Адамгершілікке ізгілікке тәрбиелеу
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе 3
1 Адамгершiлiк мӘдениетi ұғымының ғылыми – теориялық негіздері
7
1.1 Адамгершілік ұғымының теориялық сипаты 7
1.2 Адамгершiлiк мәдениетi мәселесiнiң педагогикалық – психологиялық әдебиеттерде зерттелуі
9
1.3 Дүниетану пәнінде адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастырудың тиiмдi әдiс –
22
2 Дүниетану ПӘНІ сабақтарында 2 - сынып оқушыларының адамгершілік
29
2.1 2- сыныптағы дүниетану пәні бағдарламасы мен оқулығына талдау
2.2 Дүниетану сабақтарында 2-сынып оқушыларының адамгершілік мәдениетін қалыптастыру бағытындағы
38
2.3 Дүниетану сабақтарында 2-сынып оқушыларының адамгершілік мәдениетін қалыптастыруға бағытталған
46
Қорытынды 58
Әдебиеттер тiзiмi 61
Тiркеме – А 67
Тiркеме - Ә 72
Тiркеме - Б 73
КIРIСПЕ
Егемендi елiмiздiң болашағы жас жеткiншектердiң бiлiм дәрежесiнiң тереңдiгiмен өлшенедi.
Оқушының жан-жақты дамуына бағыт-бағдар берушi- мұғалiм. Бастауыш бiлiмнiң мемлекеттiк
Ғалым-педагог Л.В.Занков “Оқыту-оқушының жалпы рухани дамуын қамтамасыз етуi қажет”-
Көрнектi психолог Л.С. Выготский : “Жақсы оқыту – баланың
Қоғамның негiзгi бағыты бiлiмдi де дарынды балалар даярлау болса,
Бастауыш сынып оқушыларының оқу-әрекетi басым. Жас бала - жас
Қазiргi қоғамдағы әлеуметтiк, психологиялық және рухани – адамгершiлiк ахуалдың
Бiрiншi кезекте, әрбiр адамның, азаматтың, оқушының жанын, рухын, санасын
Ізгiлiктiлiк бала ретiнде индивидтiң адамгершiлiк-эстетикалық белгiлерiн, оқушы ретiнде даралықтың
Оқыту мәдениетiнiң функциялылығы педагогтердiң де, оқушылардың да адамгершiлiк-әдептiлiк бiлiктiлiгiн
бiлiм беру үрдiсi субъектiлерiнiң тұлғааралық қатынастарының рухани өрлеу тұрғысынан
оқу әрекетiнiң психологиялық-педагогикалық қана емес, адамгершiлiк негiздерiн де анықтау;
Қазақстан Республикасы бiлiм беру жүйесiнiң даму динамикасы, оның iшiнде
Алайда оқыту мәдениетi барлық тарихи және мәдени өзгертуде болсын,
Осы айтылғандардың барлығы алынып отырған тақырыптың күрделiлiгiнiң, ғылыми және
Сондықтан мен дипломдық жұмысымның тақырыбын “Дүниетану сабақтарында 2-сынып оқушыларының
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының дүниетану пәнінде адамгершiлiк мәдениетiн
Зерттеу нысанасы: Бастауыш сынып оқушыларының дүниетану пәнінде адамгершiлiк мәдениетiн
Зерттеу пәнi: Бастауыш сынып оқушыларының дүниетану пәнінде адамгершiлiк мәдениетiн
Зерттеу мiндеттерi:
1 Адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастырудағы педагогикалық- психологиялық, әдiстемелiк ой-пікірлерге шолу
“Адамгершiлiк мәдениетi” ұғымына анықтама бере отырып, оның ерекшелiктерiн қарастыру;
Дүниетану пәні бойынша бағдарламалар мен оқулықтарға талдау жасау;
Дүниетану пәнінде оқушылардың адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастыру жолдарын, әдiс-тәсiлдерін анықтап,
Зерттеу болжамы:
Егер, бастауыш сыныпта дүниетану пәнінде оқушылардың адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастыру
Зерттеу әдiстерi:
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге, оқулықтарға, әдiстемелiк материалдарға талдау.
Педагогикалық бақылау.
Педагогикалық эксперимент.
Озат ұстаздар тәжiрибесiн талдау.
Сұрақ-жауап, салыстыру әдiстерi.
Тәжiрибелiк маңыздылығы:
Бұл жұмысты студенттер мен бастауыш сынып мұғалiмдерi әдiстемелiк жинақ
Апробация:
Бұл тақырып бойынша Ұлан ауданы Бестерек ауылындағы, М. Горький
Диплом жұмысының құрылымы: кiрiспеден, екi тараудан, қорытынды және әдебиеттер
Адамгершілік ұғымының теориялық сипаты
Адамгершiлiк мәдениет адамзат қоғамының даму тарихы арқылы қалыптасады, әрбiр
Адамзат тарихында адамгершiлiкке байланысты пайда болған категорияларға мыналар жатады:
Адамгершiлiктi, оның жоғарыда айтылған категорияларын қалыптастыру үшiн жүргiзiлетiн қатынастар
Адамның адамгершiлiгi - оның жоғары қасиетi, былайша айтсақ, кiсiлiгi.
Батырлық, ерлiк көрсету дегенiмiз - адамның жан дүниесiнiң ерекше
Әр адамның бойында жастайынан мынадай қасиеттер қалыптасуы керек. Олар:
Отансүйгiштiк.
Халқымыз кiр жуып, кiндiк кескен атамекенiн аялап, елiнiң тiлi
Қазақ елi – бiздiң Отанымыз, атамекенiмiз. Оны қастерлеп, қадiрлеп
Әдептiлiк.
Бұл халқымыздың ұлттық психологиясының өзегi, имандылық пен адамгершiлiктiң басты
Бауырмалдық.
Халқымыздың бауырмалдығы “Бала бауыр еттен жаралған” деп, оны ерекше
Қайырымдылық.
“Қазақтардың” – деп жазды, осы халықтың өмiрiн, тұрмыс-салтын зерттеушiлердiң
1.2 Адамгершiлiк мәдениетi мәселесiнiң педагогикалық – психологиялық әдебиеттерде зерттелуі
“Адамға ең бiрiншi керегi бiлiм емес, тәрбие. Тәрбиесiз бiлiм-
Тәрбие адам тағдырын ойластырады, болжайды, алдын- ала адамның рухани
В.Соловьев: “Адамгершiлiк бiр адамның екiншi адамға сыйлай салатын заты
Еңбекке тәрбиелеу, патриоттық тәрбие, эстетикалық тәрбие, адамгершiлiк тәрбиесi, экологиялық
Адамгершiлiк – (орысша нравственность) қоғамдық өмiрдiң объективтiк заңдылығына сәйкес,
Халыққа бiлiм беру iсiнiң зор қарқынмен дамуы бүгiнде мектептерде
Ата-бабаларымыз өздерiнiң сан ғасырлар бойғы ұлы тарихында жас ұрпаққа
Әдеттер физиологиялық тұрғыдан ми қабатындағы динамикалық стереотиптiң бiр көрiнiсi.
Әдеп адамның ешбiр күш салуынсыз пайда бола бередi. Әдептердi
Мәдени мiнез- құлықтары (сыпайы болу, үлкендерi-кiшiнi сыйлап- құрметтеу, дұрыс
Гигиеналық әдептер: (таза жүру, қол жуу т.б) еңбек, ақыл-
Адамгершiлiк әдеттерде бiрiне- бiрi қарсы екi күш болады. Бiрi
Ал оқуға деген әдет адамның әдет-дағдыларының күрделi бiр түрi
Бұл проблема жан-жақты қарастырылып, үнемi iзденiстер жүргiзiлсе де, қаншама
Болашақта өмiр сапасы, мүмкiн адамзат цивилизациясының өзiнiң өмiр сүруi.
