Қаржы статистикасы басқармасы
Мазмұны
Кіріспе………………........……………………………....……………..................3
Бөлім. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеудің теориялық негіздері
1.1. Нарық және оның даму эволюциясы, атқаратын қызметтері, принциптері.........................7
1.2. Еңбек нарығының қалыптасуы мен ерекшеліктері.................15
1.3. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу аспектілері......................25
2 Бөлім. Батыс Қазақстан облысында еңбек нарығын қалыптастыру және
2.1. Батыс Қазақстан облысының «Еңбек статистикасы басқармасының еңбек статистика
2.2. Батыс Қазақстан облысында еңбек нарығының қалыптасуын талдау.....38
2.3. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеудің аймақтық саясаты ...45
Бөлім. Аймақтық еңбек нарығының мемлекеттік реттелуін жетілдіру жолдары
3.1Аймақтық еңбек нарығын мемлекеттік реттеу проблемалары...................54
3.2 Еңбек нарығын мемлекттік реттеудің басым бағыттары........60
Қорытынды және ұсыныстар.................68
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...........71
Қосымша
Кіріспе
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтің жыл сайынғы ел халқына жолдайтын Жолдауында
Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа әлемдегі жаңа
Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты
Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы,
Батыс Қазақстан облысында еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен
Қазақстан - әлеуметтік нарықтық экономика құруды мақсат тұтатын жас,
Еңбек нарығындағы қатаң бәсекелестіктің жағдайы - үнемі халықтың алдына
Осы тұрғыда Елбасының жолдауында, алда тұрған онжылдықтың аса маңызды
Еңбек нарығы-бұл ұдайы өндірістің, бөлудің, қайта бөлудің және жұмысшылардың
Заманауи еңбек нарығы экономикалық өзгерістер жүргізу барысында қалыптасады. Оның
Нарықтық қатынастардың дамуы жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсынысты
Бұл мәселелерді шешу кезінде әлеуметтік жағынан әлсіз қорғалғандарды, еңбек
Мемлекет басшысының «…халықтың барлық топтарының өмір сүруінің жоғары сапасына
Сондықтан да, дипломдық жұмыстың мақсаты- Батыс Қазақстан облысының
- еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтудың жалпы теориялық
- еңбек нарығын реттеудің қызмет ету тетіктерін және
- облыстағы еңбек нарығы мен жұмыспен қамтудың
- Батыс Қазақстан облысындағы еңбек нарығының қазіргі жағдайына талдау
- облыстағы халықты жұмыспен қамтудың облыстық бағдарламасының қажеттілігі мен
Алға қойылған барлық міндеттерді орындау, біздің ойымызша, еңбек нарығындағы
Еңбек нарығын реттеу мәселесі бойынша отандық және шетелдік ғалым-экономистердің
Зерттеу жұмысындағы қорытындылар мен тұжырымдамалар салыстырмалы талдау,
Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика Агентігінің, Халықаралық еңбек ұйымының, Қазақстан
Облыстың еңбек нарығын реттеу және халықты жұмыспен қамтудың жетілдіру
Зерттеу барысында қол жеткізген нәтижелер келесідей:
-еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың жалпы теориялық
- еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың қызмет
- Батыс Қазақстан облысындағы еңбек нарығын реттеудің қазіргі жағдайына
-облыстағы халықты жұмыспен қамтудың облыстық бағдарламасын жасауға ұсыныстар негізделді;
- Батыс Қазақстан облысы бойынша еңбек нарығын ретеу және
- еңбек нарығы көрсеткіштерін болжаудың экономика-математикалық үлгісі құрастырылып облыстағы
-облыстағы халықты жұмыспен қамтудың бағдарламасының қажеттілігі мен мазмұны ашылып,
Бөлім. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеудің теориялық негіздері
Нарық және оның даму эволюциясы, атқаратын қызметтері, принциптері
Қоғамдық өндіріс процесінде қоғамдық өнімнің нақтылығы қозғалысы сан мыңдаған
Жалпы нарық мәселесі төңірегінде осы күнге дейін теориялық айтыстар
Саяси экономикалық мағынада нарықты айырбас қатынасын білдіретін экономикалық категория
Нарық - өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері мен шарттарын
Нарық - бұл сатушылар мен сатып алушылардың
Нарық - тауарларды сатып алу-сатумен байланысты орын алатын экономикалық
Нарық тауарларды өткізуге байланысты сатушылар мен сатып алушылардың арасындағы
Келтірілген көзқарастардың қайсысы да жеткілікті түрде дәлелді, бірақ мәселелердің
Экономикалық дамудың объективті жағдайы нарықты және оның категорияларын (баға,
Соңғы уақытта теориялық дискуссияларда нарық пен жоспар бір-біріне орынсыз
Ағылшын экономисі А.Смит экономика түралы бір ғана еңбек жазғанымен,
А. Смиттің ойынша, ұлтың басты байлығы, өзге экономистердің түсінігінше,
Экономика ғылымы ретінде соңғы екі жүз жылдықта А.Смиттің
А.Смиттің нарық түралы ілімі Австрияның экономисі, Нобель силығының лауреаты
А.Смиттің ілімінен шығатын қорытынды мынадай: нарықтың тиімділігі және бәсекелестердің
Капиталистік қоғамның дамуы деалектикасының өзі нарықтық экономиканы ұйымдастыруға әкелетіні
В.И.Лениннің көзқарасында нарық мазмұнының өзгеруі, оның еркін бәсекелестік капитализмнен
Халқымыз орнатқысы келіп отырған қоғам мен оның қозғаушы күштері
Өтпелі дәуір кезеңіндегі экономиканы мемлекет тарапынан басқару механизмнің дамуы;
Нарықтық қарым-қатынастың қажеттілігі қоғамдағы еңбек бөлінісін тудыратын себептерден туындайды.
Экономикалық ресурстарға: жер, еңбек, техника, шикізат, ақпарат және т.б
Нарықтық экономика - ертеден келе жатқан шаруашылықтың жүргізу құралы,
нарық әлемнің пайда болуы;
натуралдық айырбас кезеңі нарығы;
тауар болмасы кезеңінің нарығы;
тауар емес балама кезеңінің нарығы;
1. Кезеңінде айырбас операциялары тұрақсыз, кездейсоқ болады, олар өндірістің
2.Кезеңдегі тауар қозғалысын мына формула бойынша т1-т2 көруге болады.
3.Кезеңдегі тауар тепе-теңдігі мына айырбас формуласы бойынша т1-т2
болама Т2 . Әрбір жергілікті нарыққа балама
Ол ерекше тұтыну қасиетіне байланысты әрдайым ортасынан ағысып шығып
4.Кезеңдегі тауар қозғалысының формуласы:
Т1-тауар емес балама –Т2 .
Алтынға тікелей айырбастың тоқталуымен, құнның таза иленушілері несие ақшалар
Сонымен бірге, нарық стихиялы түрде дамушы немесе еркін нарық,
Монополиялық нарық ХІХ ғсырдың аяғында ХХ ғасырлардың алғашқы
Біздің жас тәуелсіз Қазақ мемлекетінде де толыққанды жүйелі, әлеуметтік
Нарық мынадай маңызды қызметтер атқарады:
Тауар өндірісінің өзін-өзі реттеу қызметі. Бұл мына жағдай арқылы
Ынталандыру қызметі. Баға төмендегенде, өндірушілер өндіруді азайтады, осымен қатар,
Өндірілген өнім мен еңбек шығындарының қоғамдық маңыздылығын айқындау қызметі.
Реттеу қызметі. Нарық арқылы экономикадағы, өндірістегі және айырбастағы
шаруашылық өмірді демократияландыру, өзін-өзі басқару принциптерін жүзеге асыру қызметі.
Мемлекеттің макроэкономикалық процеске катысуы осы процестің бөлінбейтін элементіне айналды.
Осыған байланысты «экономика - мемлекет» қарым-қатынастары қарама-қайшылықты мазмұндағы құбылыс.
Шын мәнінде, нарықтыө экономика таңдау және еркін кәсіпкерлікке негізделген.
Мемлекеттің экономикалық өмірге белсенді араласуының мынадай үш себебін бөліп
Біріншіден мұның қажеттілігі нарық қатынастары механизмінің "өзеп"-бәсекелтік күрес болып
Екіншіден, нарық экономикасына "пайдасы жоқ," өндіріс түрлері аз емес.
Үшіншіден, нарықтың өзін-өзі реттеу мүмкіндігінің шектелуінен туындайтын себептер бар.
