Қаржы қатынастарының ресурстары мен қорлары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ӘЛ – ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес кафедрасы
Қаржы және аудит кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қаржының мәні мен объективтік қажеттігі
Алматы 2006
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.......................................................................................................................3
1 ҚАРЖЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК..............................................................4
1.1. Қаржы үғымы оның мәні мен қажеттігі...................................................4
1.2 Қаржының мәні мен объективтік қажеттігі.............................................7
1.3 Қаржының функциялары және рөлі........................................................14
2 ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАРЫ ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ....................................................................................................21
2.1. Қаржының басқа экономикалық категориялармен өзара байланысы.21
2.2. Қаржы қатынастарының ресурстары мен қорлары..............................26
2.3 Қаржы жүйесі және оны ұйымдастыу
Қорытынды............................................................................................................34
Қолданылған әдебиеттер......................................................................................35
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу
Қоғамдық өнімді бөлумен және осының негізінде ақшалай қорланымдарды,
Қаржы туралы ғылымда және қаржыны зерделеу кезінде танып
Бұл жұмыста негізінен қаржы ұғымы мен негізгі атқарушы
1 ҚАРЖЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1. Қаржы ұғымы және оның табиғаты
Қаржы ("қолма-қол ақша", "табыс" ұғымын білдіретін орта ғасырдағы
Бүгінде қаржы терминін күнделікті қолданысқа енгізген авторды атау
Қаржы туралы жұмыстың ("Афин республикасының кірістері туралы") алғашқы
Аристотельдің (б.э.д. 384-322 жж.) қаржы саласындағы көзқарасы оның
Қаржының мәні, оның даму зандылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту
Түрлі қоғамдық-экономикалық формациялар қаржысының айырмашылығы негізінен мына себептерге
әр түрлі қоғамдық формацияға қоғамның өзіне меншікті таптық
кез келген қоғамдық-экономикалық формацияларда қаржы билеуші таптың мүдделерін
өндірістің жаңа әдісі шаруашылық қатынастардың жаңа жүйесін тудырады.
егер мемлекет басқару органы ретінде қалыптасқан өндірістік қатынастардың
Құн категорияларының жүйесінде қаржы белгілі орын алады және
Қаржының пайда болуының бастапқы шарты ақша қатынастарымен ортақтастырылған
Тауар өндірісінің негізі тауар өндірушілердің экономикалық оқшауланушылығын шарттастыратын
Ұдайы өндіріс процесінің үздіксіз жалғасып жататын белгілі өндіру,
игіліклер, қызметтердің өндірілген массасы - қоғамдық өнімнің —
Қоғамдық өнімнің нақтылы іске асырылуының екі нысанының болуы
Қаржы ғылыми ұғым ретіндс қоғамдық өмірде сан алуан
Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі әр
"Қаржы" ұғымы ақша нысаныңдағы қоғамдық бөлумен байланысты
Экономиканың жұмыс істеуінің нарық жағдайында мемлекет тауар-ақша қатынастарын
1.2 Қаржының мәні мен объективтік қажеттігі
Қаржы — ақша қатынастарының жиынтыеы, олардың ажырағысыз бөлігі,
Жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты жасау, бөлу
Алайда қаржы ақша қатынастарының бүкіл сферасын қамтиды деп
Қаржының ақшадан мазмұны жағынан да, функциялары жағынан да
Ұдайы өндіріс процесінің түрлі стадияларында жеке экономикалық категориялардың
Ақшаның нақтылы қозғалысы ұдайы өндіріс процесінің екінші және
Екінші стадияда ақша нысанындағы құнның қозғалысы тауарлардың қозғалысынан
Ұдайы өндіріс процесінің өндіру мен тұтыну стадияларында мұндай
Қаржының іс-әрекет етуінің жиынтық қоғамдық өнімді бөлу стадиясығада
* Алғашқы бөлу деп өткізілген құнды бөлшектеу процесі
т*-ге ыдырайды: өндіріске жұмсалынған өндіріс қүралдары қүнының (с)
Қарастырылған процестер қаржы қатынастарының күрделі тоқайласуын, олардың басқа
** с — өндірістің материалдық шығындары; V —
оның үдемелі дамуына, қоғамдық-әлеуметтік процестерге әсерін зерделеуге ғылыми
Қоғамдық қатынастардың иерархиясында ақша қатынастары экономикалық қатынастарға жатады,
Экономикалық зандармен анықталатын қоғамдағы өндірістік қатынастар категориялар арқылы
Қаржы, экономикалық категория ретінде, экономикалық заңдардыц (құн заңының,
Қатынастардың иерархиялық субординациясын ескере отырып, "жалпыдан - жекеге"
Әр түрлі қоғамдық-саяси құрылымы бар осы заманғы мемлекеттерде
Қаржыны құндық экономикалық категориялардың бүкіл жалпы жиынтығынан ажыратып
Экономикалық категория ретіндегі қаржының мазмұнын құрайтын қатынастардың өзгешелігі
Ақша қаржының іс-әрекет етуінің міндетті шарты болып табылады.
