Салықтық түсімдер
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ 4
1-ТАРАУ. САЛЫҚТЫҚ РЕФОРМАЛАР ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТIК ҚАРЖЫЛЫҚ РЕТТЕУДIҢ
1.1 Салық салу жүйесiн құрудың теориялық негiздерi 6
1.2. Қазақстанның салық жүйесінің қалыптасуы және даму кезеңдері 11
2-ТАРАУ. САЛЫҚТАРДЫ ЖИНАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ МЕХАНИЗМІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Салықтық реттеу: әдістері, мақсаттары және қабылданатын шешімдердің критерийларын
2.2. Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайындағы салықтық реттеу ерекшелiктерi
3-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУДI ЖЕТIЛДIРУ БАҒЫТТАРЫ ЖӘНЕ ДАМУ
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 62
КIРIСПЕ
Салық жүйелерi, мемлекеттiң экономикаға қатысу формасы ретiнде ұдайы
Салық салу проблемаларын шешудегi мұндай кең тәсiлдемелер диапазоны, ең
Қазақстанда салық салу мәселелерiне үлкен назар аударылады. Көптеген қазақстандық
Осыған орай дипломдық жұмыс өте өзектi проблемаға арналған және
Кiрiспеде тақырыптың өзектiлiгi негiзделген, зерттеу мақсаттары мен мiндеттерi анықталған.
Бiрiншi тарауда салық салу жүйесiн құрудың теориялық негiздерi қарастырылған
Екiншi тарау салықтық реттеу проблемаларын және салықтық жеңiлдiктер сипаттамасын
Үшiншi тарау салықтық реттеудi жетлiдiру проблемаларын қарастырады.
Дипломдық жұмысты жазу кезiнде Қазақстанның және ТМД елдерiнiң ғалым
1-ТАРАУ. САЛЫҚТЫҚ РЕФОРМАЛАР ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТIК ҚАРЖЫЛЫҚ РЕТТЕУДIҢ
1.1 Салық салу жүйесiн құрудың теориялық негiздерi
Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерiнiң iшiнде ерекше орынды салық саясаты
Дұрыс ойластырылған, ғылыми негiзделген салық саясатын қолдану арқылы
Салықтар бойынша жүргiзiлген зерттеулер көрсеткендей, үш негiзгi салықтар-корпоративтiк табыс
Соның нәтижемiнде салық төлеушiлердiң көп бөлiгi одан жалтаруға тырысады,
Қазақстан Республикасындағы салықтар-өте күрдерi проблемалардың бiрi. Салық заңдылығы өзiнiң
Қазiргi қолданылып келе жатқан салық салу жүйесi Қазақстанның
Баршаға мәлiм, салықтар мен салық саясаты-қуатты ресурстық фактор, яғни
Салықтар және салық жүйесі-бюджеттің табыс көзін құраушы ғана емес,
Салықтар адамзатқа ертеден белгілі, алғашқыда олар жан басына шаққандағы
Мемлекеттік орталық және жергілікті органдардың заңды және жеке тұлғаларға
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін құруға және оның әрекет
Салық объектісі- салық салынатын табыс немесе мүлік (жалақы, пайда,
Салық ставкасы (салық салу нормасы)-салық салу бірлігіне келетін салық
Салық оклады-субъектінің бір салық объектісінен төлейтін салық сомасы.
Салықтық жеңілдік-салықтан толық немесе ішінара босату.
Салық салынбайтын минимум- салықтан толық босатылған салық объектісінің ең
Кез-келген міндетті төлем салық болып табылмайды. Салықтардың ерекше сипатты
Салық әр салық төлеушінің табысының мөлшеріне қарай салыну керек;
Салық мөлшері және оны төлеу мерзімі төлеушіге алдын-ала және
Әр салықты жинау және алу тәсілі мен уақыты салық
Салық жинау шығындары барынша төмен болу керек.
