Валюталық операциялар
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
ЭКОНОМИКАДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Валюталық операциялардың негізгі түрлері және жіктелу барысы
Қазақстан Республикасындағы валюталық операциялар және олардың құқықтық
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯ ТҮРЛЕРІН ЖҮРГІЗЕТІН ЖӘНЕ РЕТТЕУ ОРГАНДАРЫ МЕН
2.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің валюталық операциялары мен
Валюталық операцияны жүргізетін маманданған ұйымдар және олардың міндеттері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бүгiнгi әлемде экономикалық және шаруашылық қатынастар күннен-күнге даму
Әлемдік валюталық жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың шеңберiндегi сатып алу
Өз кезегінде валюталық операциялар осы аталған валюталық қатынастардың
Осыған байланысты курстық жұмыстың тақырыбы «Валюталық операциялар»
Тақырыптың өзектілігі банктер және басқа да лицензиясы
Жұмыстың негізгі мақсаты еліміздегі валюталық операцияның заңдық-экономикалық сипаттамасын
Осыған орай келесідей міндеттер ескерілуі керек:
Валюталық операцияларға анықтама беру және оның құрылымын қарастыру;
Валюталық қозғалыстарға тоқталу және валюталық операциялардың өзіндік белгілеріне
Валюталық операциялардың негізгі экономикалық түрлерін талдау.
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу ережелері мен реттеу
Валюталық операциялар түрлерін жүргізетін маманданған ұйымдар мен олардың
1. ЭКОНОМИКАДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Валюталық операциялардың негізгі түрлері және жіктелу барысы
Валюталық операциялардың анықтамасын беруден бұрын “валюта” терминiнiң мәнiне
Кассалық келісімдер немесе дереу оырндалатын келісімдер спот (spot)
Спот валюталық операциясының мәні келісім жасалған сәттегі курсы
Төлемдер күнін дәл анықтау валюталық рыноктың негізін құрайтын
Ал, практика жүзінде келісуші тараптардың бір мезетте валютаны
Кассалық операциялардың валюталық рыноктарда кеңінен қоданылуының басты себебі
Валюталық операциялардың екінші түріне мерзімдік келісім-шарттар жатады. Соңғы
Қазақстанның рыноктық экономикаға өтуімен байланысты республикамыздағы мерзімдік сауда
біріншіден, мерзімдік келісімдер рыногы әр түрлі өнімдерді өндірушылер
екіншіден, мерзімдік келісімдер рыногы экспорттаушылар мен импорттаушылар валюта
үшіншіден, мерзімдік келісімдер рыногының өзі рыноктық экономиканы тұрақтандырушы
Мерзімдік келісім шарттар рыноыгының түрлеріне келетін болсақ, олар
Форвардтық келісімдер рыногы;
Фьючерстер рыногы;
Опциондар рыногы.
Форвардтық келісімдер мерзімдік контрактылардың ең алғашқы қолданыла бастаған
Форвардтық келісім-шарт тек қана валюта төңірегінде емес, сондай-ақ
Валютаны сату, сатып алу жөніндегі форвардтық келісім мынадай
Келісім-шарт жасаған мезеттегі валютаның курсы белгіленіп, бекітіледі;
Валютаны екінші жаққа тапсыру тұрақты кезеңдер ішінде, ең
Валюталық операциялармен шұғылданатын банктер өздеріне пайда келтіру
Сатып алушының курсы – бұл курс бойынша банк
Сатушының курсы – бұл курс бойынша банк валютаны
Мерзiмдiк операцияда есеп мәмiледе көрсетiлген мезгiлде жүргiзiледi: ол
Мерзімдік мәміле бойынша есеп айырысу, жоғарыда айтылғандай, белгілі
Сурет-3 – Биржаның валюталық операциялары
Дүниежүзілік қаржы рыноктарында соңғы жылдары пайда болған жаңалықтардың
Фьючерстік келісімдердің негізінде нақты пайыздық ставка мен валюталық
Бүгінгі таңда саудаланатын 10 фьючерстік контрактының алтауы қаржылық
Қазіргі кезде дүниежүзілік фьючерстік сауда көлемінің 30%-ға дейінгісі