Бүгінгі таңдағы дүниежүзілік экономикаға тән нәрсе нарықтық жүйе ешкандай
Бұл жүйе ондаған жылдар бойы кәсіпорындардың, зиян шеккен шығындарының
ХХ ғасыр дәлелдеп отырған ақиқат қандай да болсын, дамыған
Бұрынғы одақтағы және Шығыс еуропа елдеріндегі қалыптасқан әміршілдік-әкімшілдік жүйесін
Ендігі күрделі мәселе: нарық жүйесін реттеу процесінде мемлекет қандай
Мемлекет белгілі бір таптардың мүдделерін қорғай отырып, бір жағынан,
Буржуазиялық мемлекет мына төмендегі функцияларды орындайды:
Зандылық
Салық салу
Акша айналымын реттеу
Монополиялыққа қарсы әрекеттер жасау
Өндірістің инфракұрылымын жасау
Бұл тұста мемлекеттің, әсіресе, қоғам таптары мен қалың бұқара
Бүгінгі таңда буржуазиялық, мемлекет жеке меншік капиталды пайдаланудың тиімділігі
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей отырып, мемлекеттің нарықты экономикада атқаратын кызметтерін
тиімділікті камтамасыз ете отырумен катар, нарықтың бір "қателігі"- монополиялыққа
нарықтық жүйе балалар мен қарттарды және кедейленген жұртшылықты сырт
Нарықтың бағалық механизмін жақтаушылар және оны сынаушылар нарық жүйесінің
Мемлекеттің тағы бір аткаратын кызметі экономикалық тұрақтылықты аса ауқымды
Нарықтық экономикаға көшу процесінде мемлекеттің атқаратын экономикалық қызметі және
Мемлекеттің басты қызметі - шаруашылық жүргізу туралы бекітілген шешімдерді
Нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің жоспар жасаудағы әрекеті түпкілікті өзгереді.
Нарықтың қалыптасуында ақша және қаржы-кредит жүйелері де маңызды рөл
Сонымен қатар, мемлекет саладағы саясатын өзгертеді. Бұл процесс екі
Мемлекеттің экономикалық қызметі кәсіпкерлерді жеке, шағын кәсіпорындар, фирмалар және
1.2. Еңбек нарығының қалыптасуы мен ерекшеліктері
Еңбек нарығы жұмыскерді өндіріс құралдарынан, ең бастысы жерден айыру
Еңбек нарығы – жұмысшылар мен жұмыс орындарының саны арасындағы
Еңбек нарығының құрылымы деп оның құрамына кіретін барлық элементтер
Еңбек нарығында бірыңғай ақпарат базасын қалыптастыру;
Шет елдік жұмыс күшіне квота бөлу арқылы ішкі еңбек
Республикалық деңгейде жұмыспен қамту шараларын жергілікті органдардың жұмыстарымен ұштастыру;
Мемлекеттік органдардың жұмыспен қамту саласындағы іс-әрекеттерін реттеу және бақылау;
Қосымша жұмыс орындарын құруға ынталандыру мақсатында қаржылық, салықтық, инвестициялық
Еңбек нарығының құрылуы, қалыптасуы және дамуы 1-ші суретте көрсетілгендей
Сурет – 1. Еңбек нарығының қалыптасуына әсер етуші факторлар
Еңбек нарығы – бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының
Еңбек нарығының қызыметтері қоғам өміріндегі еңбектің рөлімен белгіленеді, еңбек
Әлеуметтік функцияға адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс халының әдеттегідей
Еңбек нарығы бір сыпыра ынталандыру функцияларын атқарады, олар бәсекелестік
Бәсекелік еңбек нарығының классикалық үлгісінің негізін мынадай принциптер құрайды:
Икемді нарықтын механизімі баға арқылы жүзеге асырылатын еңбек нарығы,
Жалпылама түрде еңбек нарығының негізгі екі сигменті болады: тәуелсіз
Жекелеген аймақтардағы жұмысшы күшінің құрамымен есептесетін еңбек нарығыныңрегионалдық сигментациясы
Жұмысшы күшінің құрлымы болмағанда бес сигменттен тұрады. Біріншіден, сонша
Еңбек нарығы-бұл бәсекелік нарық. Оның құрылымдық функционалдық ұйымдастырылуының өте
Кәсіпкерлер арасында фирмаға бай тәжірибелі және жоғары квалификациялы мамандарды
Еңбек нарығында еңбек ақы, баға миханизмі арқылы белгілі сегмент
Еңбек нарығы-бұл өте икемді құрылымдық-функционалдық құрамы бар динамикалық нарық.
Сондықтан еңбек нарығында белгілі ағымдар қалыптасады: жұмысшыкүші құрамынан шығушылар,
Еңбек нарығында бірнеше ерекшеліктер болады. Осында құратын элементтерге жұмысшы
Жұмысшы күшіне сұраныс, жиынтық сұраныспен есептесе отырып, тауарлар мен
Жетілген бәсеке жағдайында жалақының тепе–теңдік дәрежеден ұзақ мерзім бойы
Еңбек нарығы монопсониямен (олигопсониямен) сипатталуы мүмкін. Бұл жағдайда ұсыныс
Дамыған елдердің көбінде заң жүзінде жалақының миниумы белгіленген. Бұның
Номиналдық және нақты жалақы болатынан айыра білу керек. Номиналдық
Нақты өмірде фирмалар мен жұмыскерлердің барлығы қатысатын біртұтас абстракті
Еңбек нарығында жұмысшы күші жаппай жылжып, оның сандық және
Жалпылама түрде еңбек нарығының негізгі екі сигменті болады: тәуелсіз
Жекелеген аймақтардағы жұмысшы күшінің құрамымен есептесетін еңбек нарығының регионалдық
Жұмысшы күшінің құрлымы болмағанда бес сигменттен тұрады. Біріншіден, сонша
Еңбек нарығы - бұл бәсекелік нарық. Оның құрылымдық функционалдық
Кәсіпкерлер арасында фирмаға бай тәжірибелі және жоғары квалификациялы мамандарды
Еңбек нарығында еңбек ақы, баға миханизмі арқылы белгілі сегмент
Еңбек нарығы - бұл өте икемді құрылымдық-функционалдық құрамы бар
Сондықтан еңбек нарығында белгілі ағымдар қалыптасады: жұмысшыкүші құрамынан шығушылар,
Еңбек нарығы нарықтың ерекше түрі болып табылады. Еңбек нарығы
Еңбекке сұраныс келесі факторларға байланысты:
еңбектің шекті өнімділігі
басқа өндіріс факторларының ұсынысы
Еңбек ұсынысына келесі факторлар ықпал етеді:
тұрғындардың жалпы саны
тұрғындардың жалпы санындағы экономикалық белсенді тұрғындар
әрбір жеке жұмысшының жұмыс істеу мерзімі
тұрғындардың кәсіби дайындығы және мамандық дәрежесі
Еңбектен факторлық табыс еңбек ақы болып табылады. Еңбек ақы
Номиналды еңбек ақы – жұмысшының еңбек еткені үшін алатын
Нақты еңбек ақы – номиналды еңбек ақыға сатып алуға
Мерзімді еңбек ақы еңбек ету уақытына байланысты төленеді.
Кесімді еңбек ақы өндірілетін өнімнің көлеміне байланысты төленеді.
Әлем жұртын бүгінігі таңда әлеуметтік қорғау жүйесі оның
Сонымен әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайында және болашақ жоспарларында
Биылғы жылы Қазақстанның тәуесіздігін алғанына 10 жылдан астам уақыт
Әлеуметтік экономикалық саладағы сапалық өзгерістерді ерекше атап өтейік. Әрине,
Дегенмен де, шынайы оңды өзгерістердің орын алып отырғанын көруімізге
Бүгінде біз тұрақты экономикалық өсімнің өрлеу жолына түстік. Отандық
Соңғы жылдары экономиканың тұрақтануы арқасында әлеуметтік мәселелерге тұтастай бет
Бұл жүйенің яғни әлеуметтік қорғау жүйесінің басты құндылығы–мүнда әлеуметтік
Кедейшілікпен күресуді табыс деңгейін көтерумен ғана шектемей, адамның қоғамда
Сондықтан да қазіргі жағдайда қалыптасқан әлеуметтік қорғау жүйесі кедейшілік,
Қазақстан Республикасының Ата Заңының 1 бабында атап көрсетілгендей Қазақстан
Жұмыспен қамтамасыз ету мен жұмысқа қабілетті тұрғындардың жұмыссыздығының деңгейіне
Қазіргі заманғы еңбек нарығы өзінің стихиялы сипатын жоғалтып, мемлекеттік
Бұл үрдісте мемлекеттің рөлі екі жақты. Бір жағынан, мемлекет
Еңбек нарығының басқа нарықтардан айырмашылығы, адамдардың тұтыну мен мүдделерін
«Еңбек нарығы – жұмыс күшіне сұраныс, оған қажеттіліктің болуы,
Еңбек нарығы - бұл нарық зкономикасы құрылымының құрамдас бөлігі.