Сонымен қатар, салықты төлеу схемасы салық төлеушіге түсінікті, ал
Жоғарыда келтірілген салық салудың тарихи қағидалары бүгінгі күні де
жалпылық-салық төлеу барлық экономикалық субъектілерге таралуы керек;
тұрақтылық-салық түрлері мен ставкалары уақыт аралығында тұрақты болуы керек;
төлем қабілеттілігі-салық салу мөлшері бірдей табыс алатын тұлғаларға және
міндеттілік-салықтарды төлеу заң бойынша барлық салық төлеушілер үшін міндетті
әлеуметтік әділеттілік-салық ставкаларын бекіткен кезде тұрмыс деңгейі төмен халықтар
көлденең әділеттілік-табыс деңгейі жағынан біркелкі дәрежеде тұрған төлеушілерге заң
тік әділеттілік-табыс деңгейі бойынша бірдей емес жағдайда тұрған салық
Салық жүйесінің қалыптасуы нарықтық механизмдердің және әкімшілік-нұсқаушылық механизмдерінің
Жоғарыда келтірілген салық салу қағидаларымен бірге оларды тағы да
Салықтар пайда немесе табысты арттыруға деген ынтаны басып тастамауы
Салықтар баланстылығы сақталуы керек, яғни ол дегеніміз олардың бюджтеке
Салық салу адамдардың нақты табысын шекті деңгейден төмендетуге әкелмеуі
Әрине, салық салу жүйесі барлық жоғарыда келтірілген қағидаларға жауап
Салықтар негізгі 3 маңызды функция атқарады:
Фискалдық функция;
Бөліп-таратушылық функция;
Реттеушілік.
1.2. Қазақстанның салық жүйесінің қалыптасуы және даму кезеңдері
Мемлекетте жиналатын салықтар түрлерінің жиынтығы, оларды құру формалары мен
Бірінші белгі бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтарға тікелей табысқа немесе мүлікке салынатын салықтар жатады.
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және жеке-дара болып бөлінеді.
Жеке-дара салықтар салу кезінде табыс қана емес, төлеушінің
Жанама салықтар товар бағасы арқылы жанама түрде салынады. Оларға
Пайдаланылу белгісіне қарай салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Салықтарды жинайтын органдарға қарай салықтар орталықтандырылған және жергілікті болып
Объектілердің экономикалық белгілеріне қарай салықтар табысқа салынатын және
Салық салудың объектісін есепке алу және бағалау тәсілдеріне қарай
кадастрлық;
салық төлеушінің декларациясы бойынша;
табыс алу көзі бойынша;
патент бойынша.
Кадастрлық әдіс бойынша салықты есепке алу және жинау салық
Салық төлеушілер декларациясында табыс мөлшерін, қажетті жеңілдіктерді шегерістерді көрсетеді
Табысты алу көзіне қарай салық салық төлеуші жұмыс істейтін
Патент негізінде салық төлеу әр түрлі қызмет түрлерінен алынатн
Салықтық есептің 2 әдісі бар:
кассалық
есептік әдісі
Бұл әдістерді қолдану арқылы салықтар мен салықтық емес түсімдердің
2003 жылы салықтық түсімдердің көлемі 38,6 млрд.теңгені құрады, бұл
Кассалық әдіс бойынша табыстар мен шегерістер жұмыстың атқарылған, мүлік
Есептік әдіс бойынша табыстар мен шегерістер жұмыс атқарылған, мүлік
Салық қызметтері үшін екінші әдіс қолайлы, сондықтан Қазақстандық төлеушілер
Кесте 1.1.