Қаржы қатынастары өзінің негізінде бөлгіштік қатынастар болып табылады.
Қаржы қатынастарының ақшалай сипаты мен бөлгіштік сипаты қаржының
Қаржының нақтылы жұмсауға арналған түрлі мақсатты ақша қорларының
Ақша-қаржы қорлары қоғамдық өндіріс қатысушыларының барлығыңда, өңдірістік емес
Ақша экономикалық өмірде, әдеттегідей, баламалы, яғни тауар және
Сөйтіп, қаржының қаралған өзгеше белгілері бұл экономикалық категорияны
Жоғарыда айтылғандардың негізіңде қаржының қысқаша анықтамасын былайша тұжырымдауға
Қаржының жұмыс істеуінің шарты — ақшаның болуы, ал
Қаржының мөні ақша нысанындағы құн қозғалысынан туындайды. Мұндай
Қаржының қажеттігі объективті мән-жайдан — тауар-ақша қатынастарының болуынан
Қаржы ресурстары болмаса, қаржы механизмі арқылы барлық жағдайға
Мемлекет, дәстүрлі функциялардан басқа, шаруашылық процестерді реттеу жөнінде
Қаржысыз кеңейтілген негізде өндірістік капиталдардың жеке және қоғамдық
Мемлекеттік сектордың қызметімен байланысты қаржы қатынастары елеулі дәрежеде
1.3 Қаржының функциялары және рөлі
Қаржының мәні, іс-әрекет механизмі және рөлі оның функцияларынан
Қаржыға қатысты функция осы экономикалық категорияға тән қызмет
Қаржы басқа тым жалпы категориядан - ақшадан туындайтын
Қазіргі уақытта қаржының бөлгіштік және ұдайы өндірістік тәрізді
Бөлгіштік қатынастардың ерекше сферасы ретінде қаржынын, мәні ең
Жалпы қоғамдық өнімнің құны (оның ақша нысанында), сонымен
Қарамағында мақсатты арналымның қорлары қалыптасатын ұдайы өндірістік процестің
Қаржының көмегімен бөлгіштік процесс қоғамдық өмірдің барлық сфераларында
Бөлу функциясы қаржы құралдарын қоғамдық жалпы өнім мен
Қаржының бөлгіштік функциясының іс-әрекеті оның мәнінен: жиынтық қоғамдық
Қоғамдық өнімді бөлу алғашқы және кейінгі, немесе қайта
Алғашқы бөлу кезінде жиынтық қоғамдық өнімнің жалпы көлемінен
Қайта бөлу салалық, сондай-ақ аумақтық тұрғыдағы шаруашылық жүргізуші
Қаржы көмегімен ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу
қаржылық - бюджеттік әдіс. Ол бюджетке табыстарды алғанда
несиелік - банктік әдіс. Ол уақытша бос қаржы
Қоғамдық өнімді құндық бөлудің процесі мемлекет белгілеген қаржы
Ұлттық табысты қаржы көмегімсн қайта бөлудің негізгі мақсаттары
өндірістік емес саланы қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету; бұл
елдің жеке экономикалық аймақтары арасында қаржы ресурстарын мақсатты
қаржы ресурстарын маңызы зор прогрессивті салалардың айырықша дамуын
қаржы ресурстарын ұтымды түрде сала ішінде бөлу, ол
Сөйтіп, ұлттық табысты қаржы көмегімен бөлу және қайта
Қаржының қоғамдық өнімді бөлу және қайта бөлу процесіне
Демек, қаржы бөлгіштік функция арқылы ақшалай табыстарды қальштастыру
Қорытындысында қоғамдық өндірістің барлық қатысушыларының нақтылы еңбек үлесі
Қаржы ұлттық табыс құрамындағы бастапқы табыстарды да, түпкілікті
Қаржының бөлгіштік функциясының жақтаушылары бөлу арқылы қаржы ұдайы
Қаржының бөлгіштік функциясы тұжырымдамасының жақтаушылары айқындамасындағы осал мезеті
Ұдайы өндірістік тұжырымдамасының жақтаушылары қаржы — бір стадияның
қоғамдық ұдайы өндірістің барлық стадиялары бір-бірімен тығыз байланысқан;
қаржы қоғам қызметінің бүкіл сферасына — материалдық өндіріске,
қаржы қоғамдық өндіріс қозғалысының барлық стадияларында пайдаланылатын бақылаудың
Қаржының табиғатын ақшаның қозғалысында анықтайтын қаржының бөлгіштік тұжырымдамасынан
Ұдайы өндірістік тұжырымдамасы жақтаушыларының қаржының мәнін осылай кеңінен
1) ақшалай табыстар мен қорларды жасау;
2) ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану;
3) бақылау функциясы.
