәлірек айтсақ, онда көппартиялық жүйеге жағдай туғызу қажеттілігі
- аяси партиялар шын мәніндегі беделге, халықтың қолдауына
- қазіргі саяси партиялар мен олардың парламенттік фракциялары
- партиялар қоғамдық пікірді дауыс беру жолымен білдіруге
- мемлекеттегі көппартиялылықтың өмір сүруі, азаматтардың саясатқа қатысуына
Парламенттегі партиялық фракциялардың рөлін арттыру үшін, Парламенттегі партиялық
2002 жылдың 15 шілдедегі жаңа «Саяси партиялар туралы»
Партияларға жаңа заңның талаптарына байланысты қайта тіркеуден өту
Егер 2002 жылдың маусымында Қазақстанда «Қазақстанның Халық Конгресі»
Келесі 4 партияға, яғни, «Алаш» ұлттық партиясына, Орыс
Еңбектің республикалық саяси партиясы мен Халықтық-кооперативтік партиясы «Отан»
Қалған 6 партия, яғни, «Қазақстанның Халық Конгресі» партиясы,
Саяси процестердің дамуына байланысты елімізде тағы бірнеше әртүрлі
Кесте №3. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде тіркелген партиялар
Партия атауы
Куәлік нөмірі мен тіркелу мерзімі
Жетекшінің аты-жөні
Мүшелер саны
Тіркелген филиалдары жайлы мәлімет
1 « Ақ жол » Қазақстанның демократиялық партиясы
12.12.2002ж.
Бәйменов Әлихан Мұхамедияұы
57406*
барлық облыстарда
2 Қазақстанның азаматтық партиясы №15р
10.01.2003ж Перуашев Азат Тұрлыбекұлы 63458* барлық облыстарда
3 «Отан» республикалық саяси партиясы
№14р
10.01.2003ж
Назарбаев Нұрсұлтан Әбішұлы 111123*
барлық облыстарда
4 Қазақстанның аграрлық партиясы
№97р
06.03.2003ж
Мадинов Ромин Ризович
52567*
барлық облыстарда
5
Қазақстанның патриоттар партиясы №125р
21.03.2003ж Қасымов Ғани Есенгелдіұлы 51188*
барлық облыстарда
6 Қазақстанның коммунистік партиясы
№123р
20.03.2003ж
Әбділдин Серікболсын Әбділдаұлы 52246*
барлық облыстарда
7 Қазақстанның «Ауыл» социал-демократиялық партиясы №142р
02.04.2003ж
Қалиев Ғани Әлімұлы
61043*
барлық облыстарда
8 «Руханият» саяси партиясы
№
06.10.2003ж
Жағанова Алтыншаш Қайыржанқызы
барлық облыстарда
9 «Асар» республикалық саяси партиясы
№
19.12.2003ж
Назарбаева Дариға Нұрсұлтанқызы
барлық облыстарда
10 Қазақстанның коммунистерінің халықтық партиясы №
21.06.2004ж
Косарев Владислав Борисович
барлық облыстарда
11 Қазақстанның демократиялық партиясы №
14.06.2004ж
Нәрікбаев Мақсұт Сұлтанұлы
барлық облыстарда
*- тіркелген кездегі саны
Партиялар туралы заңды реформалауға қарамастан, елдегі саяси жағдайға
Қазақстан Республикасындағы саяси партиялардың құқықтық институционализациялануының негізгі кезеңдерін
3. Саяси партиялардың сайлау процесіне қатысуын құқықтық реттеу
Сайлау институты демократиялық, құқықтық мемлекет қалыптастыру жағдайында халық
Демократиялық мемлекеттердегі саяси партиялар мен олардың кандидаттарының сайлауға
мүмкіндіктер теңдігі – барлық кандидаттарға сайлауға, теле-радио уақытқа
мемлекеттік аппараттың бейтараптығы – атқарушы органдардың сайлау алдындағы
Бұл қағидаларды Қазақстанда жүзеге асыру сөз жоқ, елімізде
Отандық саяси партиялардың сайлауға қатысуының құқықтық аспектілеріне назар
Саяси партиялар туралы заң нормативтік тәртіппен, олардың Президенттікке,