Республикалық және жергілікті бюджеттерге түскен түсімдер (млн. тг)
Көрсет
кіштер бюджеттің 1.01.2003 жылға орындалуы
(республикалық) Қорытын
дысына %-пен бюджеттің 1.01.2003 жылға орындалуы
(жергілікті) Қорытын
дысына %-пен
Салықтық түсімдер 265732 83,6 2582294 95,9
Салықтық емес түсімдер 28710 9,0 9912 3,7
Капиталмен жасалған операциялардан түскен табыстар 23392 7,4 1086 0,4
Барлық табыстар 317734 83,3 269292 85,9
Ресми трансферттер 56591 14,8 41914 13,3
Негізгі қарыздың жабылуы 6909 1,8 2441 0,8
Барлық түсімдер 381234 100 313648 100
Алынған көзі: Қазақстан Республикасының статистика Агенттігі. Стат.бюллетень, 2004г.
Кесте 1.2.
Салықтық түсімдер құрылымы (млн.тг)
Көрсеткіштер 1.01.2003 қорытындысына
%-пен 2002жылмен салыстырғанда, %
корпоративтік табыс салығы 163529 31,2 298,6
жеке табыс салығы 51016 9,7 144,4
әлеуметтік салық 99076 18,0 140,6
қосылған құн салығы 115132 22,0 129,3
меншікке салынатын салық 26693 5,1 108,8
табиғи ресурстарды пайдалану үшін төленетін салықтар 22044 4,2 221,2
кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін алынатын алым 5095 1,0 77,3
халықаралық саудаға салық 18472 3,5 157,4
Басқа да салықтар 3684 0,7 41,4
барлығы 524026 100 158,7
Алынған көзі: Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі
Салық механизмдерінің маңызды құралдарының бірі салықтық ставкалар болып табылады.
Салықтық ставкаларды бекіту әдістемесі, атап айтқанда олардың базалық шамасы
Мемлекеттің салықтық ставкалары өндірістің тікелей шығындарын, (басқару шығындары, әлеуметтік
Теория жүзінде мемлекетке жоғары табыс әкелетіндей және сонымен бір
«Ұсыныс экономикасы» теориясынан товар өндірісін өсуге қолдау көрсету үшін
Сөйтіп, салық ставкасы осы жағдайлардың барлығында нақты уақыт кезеңіндегі
Нарықтық жағдайда әлемдік тәжірибеге сай, салықтық ставка 35-40% деңгейінде
Көптеген ірі елдердегі жүргізілген салықтық реформалардың нәтижесінде ірі өнеркәсіптік
Кесте 1.3.
Дамыған капиталистік елдердегі компаниялар пайдасына салынатын салық ставкалары
Елдер 1985 1986 1987 1991
АҚШ 46,0 46,0 40,0 34,0
Жапония 43,3 43,3 42,0 37,5
Германия 56,0 56,0 56,0 37,5
Франция 50,0 45,0 44,0 42,0
Италия 43,37 43,37 43,37 43,37
Ұлыбритания 45,0 35,0 35,0 35,0
Канада 36,0 36,0 36,0 28,0
Алынған көзі: Галкин В.Ю. «Некоторые вопросы теории налогов»./Финансы,1993г.
Жоғарыда келтірілген кестеден көрініп тұрғандай, 90-шы жылдардың басында көптеген
Қазақстанда қысқа мерзім ішінде салық жүйесіндегі пайда салығы бірнеше
Мысалы, 1992 жылы пайда салығының ставкасы дифференциалды болды, оның
Көптеген салықтық жеңілдіктердің болуы мемлекеттік бюджетті қалыптастыруда көптеген түсініспеушіліктерді
Салықтық жоспарлау салықтық реттеу тиімділігін арттырады, мемлекеттік саясаттың алдына
Қазіргі кезде әрбір елде салықтық реттеу механизмінің құрылымы салық
Экономиканы мемлекеттік басқару ұлттық мақсаттарды жүзеге асыруды ұзақ мерзімді
а) Салықтық жоспарлау:
салықтық түсімдер мен «салықтық шығындарды» мемлекеттік жоспарлау;
салықты салық төлеушілердің төмендетуін жоспарлауды есепке алу;
б) салықтық қатынастарды хұқықтық қамтамасыз ету:
заңның сақталуын бақылау;
салық заңдылығын бұзушылық үшін жауапкершлік;
в) салық жүйесі (салықтық реттеу):
салық элементтері: объект, салық салу көзі, субъект, салық ставкасы,
салық түрлері;
салық жүйесінің құрылымы: тікелей және жанама салықтардың арақатынасы;
салықтарды әкімшілік деңгейлері бойынша бөліп-тарату;
салықтарды алу тәртібі;
салықтарды есептеу және бухгалтерлік есепке алу әдістері;
салықтарды жинау уақыты және мерзімі.