Қаржы көмегімен мемпекет өзінің иелігіне материалдық өндіріс сферасында
Бұл ақша қорларын (табыстарды) нақтылы пайдалану қаржының екінші
Коммерциялық есеп пен маркетинг операцияяарын жүзегс асыруға байланысты
Бақылау функциясы қаржылық бақылауда — жалпы ішкі өнімді
Бақылау функциясы сандық түрде қаржы ресурстарының қозғалысы арқылы
Қаржының бақылау функциясының экономикалық мағынасы кәсіпорынның, фирманың шаруашылық
Қаржы мәселесі жөніндегі заңнамалардың бұлжымай сақталуын, мемлекеттік бюджет,
Қаржының бақылау функциясын жүзеге асырудың нысаны қаржылық көрсеткіштерді
Ұдайы өндіріс процесіндегі қаржының бақылау функциясының рөлі қаржылық
Қаржылық тәртіп оны бұзушыларға қаржы санкцияларын қолдана отырып
Қаржының бақылау функциясы қаржы органдарының сан қырлы қызметі
Нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында бақылау жұмысының бағыттары, қаржылық
Қазіргі кездс қаржылық бақылаудың мынадай түрлерін ажыратады:
қаржылық-шаруашылық бақылау. Оны фирмалардың, кәсіпорындардың, бірлестіктердің, министрліктер мен
қаржыяық-бюджеттік бақылау. Ол кәсіпорындар табысының (пайдасының) бір бөлігін
кредшптік-банктік бақылау. Ол фирмалар мен кәсіпорындарды несиелеу арқылы
Қаржы қоғамдық ұдайы өндірістің бөлу стадиясының құралы бола
1. Қаржы қоғамдық өндірістің барлық стадияларына (өндіру, бөлу,
2. Қаржының экономикалық процестерінің катализаторы болуға әлуеттік
Қаржы ұдайы өндіріс процесіне екі түрлі ықпал жасайды:
а) сан жағынан, бұл бөлгіштік процестің үйлесімдерімен сипаталады;
о) сапа жағынан, бұл қаржының шаруашылық жүргізуші субъектілердің
Қаржы микроэкономикалық дамудың тиімді ара қатысын белгілеуде, ұдайы
2 ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАРЫ ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1. Қаржының басқа экономикалық категориялармен өзара байланысы
Қоғамдық өнімді бөлу процесі өте күрделі, мұның барысында
Баға — жұртқа мәлім, тауар құнының ақшалай тұлғалануы.
Алайда бағаның іс-әрекеті қорлардың тікелей жасалуын тудырмайды, ол
Қаржы көмегімен шаруашылық жоспарларымен және үйлесімдерімен белгіленген құн
Қаржы бағамен негізі қаланған үйлесімдерді нақтылайды. Қаржылық бөлудің
Баға амортизациялық аударымдардың көлемін анықтауда ерекше рөл атқарады.
Әсіресе инфляция жағдайында Қазақстанда баға күшті өсті
Қаржы еңбекке ақы төлеумен тығыз байланысты. Бағаның ізінше
Сырттай қарағанда еңбекке ақы төлеу қорын анықтауға баға
Ұлттық табысты бөлудің нәтижесі болып табылатын еңбекке ақы
Өндірістік емес сферада қызметкерлердің еңбекке ақы төлеу қоры
Барлық жағдайда экономикалық категория ретіндегі еңбекке ақы төлеу
Еңбекке ақы төлеу тұтыну стадиясында, яғни тауарлар мен
Жалақы мен қаржының іс-әрекет етуінің айырмашылығы:
1) қаржылық бөлудің шекарасы анағұрлым кең; жалақы
2) қаржы құнның біржақты қозғалысына қатысады, ал
Жалақы көмегімен V толық және т ішінара бөлінеді.