Қаржылық фьючерс дегеніміз қайсыбір қаржылық тетікті алдын ала
Қаржылық фьючерстер рыногы жалпы қаржы рыногының басқа бөліктерінен
Қаржылық фьючерсте рбиржаларда, белгілі ережелер шеңберінде, олардың бағалары
Келісімдер қатаң стандартталған, сауда алдын ала белгіленген қаржы
Қаржылық тетіктерді жеткізу, есептеу палатасы арқылы жүзеге асырылады,
Егер қайсыбір фьючерс рыногының өтімділігі төмен болса, ондай
Фьючертер саудасын жүзеге асыруға жұмсалатын шығындар, әдетте көп
Көрсетілген сипаттамалар фьючерстік келісімдер мен банк аралық форвардтық
Форвардтық рынокта жалпыға бірдей ережелер мен белгіленген сауда
Қаржылық фьючерстер рыногын пайдаланатындардың негізгі екі қатысушысын атауға
Ал алыпсатарлардың мақсаты қандай бір болса да фьючерстік
Опциондар мерзімдік келісім-шарттардың біріне саналады. Опцион дегеніміз белгілі
Валюталық опциондар рыногы үстіміздегі ғасырдың 70-ші жылдары көптеген
Валюталық опцион дегеніміз мәмілеге қатысушылардың біреуіне белгіленген баға
Опцион белгіленген уақытқа дейін өз күшін сақтайды, одан
Опцион коллды сатып алушының біраз уақыт аралығында белгіленген
Опцион коллды сатушы, егер сатып алушы өз құқығынан
Опцион путты сатып алушы инвеститциялық қаражатты біраз уақыт
Опциондық мәміле бойынша міндеттеме алған жақ уәдесін орындау
Опционның екі стилі белгілі: еуропалық және американдық. Еуропалық
Своп - өте кең тараған қаржылық тетіктердің бірі.
Форвардтық келісімдер, фьючерстер және опциондар сияқты своптар да
Своп дегеніміз (пайыздық және валюталық своп түрлеріне бірдей)
Своп мәмілелері валюталық немесе пайыздық тәуелділікті болдырмау мақсатында
Басқа типтегі операциялармен салыстырсақ своп операцияларының олардан айырмашылығын
Рынок көлемінің үлкендігі;
Мәміле жасаушы контрагенттердің әр түрлілігі;
Патентциалды клиенттер шеңберінің кеңдігі;
Көп түрлі мәмілелер нысандарының икемділігі;
Своп операцияларының негізгі екі түрі болады дейік. Енді
Пайыздық своптар экономикалық жағынан сипаттайтын болсақ, онда ол
Пайыздық своптар мынадай мақсатр үшін қолданылады:
облигациялық рыногына шығуы мүмкін болмаған жағдайда белгіленген ставка
облигациялар немесе кредиттер рыногында дәл осы кезең қалыптасқан.
қосымша қаражаттарсыздар ақ міндеттемелер портфелін қайта құру мақсаттарын
активтер портфелін қосымша қаражатсыз қайта құру;
свопты активтерді қамтамасыздандыру үшін де, міндеттемелерді қамсыздандыру үшін
Пайыздық своптарға қатысу ісінде ешқандай кедергілер жоқ. Дегенмен,
Своп рыногындағы банктердің қызметі екі түрлі болып келеді:
Пайыздық своп барлық валюталарда жүзеге асырылады, дегенмен ең
Валюталық своп дегеніміз спот және форвард ережелеріне
Валюталық своп оған қатысушы контрагенттерге ерсілі-қарсылы қаражаттар
1. Валюталық позиция дегеніміз валюталардың коды және мерзімдері
Жабық позиция жағдайында әрбір валютаға қатысты міндеттемелер мен
Ұзын позицияда валютаны талап ету мәселесі міндеттемеден басымырақ
Валюталық операциялар қарыз тетіктерін туындататын ақша ағындарының сипаттамасын
Валюталық своп мәмілелерінің негізгі мақсаттары төмендегідей:
рыноктың сегменттелуіне жол бермейтін арбитраждық мәмілелерді жүзеге
валюта бағамдары мен проценттік және валюталық тәуелділіктерді икемді
стандартты тетіктер комбинациясын қолдану арқылы алда тұрған
Арбитраж дегеніміз өзі қаржылық рыноктың әр
Дүниежүзілік рыноктың дамуына байланысты арбитраждық операциялардың объектілері болып
Арбитраждық операциялар қорларды қымбастырақ кезінде сатып, ал олар
валюталық арбитраж;
проценттік арбитраж;
тауарлық арбитраж.