Жаңарған бiлiм беру жүйесiнiң анықтаушы белгiлерiне мыналар жатады: басты
Адам - табиғаттағы кемелденiп жетiлген ақыл-ой иесi және қоғамдық
Совет психологы С.А.Рубенштейн бұл түсiнiк туралы былай деген: «Адам
Баланың жеке басының дамуы мен қалыптасуына ықпал ететiн 3
Адамгершiлiкке тәрбиелеу мақсатында жоспарлы түрде әр қилы әрекеттердi ұйымдастыру
Бала дамуының алғашқы кезеңiнен яғни адамгершiлiк туралы ұғымдарды саралап,
Кейбiр зерттеушiлер адамгершiлiк дәстүрлерiн ұрпақтан-ұрпаққа берiлген күйде өзгерiссiз, ал
Бұған А.Д.Макаренконың “Адамгершiлiк немесе моральдық саласында қызмет ететiн және
Бiрiншi: Имандылық.
Екiншiсi: Жоғарғы әдiлдiк.
Үшiншiсi: Адалдық, ақкөңiлдiлiк.
Төртiншiсi: Сыпайылық, момындық.
Бесiншiсi: Адал ниетпен өсиет беру.
Алтыншысы: Жомарттық, қайырымдылық.
Жетiншiсi: Дұрыс заңдылық [ 21, 266].
Жалпы осы адамгершiлiк мәдениетi мәселесi төңiрегiнде педагогика классиктерi: Я.А.Каменский,
Ә.Фараби: “Доскерлiк – адамгершiлiктегi жақсы қасиет, бұл өзi адамның
М.Әуезовтың педагогика, методика мәселелерi жайлы мәселе көтергенi белгiлi. “Ғылым”
Ал С.Қожахметов шәкiрттердiң адамгершiлiк пен әдеп, саналы тәртiпке тәрбиелеу
Табиғат – адам тәрбиешiсi. Адам болып туып, адам болып
Дәстүр бойынша, адамгершiлiк тәрбие мәселесiне халықтық педагогика аса көп
Ал Б.Т.Лихачев жеке адамның мәдениетiн қалыптастыру қажеттiлiгi мәселесiн қарастыра
Мектептер қызметi мен мектептен тыс уақытта өзара байланыс жұмысы
И.Д.Зверевтiң пiкiрiнше, тәрбие мен бiлiмнiң негiзгi мақсаты мектеп оқушыларының
Жалпы қазiргi ғылыми әдебиеттерде адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастыру мынадай мiндеттердi
-Табиғи және әлеуметтiк ортаға деген жауапкершiлiкпен қарауды қалыптастыру –
- Өзiн қоршаған ортаға зиян келтiрмей, қайырымдылыққа iзеттiлiкке үйретудi
-Табиғатты қорғау, ағаштар отырғызу, бұталар мен гүлдердi баптау, үй
“Ұлттық тәрбиенiң негiзi – адамгершiлiк, еңбек тәрбиесi”-дейдi М.Жұмабаев. Адагершiлiк
Оқушының адамгершiлiк мәдениетi қай кезде де назардан тыс қалып
Осы орайда бабамыз Әбу-Насыр Әл-Фарабидiң “Адам алдымен ойлы, парасатты
Адамгершiлiк iлiмінiң және адамгершiлiк тәртiптiң сәйкес келуi – азаматтың,
Ақылды сол – ынсап пен ар сақтайды,
Арсыз сол – адамдықпен жан сақтайды.
Адал сол – таза еңбекпен күнiн көрiп,
Жаны үшiн адамшылық ар сатпайды.
Ақынның жастарға ұсынған адамгершiлiк жолы адалдық пен ғылымды меңгеру.
Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген,
Өзiмiздiң өркениеттi ел қатарына қосылу бағытындағы үлкен мәселелердiң бiрi
Адамгершiлiк ұғымы iзгiлiк, гуманизмнiң синонимi ретiнде адамның игi мақсатына
Адамдарды сүю, оған жақсылық жасау, жанашыр болу – адамгершiлiктiң
Ал рухани-адамгершiлiк құндылық белгiлi бiр бағытта, мақсатты жүйелi ұлттық
Адамгершiлiк құндылық – адамдық қасиетiнiң өлшемi. Оның жақсылыққа талпынуы,
М.Шоқайұлы былай деген: “Мәдениет - адам әлемi. Мәдени көрiнiстерде
Тәрбие өмiр бойы үздiксiз жүретiн болса да, қазақ халқы
“Қазақстан – 2030” Ел Президентiнiң Қазақстан халқына жолдауында Қазақстан
Демек, жас ұрпақтың денсаулығын нығайту, рухани-адамгершiлiгiн жетiлдiру мәселелерiне тың
Яғни, оқушының – ақыл-ойын, сезiмiн, еркiн үйлесiмдiлiкте ұстай бiлетiн,
Өзгелердiң мүддесiн, өз мүддесiнен жоғары қойып, кеңпейiл болу, тәкаппарлыққа
Ата-анаға балалық құрмет көрсете бiлу, оларды құрметтеу, оларға адал
Достарының, отбасының, Отанының сенiмiн ақтау.
Өз iсiн iзгiлiк мақсатқа арнау, басқалардың мүддесiне қызмет ету
Барлық адамдардың пiкiрiн, құқын, жеке меншiгiн құрметтеу.
Өзгелердiң пiкiрiн сабырлықпен қабылдау, бiрақ та жағымсыз iстерден бойын
Жанашырлық таныту, өзгелердiң қайғы-қасiретiне, мұң-мұқтаждығына ортақтаса бiлу, оларға көмек
Кешiрiмдi болу, ренiшке, өшпендiлiкке жол бермеу, ол үшiн жамандық
Рақымды, мейiрiмдi болу, адамның көңiл-күйiн алдын-ала сезе бiлу.
Көмектесу, көмек күткен адамға көмек беруге әзiр тұру.
Сонымен қатар рухани жетiлген тұлғаның бойында адамгершiлiк ұстанымдар да
Өзiнiң қадiр-қасиетiн сақтау, яғни өзiнiң кiсiлiгiн сақтап, өзiне-өзi сенiмдi
Жауапкершiлiк таныту, адал болу, ақиқатты көздеу, жалғандық пен алдап-арбаудан
Ержүрек болу, қорқынышты жеңе бiлу.
Өзiн-өзi бiрқалыпта ұстай бiлу, өз ойын, сезiмiн, тiлiгiн, iс-қылықтарын
Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелерi бiлiм мен
Белгiлi психологтар Б.Г.Ананьев, В.В.Давыдов, Қ.Б.Жарықбаев, Ж.И.Намазбаева, М.М.Мұқанов, М.Б.Блонскийдiң, С.Л.Рубенштеин,
Д.Б.Эльконин оқу әрекетi арқылы баланың үлкендермен қарым-қатынастарының барлық жүйесi
Оқушының iшкi позициясының балада қалыптасуы көбiнесе оның оқу әрекетiнiң
Бастауыш мектептiк кезең, кейiнгi зерттеулердiң дәлелдеуi бойынша, адамгершiлiк дамуының,
Бастауыш мектептен бастап қарым-қатынас мiнезi, құрбы-құрдастарымен өзара қатынастары айтарлықтай
Атақты орыс ғалымы Н.И.Пирогов: “Пайдалы азамат болуға дайындалған адам
Дүниетану - аты жағынан да, мазмұны жағынан да бұрын
Қорыта айтқанда, ғалымдардың көпшiлiгiнiң пiкiрi оқушыларға адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастыру
1.3 Дүниетану пәнінде адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастырудың тиімді әдіс-тәсілдері мен
Дүниетану пәні ғылыми негіздегі жаратылыстану ғылымының алғашқы сатысы.
Оқу бағдарламасының мазмұны бастауыш мектеп мұғалiмдерiнен оқу-тәрбиелiк мақсаттарын дұрыс
Ғылымда қоршаған дүние сырын танудың оқу үрдісiнде үш әдiсi
- бiлiм көзi;
- мұғалiмнiң оқытуы;
- оқушының бiлiмдi қабылдауы;
- оқытудың тәсiлдерiнiң классификасы;
- әңгiмелеу, түсiндiру, суреттеу, баяндау, көрнекi құралдарды қолдану, практикалық
Оқу процесiнде қолданылатын әдiстердi оқу үрдісiнiң құрамына, оқушылардың жас
Ендi сол әдiс-тәсiлдердi атап көрсетемiз.