Қазақстанда салықтық әсер етудің механизмінің құрылымын қалыптастыру процесі жүріп
Салықтық механизмнің қызмет етуі үшін қажетті шарт- салық салу
2-ТАРАУ. САЛЫҚТАРДЫ ЖИНАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ МЕХАНИЗМІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Салықтық реттеу: әдістері, мақсаттары және қабылданатын шешімдердің критерийларын
Қазіргі Қазақстан Республикасының салық жүйесі үшін келесі сипатты белгілер,
мемлекеттік бюджетке түсуге бекітілген табыстар көлемін жұмылдыру қабілеті төмен;
салық ауыртпашылығы барған сайын тар төлеушілер шеңберіне ғана шоғырлануда,
салық жүйесі экономикалық өсуді төмендету және инвестициялық белсенділікті
«көлеңкелі» экономика аумағының кеңеюі салық түсімдерінің көлемін төмендетеді;
салықтық механизмнің ынталандырушы және реттеуші әсерінің бәсеңдеуі кәсіпкерлердің ынтасын
экономикалық қауіпсіздік тұрғысынан алып қарағанда заңдылықты бағалаудың болмауы және
мемлекеттік органдардың, салық қызметінің жұмыскерлерінің, салық полициясының және
тиімді жұмыс істейтін салықтық әкімшілік ету жүйесінің болмауы;
салықтық хұқық негіздерінің жоқтығы, заңгерлік нормативтік-заңдылық базасының қарама-қайшылығы.
Жалпы алғанда салықтық механизм эволюциясының беталысы өндіріс сферасындағы терең
Баршаға мәлім, жанама салық деңгейінің жоғары болуы сұранысты тежейтін
Кез-келген салық жүйесінің маңызды сипаттамаларының бірі-бұл тікелей және жанама
Мысал ретінде Алматы қаласының өнеркәсіп саласындағы ірі екі
Кәсіпорынның 2003 жылғы 9 айдағы қызметінің көрсеткіштері өндіріс көлемінің
Өнімді өткізу көрсеткіштерінің жоғарылауына қарамастан дебиторлық қарыздың көлемі ұлғайған:
«Рахат» АҚ-ың көрсеткіштері наурыз айында елеулі ауытқуға ұшырайды, бұл
Бұл деректерді төмендегі кестеден көруге болады.
Кесте 2.1.
«Рахат» акционерлік қоғамның 2002-2003 жылдардағы экономикалық көрсеткіштері
Айлар Салықтардың түсуі Өнім өткізу көлемі Өндіріс көлемі Бюджеттік
лық
коэффи
циенті
жылдар 2003 2002 2003 2002 2003 2002 2003 2002
қаңтар 10245 32793 385813 342062 319462 285689 26,6 9,6
ақпан 48533 32793 374353 307047 290603 282610 13,0 23,6
мамыр 48533 71726 416751 377747 346752 290629 17,0 13,5
сәуір 70667 51017 414837 278946 416969 254563 11,1 19,0
мамыр 52951 47405 367288 211065 358682 253286 14,4 15,2
маусым 58837 23115 310389 286932 274196 26082 19,0 8,1
шілде 54103 27747 269081 204236 220133 162763 20,1 13,6
тамыз 37552 49433 380010 294111 396910 248157 9,9 16,8
қыркүйек 23199 59201
Барлығы 9454 41552 291853 1903799 2623707 1629859 16,4 14,9
Алынған көзі: «Рахат» АҚ 2002-2003 жж.қаржылық есебі
Салықтық реттеу сапасын сипаттауда еліміздің қаржылық-экономикалық орталығы болып табылатын
«Алматы Пауэр Консолидейтид» жабық акционерлік қоғамы жылу және электр
Кәсіпорында жұмы істейтіндер саны 7 182 адам. Кәсіпорынның өндірістік-экономикалық
Кәсіпорын 2003 жылы өткен жылғымен салыстырғанда бюджетке төлеген салықтық
Кредиторлық қарыз деңгейi өткен жылғыға қарағанда 2 949 428,0
Кесте 2.2.