Қоғамдық өнім құнын бөлуге кредит те қатысады. Әрі
Банктердің ресурстары қайта бөлу стадиясында қалыптасатыны белгілі, яғни
қорлардың (капиталдардын) толық айналымьшда екі категорияны кеңінен пайдалану
Сонымен қатар қаралып отырған категориялардың арасында белілі бір
Қаржы есеп-қисаптармен және есеп айырысу жүйесімен өте тығыз
Экономикалық категориялардың өзара іс-қимылы туралы қаралған негізгі кдғидалары
2.2 Қаржы қатынастарының ресурстары мен қорлары
Қаржы ғылымы қаржыны тек экономикалық категория, яғни айрықшалықты
Қаржы ресурстарында негізгі орынды таза табыс (пайда, қосылған
Қаржы ресурстарының қаржы қорларынан айырмашылығы бар. Қаржы қорлары
"Қаржы ресурстары" ұғымындағы оның екі жағын ажырата білгсн
1. Шаруашылық жүргізу практикасында "қаржы ресурстарының" ұғымы
2. Егер жиынтық өнімнің (с+у+т) материалдық-заттай және
Қаржы ресурстарын пайдалану (оларды пайдаланудың қор емес нысанының
Қаржы ресурстарының көздері макродеңгейде (мемлекет деңгейінде) және микродеңгейде
Макродеңгейдегі қаржы ресурстарының көздері:
жалпы ішкі өнім;
ұлттық байлық;
тартылған (қарыз) ресурстары;
Микродеңгейдегі қаржы ресурстарының көздері:
меншікті қаржы ресурстарының кездері: өнім өткізуден түскен табыс
субъектінің сыртқы экономикалық қызметі; мүлік (сатуға болатын ғимараттар,
шаруашылық жүргізуші субъектісінің меншікті қаражаттарына теңестірілетін қаражаттар (олар
тартылған қаражаттар (бұл кәсіпорынның қаржы рыногында — бағалы
қаражаттарды қайта бөлу тәртібімен алынатын көздер: жоғары инстанциялардан
Мыналар макродеңгейдегі қаржы ресурстарының негізгі түрлері болып табылады:
Макродеңгейдегі қаржы ресурстарының түрлеріне мыналар жатады: шаруашылық жүргізуші
құрылыста ішкі ресурстарды жұмылдыру; серіктестіктер мен кооперативтер мүшелерінің
Қаржы ресурстары орталықтандырылған және орталықтандырылмаған болып бөлінеді.
Орталықтандырылған қаржы ресурстары бюджет және макродеңгейдегі ұдайы өндірістің
Ұлттық шаруашылықты қаржыландырудың мынадай бюджеттік әдістері болады:
1. Мемлекеттік күрделі жұмсалымдар (бұл әдіс экономиканы
2. Мемлекеттік кетере сатып алу (оның көмегімен
3. Субсидиялар (өтеусіз берілетін қаражаттар). Олардың мынадай түрлері
4. Бірлескен кәсіпорындарға жұмсалатын инвестициялар.
5. Мемлекет тарапынан болатын жеңілдікті несиелендіру. Орталықтандырылмаған қаржы
Қаржы ресурстарын босатып алудың мынадай жағдайлары болады:
1) айналым каражаттарының айналымдылығын тездету;
2) өндірісті қысқарту;
3) тауар-материалдық қүндылықтардың босалқы қорларын қысқарту;
4) материал сиымдылығын қысқарту;
5) меншікті қаражаттарды қарыз қаражаттарымен ауыстыру. Ұдайы өндірістік
Ұдайы өндірістің мақсаттарын қамтамасыз етуден басқа қаржы ресурстарының
Қаржы ресурстарын өсірудің маңызды факторы қоғамдық еңбек өнімділігін
Екінші фактор — бұл материалдық шығындардың орнын толтыру
2.3 Қаржы жүйесі және оны ұйымдастыру принциптері
"Қаржы жүйесінің" ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы
Елдің біртұтас қаржы жүйесі тиісті ақша қорлары құрылып,
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда қаржы жүйесі
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтгі.