1 ”Дүниетану” сабақтарындағы модельдеу әдiсi.
Бастауыш мектепте модельдеу әдiсi барлық сабақтарда қолданылуы қажет. Бiлiм
Оқушылардың басты бiлiм алу көзi оқулық болып табылады. Оқушылардың
В.А.Сухомлинский оқушының өздiгiнен ынтасымен кiтап оқуын ақыл-ой тәрбиесiнiң екiншi
Ғалымдар Ф.Талызина, Е.Н.Қабанова, Меллер, А.В.Усовалардың айтуынша оқушылардың бiлiктiлігі қалыптасқан
Мұғалiм қаншалықты тиянақты, ұқыпты, сабақ бергенiмен, оқушыларды материалды оқып-үйренуге
“Оқыту дегенiмiз - ең алдымен оқушыда оқуға деген ынта
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын, көзқарасын қалыптастыру және дамыту –
Танымдық қабiлет оқушыда қабылдау, қиялдау, есте сақтау, дамыту мен
Профессор Т.Сабыровтың мынандай пiкiрiне назар аударайық: оқушыларды пәнге деген
1) Оқу материалының мазмұны, ондағы жаңалықтар, қазiргi ғылым мен
2) Оқуды ұйымдастыру процесiнiң ерекшелiктерi (оның әдiстерi мен формалары,
3) Мұғалiм мен оқушылар арасындағы қарым –қатынастардың ерекшелiктерi. Мысалы,
Кейбiр тақырыптарға, бөлiм, тарауларға түрлi сұрақтар мен тапсырмалар, тәлiм-тәрбиелiк
Оқушылардың ой-пiкiрiнiң еркiн, дербестiгiн жүзеге асыру құқын барынша дамыту,
Туған елдiң табиғаты – адамгершiлiк тәрбиенiң қуатты құралы. Оның
Баланың барған сайын аналитикалық-синтетикалық ойлау дәрежесi дамиды. Осыны ескере
Көктемнiң алғашқы гүлдерiмен таныстыру топсеруенi табиғаттың кiшкене ғана бөлшегi
Оқушыларды адамгершiлiкке, еңбексүйгiштiкке тәрбиелеуде көркем шығарманың маңызы зор. Оқушылар
Шығарма кейiпкерлерiнен үлгi алып, оның жақсы қасиеттерiн үйренiп, соған
Достық - әдеп, сыйласым.
Дос - өмiрлiк қимасым,
Достық ниет – жақсы үмiт,
Достық жасап адамға,
Достаса бiл әмәндә.
Осылайша сабақты тартымды өткiзу үшiн сабақ тақырыбына сай көрнекi
Адамгершiлiк тәрбиесi дегенiмiз – оқушылардың бойында мiнез-құлықтың белгiлi бiр
Адамгершiлiк мәдениетiн тәрбиелеу мен гуманизм үшiн әдебиеттiң маңызы зор.
Тәрбие жүйесiндегi тиiмдiлiк көрсеткiштерiнiң бiрi бала адамгершiлiгiнiң дамуы, оның
Адамгершiлiк қасиеттердiң жетiлуi – тәрбие жүйесiнiң нәтижесi және тәрбие
Төменгi сынып оқушыларын адамгершiлiкке тәрбиелеу ең алдымен және негiзiнен
Шындығында сабақ – алуан түрлi ұжымдық қимылдар мен тебiренiстердiң,
Төменгi сынып оқушыларын адамгершiлiкке тәрбиелеуде мұғалiмнiң жеке басының үлгiсiмен,
Оқушылар әр кез өз мұғалiмiне елiктейдi. Егер мұғалiм мен
Бастауыш сынып оқушысының жеке басын қалыптастырудағы мiндеттердiң бiрi оны
Адамдар арасындағы өзара қатынастың күрделiлiгiн ашуға көмектесетiн балалар әдебиетiнен
2-сыныпта балалар әжептәуiр өсiп қалды, сондықтан мұғалiм экскурсияның тәрбиелiк
Iс-әрекеттiң барлық түрiне деген құштарлықты пайдалана бiлу, оның сана-сезiмiн
2-сынып оқушылары өздерi үшiн мүлдем жаңа дүниетану пәнiн оқи
Дүниетану ПӘНІ сабақтарында 2 - сынып оқушыларының адамгершілік мӘдениетТЕРін
2- сыныптағы дүниетану пәні бағдарламасы мен оқулығына талдау
Дүниетану пәнi оқушыларға адам, қоғам және табиғаттың тылсым сыры
Оқушылардың адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастыруды сол әсем табиғатты қорғаудан, туған
Табиғат адамға қажет, баға жетпес байлық. Ол-ырыс пен мол
Табиғаттан бабамыз ала берген секiлдi;
Дархандықты қазаққа дала берген секiлдi;
Еркелiктi ерiктi желден алған секiлдi;
Мөлдiрлiктi көгiлдiр көлден алған секiлдi.
Табиғат дегенiмiз – бұл бiздiң санамыздан тыс, бiзге бағынбайтын,
Бастауыш бiлiм- үздiксiз бiлiм берудiң алғашқы басқышы болғандықтан, оқушыларға
Бастауыш сынып оқушыларына сапалы бiлiм мен тәрбие беруде әр
Ол үшiн мұғалiмнiң бiлiктiлiгi, iскерлiгi шеберлiгi арқылы оқушы жүрегiне
Дүниетану сабақтары арқылы оқушылар адам, табиғат, қоғам, яғни реалды
Адамгершiлiк мәдениетi өте кең көлемдегi ұғым, өйткенi оған адамға
Табиғат - адам баласының материалдық және рухани қажеттiгiне жарайтын
Төменгi сыныптарда оқушылар табиғаттың жеке бөлшектерiнiң жағдайын, табиғаттың әсем
Ал оны тереңдетiп, оқушыларға практикалық мысалдармен жеткiзе бiлу мұғалiмнiң
Адамға бiлiм де, дұрыс тамақтану да, жақсы киiну де,
Мысалы: бақтағы алма ағашын алайық. Ол - табиғат перзентi.
Жемiсiн адамға сыйлайды. Ағашқа күтiм қажет. Бағбан оны суарады,
Адамгершiлiкке тәрбиелеудiң негiгi әдiстерiне түсiндiрудi жатқызуға болады. Оның құралдары
Мәселен, халық ұғымында, адам баласының мiнез-құлығына тәрбие мен тәлiм
Өйткенi, адам бойындағы мыңдаған қасиеттердiң iшiндегi негiзгi орын алатын
Елiмiздiң “Қызыл кiтабына” талас қайыңы, Қарқаралы бөрiқарақаты тағы басқа,
Ал оларға тиюге, ұяны бұзуға рұқсат жоқ. Құмырсқа илеуiн
Кесте 1 2 сыныптағы “Дүниетану” пәнiн оқытудың күнтiзбелiк
Сабақтың тақырыбы Әдiстерi мен тәсiлдерi Көрнекi құралдары
I Кiрiспе-6 сағат.
1 Адамның айналадағы дүниемен қарым қатынасы. Бiлу және бiлгендi
2-3 Адам өмiрiне не қажет? Оларды адам қайдан алады?
4 Еңбекпен келген нан-қасиеттi тағам. Таблица макетi, Тақырыпқа байлынысты
5 Топсаяхат “Алтын күз”. Бақылау жоспары. Модельдеу, бақылау
II Сурет және сұлба (8 сағат)
6 Көкжиек және көкжиек сызығы, тұстары Схемалар Сарамандық әдiс
7 Бағдарлау. Компас Схемалар, компас Сарамандық әдiс
8 Қашықтықты өлшеу.