“Алматы Пауэр Консолитейтед” ЖАҚ 2002-2003 жж.экономикалық көрсеткiштерi (мың теңге)
Айлар Салықтардың түсуі Өнім өткізу көлемі Өндіріс көлемі Бюджеттік
лық
коэффи
циенті
жылдар 2003 2002 2003 2002 2003 2002 2003 2002
қаңтар 61002 90398 1161061
959563 147529 1466076 5,25 9,42
ақпан 76313 60447 1258521 1080489 1462053 1442543 6,06 5,59
мамыр 105789 164881 1485971 1312423 1348227 1355278 7,12 12,56
сәуір 111487 97065 1167748 1040197 1192889 1088684 9,55 9,33
мамыр 231635 132664 1039553 1186781 1016029 941335 22,2 11,18
маусым 232672 151553 6083106 1607317 963094 968255 3,82 9,43
шілде 432326 184614 988053 775322 915783 987519 43,7 23,81
тамыз 41814 174505 992047 1048565 995705 928230 4,21 16,64
қыркүйек 103218 123301
Барлығы 139625 1179428 14176061 9010657 9369071 9177920 12,7 12,25
Алынған көзi: “Алматы Пауэр Консолитейтед” ЖАҚ 2002-2003жж.қаржылық есебi
“Алматы Пауэр Консолитетйед” ЖАҚ бойынша бюджеттiк ауыртпалық коэффициентi өскен,
Жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келсек, салық органдарының тарапынан бюджетке салық
2.2. Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайындағы салықтық реттеу ерекшелiктерi
Жағымды ахуалды қалыптастыру ұлттық экономиканың әрекет етуiн оптимизациялау мәселесiн
Қазақстан Республикасында инвестициялық қызмет деп инвестиция салу процесiмен байланысты
Қозғалмалы және қозғалмайтын мүлiк және мүлiктiк құқық, талап қою
Акциялар және коммерциялық ұйымдарға қатысудың басқа да формалары;
Кез-келген қызметтi жүзеге асыру құқығы;
Қазақстан Республикасы территориясында алынған және реинвестицияланған таза табыс.
Инвестициялық қызмет кәсiпорын жұмысының маңызды көрсеткiштерiнiң бiрi. Оның мөлшерi
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық кәсiпорындардың инвестициялық қуатын күшейту
90-шы жылдары Қазақстан Республикасында жиынтық өнiм өндiрiсi 40%-ке құлдырады,
Қазақстанның инвестция саласында қол жеткiзген едәуiр жетiстiктерiне қарамастан, экономикамыздағы
Бұл тұрғыдағы басты проблемалардың бiрi- жергiлiктi институционалдық инвесторлардың болмауы.