Валюталық арбитражға валюталық бағамдар айырмашылығынан пайда табу мақсатында
Сурет-1 – Валюталық операциялардың жiктелуi
1.2 Қазақстан Республикасындағы валюталық операциялар және олардың
Қазақстан 1992 жылдың шiлдесiнде
«Қазақстан Республикасының валюталық реттеу туралы» Заңына сәйкес
1) меншiк құқығының және өзге де құқықтардың валюталық
2) валюталық құндылықтарды кезкелген тәсiлмен Қазақстан Республикасына
3) ұлттық валютаға, сондай-ақ номиналы мен құны ұлттық
Мұндағы валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
Шетел валютасы;
Номиналы шетел валютасында көрсетiлген бағалы қағаздар мен төлем
Тазартылған құйма алтын;
Ұлттық валюта, резиденттер мен бейрезидентттер арасында олармен операциялар
Кейбiр экономикалық әдебиеттерде валюталық құндылықтар қатарына бағалы
Iс жүзінде валюталық операциялар ағымдық операциялар және
Ағымдық операцияларға жататындар:
тауарлар жұмыстар және қызметтер үшiн төлемнiң не
180 күнен аспайтын несиелер беру жәе алу;
салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге де
гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар, мұрагерлiк
осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
инвестицияларды жүзеге асыру;
интеллектуалдық меншiк объектiлерiне ерекше құқықты толық берудi көздейтiн
мүлiктiк құқыққа және өзге де жыложымайтын мүлiк
тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшiн төлемiнiң не аванс
180 күннен асатын несиелер беру жәе алу;
өздерi тiркелген мемлекеттрдiң заңдары бойынша банк операцияларын жүзеге
зейнетақы активтерiн жинақтауға байланысты мәмiмелер бойынша халықаралық
жинақтау сипатындағы сақтандыру жәе қайта сақтандыру шарттары бойынша
Валюталық операцияларды бiздiң елiмiзде шетел валютасымен банктiк
Банктрдiң жүзеге асыратын валюталық операциялардың өзiндiк белгiлерiне
Клиенттердiң шоттарын ашу және жүргiзуге байланысты:
заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге)
шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
овердрафт (банктiң жетекшiлерiнiң шешiмiмен ерекше клиенттерге) несиелерiн беру;
операция жасауларына қарай шоттың көшiрмелерiн беру;
кез келген аралық уақытта шот архивтерiн рәсiмдеу;
клиенттердiң тапсырмалары бойынша операияларды орындау (клиенттер есебiне шетел
экспорттық- импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар ( клиенттерге тауарлар мен
қолма–қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
шетел валютасын жәе шетел валютасындағы төлем құжаттарын инкассациялау;
шетел банктерiнiң жол чектерiн сатып алу ( төлеу);
ақшалай аккредитивтердi төлеу.
3.Шетел банктерiмен корреспонденттiк қатынас орнатуға қарай:
НОСТРО шотын (бiздiң шотымыз сiзде) ашу және оны
ЛОРО шоты (сiздiң шотыңыз бiзде) коммерциялық банкте корреспондент-
4.Конверсиондық операциялар сипатына қарай:
СПОТ мәмiлесi – бiр валютаға қарсы екiншi
ФОРВАРД (мерзiмдi, аутрайт) мәмiлесi бр валютаға қарсы
Аурайтпен жасалған мәмiле – белгiлi бiр күнге валютамен
Опционмен жасалатын мәмiле – валютамен жабдықтаудың күнi белгiленбеген
СВОП мәмiлесi - бр валютаға қарсы екiншi
Конверсиондық (айырбас) операциялар – сол елдiң қолма –
Конверсиондық операцияларды банктiң валюталық позициясын есепке алмай
Валюталық позицияның мынадай түрлерi бар:
Ашық валюталық позиция – шетел валюталарындағы қаражаттарды алу
Қысқа ашық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасына
Ұзын ашық валюталық позиция – активi мен
Жабық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасына байланысты
Халықаралық есеп айырысу бойынша:
Құжатталған аккредитивпен есеп айырысу операциялары;
Құжатталған инкоссомен есеп айырысу операциялары;
Банктiк операиялар бойныша есеп айырысу операциялары.