Масштаб шартты белгiлер. Ермек сазынан жасалған макет, шартты белгiлерiнiң
9 Сұлба және сурет. Үлкейтiлген жер бетiнiң сұлбасы. Оқушыларда:
компас. Сурет. Әңгiмелесу, сарамандық жұмыс
Кесте 1 жалғасы
10 Жергiлiктi жердiң
сұлбасы Сұлбалар, жiп сызғыш Әңгiмелесу, сарамандық жұмыс
11 Қорытынды сабақ. Карточкалар, сұлбалар, схемалар Оқушылардың бiлiмiн бағалау
12 Өлi табиғат. Ауа. Ауаның қасиетерi 1- сыныптағы
13 Ауаның табиғаттағы және адам өмiрiндегi маңызы. Кемелердiң, ұшақтың
14 Судың қасиеттерi. Суреттер, стакан, қант, тұз, сүт, қағаз,
15 Су ерiткiш. Марганец, бордың ұнтағы, су, стакан. Таблицаны
16 Судың табиғаттағы және адам өмiрiндегi маңызы. Схеманы құрастыратын
17 Топырақ. 2 стакан, топырақ, спиртовка, темiр қалбыр Таблицаны
18 Топырақтың табиғаттағы, адам өмiрiндегi маңызы. Топырақ коллекциясы, схеманың
19 Қорытынды сабақ Таблицалар, 1-сынып схема “ Өлi табиғат”.
Балалардың бiлiмiн тексеретiн карточкалар,
Тестер Бақылау әдiсi.
20 Тiрi табиғат. 1-сыныптағы схема Модельдеу әдiсi,
Кесте 1 жалғасы
Өсiмдiктердiң тiршiлiгi. суреттер, 1сыныптағы “Тұқым” тақырыбына арналған модельдер. сарамандық
21 Өсiмдiктердiң жалпы құрылысы Суреттер, схемалар. Модельдеу әдiсi, сарамандық
22 Тамыр. Тамырдың түрлерi,
Гербарий, схема бөлшектерi. Модельдеу.
Әңгiмелесу.
Бақылау.
23 Сабақ. Суреттер, гербарий, схема бөлшектерi. Модельдеу,
әңгiмелесу.
24.Жапырақ. Күзде
жапырақ неге сарғаяды ? Микроскоп, оның шы-нылары, ине, жапырақ,
Гербарий. Сарамандық жұмыс.
Әңгiмелесу.
25 Өсiмдiктердiң көбеюi. 1-сыныптағы схема,
модельдер, схеманың бөлшектерi Модельдеу.
26 Өсiмдiктер қалай дүниеге келедi ? “Мәдени өсiмдiктердiң пайда
таблицасы “Аквариум”. Бақылау, қосымша
әдебиеттермен жұмыс
27 Тұқым және жемiс. 1-сыныптағы модель схема №№1-2 бөлшектерi,
28 Тамырсабақ, түйнек, пиязшық арқылы көбеюi. 1-сыныптағы модель. Гербарий,
29 Өсiмдiктердiң жер
бетiндегi мүшелерi арқылы Қалемшелер, “Жапырақпен көбею”. Сарамандық жұмыс.
Кесте 1 жалғасы
көбеюi. Схемасы.
30 Өсiмдiктiң өсiп өнуiне қажеттi жағдайлар. Бақылау тапсырмалары.
Тұқымдар, опырағы бар
Жәшiк. Бақылау әдiсi.
Сарамандық жұмыс
31 Өсiмдiкке топырақ керек №1сарамандық жұмыстардың сипаттамасы Таблица сызу.
32 Өсiмдiкке су керек №2 сарамандық жұмыс-
тың сипаттамасы Таблица сызу.
33 Өсiмдiктерге ауа және жылу керек. №3,4 сарамандық
34 Қорытынды сабақ. Бақылау тапсырмалары, тестер Бақылау әдiстерi.
35 Тiрi табиғат. Жануарлардың тiршiлiгiне не қажет ?
Жылу Суреттер, схемалардың бөлшектерi Схема сызу.
Таблица толтыру
36 Жарық және су-жануарлар тiршiлiгiне қажеттi (заттар) жағдай. Табиғаттағы
37 Жануарлар немен
қоректенедi ? Қоректiк тiзбектердiң бөлшектерi,1-сыныптағы мүшелер қатарлары. Модельдеу.
38 Жануарлар жемiсiн қалай аулайды. Әр құсқа өз тұмсығы
Кесте 1 жалғасы
39 Бунақденелiлер жауыннан қалай қорғанады? Бейiмдiлiк. Суреттер,схемалар.
“Қоректiк тiзбек” Ойын, әңгiмелесу
40 Бейiмдiлiк. Бүркенiш рең жануарға да қажет. Аңдар неге
Қатар Әңгiмелесу, ойын
41 Ұрпақ-тiршiлiк жалғасы Бунақденелiлердiң көбею схемасы. Қосмекендiлердiң көбею схемасы.
Ойындар.
Жұмбақтар.
Ребустар.
42 Жануарлардың бiр-бiрi-не қайырымдылығы. “Биотикалық байланыс-тар” таблицасы. Схема бөлшектерi.
43 Табиғат-бiртұтас жүйе.
Өлi табиғат, тiрi табиғат Схемалар. Қоректену пирамидасы: оны құрастыру
44 Табиғатты қорғау. “Қызыл кiтап”, ”Қорықтар” суреттерi. Әңгiмелесу,
45 Бiз ненi үйрендiк:. Бақылау карточкалары, тестер, тапсырмалар. Бақылау
Бүгiнгi таңда мемлекеттiк бiлiм беру саясаты Қазақстан Республикасының “Бiлiм
Оқулық-мектептiң негiзi бiлiм беру мiндеттерiн, яғни ынталандырғыштық, бағыттаушылық, дамытушылық,
Бастауыш мектептiң 2-сынып оқушыларына арналған Дүниетану оқулығының мазмұны: Адам.
2.2 Дүниетану сабақтарында 2-сынып оқушыларының адамгершілік мәдениетін қалыптастыру бағытындағы
Бастауыш сынып оқушылары үшiн ең жоғары бедел иесi –
Бүгiнгi күн ұрпақты жан - жақты бiлiм алуын, белсендi,
Оқу-тәрбие жұмысында халықтық педагогиканы пайдалану, ұлттық әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерiн оқушының
Бастауыш мектептен бастап баланы өмiрге дайындау, тәрбиелеу жоғарғы орынға
Адамгершiлiк – атамұра
Мақсаты: Қазақ халқының бала тәрбиесiндегi тағылым сөздерi мен өнегелерiнiң
Оқушыларды 3 топқа бөлiп сабақтың бағытымен таныстырамын. Өткен сабақты
а) Жәрмеңке өткiзу. Адамгершiлiк тақырыбына байланысты қандай кiтаптар, кiтапшалар
ә) Көкпар ойыны. Дорбадан асық алу арқылы әр топ
2- сыныпқа
Сенiң жақын досың туралы айт.
Туған жер табиғаты туралы не бiлесiң?
Өзiңнен кiшкентай балаға қалай көмектесесiң?
Үйде гүл өсiресiң бе? Өсiрсең қалай күтесiң?
Көшеде, автобуста үлкен адамдарға қалай көмектесесiң?
Дос туралы қандай мақал-мәтел бiлесiң?
Бастауыш сынып оқушыларын сабақ үрдiсiнде ерлiкке, батырлыққа, достыққа тәрбиелеу,
3 топтан 3 оқушы шығып, таңдаған оқулығын алып, 5
Тақтаға қазақтың киiз үйiнiң бейнесi салынған плакат iлiнедi. Онда
Ата
Дастархан
Абысын
Мес
Гәкку әнi
Ер
Рауғаш
Шаңырақ
Ішек
Лебiз
Ірiмшiк
Кереге
Алтыбақан
Тоқым
Аяққап
Май
Ұршық
Рақым
Алаша
Осылайша “Адамгершiлiк – ата мұра” тақырыбы ашылады [36].
Негiзгi бөлiм магнитафон тыңдату арқылы жүредi. Халықтың жазу-сызуды бiлмеген,
Халқымыздың атадан балаға қалдырған халықтық педагогикасында ғасырлар бойы жинақталған
Мыңжылдық тарихы бар қазақ халқы өз ұрпағын өмiрде, отбасында,
Халықтың ұлттық салт-дәстүрлерi қаншама уақыт өтсе де өмiрден өшiрiлмей,
Қазақта баланы отбасы ғана емес, бүкiл ауыл болып тәрбиелеген.