Еңбек нарығында бір тарап (сатушы) қолайлы жұмыс іздеуші ретінде,
Еңбек нарығы жұмыспен қамтамсыз етудің мемлекеттік және мемлекеттік емес
Еңбек нарығында жұмыс күшінің құны бағаланады, оны жалға алу
Еңбек нарығы – бұл тек қана жұмыс күшін сату
Американ экономисі П.Самуэльсонның теориясы бойынша қоғамдағы жұмыс күшінің жиынтық
халықтың жалпы санымен;
жалпы халық санының ішіндегі еңбекке қабілеті бар халықтың үлесімен;
белгілі бір мерзімдегі жұмыс уақытының орташа санымен (апта, ай,
халықтың сапалық құрамымен, яғни мамандық дәрежесінің құрамына сәйкес. (Самуэльсон
Еңбек нарығына тән қасиеттер:
жұмыс орындарын ұсынатын кәсіпорындардың санының мол болуы (жұмыс күшіне
әр түрлі мамандықтағы жұмысшылар санының мол болуы (жұмыс күшінің
еңбек нарығында бірде-бір кәсіпорын және бірде-бір жұмысшының үстемдік ете
жұмыс күші жалақының мөлшерімен бағаланады.
Еңбек нарығындағы тұрақтылықты сақтау үшін келесі шарттарды орындау керек:
қызметкерлер мен жұмыс берушілер экономикалық еркіндігі және қызметтегі тұрақтылығының
жұмыс берушінің жұмыс күшінің саны, сапасы жөнінде хабардар болуы,
жалақының өсуіне кедергінің болмауы, себебі ол сатып алушы мен
Жұмыс күшінің еркін қозғалысы, оның қоғамдық қажеттіліктерінің өзгеруіне сәйкес
1.3. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу аспектілері
Еңбек нарығы нарықтық экономиканың бөлінбес бөлігі болып табылады. Ол
Еңбек нарығын реттеу мағынасы - бұл еңбек нарығының дамуын
Нарықтық экономикаға өту өзіне қажет еңбек нарығы мен жұмыс
Еңбек нарығы-бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы, олардың
Еңбек нарығы деп қызмет атқарып жүрген жұмыс күші нарығын
Бұл елдердің өзінде еңбек нарығы тетіктерінің бір-бірімен үйлесуінде айтарлықтай
Еңбек нарығының қызмет ету ауқымына байланысты оның екі түрін
- сыртқы еңбек нарығы (салааралық, макроэкономикалық ұғымдар);
- ішкі еңбек нарығы (сала ішіндегі, микроэкономикалық ұғымдар).
Сыртқы еңбек нарығы дегеніміз жұмыс күшінің облыстық, салааралық деңгейде
арасында ауыстыру жолымен толтырады. Ішкі еңбек нарығы еңбеккерлердің фирма
Еңбек нарығы басты үш қызмет атқарады:
1) әлеуметтік қызметте адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс жағдайының
2) экономикалық қызметте еңбекке тиімді түрде тарту, оны бөлу,
3) ынталандыру қызметі бәсекеге қабілеттің күшеюіне, тиімділігі жоғары
Маркстік ілімге қарсы батыс теорияларында еңбек тауар деп саналады.
Неоклассикалық мектептің өкілдеріне назар аударар болсақ Д. Гидлер,
Кейнстік бағыт еңбек нарығын жұмысшы күшін қатал бақылап отыратын
Монетарлық мектептің (М.Фридмен, Э. Фелпс және тағы басқа) тұжырымдауы
Институционалдық–социологиялық мектеп – Т.Веблен, Дж.Данлоп, Дж.Гэлбрейт, Л.Ульман жұмыспен қамтудың
Икемді (жұмсақ) нарық концепциясы - (Р. Буае, Г.Стэндинг). ХХ
Еңбек нарығының икемділігі концепциясы, қортындылап айтқанда, кәсіпкерлер мен жұмыскерлер
Жұмыспен қамтудың контрактілік теориясы (М.Бейли, Д. Гордон, К. Азариадис)
Бұл теорияның негізін кәсіпкерлер мен жұмысшылар арасындағы келісім–шарт -
Қазақстандық экономикалық әдебиеттерде зерттеушілердің біреуі “еңбек нарығы” терминін қолданса,
Еңбек нарығы шетелдік әдебиеттерде жеткілікті түрде зерттеліп, айқындалған. Ал,
Дамыған нарықтық экономикалық жүйеде барлық еңбек өнімдері тәріздес жұмыс
Еңбек нарығын реттеуде мемлекеттік саясат мыналарды қамтиды:
Жұмысбастылық деңгейінің төмендеуіне жол бермеу;
Жұмыс күшінің ұсынысы және сұранысын теңестіру;
Шағын және орта бизнес кәсіпкерлерін қолдау және ынталандыру;
Аймақтық жұмыспен қамтуда жергілікті атқарушы органдардың ролін жоғарылату;
Кадрларды даярлау және қайта даярлауды ұйымдастыру;
Ақпараттық базаны жетілдіру.
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу органдары:
Республикалық орган;
Атқарушы орган;
Жергілікті орган.
Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi принциптерi және
Жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк саясат төмендегілерді қамтиды:
–Қазақстан Республикасының азаматтарына, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдiктер мен
–нәтижелi жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, жұмыссыздықты азайтуға, жұмыс орындарын
–бiлiм беру жүйесiн еңбек нарығының қажеттерiне және инвестициялық саясатты
–азаматтардың заңдарға сәйкес жүзеге асыратын еңбек және кәсiпкерлiк бастамаларын
–бар жұмыс орындарын сақтаған және жаңа жұмыс орындарын, оның
–уәкiлеттi орган және жеке жұмыспен қамту агенттiгi арқылы еңбек
–Қазақстан Республикасынан шетелге жұмыс күшiн шығаруға байланысты қызметтi лицензиялауға;
– шетелдiк жұмыс күшiн тартуға квота белгiлеу жолымен iшкi
–жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету жґнiндегi республикалық iс-шараларды жергiлiктi атқарушы
–халықты жұмыспен қамту саласындағы қызметтi экономикалық және әлеуметтiк саясаттың
–еңбек рыногының бiрыңғай ақпараттық базасын қалыптастыруға;
–мемлекеттiк органдардың халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететiн шараларды әзiрлеу
–Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдегi және шетелдiктердiң Қазақстан Республикасының аумағындағы
–жұмыс берушілер, қызметкерлер және қоғамдық ұйымдар өкілдерінің мемлекеттік жұмыспен
–жұмыспен қамту саясатымен үйлестірілген, қосымша жұмыс орындарын ашу ісiн
Мемлекеттiк жұмыспен қамту саясатын iске асыру мақсатында орталық атқарушы
–еңбек нарығының бiрыңғай ақпараттық базасын құру негiзiнде жұмыс күшiне
–халықты жұмыспен қамтудың Республикалық бағдарламасын әзiрлеуге;
–iшкi еңбек рыногын қорғау мақсатында инвестициялық келiсiм-шарттар жобаларын қарауға
–Қазақстан Республикасынан шетелге жұмыс күшiн шығаруға байланысты қызметке Қазақстан
–Қазақстан Республикасының аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін шетелдік
–мүдделi органдармен бiрлесе отырып, кадрлар әзiрлеу мен оларды жұмысқа
–еңбек нарығының бiрыңғай ақпараттық базасын қалыптастыруға;
–"Жеке кәсіпкерлік туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ведомстволық статистикалық
–Орталық атқарушы орган өз құзыретi шегiнде Қазақстан Республикасының ақпараттандыру
Жергiлiктi атқарушы органдар халықты жұмыспен қамту саясатын iске асыруды:
–мемлекеттiк жұмыспен қамту саясатына сәйкес аймақтық бағдарламаларды әзірлеу және
–тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктер аумағында тұратын нысаналы топтарды және оларды
–жеке кәсiпкерлiктi, шағын және орта бизнестi дамыту арқылы қосымша
–жұмыссыздарға әлеуметтiк қорғау көрсету;
–қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру;
–тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін
–жұмыс орындарының жалпы санының үш процентi мөлшерiнде мүгедектер үшiн
–мүгедектердi жұмысқа орналастыру үшiн арнаулы жұмыс орындарын құру;
–әлеуметтiк жұмыс орындарын ұйымдастыру;
–халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесетiн басқа да iс-шараларды жүзеге асыру
Уәкiлеттi орган:
–өтiнiш жасаған азаматтар мен жұмыссыздарға - жұмыс табу мүмкiндiгi
–азаматтар мен жұмыссыздарға жұмыс таңдауда жәрдемдесуге, жұмысқа орналасу және
– еңбек рыногы бойынша деректер банкiн түзуге;
–адамдар өтiнiш жасаған күннен бастап он күннен кешiктiрмей тiркеуге,
–кәсiби бағдарлау iсiнде азаматтар мен жұмыссыздарға тегін қызметтер көрсетуге;
–жұмыссыздарды олардың келiсiмiмен қоғамдық жұмыстарға жiберуге;
–жұмыссыздарды еңбек рыногының қажеттіліктеріне сәйкес, кейіннен оларды жұмысқа орналастыруға
–табысы аз адамдар қатарындағы жұмыспен қамтылғандарды және жеті жасқа
–өндірісті ұйымдастырудағы, оның ішінде қайта ұйымдастыру кезіндегі өзгеріске және
–жұмыссызға оның жұмыссыз ретiнде тiркелгенi туралы анықтама беруге;
–халықтың экономикалық тұрғыдан белсендi бөлiгiне (жұмыс күшiне) сұраныс пен
–халықты жұмыспен қамтудың аймақтық бағдарламаларын және нысаналы топтардың жұмыспен
Еңбек нарығын реттеуде мемлекет тікелей араласады: ол еңбек туралы
Жұмысбастылық пен еңбек нарығын реттеудегі мемлекеттің негізгі бағыттары мен
Жаңа жұмыс орындарын құру. Ол әр түрлі жолдармен іске
Шағын бизнесті қолдау және дамыту. Жұмыс орындарының (жұмыспен қамтамсыз
2 Бөлім. Батыс Қазақстан облысында еңбек нарығын қалыптастыру және
2.1. Батыс Қазақстан облысының статистика департаментінің «Еңбек статистикасы» басқармасының
Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті (бұдан әрі - Департамент)
Департамент өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының Заңдарына,
Департамент мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады,
Департамент егер ол Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өкілетті болса,
Департаменттің қызметін қаржыландыру республикалық бюджеттен жүзеге асырылады.