Сайлау процесінің маңызды сатысы болып, ол саяси партиялардың
«Сайлау туралы» Конституциялық Заңның 55-бабының 3-бөлігіне сәйкес, Президенттікке
Қоғамдық бірлестіктердің Парламент Мәжілісі депутаттығына кандидаттарды ұсынуы Президенттікке
1999 жылғы 6 көкектегі Конституциялық заңға сәйкес сайлау
Партиялық тізімдегі тұлғаларды орналастыру тәртібін партия дербес белгілейді
Жалпы алғанда, әртүрлі сайланбалы мемлекеттік лауазымдарға кандидаттарды ұсыну
Президенттікке, Мәжіліс және Сенат депутаттығына кандидаттарды ұсынғаннан кейін,
1) саяси партияның жоғары органы отырысының осы саяси
2) азаматтың өзін ұсынған саяси партиядан осы сайлау
3) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;
4) кандидаттың сайлау жарнасын енгізгенін растайтын құжат;
5) кандидаттың өзін ұсынған саяси партияның мүшесі екендігін
6) психикалық денсаулық жағдайы туралы медициналық анықтама.
Аумақтық сайлау комиссиясы кандидаттың заңға сәйкестігін тексеріп, ол
Осыған ұқсас әрекеттерді, Орталық сайлау комиссиясы да біртұтас
Партиялық тізімдерді ресми тіркеу аяқталған соң бірыңғай жалпыұлттық
Аталған ереженің 1-бөліміне сәйкес жеребе ОСК-ның отырысында, партиялық
Президенттікке, Мәжіліс және Сенат депутаттығына кандидаттарды тіркеген сәттен,
Насихат жұмыстары өзінің маңыздылығына қарамастан, ең аз құқықтық
Мысалы, «Сайлау туралы» Заңның 27-бабына сәйкес, сайлауалды насихат:
- бұқаралық ақпарат құралдары арқылы;
- жариялы түрдегі сайлауалды шараларын, кандидаттардың, олардың сенімді
- баспа, аудиовизуалды және өзге де насихатту материалдарды
Атап өту қажет, мемлекет қоғамдық бірлестіктерге (саяси партияларға)
Тиісті сайлау комиссиясы сайлауалды шараларды өткізу үшін бір
Плакаттар, үнпарақтар, лозунгтер және өзге де насихаттық баспа
Насихат материалдарын кез келген үй-жай, ғимарат және өзге
Жоғарыда аталған жеңілдіктер, саяси партиялардың Президент, жоғары және
Кандидаттардың сайлауалды бағдарламаларына белгілі бір талаптар қойылады. Яғни,
Кандидаттардың еркі бойынша азаматтардың бастамашыл тобы құрылуы мүмкін.
Сайлау процесінің келесі бір маңызды сатысы дауыс беру
Дауыс беру бір күн бойы жергілікті уақыт бойынша
Сайлау учаскесіне келген сайлаушы сайлау комиссиясының мүшесіне жеке
Сайлау уақытында әрбір учаскеде қоғамдық бірлестіктер мен саяси
Алайда, аталған құқықтар дауыс беру процесіне тиіміді бақылауды
Сайлау процесінің қорытынды бөлімі болып дауыстарды санау және
Сондай-ақ, дауыс беру қорытындысы, қолданылатын сайлау жүйесіне де
Қазіргі күні әлемде сайлау жүйесінің екі түрі бар
Қарастырылып отырған қос жүйе де өзінің артықшылықтары мен
Пропорционалды жүйенің артықшылығы оның әділеттілігінде, яғни, әртүрлі саяси
Жоғарыда келтірілгендерді есептей отырып, Парламент Мәжілісіне сайлау кезінде
Атап өту қажет, сайлау жүйесінің пропорционалды түрін
Кейбір ғалымдар партиялық тізім үшін Парламентте қосымша он
Ал басқалары пропорционалды жүйе бойынша беріліп отырған мандаттар
Осы жерде С. Самалдыкованың ұсынысын ескеру қажет сияқты.