“Қызың өссе, қызы жақсымен ауылдас бол,
Ұлың өссе, ұлы жақсымен ауылдас бол” –деп, ұл –қыз
Эпидаскоп арқылы тақтаға құлын, қозы, ботаның суреттерi түсiрiледi. Осы
Осыншалық мейрiмiн, шуағын төге отырып, қазақ баланы еңбекке үйреткен,
Мысалы: “Сiз деген –сыпайылық, бiз деген –көмек”, “Сыйға –сый,
Үш жүз, үш арсыз, үш тоқтам, үш жұрт, үш
“Адам туа бiлмейдi, жүре бiледi” Олай болса өмiрге келген
Атамыз қазақ iлiм-бiлiмдi үйрете отырып “бiлiм ауысады, ырыс жұғысады”
Бастауыш сынып оқушылары не нәрсені болса да білуге құмар,
Қазақ этнопедагогикасының мазмұны арқылы адамгершілік мәдениетін қалыптастыру үлгісін анықтау.
Тәжірибелік-педагогикалық жұмыстың барлық кезеңдерінде оқушылардың адамгершілік сезімін қалыптастыру қарқынын
Оқушылардың адамгершілігін қалыптастыру қазақ этнопедагаогикасының мазмұнына негізделуі тиіс;
Адамгершілік, ұлттық құндылықтарға бағдарлау;
Қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрлерін бағалайтын көзқарас туғызу;
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, тәжрибелік – педагогикалық жұмыс мынадай
Кесте 2 Тәжірибелік-педагогикалық жұмыс бағыттары
Бағыт Көздейтін мақсаты
1 Оқушылардың оқудағы қызметін халықтық педагогиканың құралдарын пайдалана отырып
- білім сапасын арттыру мақсатында қазіргі білім беру технологияларын
2 Адамгершілік тәрбие жөнінде сыныптан тыс жұмыс ұйымдастыру. -
3 Этнографиялық мұражайлар ұйымдастыруға көмектесу, қазқатың ұлы адамдары, туған
Қазақ халқының мәдениетін мақтан етуге үйрету;
-Оқушыларды ұлттық рух, адамгершілік сезім қалыптастыру;
Мектеп оқу-тәрбиесінде халықтық педагогиканың тәлім-тәрбиесін қолданып, оның оқушыларға білім
Сурет 1 Халықтық педагогиканың тиімді қасиеттері
Дүниетану сабағында және сыныптан тыс жұмыстарда халықтық педагогиканы пайдалану
Алған білімдерін күнделікті тұрмыста пайдаланып, өмір тәрбиесінде іске асыру.
Ұлттық саналығын, этномәдениетін дамытады [38,37].
Ұрпақ тәрбиесіне қатысты ежелден келе жатқан халықтық әдістерінің бірі
Ырымдар мен тыйым салу сөздері баланы ағаттық жасаудан, түрлі
Оқушылардың жақсы дәстүрлерді сыйлай білуге, әдемі де жүйрік сөйлеуге,
Таза болсаң судай бол,
Бәрін шыдап көтерген.
Жақсы болсаң, жердей бол,
Бәрін шыдап көтерген.
Азғана іске көп рақмет айт [ 55 ] .
Жақсы қылық адамға ас пен киім; дос табу оңай,
Адамның басшысы –ақыл,
Жетекшісі – талап,
Шалушысы –ой.
Сынаушысы – халық,
Қорғаушысы – сабыр,
Қорғанышы –мінез,
Ең қымбаттысы –ар.
Таусылмайтыны –арман,
Барлығынан ардақтысы - өмір.
Қорыта айтқанда, оқушы біткеннің барлығы дерлік мектеп қабырғасында ұстаздардан
2.3 Дүниетану сабақтарында 2-сынып оқушыларының адамгершілік мәдениетін қалыптастыруға бағытталған
Дүниетану пәнінде оқушылардың адамгершілік мәдениетін қалыптастыруға бағытталған тәжірибе-эксперимент жұмысы
2 А сыныбы (бала саны 9) эксперимент тобы ретінде,
Тәжірибе-эксперимент жұмысы бір-бірімен өзара байланысқан үш кезеңнен тұрды: даярлық
Дайындық қезең:
2-сыныптағы дүниетану пәнінде адамгершілік мәдениетті қалыптастыруға оқушыларды дайындаумен сипатталды.
Бұл кезеңнің міндеттері:
Оқушылардың дүниетану пніндегі мәтіндердің тәрбиелік мәніне көп көңіл бөлгізу,
Адамгершілік мәдениетін қалыптастыруға бағытталған әр тақырып бойынша этикалық әңгімелермен
Негізгі кезең
Оқушылардың дүниетану пәні бойынша адамгершілік мәдениеттерін қалыптастыру бағдарламасын құру
Бұл кезеңде төмендегідей міндеттерді шешуге бағыттылады:
Оқушылардың дүниетану пәнінде адамгершілік мәдениетін қалыптастырудың тиімді жолдарын анықтау;
Оқушылардың дүниетану пәні бойынша адамгершілік мәдениеттерін қалыптастыру бағдарламасын негізге
Қорытынды кезең
Мақсаты: Дүниетану пәнінде оқушылардың адамгершілік мәдениеттерін қалыптастырудың жүйелі жүргізілуінің
Бұл кезеңнің міндеттері:
Эксперимент тобы оқушыларының адамгершілік мәдениет деңгейімен бақылау тобы оқушыларының
Ұсынылып отырған адамгершілік мәдениетін қалыптастыру бағдарламасының тиімділігін дәлелдеу.
Дүниетану пәнінде оқушылардың адамгершілік мәдениетінің төмендегідей қалыптасу көрсеткіштерін зерттеу
Оқушылардың тіршілік атаулыны сүйе білу мәдениеті;
Оқушыларың табиғатты қорғау қажеттіліктерін сезіне білуі;
Жан-жануарға қамқорлық жасай білуі;
Оқушылардың өзара көмекке келе білу мәдениеті;
Оқушылардың барлық жағдайда әділ бола білуі;
Жолдастық қатынас мәдениетінің болуы ;
Еңбексүйгіштік мәдениетінің болуы.
Белгіленген көрсеткіштерге сай адамгершілік мәдениетінің деңгейлері және оның диагностикалық
Кесте 3 Оқушылардың адамгершiлiк мәдениетi деңгейiнiң диагностикалық белгiлерi
Адамгершiлiк мәдениет деңгейi Диагностикалық белгiлерi
(критерийлер)
Жоғары деңгей
Оқушылардың бойында адамгершілік мәдениеті қалыптасқан. Тіршілік атауына сүйіспеншілікпен қарайды.
Ортаңғы деңгей
Белгіленген көрсеткіштер орта деңгейде қалыптасқан. Оқушылар табиғатты қорғау қажеттігін
Төменгi деңгей Оқушыларда адамгершілік мәдениеті төмен дрежеде қалыптасқан. Табиғатты
Тәжірибе-эксперимент жұмысының алғашқы сатысында оқушылардың дүниетану пәнінде адамгершілік мәдениетінің
Тест сұрақтары төмендегiдей:
1 Үлкендi сыйлау қандай әрекетке жатады?
а) әдет
ә) әдет-ғұрып
б) дәстүр.
2 Ұлттық намыс қай рәсiмге жатады?
а) қайырымдылық
ә) әдептiлiк
б) перзенттiк парыз.
3 Саған ең жақын кiм?
а) дос
ә) аға
б) жолдас.
4 Бата қай дәстүрге жатады?
а) ырым
ә) тыйым
б) сенiм.
5 Ел белгiсi ненi көрсетедi?
а) рәсiм
ә) рәмiз
б) жөн-жоралғы.
6 Үлкенге сәлемдесу қай рәсiмге жатады?
а) iзеттiлiк
ә) салауаттылық
б) үнемдiлiк.
7 Мына үш негiздiң қайсысы өмiрге бiрiншi керек?
а) бiлiм
ә) еңбек
б) денсаулық.