Департаментке Департаменттің функциялары болып табылатын міндеттерді орындау тұрғысында кәсіпкерлік
Егер Департаментке Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен кірістер әкелетін
Статистика департаменті, Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің аумақтық органы бола
Статистика департаментінің өз құрылымында 12 аудандық және 1 қалалық
Департаментті – департамент бастығы мен оның орынбасарлары басқарады. Департамент
Сурет – 2. Батыс Қазақстан болысының статистика департаментінің құрылымы
Батыс Қазақстан облысының статистика департаментінде 2010 жылдың жағдайы бойынша
Барлық мемлекеттік қызметкерлердің 8,6%-ның мемлекеттік қызметте 1-ден 5 жылға
Барлық мемлекеттік қызметкерлер санының ішінде 30 жасқа дейінгі қызметкерлер
Мелекеттік статистикалық деректерді жинау мен өңдеу, статистикалық бақылауларды жүргізу
Батыс Қазақстан облысының мемлекеттік статистикасы органдарында қазіргі кезеңде 259
БҚО барлық статистика қызметкерлерінің ішінде – 72%-ын әйелдер құрайды,
Облыстың статоргандарының қызмет ететін мемлекеттік қызметкерлер арасында 81,1% жоғары
Еңбек статистикасы басқармасы Батыс Қазақстан облысы статистика департаментінің құрылымдық
Басқарма өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына, «Мемлекеттік статистика туралы»
Басқарманың негізгі міндеттері болып табылады:
- халықаралық стандарттар және ғылыми әдіснамалар негізінде еңбек статистикасы
- мемлекеттік, коммерциялық құпиялардың сақталуын және бастапқы статистикалық ақпараттардың
- еңбек статистикасы аясындағы мемлекеттік саясатқа сәйкес статистикалық көрсеткіштердің
- статистикалық жұмыстар жоспарымен, мемлекеттік статистиканы жетілдіру бағдарламасымен көзделген
- еңбек статистикасы саласында болып жатқан үрдістер және олардың
- еңбек статистикасын экономикалық талдау, ақпараттық және әдіснамалық қамтамасыз
- ҚР заңнамасымен белгіленген тәртіпте мемлекеттік органдарды статистикалық ақпараттармен
Басқарма өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес келесі қызметтерді атқарады:
- статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес еңбек статистикасы бойынша мемлекеттік
- ғылыми әдіснамалар және қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар негізінде
- еңбек статистикасы бойынша мемлекеттік органдарды, іскер топтарды және
- еңбек статистикасы саласында мемлекеттік статистиканы жетілдіру бағдарламасын жүзеге
- заңды және жеке тұлғалар үшін жиынтық статистикалық ақпараттардың
- мемлекеттік статистика органдарына ақпарат ұсынатын заңды және жеке
- еңбек статистикасы бойынша ақпараттық-статистикалық мәліметтер дерекқорын жинау, енгізу
- салалық каталогтерді жаңғырту бойынша жұмыстар жүргізеді;
- еңбек статистикасы бойынша талдау өткізеді, статистикалық жинақтар, бюллетеньдер,
- бастапқы статистикалық ақпараттардың құпиялығын қамтамасыз етеді;
- Статистика департаменті бастығына ҚР заңнамасымен белгіленген тәртіпте мемлекеттік
- материалдарды уақтылы дайындауды, кіріс және шығыс құжаттарын тұжырымдауды,
- еңбек статистикасы мәселелері бойынша департаменттің қызметін бұқаралық ақпарат
- еңбек статистикасы мәселелері бойынша аудандық статистика басқармаларының жұмысын
- басқарма және аудандық басқармалардың жұмыстарын тоқсан сайын қорытындылайды;
- аудандық статистика басқармалар жұмысын кешенді тексеруді ұйымдастыруға және
- департаментпен ұйымдастырылған кеңестер, семинарлар, дөңгелек үстелдерге еңбек статистикасы
- құжаттарды есептеу және сақтауды, оларды мұрағатқа тапсырғанға дейінгі
Басқарма құқықты:
- мемлекеттік статистикалық есепті статистикалық жұмыстар жоспарында белгіленген көлемге
- жеке тұлғалардан заңнамамен белгіленген жағдайларда статистикалық қорытындылау және
- мемлекеттік статистикалық тіркелімді жүргізу үшін, сондай-ақ мемлекеттік органдармен
- Департамент жұмыстарының әдістерін және ұйымдастыруды жақсарту бойынша ұсыныстар
- статистикалық ақпаратты тұтынушылармен жұмыс жасап, заңды және жеке
- басқарманың құзыретіне кіретін мәселелер бойынша кеңес, семинар, конференцияларды
- ҚР заңнамасымен белгіленген басқа да құқықтарды жүзеге асыруға.
Басқарма жұмысын ұйымдастыру. Басқарма жұмысын департамент бастығымен тағайындалып, босатылатын
Басқарма бастығы лауазымдық нұсқаулығына сәйкес өкілеттігін жүзеге асырады және
Осы мақсаттарда басқарма бастығы:
1)басқарма қызметкерлері арасындағы міндеттерді бөледі;
2)өндірістік кеңестер өткізеді, қабылданған шешімдердің орындалу барысы туралы ұжымды
Басқарма қызметкерлерінің өкілеттіктері басқарма алдында тұрған міндеттермен, нақты лауазымдық
Басқарма қызметі БҚО статистика департаментінің іс-шараларына сәйкес жүзеге асырылады.