Қаржы жүйесі терминінің жоғарыда келтірілген анықтамасында қаржының мөнділік
1) қаржы қатынастарының жиынтығы;
2) ақша қорларының жиынтығы;
3) басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларыньщ қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық жүргізуші субъектілер,
Қаржы қатынастары негізінен мына екі сфераны қамтиды: 1)
2) кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының толық айналымын ортақтастыратын
Қаржы қатынастары өзінің экономикалық табиғаты жөнінен бөлгіштік қатынастар
Қаржы қатынастарының буындарына тән болып келетін тиісті орталықтаңдырылған
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған
Қаржы жүйесін сыныптаудың функциялық критерииінен басқа қаржы субъектілерінің
Буындардын сипаттамасының матасылған қатары ретінде жоғары элементтері болады:
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі
Мемлекеттің қаржысы - қоғамдық өнімнің құнын және ұлттық
Мемлекеттік бюджет - экономиканы, әлеуметтік-мәдени мұқтаждарды, қорғаныс пен
Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар - қорлардың ұйымдық дербестігі
Қалыптасу көздері: жабу мақсатына бағытталғандықтан, мемлекет қаржысының тұрақтылығын
Қаржы қатынастары сфераларының әрқайсысының ішінде буындар бөлінеді, оның
Қаржы жүйесінің әр буыны өз кезегінде буыншаларға (ондағы
Мемлекеттердің көпшілігінде қаржы жүйесін құрудың қағидаты — фискалдық
Қаржы жүйесінің функциялық қүрылысы мынадай негізгі қағидаттарды қанағаттандыруы
біріншіден, қаржы жүйесінің жеке алынған әрбір буыны ақша
екіншіден, тұтастай алынған қаржы жүйесі әрбір нақты сәтте
Қаржы жүйесін құрудың негізіне мына қағидаттар қойылған:
Қаржы жүйесін ұйымдастыруда централизм мен демократизмнің үйлесуі. Мемлекеттік
Бұл қағидат жергілікті қаржы органдарының тиісті жергілікті әкімшілікке
Салалық қаржыларды басқарудағы демократиялық негіз шаруашылық жүргізуші органдарға
Қорытынды
Сонымен қаржының экономикалық рөлі мен маңызы мына бағыттардан
Қаржы капиталдың айналымын тездете отырып, кәсіпорындардың, фирмалардың өндірістік
кірістер мен шығыстарды ұдайы салыстырып отыру арқылы қаржы
қаржы ақша қорларын бөлу және қайта бөлу арқылы
қаржы ұлттық табыстарға қорлану және түтыну қорларының үйлесу
қаржы ұлттық экономикада меншіктің сан алуан нысандарының және
Сонымен бірге қаржы оңтайлы ұлттық шаруашылықтың ара салмағын
Қаржы көмегімен жететін нәтижелерді бағалауға жалпы тәсілдеме қаржының
1)ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттіліктерін қажетті қаржы көздерімен қамтамасыз
2) қаржыны қоғамдық өндірістің қүндық қүрыльшын реттеу үшін
3) қаржының әлеуметтік - экономикалық дамудың ынталандырмасы ретінде
Қаржы ресурстарының өсуіне сонымен қатар жалпы алғанда қоғамдық
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы: Қазақстан, 2000.
2. Әмірқанов Р.Ә., Тургүлова А.К,. Қаржы менеджменті.
4. Бабич А.М., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник.-
5. Балабанов А.И., Балабанов И.Т. Финансы. Учебное
6. Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие.
7. Елубаева Ж.М., Бюджетная система Республики Казахстан:
8. Заяц Н.Е., Фисенко Ы.К., Бондаръ Т.Е.
9. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание
10. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы
11. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс
12. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И.
13. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Оқулық. -
2
Тұтыну қоры, қалыптастыру және пайдалану
Тауар-ақша қатынасы және қаржы
ҚР-ның қаржы жүйесі және дүниежүзілік практика
Қаржы – мақсатты ақша қаражат қорларының экономикалық негізі
Қаржы қатынастарының объектісі ретіндегі қаржы ресурстары мен қорлары
Ақша теориясы, түрлері, даму кезеңдері қызметі
Ұдайы өндірістік тұжырымдамасын жақтаушылар
Қаржының мәні, функциялары және рөлі туралы ақпарат
Тауар ақша қатынастары және қаржы
Қаржы қатынастары және қаржы жүйесінің қалыптасуы