8 Бірлі, достық туралы мақалдарды аяқта
а) Бірлігі жоқ ел тозады, ....
ә) Алтау ала болса, ....
Төртеу түгел болса,...
9 «Үш дос» жануарды анықта
а) түлкі, қоян, қасқыр
ә) аю, жолбарыс, борсық
б) суыр, архар, шақшақай.
10 Сыныптағы бір баланы барлығы мазақ қылады. Ал сен
а) ештеңені білмегендей боласың
ә) достарыңмен бірге мазақ қыласың
б) достарыңның табалауынан қорықпастан, осы баламен достасасың
11 Досыңды қандай қасиеттеріне қарай бағалайсың
а) шыншыл, берілген
ә) мақтаншақ
б) өсекші
12 Малдың пайдасы қандай?
а) шөп жейді, су ішеді
ә) ет, сүт, жүн, тері береді
б) малдың пайдасы жоқ
13 Асқар – Алтынайдың ағасы. Алтынай-Арманның шешесі. Арман Асқарға
а) ағасы
ә) немересі
б) нағашысы
14 «Жақсыдан – үйрен, жаманнан - ....» мақалды аяқта
а) жирен
ә) үлгі ал
15 Жаман адам қайдан пайда болады?
а) білімдіден
ә) ұйқышылдықтан
б) тәртіпсіздіктен
Жауаптары: 1-б; 2-б; 3-б; 4-б; 5-ә; 6-ә; 7-б, 8-а
Тест мәліметтерін талдау эксперимент және бақылау топ оқушыларының дүниетануға
Сурет 2 Оқушыларың адамгершілік мәдениетінің деңгейлері
(алғашқы тілік)
Кесте 4 Эксперимент және бақылау топтарының алғашқы тілік қорытындыларының
№ Көрсеткіштері Алғашқы тілік℅
Эксп. топ Бақылау топ
1 Жоғарғы деңгей
18 23
2 Орта деңгей
25 27
3 Төмен деңгей
57 50
Констатациялық эксперимент нәтижелері экспеимент сыныбы бойынша бізді қанағаттандырған жоқ,
Дүниетану сабағында және сыныптан тыс оқытуда адамгершілік мәдениетін қалыптастыру
Құстарға қамқорлық тақырыптары қамтылды.
Кесте 5 Оқушылардың адамгершілік мәдениетін қалыптастырудың жұмыс жүйесі
Оқыту экспериментінің барысында жүргізілген сабақтар мен сабақтан тыс жүргізілген
Сабақтың тақырыбы: Еңбекпен келген нан – қасиетті тағам.
Еңбек етпеген ішіп, жемейді.
Сабақтың мақсаты:
1 Оқушыларға адам өзіне қажетті жағдайлар туғызу үшін еңбек
2 Оқушыларға еңбек арқылы адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға әсер ету.
Кесте 6 Көрнекі құралдар: таблица бөлшектері, суреттер, нанның суреті
Кезеңі Мұғалімнің іс-әрекеті. Оқушылардың іс-әрекеті
І Ұйымдастыру
ІІ Дайындық кезеңі.
ІІІ Үй тапсырмасын тексеру.
Тыныштандырып.
Өткен сабақтарда құрастырған сызбаны іліп, әңгіме жүргізуден бастау.
«Әдептілік» сызбасын тақтаға іліп қою.
Мұғалім: Анасы Асанға дүкенге барып нан әкеліп қой деді.
Асан ата-анасына қандай зиян келтірді?
Өзінің денсаулығына қандай зияны бар?
Асан неліктен нанды әкелмепті?
«Сыйға-сый» дегенді қалай түсінесіңдер?
Нанды неліктен қасиетті тағам дейміз?
Оқушылар үйден өздері ойластырып келген сызбаларына сипаттама береді.
Оқушылар осы сызбаны кезектесіп түсіндіреді.
Оқушылар: ұмытып кетті, ерінді, ауырып қалды, еріншек, жалқау, ол
Оқушылар нанның адам өміріндегі пайдасы туралы айтып, әңгімелейді.
Оқушылар нанның
Кесте 6 жалғасы
ІҮ Жаңа сабақ.
Ү Бекіту.
Нанның адам өміріне денсаулығына қандай пайдасы бар?
Мұғалім нанның бір тілімін алып, «Осыған неше адамның еңбегі
Тақтаға сызба құрастыру.
Ілінген сызбаға қарап «Нан біздің дастарханға дейін қандай жол
Ата-аналарыңның еңбегі бар ма?
«Сыйға-сый» деген сөздің мәнін тағы айтып, нанды сыртқы
Дәптерлеріне: жер жыртады, егінді күтеді, жинайды, диқаншы, диірменші, комбайншы,
Ауа-райын бақылаушылар, ауланы жинағыштар, машина жөндеушілер деп жауап береді
Ата-аналар еңбек етіп ақша табады. Оған нан сатып алады
Мақал-мәтелдер айтады.
Кесте 6 жалғасы
ҮІ Қорытынды.
ҮІІ Үйге тапсырма.
ҮІІІ Бағалау
қадірлеу керек екені сөз етіледі.
Адам көңіл-күйі жақсы болуы үшін не істеуі керек?
10-12-беттегі мәтінді түсініп оқып, сұрақ тапсырмаларын орындау.
Денсаулығы жақсы болуы керек, қарны ашпау керек, басқалармен дұрыс
Тәжірибе-эксперимент жұмысының соңғы кезеңінде эксперимент және бақылау топтарының оқушыларынан
1 Оқушылардың тіршілік атаулыны сүйе білу мәдениеті;
2 Оқушыларың табиғатты қорғау қажеттіліктерін сезіне білуі;
3 Жан-жануарға қамқорлық жасай білуі;
4 Оқушылардың өзара көмекке келе білу мәдениеті;
5 Оқушылардың барлық жағдайда әділ бола білуі;
6 Жолдастық қатынас мәдениетінің болуы ;
Еңбексүйгіштік мәдениетінің болуы.
Нәтижесінде, осы көрсеткіштер негізінде эксперимент және бақылау топ оқушыларының
Сурет 3 Эксперимент және бақылау тобы оқушыларының адамгершілік мәдениет
Соңғы тілік нәтижесі эксперимент топ оқушыларының адамгершілік мәдениет деңгейлері
Эксперимент және бақылау топ оқушыларының алғашқы және соңғы тілік
Кесте 7 Эксперимент және бақылау топтарының алғашқы және соңғы
№ Көрсеткіштері Алғашқы тілік℅ Соңғы тілік℅
Эксп. топ Бақылау топ Эксп. топ Бақылау топ
1 Жоғарғы деңгей 18 23 31 17
2 Орта деңгей 25 27 31 33
3 Төмен деңгей 57 50 38 50
Кестеде көрсетілгендей, тәжірибе-эксперимент жұмысы нәтижесінде эксперимент және бақылау сыныптарының
Сонымен, қорытындылай келе, дүниетану пәнінде оқушылардың адамгершілік мәдениетін қалыптастыру
ҚОРЫТЫНДЫ
Соңғы кездері еліміздің қоғамдық өміріндегі елеулі өзгірістердің бірі білім
Сондықтан да, ұрпақ тәрбиесіндегі көкейтесті мәселелердің бірі – жетілген,
Бастауыш мектеп – үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы сатысы
Бастауыш сынып оқушыларының бойында жалпы адамгершілік қалыптармен гуманистік, моральдық,
Дегенмен мынадай қорытынды жасауға болады: бастауыш және орта білім
-Оқыту мен тәрбиелеу және оқушылардың даму жоспарларын қолдау психопедагогикалық
- Білімді меңгеру, техникасы мен технологиясын іске қосу, білік
-Бұл көрсетілген міндеттерді бір мезгілде шешу білім беру мәдениетінің
Оқушы мектепке білім алуға келіп, сабақ барысында олар еңбек
Қорыта келгенде, сабақ үрдісіндегі оқушының тұлғалық қасиетін тәрбиелеуде мынадай
оқушының ақыл-ой мәдениетін дамыту;
оқушының адамгершілік-имандылық құндылығын қалыптастыру;
оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасы арқылы оқушы дүниетанымы қалыптасып, баланың
сабақ тақырыбына жай ұлттық педагогика элементтерін оқушының адамгершілігін арттыруға
Дипломдық жұмысты жазу барысында бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік мәдениетін
Дипломдық жұмыстың І-тарауында педагогика-психологиялық әдебиеттерді зерттеп адамгершілік мәдениеті жайлы
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Горащенко В.П. Табиғаттанудан сабақ беру методикасы/ В.П. Горащенко–
Жұмабаев М. Педагогика / М. Жұмабаев– А.: Рауан, 1993
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030/ Назарбаев Н.Ә. – А.:
Ушинский К.Д. Человек как предмет воспитания/ К.Д. Ушинский–
Табиғаттануды оқыту және балап тәрбиесi: - А.: Мектеп, 1985
Богословский В.В. Жалпы психология / В.В. Богословский– А.:
Қоянбаев Ж.Б Педагогика / Ж.Б Қоянбаев– Астана.:1998
Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики / А.Н Леонтьев. 1972
Занков В.В. Избранные педагигические труды / В.В. Занков–
Рубинштейн С.Л Избранные психологические труды / С.Л Рубинштейн–М.: Просвещение,
Выготский Л.С Проблемы возрастных периодизаций детского развития / Л.С
Выготский Л.С. Педагогическая психология/ Л.С. Выготский– М.:1980
Горащенко В.П Методика преподавания природоведения/ В.П Горащенко – М.:
Горащенко В.П Методика изучения природы в начальной школе/ В.П
Подзоров В.И. Природоведение с методикой преподавания/ В.И. Подзоров
Пакулова В.М. Методика преподавания природоведения/ В.М. Пакулова– М.:
Жалпы бiлiм беретiн мектептiң оқу бағдарламасы / 1-4 сыныптар/.