Біздің пікірімізше, бұл ұсыныс Қазақстандағы барлық партиялардың мүдделерін
Сондай-ақ, маңызды мәселе болып депутаттық мандатты пропорционалды бөлу
Атап өту керек, шетел тәжірибесінде бұл кедергі әлдеқайда
Шетелдік тәжірибені ескере отырып, мен қазақстандық зерттеуші Мусин
Қорытындылай келгенде, сайлаудағы саяси партиялардың құқық субъектілігін кеңейте
Сайлау заңына енгізілуі тиіс бұл өзгертулер мен толықтырулар
Қорытынды
Демократиялық бастауларға негізделген саяси жүйенің тиімді жұмысы, саяси
Партиялар әртүрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін анықтау, негіздеу және
Кез келген ғылыми зерттеу қандай да бір құбылысты,
Саяси партиялардың қазіргі күнгі анықтамасы да әртүрлі. Қазақстан
Саяси партиялардың конституциялық құқықтық мәртебесін зерттеу барысында аталған
1. аталған институттың, яғни саяси партияның құқықтық мәртебесін
2. партиялардың құқықтық мәртебесі оны құрайтын арнайы құқықтық
3. партиялардың құқықтық мәртебесін біз конституциялық құқықтың ұжымдық
4. саяси партиялар институтының іргетасы болып партиялардың жағдайы
Сонымен, партиялардың конституциялық құқықтық мәртебесі конституциялық құқықтың жеке
Осыған орай, бітіру жұмысында республиканың егемендік алу
Бітіру жұмысында саяси партиялардың Қазақстанда құқықтық институт ретінде
Бітіру жұмысының екінші бөлімінде саяси партиялардың ұйымдасуы мен
Қазақстан саяси партиялардың құрылу еркіндігін құқықтық реттеуді жүзеге
Сондай-ақ ғылыми еңбекте саяси партияларды заңдастыру процедурасына да
Партия қызметін мәжбүрлеп тоқтатудың бітіру жұмысында қарастырылған негіздері
Қорыта келгенде, республикадағы саяси партиялардың институционализациялану процесі әлі
Сондықтан да, сіздер мен біздердің міндетіміз Елбасымыз
Н. Ә. Назарбаев атап өткендей: « ... халықтың
Пайдаланылған қайнар көздердің тізімі:
В.Н. Хропанюк. Теория государства и права. Уч. Пособие.
Н.И. Матузова, А.В. Малько. Теория государства и права.
С.С. Алексеев. Общая теория права. М., 1994.
Мысалға, кейбір жағдайларда партиялар әкімшілік, халықаралық және өзге
К. Дегенхарт. Государственное право. Гейдельберг. 1997,
Кубеев Е.К. Конституционной строй РК. Караганда. 1998.
Назарбаев Н.Ә. Ел Президентінің «Отан» РСП ІV кезектен
Бэкон Ф. Сочинения в 2-х томах. М., 1978.
Монтеське Ш.А. Рамышления о причинах величмя и падения
Бекназар-Юзбашев Т.Б. Партии в буржуазных политико-правовых учениях. М.,
Франклин Б. Изранные произведения. М., 1956
Евдакимов В.Б. Партии в политической системе буржуазного общества.
Малая энциклопедия конституционного права. Баглай М.В., Туманов В.А.
1
39
Тоталитарлы саяси режим және авторитарлы саяси жүйе
Қоғамның саяси жүйесіне тән сипаттар, ерекшеліктер, функциялар және типология
Саяси жүйелердің негіздері ұғымы мен мәні
Саясаттану ғылымы
Саясаттанудан емтихан сұрақтары
Саяси партиялар
Мемлекет-саяси жүйенің маңызды элементі
Алаш орда партиясының бағдарламасы
Қазақстанда ашаршылық жылдары
САЯСИ РЕЖИМ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