Басқарма бастығы басқарма қызметкерлерінің өз қызметтік міндеттерін орындамауы немесе
2.2. Батыс Қазақстан облысында еңбек нарығының қалыптасуын талдау
Мемлекет Басшысының қойылған талабына сәйкес мемлекеттік саясаттың басты мақсаттары
Осы бағытта облыста «Батыс Қазақстан облысының халқын жұмыспен қамтудың
Облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы жұмысқа
Кесте – 1. Еңбек нарығының негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар
2007 2008 2009
Халықтың саны барлығы, жыл аяғына, мың адам 615,3 618,8
Экономикада жұмыспен қамтылғандардың саны, мың адам 302,0 308,5 313,0
Жұмыссыз халық, мың адам 25,5 23,5 20,9
Жұмыссыздар ретінде тіркелген азаматтар саны (жыл аяғына), мың адам*
Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы, теңге 50 242
Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы, өткен жылға пайызбен
Нақты есептелген жалақы, өткен жылға пайызбен 114,9 101,9 109,0
Жалақының ең аз мөлшері (жыл аяғына), айына теңге 9
Күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасы (бір айда жан басына
Кестеде көрсетілгендей 2009 жылы халық санының қсуіне сай экономикада
Кесте – 2. Батыс Қазақстан облысындағы жұмыссыздық деңгейі,
Көрсеткіштер 2007
жыл 2008
жыл 2009
жыл Ауытқу,
(+,-)
Жұмыссыздық
тың деңгейі
9,8
9,2
7,7
-3,4
Экономикалық белсенді халық санындағы тіркелген жұмыссыздар үлесі
1,8
2,1
1,7
0,2
Кестеде жұмыссыздық деңгейіне талдау жасалған. Жұмыссыздықтың деңгейі 2005 жылы
Батыс Қазақстан облысы республиканың еңбекпен жеткіліксіз қамтылған аймағына жатады,
Батыс Қазақстан облысының еңбек нарығын экономикалық бағалау аса маңызды
2010 жылдың 1 қаңтарына қарасты 18516 адам тұрақты жұмысқа
2010 жылдың 1 қаңтарына экономиканың әр түрлі саласында 18384
2009 жылы ашылған жаңа жұмыс орындарының саны едәуір өсуі
Сурет – 3. 2010 жылдың 1 қаңтарына қарасты
орындарының құрылымы
Жұмыспен қамту саясаты шетел компанияларға жұмысқа орналастыру жұмыстарын ұйымдастыру
2010 жылдың 1 қаңтарына 4714 әлеуметтік жұмыс орындары ашылды,
Олардың ішінен 190 адам АӘК алушылар (4,0%) , 660
Аймақтық бағдарлама аясында әлеуметтік жұмыс орындарын ашу үшін 51,1
Әлеуметтік жұмыс орындарын ашу нысыналы топқа жататын адамдарды әлеуметтік
2010 жылы Әлеуметтік жұмыс орындарына 2784 адам жолдау және
Аймақта жұмыспен қамтуды жүзеге асыру үшін :
1) Жұмыс берушілердің арасында ауқымды үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу, әсіресе
2)Жұмыспен қамту бөлімдеріне АӘК алушы отбасыларының ішінен жұмысқа қабілетті
3)Әрбір жұмыс берушіге әлеуметтік жұмыс орындарын құру және АӘК
4)Әлеуметтік жұмыс орындарын ұйымдастыруды ұсынатын жұмыс берушілерді іріктеу тәртібін
( «Халықты жұмыспен қамту туралы»ҚР заңының 18-1-бабының
4-тармағына сәйкес)
5) Әлеуметтік жұмыс орнын құруды жұмыс беруші жергілікті атқарушы
6) Әлеуметтік жұмыс орындарын ұйымдастыруды жұмыспен қамту уәкілетті органдары
2009 жылы Жол картасы шеңберінде, Батыс Қазақстан облысы бойынша,
Жастар тәжірибесі нәтижесінде 235 адам жұмысқа орналастырылды. Соның ішінде
Жұмысқа орналастырылған жалпы санынан:
6 пайызы бастапқы кәсіптік білімімен;
34 пайызы орташа кәсіптік білімімен;
60 пайызы жоғары кәсіптік білімімен құрғандар.
Педагогикалық мамандары бойынша 27 пайызы, экономикалық мамандары – 20,5
Өткізілген жастар практикасының нәтижесінде төменгідей ұсыныс береміз:
Кәсіпорындар мен мекемелер бойынша жастар тәжірибесі сапалы өткізуін бақылау
Жұмысқа орналастыру жолдау беру мақсатында іріктеу жүргізу.
Жастар тәжірибесіне қатысқан жұмыс берушілерін марапаттау.
Жұмыспен қамтудың белсенді түрінің бірі қоғамдық жұмыстарға жіберіп,
Көрсетілген мерзімде атқарылған жұмыстарға 314,1 млн.теңге толықтай қаржыландырылды.
Сурет – 4. Жол картасы бойынша жұмысқа орналасқан адамдар
Облыста халықты әлеуметтік қолдауының қосымша түрі бос жұмыс орындарының
Осы жұмыстардың нәтижесінде 2010 жылдың 1 қаңтарына ресми түрде
тіркелген жұмыссыздардың деңгейі 2009 жылдың 1 қаңтарының көрсеткіштерімен
2010 жылы облыста 2008-2010 жылдарға арналған Аймақтық халықты жұмыспен
2010 жылы Жол картасы жобаларын жүзеге асыру мақсатында 5083
Бағдарламаларда қарастырылған шараларды жүзеге асыру жұмыспен қамту сұрақтарын шешуге
Халықты жұмыспен қамту органдарымен жеке агентілігі және үкіметтік емес
2.3. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеудің аймақтық саясаты
Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығын және жұмыспен қамту саласын мемлекеттік
–Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 3 маусымдағы № 833
–Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 26 наурыздағы № 296
–Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 27 қаңтардағы № 68
–Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 наурыздағы № 316
Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасының 2001 ж. 23
Батыс Қазақстан облысының халқын жұмыспен қамтудың 2008-2010 жылдарға арналған
Бағдарлама бойынша 2010 жылы 6115 жұмыс орнын құру көзделген,
12250 адам жұмысқа орналасты. Олардың саны 2009 жылғы тиісті
2010 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша ресми тіркелген жұмыссыздар
2010 жылы облысқа Жол картасын іске асыру үшін 5
Жұмыссыздық мәселесін шешу, жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау үшін мемлекеттік жұмыспен
Аймақтық еңбек нарығы саясатының мақсаты жұмыс берушіге - жұмыс
Жастардың еңбек нарығында қорғалмағандар жоғарғы орнын және арнайы орта
Жұмыспен қамту саясатының мақсаты еңбекті қолдану мәселелерімен оның өнімділігін
Облыстағы еңбек нарығының келеңсіз жағы жұмыссыздық ұзақтығының өсуі. Егер
Жұмыссыздық құрылымын талдау барысында байқағанымыз жұмыс іздеудің бірінші
3-кестедегі мәліметтерге сүйене отырып талдау жасайтын болсақ, жұмыс күшінің
Кесте – 3. Еңбекпен қамту мекемелеріне өтініш жасаған
Көрсеткіштер 2007жыл 2008 жыл 2009
жыл Ауытқу
Жұмысқа орналасу үшін көмек сұрап келгендер саны, мың адам
Жұмысқа орналасқаны, мың адам 6,3 8,0 8,7 4,5
Жұмысқа орналасқандар үлесі, % 70,0 72,6 91,5 168
Бірақ барлық жұмыссыздардың өтініш бермегенін ескерсек, бұл көрсеткіштер төмен.
Облыстың статистикалық мәліметтеріне сүйене отырып экономиканың кейбір салаларында орташа
Облыс еңбек нарығы жай-күйінің мониторингі үшін облыстар, қалалар мен
Нарықтық экономиканың қазіргі жағдайына байланысты пайда болған Батыс Қазақстан
- облыс тұрғындарын еңбек ресурстарының ұдайы өсу процесінің мониторингін
- облыс бойынша жасырын жұмыспен қамтылғандарды, жасырын жұмссыздықты, өзіндік
- облыс бойынша шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту негізінде
- жұмыссыздардың бәсеке қабілеттілігін жоғарылату, яғни экономика салалары бойынша
Сонымен қатар, елімізде еңбек нарығын ұйымдастыруды жақсарту үшін әлеуметтік,
Егеменді Қазақстанда жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуымен, нарықтық қатынастарға көшумен
Осы ғылыми жұмыстың тақырыбын талқылау екі бағытта қарастырылмақшы:
Біріншіден: ҚР-да жұмыссыздық деңгейі және оның себеп-салдары.
Екіншіден: ҚР-да жұмыспен қамту саясаты және «Жол картасы»
Осы сұрақтарға жеке-жеке тоқталатын болсақ:
Біріншіден: Жұмыссыздық - жұмыс істегісі келетін енбекке жарамды халықтың
Қазіргі замандағы жұмыссыздықтың сипатына бірнеше факторлар ықпал етеді:
ғылыми – техникалық прогресс;
экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылык;
сыртқы экономикалық бәсекелестіктің күрт күшеюі.
Жұмыссыздықтың экономикалық және әлеуметтік салдары:
Қоғамда бар болатын потенциалды мүмкіндіктер көлемімен салыстырғандағы ЖҰӨ көлемі
Халықтың әр түрлі әлеуметтік топтарында жұмыссыздық шығыны тепе-тең бөлінбейді.