Жунiсова К. Дүниетану 1 сынып/ К. Жунiсова – А.:
Мұқамадиева Ш.С “Дүниетану” сабақтарында бiлiм беру және тәрбиелеу. 1-2
Жарықбаев Қ Қазақ тiлi тәрбиесi / Қ. Жарықбаев –
Балтабай Е Этнопедпгогтка және тәрбие / Е Балтабай //
Ауданбаева Қ. Деңгейлiк тапсырмалар / Қ. Ауданбаева // Қазақстан
Сiләмбекова Т. Адамгершiлiкке тәрбиелеу – басты мақсат / Т
Кабуш В.П. Гуманистичиское воспитание школьников / В.П. Кабуш //
Мамырханова Л.Н Оқушылардың пәнге қызығушыларын арттырудағы халықтық педагогиканың ролi
Төлегенов Ө. Оқытудың пелагогикалық – психологикалық ерекшелiктерi / Ө.
Жұмашева С. Табиғи материалмен жұмыс / С. Жұмашева //
Керiмбаева Р. Оқушының дуниетанымын қалыптастыру. / Р. Керiмбаева //
Бексайын Қ. Бала келешегi бастауыштан басталады/ Қ. Бексайын
Аңламасова З. Халықтық дәстүрмен сабақтастық/ З. Аңламасова //
Сүлейменова К Әдептi болсын десеңiз / К. Сүлейменова //
Барсай Б. Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологиясы/ Б.
Қайболдина А. Ата өнерi – балаға мұра / А.
Серiкбаева Г Табиғат – тiршiлiк ұясы / Г Серiкбаева
Халық – қапысыз педагог // Бастауыш мектеп, 1993, №3-20
Дүйсенова Ә. Бала мiнезiн тәрбиелеу / Ә. Дүйсенова //
Табылдиев Ә. Тағылымды тәсiл/ Ә. Табылдиев // Қаз. мект.
Сәтiмбекова М. Оқыту сапасын арттыру жолында / М. Сәтiмбекова
Ешiмова С. Қоршаған ортамен таныстыру / С. Ешiмова //
Махамбетова Ә. “Жемiстер” тақырыбын өткенде / Ә. Махамбетова //
Майғаранова Ш. Бастауыш сыныпта оқыту мәселелерi / Ш. Майғаранова
Сарсенбинова А. А. Познание мира, 2 класс / А.
Мамбетказиев Е. А. Табиғатты қорғау/ Е. А. Мамбетказиев– А.:
Әбiлова З. Этнопедагогика оқулығы / З.Әбiлова: А.: 1999
Шарипова Р.Д. Духовно – нравственное воспитание школьников/ Р.Д.
Сағынтаева Ы. Қазақстан Республикасының рәміздері/ Ы. Сағынтаева - А:
Айтмамбетова Б. “Педагогика тағылымдары”/ Б. Айтмамбетова– А.: Рауан,
Асылов Ү Даналардан шыққан сөз/ Ү Асылов – А.:
Көбесов А. Әл-Фараби/ А. Көбесов– А.: Қазақстан, 1971
Тұрманжанов Ө. Қазақтың мақал-мәтелдері / Ө. Тұрманжанов– А.: Мектеп,
Төреқұлов Н. Нақыл сөздеодің тәрбиелік мәні / Н. Төреқұлов–
“Шаңырақ” энциклопедия. – А.: Ғылым, 1989
Әлімбаев М. Тәрбие туралы әңгімелер / М. Әлімбаев–
Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі / С. Ғаббасов - А.:
Табылдиев Ә. Халық тағылымы/ Ә. Табылдиев– А.: Мектеп,
Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие/ С. Ұзақбаева -
Эльконин Д.Б. Психология младшего школьника/ Д.Б. Эльконин– М.:
Давыдов В.В. Психологическая теория учебной деятельности и методов начального
Павлов И.П. Шығармаларының толық жинағы/ И.П. Павлов– М.: 1951
Ушинский К.Д. Таңдамалы шығармалар/ К.Д. Ушинский– М.: 1961
Макаренко А.С. Шығармалары 1 т/ А.С. Макаренко– М.: 1967
Қоянбаева Г. Халқын сүйген - салтын сүйер / Г.
Байдыбекова А. Тестік жүйені қолдану / А. Байдыбекова //
Қадауова Қ. Дүниетану сабағында оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру/ Қ.
Құмарова Қ. Дүниетану. Мен және біз. / Қ. Құмарова
Алтынбекова Л. Жақсы қарым-қатынас сапалы білім берудің шарты /
Қопсаева С. Ізгілік қасиеттерінің негіздерін оқу- тәрбие процесіне енгізу
Подласый И.П. Педагогика/ И.П. Подласый– Питер.: Владос, 1999
Голубев И.Р. Окружающая среда и ее охрана / И.Р.
Алдамұратов Ә Әдептілік негіздері/ Ә Алдамұратов– А.: Санат, 1998
Табылдиев Ә Әдеп әліппесі/ Ә. Табылдиев – А.: Мектеп,
Қазақ совет энциклопедиясы. 6т. – А.: Білім.: 1975
Алтынсарин Ы Таза бұлақ/ Ы Алтынсарин – А.: Білім.:
Елекбаев Н. Ұлттық психология/ Н. Елекбаев– А.: Білім.:
Ушинский К.Д. Дидактика 2т/ К.Д. Ушинский– М.: Педагогика,
Примерное содержание воспитания школьников. – М.: Просвещение, 1971
Ильина Т.А. Педагогика/ Т.А. Ильина– А.: Мектеп, 1977
Макаренко А.С. Педагогика индивидуального действия/ А.С. Макаренко– М.:
Адамгершілікке тәрбиелеу әліппесі. – А.: Мектеп, 1975
Каженбаева С. Табиғатты қорғау/ С. Каженбаева– А.: Ана
Сәттімбеков Р. Табиғатты қорғау / Р. Сәттімбеков– А.: Рауан,
Молдагалиева Р.Т. Жаратылыстану негіздері мен дүниетануды оқыту әдістемесі/ Р.Т
Блонский П.П. Избранные педагогические произведения / П.П. Блонский– М.:
Тоқамбаева Н. Оқыту процесіндегі бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс
Бастауыш класс мұғалімдерінің іс-тәжірібиесінен. – А.: Мектеп, 1974
Филоненко-Алексеева И.А. Практикум по методике преподавания природоведения/ И.А.