Құжатталған аккредитив – акккредитивке көрсетiлген құжаттарға қарсы
Құжатталған никассо- эмитент – банктiң, сенiм бiлдiрушiнiң берген
Банктiк аударым – банктiк аударым жасаушының жасаған
Валюталық қаражаттарды тарту және орналастыруға қарай:
Депозиттердi тарту:
жеке тұлғалардан;
заңды тұлғалардан оның iшiнде банкаралық депозиттер;
Несиелер беру:
жеке тұлғаларға;
заңды тұлғаларға;
3. Банкаралық нарықтық несиелердi орналастыру.
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯ ТҮРЛЕРІН ЖҮРГІЗЕТІН ЖӘНЕ РЕТТЕУ ОРГАНДАРЫ МЕН
2.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің валюталық операциялары мен
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу тәртібін 2001 жылғы
Қазақстан Республикасы аумағындағы резиденттер мен резидент еместер жүргізетін
Резидент Ұлттық Банктің лицензиясын және тіркеу куәлігінің болуы
Осы аталған валюта операцияларын жүргізу нәтижесінде алынған ақша
Резидент арасындағы валюталық операциялар бойынша барлық төлемдермен ақша
Валюталық реттеу қызметін жүзеге асыратын негізгі орган –
Қазақстанның Ұлттық Банкi ұлттық валютамен мынадай операциялар жүргiзедi:
осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкiнде
өтеу мерзiмi бiр жылдан аспайтын, саудаға шығарылған бiрiншi
мемлекеттiк бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
Қазақстанның Ұлттық Банкi кредиттердi қамтамасыз ету үшiн жарамды
депозиттердi қабылдайды, ақша төлемi мен аударымдарын жүзеге асырады,
туынды қаржы құралдарымен операцияны жүзеге асырады;
қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасының аумағындағы және одан
чек жазып бередi және вексельдер бередi;
егер осы Заңда тікелей тыйым салынбаған болса, басқа
Валюталық реттеу және валюталық бақылауда Қазақстан Ұлттық Банкi:
Қазақстан Республикасында шет ел валютасының және шет ел
Резиденттердiң және резидент еместердiң Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтармен
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан Республикасынан
Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына сәйкес валюталық операцияларды, валюталық
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң басқармасы айқындайтын тiзбеге сәйкес Қазақстан
Алтын-валюта активтерiн құрайды және солармен операциялар жасайды;
Мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша олардың құзыретiне сәйкес Қазақстан
Банктер мен өзге тұлғалардың Қазақстан Республикасының банктiк және
Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырады, шет елдермен қаржы -
Жасасылған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдармен
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) экспорттаудан түскен шетелдiк валютаны мiндеттi
Қазақстан Ұлттық Банкi валюталық реттеу және валюталық бақылау
2.2 Валюталық операцияны жүргізетін маманданған ұйымдар және олардың
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі біртұтас мемлекеттік қаржы саясатын
Біртұтас мемлекеттік қаржы саясатының валюталық реттеу жөніндегі шараларын
Мемлекеттік қаржыны басқару;
Шетелдік капиталды басым бағыттар арналарымен пайдалану мәселесінде мемлекеттік
Мемлекеттің сырттан алған займдары мен гранттарын тиімді пайдалануды
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 1997 жылғы 31 наурыздағы
Халықаралық валюта қорында (МВФ) ҚР-ның Ұлттық банкі өзінің
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес валюталық операцияларды жүргізетін субъектілер
Тауар экспорты үшін ақы төлеу ретінде резидент-заңды тұлғалар
Уәкілетті банктер Қазақстан Республикасының валюталық заңнаманың сақталуын тексеру