Жоғары дәрежелі маман жұмысшылар жоғалады. [5, 12б.]
қоғамның экономикалық әлеуетін толық пайдаланбау;
жұмыстан босап қалған жұмысшылардың біліктілігі жоғалады;
халықтың әр түрлі әлеуметтік топтары арасында жұмыссыздық шығындарын тең
қылмыс жасауға қолайлы негіздер пайда болады. Оны толығырақ 1
Жұмыссыздар ішінде көп жағдайда әйелдер мен 30 жасқа дейінгі
Еліміздегі соңғы жылдардағы еңбек нарығы көрсеткіштеріне тоқталайық. Нарыққа өту
Кесте – 4. Қазақстан Республикасының еңбек нарығы жағдайының 2007-2009
Көрсеткіштер
Тұрғындар (15жас және одан жоғары жастағылар)
2007 2008 2009
Еңбек ресурстары (мың адам) 7840,6 7901,7 8028,9
Экономикалық белсенді халық, мың адам % 69,9 69,4 69,7
Экономикадағы қамтылғандар(мың адам) 7181,8 7261,0 7403,5
15жас және одан жоғары жастағы тұрғындар % 64,0 63,9
Экономикадағы белсенді халық,% 91,6 91,9 92,2
жалдамалы жұмыссыздар 4469,9 4640,5 4776,6
өз бетінше жұмыспен қамтылғандар 2711,9 2620,5 2626,9
Экономикадағы қамтылғандар 37,8 36,0 35,5
Жұмыссыздар (мың адам) 658,8 640,7 625,4
Жұмыссыздық деңгейі, % 8,4 8,1 7,8
Жұмыспен қамту орталығына қатынасқандар 282,0 262,5 264,4
Жұмыспен қамту орталығы арқылы жұмыспен қамтылғандар 167,5 184,7 204,7
Жұмыспен қамту орталығына жұмыссыздар ретінде тіркелгендер 117,7 94,0 75,1
Экономикалық енжар халық (мың адам) 3383,4 3476,9 3493,9
Экономикалық енжар халық % 30,1 30,6 30,3
Кестедегі мәліметтер негізінде талдау жасасақ
Сурет – 5. ҚР-ғы жұмыссыздық деңгейі 2007-2009 жылдардағы
Ал, қаламыздағы жұмыссыздар деңгейіне статистикалық талдау жасайтын болсақ. Бұл
Сурет – 6. Жұмыссыздық көрсеткіштері
Сонымен, Қазақстан Республикасында соңғы жылдары жұмыссыздық деңгейі азайып, жұмыс
Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығындағы мәселелерді шешудегі негізгі мемлекеттің іс-шараларының
Мемлекет тарапынан 2004 жылы Халықты жұмыспен қамтудың 2005 –
Аталған мақсатқа жету үшiн мынадай мiндеттердi шешу көзделедi:
елдiң тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету;
шағын бизнесті қоса алғанда кәсіпкерлiкті дамыту үшін қолайлы жағдайлар
қосымша жұмыс орындарын құру, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру және шағын
халықтың кедей және осал топтарының мүдделерiнде атаулы әлеуметтiк көмек
елдегi кедейшiлiктi азайтуда мемлекеттiк басқарудың тиiмдiлігін арттыру;
жұмыспен қамтудың белсендi нысандарын дамыту бағытында нормативтік құқықтық базаны
елдің еңбек ресурстарын тиiмдi пайдалануды қамтамасыз ету арқылы жұмыспен
жұмыс орындарын құру мониторингi бойынша ақпараттық базаны жасау, республикаға
еңбек қатынастарын заңдастыру, жұмыс орындарын құру және еңбек рыногында
жұмыссыздық проблемалары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргiзу.
Бүгінгі күні, яғни қаржы дағдарысы басталғаннан бері соңғы бір
«Жол картасы» - бұл қазіргі дағдарыс кезінде жұмыссыздарды жұмыспен
«Жол картасы» 2009 жылдың 6 наурызында ҚР Президенті Н.
«Жол картасы» бағдарламасының артықшылығы – Үкімет тарапынан жұмыссыз азаматтарды
Қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің берген ақпараттарына
Сонымен қатар, әкімшілік тарапынан қаладағы жұмыссыздарды жұмыспен қамтуда «Жол
3 Бөлім. Аймақтық еңбек нарығының мемлекеттік реттелуін жетілдіру
3.1. Аймақтық еңбек нарығын мемлекеттік реттеу проблемалары
Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған еңбек нарығы нақты еңбек нарығынан
Қазіргі кезде біздің Қазақстанда басқа көптеген елдермен салыстырғанда адамның
Шетелдік тәжірибеде көп уақыт бойына жұмыспен қамту мәселесі қоғамдық
Еңбек нарығын реттеу үлгісі Қолданыстағы үлгісі Ерекшелігі Ескерту
Америкалық үлгі Жұмысқа алу мен жұмыстан шығу еркіндігі;
Фирма деңгейінде ұжымдық-келісімдікті реттеу Тұрғындардың еңбек нарығына кірудің қиындығы
Шведтік үлгі Жұмыс орындарын құруға, кәсіби даярлау мен қайта
Жапондық үлгі «Өмірлік жалдану» жүйесінің қолданылуы Бұл жүйе
болуы
Қазақстандық үлгі Еңбек нарығын белсенді түрде жүргізу, жұмыспен қамту
Сурет – 7. Еңбек нарығын реттеу үлгілері
Осы шетел тәжірибесін қолдана отырып Қазақстанның еңбек нарығын реттеу
Еліміздің экономикасының әкімшілдік-әміршілдік жүйесінен нарықтық тәсілге көшуі жұмыс күшін
Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары (тұрғындарды жұмыспен
Қазақстанда тұрғындарды жаппай жұмыспен қамту орталығы 1991-ші жылы 1-ші
Казіргі жағдайда халықтың жұмысбастылығы, жұмыссыздық, халықтың және еңбек ресурстарының
Мемлекет басшысы өзінің 2011 жылғы 28 қаңтардағы «Болашақтың
Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу Қазақстан Республикасының Үкіметі қызметінің
Атан өткеніміздей, әлеуметтік-экономикалық жаңғыру барысында елде қарқынды дамушы еңбек
Жол картасы шеңберінде жұмыс орындарын сақтау және жұмыспен қамтуға
Қазіргі уақытта жүзеге асырылып жатқан үдемелі индустриялық-инновациялық дамуға көшу,
Қазақстанның индустриалдық жаңаруының жаңа кезеңінде еңбек нарығындағы кешенді мәселелерді
Ұлттық еңбек нарығында теңгерімсіздік сақталып отыр. Жұмыссыздар бар болғанымен,
Жұмыспен қамтылған халық құрылымында өз бетінше жұмыспен айналысатын адамдардың
Ауыл жастарының жағдайы ерекше алаңдаушылық тудырып отыр, кәсіптік білім
Еңбек нарығында қалыптасқан мұндай ахуалдың тікелей салдары кедейліктің сақталуы
Табысы аз адамдарды әлеуметтік қолдау мәселесінде жұмыспен қамтуға және
Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының соңында жұмыспен қамту қызметтеріне жүргізілген
Осы орайда қалыптасқан жағдай кедейлікті төмендету қарқынын баяулатып қана
Нарықтық экономика жағдайында, еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамту
Еңбек ресурстарына деген сұраныстың көбеюі өндіріс көлемінің ұлғаюмен ғана
Тиімсіз жұмыспен қамтудың және бір көрінісі, өзін өзі жұмыспен
Еңбек саясатының тиімді стратегиясын жүргізу үкімет басымдық беріп отырған
Сонымен қатар, еңбек нарығында сұраныс пен ұсыныстардың теңгерімсіздігі, халықтың
Еңбек ұжымдарында жиі кездесетін даулардың көбі еңбек жағдайының нашарлығы,
Жалдамалы жұмысшылардың еңбек заңдылықтарын реттеудегі білігінің төмендігін пайдаланған жұмыс
Елбасы, Үдемелі индустриалды-инновациялық бағдарлама байынша, елімізде қолға алынып жатқан
Қазақстан экономикасын білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету мақсатында жасалып
Экономиканы әртараптандыру еңбек ресурстарына сұранысты өзгерістерге ұшыратады, нәтижесінде жоғары
Қазақстанның еңбек нарығының ағымдағы және перспективадағы сұранысының мониторингін тұрақты
Әлемдік тәжірибеде осы тектес проблемаларды шешу үшін еңбек нарығындағы
ЕНББ экономикалық тұрғыдан – жұмыспен нәтижелі қамту ықтималдығының артуын,
Бастапқыда мұндай бағдарламалар экономикалық күйзеліс кезеңінде және жұмыссыздық деңгейі
Осының негізінде қол жеткізілетін оң нәтижелер ЕНББ әзірлеудің және
Жол картасын іске асыру барысында жинақталған еңбек нарығында туындайтын
Жұмыссыздық мәселесін шешу, жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау үшін мемлекеттік жұмыспен
Еңбек нарығы саясатының мақсаты жұмыс берушіге - жұмыс орындарының
Жастардың еңбек нарығында қорғалмағандар жоғарғы орнын және арнайы орта
Жұмыспен қамту саясатының мақсаты еңбекті қолдану мәселелерімен-оның өнімділігін арттырумен
3.2. Еңбек нарығын мемлекттік реттеудің негізгі бағыттары
Қордаланған мәселелерді шешу үшін облыста Батыс Қазақстан облысының тұрғындарын
Бағдарламада мынадай міндеттерді шешу қарастырылған: жұмыссыздарды және аз қамтамасыз
Қазіргі ғылыми өндірістер еңбек ресурсына жаңа көзқараспен қарауды талап
Сурет – 8. Еңбек ресурстарының тиімділігін қолдану шаралары
Елімізде жүргізіліп жатқан реформа мақсатты бағдарламаны жүзеге асыруға қарамастан
Батыс Қазақстан облысы бойынша еңбек ресурстарын пайдалануды жақсартудың негізгі
- облыс тұрғындары үшін жалпы ұлттық деңейдегі бос тұрған
- болашақта еңбек нарығының тапсырысына еңбек ресурстарын қайта дайындау;
- елдің барлық аймақтарында оның ішінде ауылдық жерлерде еңбекке
- жаңа жұмыс орындарын ашылуына қолдау көрсету;
- салааралық және кәсіпкерлік еңбек ресурстарын, еңбектің көші-қонын реттеп
- мамандық, тұрақты кәсіп және алдын-ала сұраныс бойынша,
- еңбек ресурстар нарығындағы қажеттілікке қол жеткізу үшін басқару
Аймақта еңбек нарығын дамыту мақсатында төмендегідей іс-шараларды жүзеге асыру
1) өзін-өзі еңбекпен қамтып отырған тұрғындарды, жұмыссыздарды және аз
2) ауылда кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу;
3) еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру.