Білдебаев Т. Қазіргі заман ұғымдары мен терминдерінің түсіндірме сөздігі/
Зиглер Л. Теория личности / Л. Зиглер– М.: Питер,
Адлер А Воспитание детей / А Адлер– М.: Наука,
Нұрғалиев О. Адамгершілік асыл қасиет/ О. Нұрғалиев– А.:
Качество педагогического образования: проблемы и перспективы развития. – А.:
- Аман-саусыз ба?
- Аман –сау болыңыз
- Аман-есенсіз бе?
- Аман –есен болыңыз
-Ассалаумалейкум
- Уа алайкум ас салам
Яғни:
Сізге амандық тілеймін
Сізге де амандық тілеймін –деген сөз.
Алланың нұры жаусын
Мұғалім: Міне, балалар, сәлем - әдептіліктің белгісі екен. Сәлемдесу
Ал енді сәлемдескенде қандай қасиеттен аулақ болу керек және
Оқушылар жауабы:
1-оқушы: Жасы үлкендермен немесе қыз баламен амандасқанда бірінші болып
2-оқушы: Сәлемдескен шақта бас киміңді ал да, қол алысып
3-оқушы: Үлкен кісімен сәлемдескенде ізетті, әдепті бол.
4-оқушы: Кішімен кішіпейіл, ақжарқын сәлемдесу керек.
Сергіту сәті «Қыздар тобында» би
Әдептіліктің тағы қандай түрлерін білесің? Тақтадағы сурет бойынша жұмыс
1-оқушы: Таңертең белгілі уақытта сағаттың қоңырауынсыз өзін тұруға дағдылан
Ойыншықтарыңды, кітаптарыңды, басқа да керекті заттарыңды белгілі бір орынға
2-оқушы: күнде таңертең, кеште беті-қолыңды, мойныңды жууға дағдылан. Даладан
Тісіңді таңертең бір, кешке бір тазала. Тіс арасында тұрып
Әркімнің өзінің тіс тазалайтын ысқышы, орамалы болуы керек.
3-оқушы: киімнің қарапайым ықшамды болсын. Киімді әр адам жасына
Киімді шешіп іліп қоюды көрсету (бір оқушы)
4- оқушы: жақсылап сүртілген, тазартылған көнелеу бәтеңкең шаң басып
Кешке пальтоң мен аяқ киімді тазалап, галошыңды немесе бәтеңкеңді
5-оқушы: тағамда асықпай, жайлап іш. Ұртыңды толтырып алып сөйлеуші
Тамақ ішіп отырып кітап, газет оқушы болма.
Нанды үгітпей қабығына дейін же, нанның қадірін ешқашан ұмытпа.
6-оқушы: дастархан жасадың мәзірін көрсету.
1. тағамдарды орналастыру
2. шаңышқы мен пышақ қалай тұру керек?
3 столға қалай отыру керек екенін көрсету
Тағам дайындайтын кісінің киімі қандай болуы керек (бас киім,
7-оқушы: ұйықтар алдында бір сағат таза ауада қыдырып, ойна
Қыста бөлмеңді күніне үш рет желдетіп ал, ал жаздыгүні
Күнде таңертең жаттығу жаса. Одан кейін дымқыл сүлгімен сүртін
сабағымызды қорытындылай келе, қандай мақал – мәтелдер білесіңдер (әдептілік,
әдептілікке байланысты қандай сөздер білесіңдер?
Мұғалім: міне, балалар, біз сендермен баланың әдепті, әдемі болып
«Әбілет басқанды ұйқы басады» деп халқымыз бекер айтпаған. Ұйқы,
Астың алдында ас ішкен соң ауыз шаю, қол жуу
Әрбір адамның сымбаттығы, әдемілігін киім айқындап тұрады. Киімнің жарасымды,
«Тәні саудың – жаны сау». «Шынықсаң шымыр боласң». «Тазалық
Менің сендерге тілейтінім: сен өз басыңа қызмет ете алмасаң,
Дәптер, еңбек сабақтары жайлы айта кету. «Біз бақытты балдырғандар»
ТІРКЕМЕ Ә
Тіршілік атаулыны сүйе білу
Этикалық әңгіме
«Ит өршелене түсті»
Ит басын алдындағы аяқтарына салып жатып өршелене үрді.Оның тура
-Ұялсаңдаршы! – деді.
-Неменеге ұяламыз. Біз ештеңе істеген жоқпы, -деді балалар таңданып.
- Сол ештеңе істемегендерің ұят-ақ, - деді ызалы әйел.
ТІРКЕМЕ Б
Тату жұмыс істеу ережелері
1 Жолдастарыңмен жұмыстың жоспары мен орындалу мерзімі туралы анықтап
2 Жұмысты өзара әркім не істейтінін анық білетіндей етіп
3 Кім не істей алады, не істегісі келетінін ескеріңдер;
4 Әркім өз жұмысын мерзіміне және шама келгенше жақсы
5 Жұмыстың өзің жақ бөлігін ғана емес, бүкіл бөлігін
6 Әркім адал істеуі керек.
7 Жұмыс барысында басқалардың қалай істеп жатқанын біл;
8 Кімнің жұмысы өнбесе, оған көмектес;
9 Өзің де басқалардың ақылын тыңдай біл.
Халықтық педагогиканың тұлғаны қалыптастыру әсері
Ұлттық патриотизм қалыптастыру
Ойлау қабілетін дамыту
Адамгершілікке ізгілікке тәрбиелеу
Өздігінен жұмыс істеуге үйрету
Этномәдениетті қалыптастыру
Пәнге қызығушылығын арттыру
Онда Адамның айналадағы дүниемен қарым-қатынасы.«Алтын күз»
Ауа. Ауаның қасиеттері.Өсімдіктердің тіршілігі. Жануарлардың бір-біріне қайырымдылығы.Табиғатты қорғау.Жануарлар әлемін
Тақырыбы Жұмыс түрі
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 Адамның айналадағы дүниемен қарым-қатынасы.
«Алтын күз»
Ауа. Ауаның қасиеттері.
Өсімдіктердің тіршілігі. Жануарлардың бір-біріне қайырымдылығы.
Табиғатты қорғау.
Жануарлар әлемін қорғау.
Сыйластыққа себеп көп.
Адам өміріне не қажет?
«Сыйға-сый, әдептілік».
Құстарға қамқорлық. Әңгімелесу.
Психологиялық тренинг
Топсеруен, бақылау.
Сарамандық жұмыс.
Модельдеу әдісі.
Модельдеу әдісі.
Этикалық әңгіме
Жеке тапсырмалар.
Сыныптан тыс жұмыс.
Әңгімелесу.
Этикалық ойын
Мақал-мәтелдер жаттау
Тәрбие сағаты
Міндеттер/
Мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге үйрету
Қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетіне ынтаны дамыту
Адамгершілік сапаларды тәрбиелеу
Құралдар
Қазақ халқының әдет-дәстүрлері жол-жоралары
Тұрмыстық заттар
Нысандар
Сынып сағаттары, танымжорықтар, саяхат-сабақтар, байқаулар
Әдіс-тәсілдер
Әңгімелер, ересектер үлгісі, сендіру, ынталандыру және тәрбиенің басқа халықтық
Нәтиже
Адамгершілік мәдениетінің жоғары деңгейі
73
Рухани – адамгершілік тәрбие
Ізгілік ұғымын дамытудағы ғалымдар көзқарастарының рөлі
Адамамгершілік сапаларының тұлға дамуындағы рөлі
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнері арқылы адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру
Қазақ поэзиясының адамгершілік, ізгілік дамытудағы рөлі
Жеке тұлға туралы түсінік
Адамгершілік тәрбиесі ерекшеліктері
Жеке тұлғаның өзін өзі танудағы рухани адамгершілік құндылықтарының маңызы
Адамгершілік – рухани тәрбиенің маңыздылығы туралы ақпарат
Адамгершілік — рухани тәрбиенің маңыздылығы