Резидент заңды тұлғалардың банктік есепшоттарынан қолма-қол шетел валютасы
Ұлттық банктің қолма-қол шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыруға
Резидент заңды тұлғалар ішкі валюта рыногында тек мына
Резидент еместердің пайдасына төлем жасауға және ақша аударуға;
Уәкілетті банктерден шетел валютасымен алынған кредиттер бойынша міндеттемелерді
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іс-сапар және өкілдік шығыстарына;
Корпоративтік карт-есепшотты толтыруға;
Жеке тұлғалардың шетел валютасы бойынша салымды өтемдерін өтеуге;
Қолма-қол шетел валютасымен айырбас операциясын жасауға; Қазақстан Республикасының
Резидент-заңды тұлғалар шетел валютасын сатып алуға тапсырыс
Резидент емес заңды тұлғалардың валюта операцияларны жүргізу үшін
Қазақстанда валюталық бақылауды валюталық
Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге
1) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын
2) банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға:
3) Қазақстан Ұлттық Банкінің лицензиясы негiзiнде инкассациялау жөнiндегi
4) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен жұмысты аяқтай келе келесідей қорытындыға келуге болады:
Сондықтан ұлттың дамуына тікелей әсер ететін және шетелдермен
Қорыта келгенде, валюталық операциялардың экономикадағы негізгі түрлеріне келесі
Кассалық келісімдер немесе дереу оырндалатын келісімдер спот (spot)
Валюталық операциялардың екінші түріне мерзімдік келісім-шарттар жатады. Соңғы
Форвардтық келісімдер рыногы;
Фьючерстер рыногы;
Опциондар рыногы.
Осы аталған және басқа да валюталық операцияның түрлеріне
Сондай-ақ валюталық операциялардың еліміздегі жай-күйі мен олардың құқықтық
Жалпы айтқанда Қазақстанның қаржы және банктік жүйелерінің дамуының
Сонымен қатар елімізде валюталық операцияларды және олармен мәмілелерді
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Заңдар:
“Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р. Президентiнiң
“Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның заңы
Оқулықтар:
Байгiсиев Майдан-Әлі / Халықаралық валюта қатынастары және
Баян Көшенова, Оқу құралы / Ақша,
Роде Э и др. / Банки, биржа валюта
С.Б. Мақыш , Оқу құралы / “Ақша
Деньги, кредит, банки: Учебник
Мерзімді басылымдар
С.Б.Мақыш “Валюталық операциялар және валюталық мәмiлелер” // ҚазҰУ
Бертаева К.Ж. «Наличные и срочные валютные операции» //
«Статистикалық мәліметтер» // Банки Казахстан, 2006 г.
16
Қор биржасындағы операциялароперациялар.
Мерзiмдiк
Кассалық
Прологанциялық
Фьючерстiк (тұрақты)
Шартты
Қайтарылатын сыйлық
Стеллаж
Опциондық ақы
Алдын ала келiсiлген сыйлық ақы.
БАНКТIК АУДАРЫМДАР
АККРЕДИТИВ
ИНКАССО
Клиенттердiң валюталы шоттарын жүргiзу
Шетелдiк банктермен корреспонденттiк қатынастар
Халықаралық есеп айырысуларға байланысты
Валюталық операциялар
Валюталық қаражаттарды орналастыру және тартумен байланысты опрациялар
Коммерциялық операциялар
Валюталық арбитаж
Банктiң валюталық позициясы
Своп
Сауда емес операциялар
Жол чектерiн сатып алу
Форвард
Қолма-қол шетел валютасын сатып алу
Спот
Ақшалай аккредивтердi төлеу
Шетел валютасын икассациялау
Валюталық операциялар
Валюталық операцияларды классификациялау
Валюталық операциялардың сипаттамасы
Коммерциялық банктердегі валюталық операциялар
Қазақстан Республикасының валютасымен операциялар
Валюталық операциялар есебі жайлы
Шетелдік және ұлттық валюталармен операциялар
Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
Валюталық операциялардың жіктелуі
Қазақстан Республикасындағы валюталық операциялар және олардың құқықтық қамтылуы