Біріншіден:
Өз бетінше жұмыспен айналысушыларды, жұмыссыздарды және табысы аз адамдарды
Мемлекеттік қолдау алу үшін жұмыссыздар жұмыспен қамту туралы өтінішпен
Бағдарлама аясында 500-ге жуық адам оқитын және қайта дайындаудан
Бағдарламаның орындалуын ұйымдастырудың негізгі құралының бірі – жергілікті жұмыспен
Бағдарламаның бірінші бағыты азаматтардың тұрғылықты жері бойынша жұмысқа орналасуға
–оқу және жұмысқа орналасу мәселелері бойынша кеңес беру;
–кәсіби даярлау және қайта даярлау курстарына жіберу;
–оқитындардың тұрғылықты жеріне жолақы мен жатақханада тұруына субсидия беру;
–лайықты бос жұмыс орындарын іздестіру және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу;
–еңбекақыны жартылай субсидиялау;
–шартты әлеуметтік көмек көрсету;
–психологиялық бейімдеу.
Екіншіден, ауылда кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу. Кәсіпкерлікті ынталандыру жеке ісін
Осы бағыт шеңберінде мемлекеттік қолдаудың мынадай түрлерін көрсету керек:
–микрокредит беру;
–инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды дамыту;
–консультативтік қызмет көрсету;
–кәсіпкерлік негіздерін оқыту.
«Ауылда кәсіпкерлікті дамыту» үшінші бағыты бойынша қаржы мөлшері
Үшіншіден: еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру
Қазақстан Республикасы азаматтарының экономикалық әлеуеті төмен елді мекендерден экономикалық
Өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар және табысы аз адамдар
–бір ауданның ішінде;
–бір облыс шегіндегі бір ауданнан басқа ауданға жүзеге асырылуы
қатысушылар мынадай критерийлерге сәйкес келуге тиіс:
–өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар не еңбекке жарамды
–экономикалық әлеуеті төмен елді мекендерде тұруға тиіс;
–айлық жиынтық табысы бірге тұратын отбасы мүшелерінің әрқайсысына шаққанда
Еңбек нарығындағы нақты жағдайларды ескере отырып, жұмыстар вахталық әдіспен
“Еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру” екінші бағыты бойынша 1459,5 млн.
Еңбек нарығындағы нақты жағдайларды ескере отырып, вахталық әдіс бойынша
Бағдарлама үш кезең бойынша жүзеге асырылады: бірінші кезең –
Қабылданатын шаралар халықты жұмыспен қамтуға, экономиканы тұрақты дамыту үшін
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесін жетілдіру
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесін жетілдіру 2012 жылдан бастап жұмыспен
Осы мақсатта әлеуметтік көмек көрсетудің мынадай тәртібі мен шарттары
АӘК күнкөрісі төмен отбасылардағы еңбекке жарамды жастағы адамдарға, олар
Отандық еңбек нарығын кадрлармен қамтамасыз етуде жеті маңызды мәселені
–жұмыс орындарын көбейту және кадрларды дайындау;
–қайта дайындауға байланысты аймақаралық оқу орталықтарын ашу;
–оқыту барысында халықаралық стандарттарды қолдану;
–Қазақстанда жұмыс істеп жатқан шетелдік компаниялардың тапсырысы бойынша орта
–жергілікті біріккен шетелдік компанияларда жұмыс істеп жүрген қазақстандық менеджерлерді
–қазақстандық оқытушылар мен ғалымдарды индустриалдық-инновациялық бағдарлама аясында дайындықтан өткізу;
–еңбек нарығындағы сұраныстың тұрақты мониторингін жасау.
Сонымен қатар, елімізде еңбек нарығын ұйымдастыруды жақсарту үшін әлеуметтік,
Еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру жолдарын
1. Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтудың жалпы теориялық
2. Еңбек нарығын реттеудің шетелдік тәжірибесін зерттей келе, оның
3. Еңбек ресурстарының ұдайы өсу процесінің мониторингісін құру негізінде
4. Болжамды зерттеулер жүргізу келесідей шешім жасауға мүмкіндік береді:
- өмірдің қазіргі жағдайдағы ерекшелігі облыстағы жұмыспен қамту
- кадрларды дайындау мен оларды жұмысқа орналастыру тиімділігін қамтамасыз
- талдау барысында тұрғындарды еңбекпен қамту санын анықтайтын бағыты
5. батыс Қазақстан облысы бойынша еңбек ресурстарын пайдалануды жақсартудың
- облыс тұрғындары үшін жалпы ұлттық деңейдегі бос тұрған
- болашақта еңбек нарығының тапсырысына еңбек ресурстарын қайта дайындау;
- елдің барлық аймақтарында оның ішінде ауылдық жерлерде еңбекке
- салааралық және кәсіпкерлік еңбек ресурстарын, еңбектің көші-қонын реттеп
- мамандық, тұрақты кәсіп және алдын-ала сұраныс бойынша, орнынан
-ауылдағы фирмаларды инфрақұрылымдық дамыту, ол жұмысшы орындарының санын көп
-жаңа жұмыс орындарының құрылу ісін қолдау;
-еңбек ресурстар нарығындағы қажеттілікке қол жеткізу үшін басқару және
6. Облыстың еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық-институттық тетіктерін
- облыс тұрғындарын еңбек ресурстарының ұдайы өсу процесінің мониторингін
- облыс бойынша шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту негізінде
- жұмыссыздардың бәсеке қабілеттілігін жоғарылату, яғни экономика салалары бойынша
7. Жастарды жұмыспен қамту жағдайының тұрақтылығын арттыруды қамтамасыз ететін
-жастар үшін жаңа жұмыс орындарын ашатын кәсіпорындарға қолдау көрсету;
-тұрақты жұмыс орындарын қалыптастыру;
-жасөспірімдер жастардың екінші рет жұмыспен қамтуды ұйымдастыруға мүмкіндіктер тудыру;
-жастарды жұмыспен қамтуға арналған мекемелер және кәсіпорындар инфрақұрылымын құру.
8. Еңбек ресурстары мен капиталдың территориялық жылдамдығының өсуіне жәрдемдесетін
-жұмыс орны мол аудандарда әлеуметтік инфрақұрылымды өркендету;
-еңбек жалақысын төлеуге дифференциалды саясат жүргізу;
-жұмыссыздықтың жоғарғы деңгейіндегі аудандар кәсіпорындардың жаңадан жұмыс орнын жасаудағы
9. Еңбек нарығын құру және әлеуметтік әріптестікті дамыту арқылы
- үкіметтік емес қоғамдық ұйымдардың және кәсіподақтар өкілдерін әлеуметтік
- жұмыссыздықтан мемлекеттік міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін құруға және
- облыстық үш жақты келісім, ұжымдық және жеке еңбек
- жасалған ұжымдық шарттардың есептік тіркелуін жүргізуді қамтамасыз ету.
Қорытынды және ұсыныстар
Еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру жолдарын
1. Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтудың жалпы теориялық
2. Еңбек нарығын реттеудің шетелдік тәжірибесін зерттей келе, оның
3. Еңбек ресурстарының ұдайы өсу процесінің мониторингісін құру негізінде
4. Болжамды зерттеулер жүргізу келесідей шешім жасауға мүмкіндік
- өмірдің қазіргі жағдайдағы ерекшелігі облыстағы жұмыспен қамту
- талдау барысында тұрғындарды еңбекпен қамту санын анықтайтын
5. Батыс Қазақстан облысы бойынша еңбек ресурстарын пайдалануды жақсартудың
- облыс тұрғындары үшін жалпы ұлттық деңейдегі бос тұрған
- болашақта еңбек нарығының тапсырысына еңбек ресурстарын қайта дайындау;
- елдің барлық аймақтарында оның ішінде ауылдық жерлерде еңбекке
- салааралық және кәсіпкерлік еңбек ресурстарын, еңбектің көші-қонын реттеп
- мамандық, тұрақты кәсіп және алдын-ала сұраныс бойынша,
-ауылдағы фирмаларды инфрақұрылымдық дамыту, ол жұмысшы орындарының санын көп
-жаңа жұмыс орындарының құрылу ісін қолдау;
-еңбек ресурстар нарығындағы қажеттілікке қол жеткізу үшін басқару және
6. Облыстың еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық-институттық
- облыс тұрғындарын еңбек ресурстарының ұдайы өсу процесінің мониторингін
- облыс бойынша шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту негізінде
- жұмыссыздардың бәсеке қабілеттілігін жоғарылату, яғни экономика салалары бойынша
7. Жастарды жұмыспен қамту жағдайының тұрақтылығын арттыруды қамтамасыз ететін
-жастар үшін жаңа жұмыс орындарын ашатын кәсіпорындарға қолдау көрсету;
-тұрақты жұмыс орындарын қалыптастыру;
-жасөспірімдер жастардың екінші рет жұмыспен қамтуды ұйымдастыруға мүмкіндіктер тудыру;
-жастарды жұмыспен қамтуға арналған мекемелер және кәсіпорындар инфрақұрылымын құру.
8. Еңбек ресурстары мен капиталдың территориялық жылдамдығының өсуіне жәрдемдесетін
-жұмыс орны мол аудандарда әлеуметтік инфрақұрылымды өркендету;
-еңбек жалақысын төлеуге дифференциалды саясат жүргізу;
-жұмыссыздықтың жоғарғы деңгейіндегі аудандар кәсіпорындардың жаңадан жұмыс орнын жасаудағы
9. Еңбек нарығын құру және әлеуметтік әріптестікті дамыту арқылы
- үкіметтік емес қоғамдық ұйымдардың және кәсіподақтар өкілдерін әлеуметтік
- жұмыссыздықтан мемлекеттік міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін құруға және
- облыстық үш жақты келісім, ұжымдық және жеке еңбек
- жасалған ұжымдық шарттардың есептік тіркелуін жүргізуді қамтамасыз ету.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
«Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15
«Ең төмен күнкөріс деңгейі туралы» Қазақстан Республикасының 1999
«Халықты жұмыспен қамту туралы» Қазақстан Республикасының
«Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы
Батыс Қазақстан облысының халқын жұмыспен қамтудың 2008-2010 жылдарға арналған
«Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту жүйесін жетілдіру жөніндегі 2008-2010
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 20 қарашадағы № 1114
Апиев Қ.С. Жастардың білім деңгейі және оның жұмыспен қамтуға
Апиев Қ.С. Қазақстан Республикасындағы жастар жұмысссыздығының әлеуметтік-экономикалық мәселелері. «Жедел
Апиев Қ.С. Қазақстан Республикасында жастарды жұмыспен қамтамасыз ету шешімдері.
Әубәкіров Я., Жүнісов Г. «Экономикалық теори негіздері» Алматы,1999 жыл.
Байжомартов А, ЖүнісовГ, Шеденов.А. «Жалпы экономикалық теория» Астана, 2000
Ермекбаев А.К. Еңбек нарығы және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау,-ҚазҰУ хабаршысы.Экономика
Жақашев Б., Ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейін жақсарту мәселелері,
Кайранбеков Б.О. Еңбек ресурстарын қолдану механизмдерін жетілдіру
Мамыров Н. Макроэкономика. Алматы, 2000 жыл
Назарбаев Н. Стратегия развития Республики Казахстан на период до
Траисова Т.Н. Есенгалиева С.М. Экономика рынка труда. Учебное пособие
Шеденов Ө.Қ. Жалпы экономикалық теория. Ақтөбе, 2004 жыл
Социально-экономические аспекты развития села // «Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық дамуы:
Еңбек потенциалы-еңбектің саны мен сапасы // «Жаңа Қазақстанның инфрақұрылымдық
Еңбек ресурстарын пайдалану мен дамытуға аймақтық ерекшеліктердің әсері //
Еңбек нарығының ролі, құрылымы мен мәні // «Білім беру
1
Ғылыми–техникалық прогресс
Еңбек нарығының қалыптасуы
Әсер етуші факторлар
Көші-қон факторлары
Экономикалық цикл кезеңдері
Демографиялық фактор
Батыс Қазақстан болысының статистика департаменті
Бастығы
Ішкі әкімшілік
басқармасы
Заңгер
Бастықтың орынбасары
Бастықтың орынбасары
Статистикалық ақпараттарды пайдаланушылармен жұмыс басқармасы
Өндіріс, құрылыс және инвестиция статистикасы басқармасы
Әлеуметтік-демографиялық статистикасы басқармасы
Еңбек статистикасы басқармасы
Қаржы статистикасы басқармасы
Үй шаруашылығы зерттеу басқармасы
Ауыл шарушылығы статистикасы басқармасы
Қызмет көрсету саласы статистикасы басқармасы
Батыс Қазақстан облысы ЕМК СЕО
Тіркелімдер статистикасы басқармасы
Баға статистикасы басқармасы
Респонденттермен жұмыс басқармасы
Аудандық және қалалық басқармалар
Орал қаласы
Ақжайық
Бөкейорда
Бөрлі
Жаңақала
Жәнібек
Зеленов
Казталов
Қаратөбе
Сырым
Тасқала
Теректі
Шыңғырлау
1267
901
1180
395
765
2091
1570
10215
Ауыл шаруашылығы
өнеркәсіп
сауда
Көлік және байланыс
Білім беру және денсаулық сақтау
Құрылыс және коммуналдық шаруашылығы
Басқа салалар
Уақытша және маусымдық орындар
?
?
8,4
8,1
7,8
7,2
7,4
7,6
7,8
8
8,2
8,4
8,6
8,8
9
2007
2008
2009
Еңбек ресурстарының қолдану реттілігі
Көптеген босатуларды болдырмау үшін, жаңа жұмыс орындарын құру
Жұмыс орындарын ұлғайтпай-ақ жұмыс бастылық, үшін мүмкіншілігін кеңейтуге мүмкіндік
Алдын-ала дайындық және алдын-ала профильденген базалық училищелердің, колледждердің ЖОО-ң
Жұмысшы күшін ішкі салалар бойынша орналастыру арқылы еңбек ресурстарының
Қазақстандағы статистика ғылымы
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, оның функциялары мен операциялары
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу аспектілері
Әлеуметтік - демографиялық статистика жүргізу әдістемелерін талдау
Жедел есеп және ұлттық статистика
Халықаралық статистика ұйымы
Сот тәжірибесінде қоршаған ортаны қорғау және ұтымды табиғатты пайдалану сұрақтары
Миграциялық процестерді мемлекеттік реттеу: жағдайы, мәселелері және басымдылықтары
ШҚО статистистика департаменті бағдарламалық қамтамасыздандыруын игеру бөлімі бойынша ақпараттық веб парақшасын құру
Статистика агенттігінің ұйымдастырылуы және оның міндеттері