Әрине, қазақстандық бизнестiң мұндай жағдайында банктердiң несие беру қабiлетi
Құрамы және орналасуы жағынан бiркелкi емес- орташа банктер басым,
Iрi және шағын банктердiң қаржылық мүмкiндiктерiнiң және қызмет көрсету
Орта және шағын банктердiң ақша құралдарын тарту мүмкiндiктерi шектеулi,
Қорыта айтқанда, отандық кәсiпорындардың өндiрiске ұзақ мерзiмдi инвестиция салу
Шетел компанияларының меншiгiне немесе басқаруына берiлген кәсiпорындардың (негiзiнен шикiзат
Қазақстандағы инвестициялық ахуалға керi әсер ететiн тағы бiр жағдай-
Нарықтық экономикаға өту жағдайында мемлекеттiң экономикалық процестерге тiкелей араласу
Мемлекет өндiрiстiк және ғылыми-зерттеу саласына өзiнiң тiкелей инвестиция
Кәсiпорынның меншiктi құралдарын инвестициялауға бағыттау, яғни кәсiпорны иелiгiнде қалған
Қазақстан экономикасына қосымша қаржы ресурстарын, яғни шетелдiк инвестицияны тарту;
Экономиканың нақты секторына банктiк неселердi тарту;
Амортизациялық қорлардың тиiмдi пайдалануын қамтамасыз ету;
Қаржы нарығына инвестор ретiнде қатыса алатын жеке тұлғалардың жинақтауға
Салық саясаты экономикалық процестерге мемлекеттiк әсер ету әдiсстерiнiң iшiнде
Салықтардың экономиканы реттеу құралы ретiндегi қызметi бүкiл әлемде кеңiнен
Салық жүйесiнiң мiндеттi атрибуты- салық жеңiлдiктерi. Салық жеңiлдiгi берiлген
Салық саясатының салыстырмалы тұрақтылығы мемлекет территориясында қызметтi жүзеге асыруда
Жоғарды аталған факторлар инвестициялық шешiмдердi қабылдауда анықтаушы роль атқарады.
Инвестицияларды салықтық ынталандыру қағидаларын қарастырайық. Кез-келген салық салынатын
Алайда, көптеген преференциялардың берiлуi, бiр жағынан, мемлекеттiң фискалдық мүддесне
Салалық салықтық жеiлдiктердiң берiлуi салықтардың толық және дұрыс төленуiн
Сонымен бiр мезгiлде салық жеңiлдiктерi шаруашылық субьектiлерiн өндiрiстi дамытуға,
Сонымен, мемлекеттiк инвестициялық саясаттың салықтық элементтерiн қалыптастыру кезiнде экономикалық
Екiншi жағынан, салық жүйесi жинақтаушы-инвестициялық бағыттағы шаралар кешенiн қамтуы
Нақты өндiрiстiк және қаржылық потенциалды жинақтау және арттыру үшiн
Тұтыну шеңберiнде жүзеге асырылатын қызмет (және осы қызметпен байланысты
Инвестициялық-жинақтаушы салық жүйесi салықтардың ынталандырушы қызметi бiрiншi топта
Барынша жақсы нәтижеге қол жеткiзу үшiн мемлекеттiк саясат
Салық салудағы тiкелей әсер ету шаралары басқа қызмет түрлерiмен
Мемлекеттiк реттеудiң жанама әдiстерi жекелеген кәсiпорындар деңгейiнде инвестициялық қызметтi
Екi жағдайда да мемлекет тарапынан қарағанда жүргiзiлiп отырған саясаттың
P=U1-(Uв +Uс),
Мұндағы : U1- жүргiзiлген шараға байланысты салық түсiмдерiнiң өзгерiсi;
Uв- жүргiзiлген шараға байланысты бюджет табыстарының
Uс- шараны жүзеге асыруға қажеттi әкiмшiлiк сипаттағы шығындар.
Реттеу субъектiсiнiң тұрғысынан алып қарағанда ынталандыру саясатын бағалау кезiнде
Сонымен қоса, жекелеген салық тұрғысында салық салу құрылымын өзгерту
Шаруашылық субъектiлер тұрғысынан қарағанда мемлекеттiк ынталандырушы саясатының тиiмдiлiгiн
P= ( S/C)
Мұндағы:
S- оклад сомасы;
C- салық базасы элементiнiң құндық көрiнiсi.
Сәйкесiнше, салық төлеушi үшiн салық ауыртпалығының жалпы шамасы төмен
Мемлекеттiк ынталандырушы саясатты қалыптастыру кезiнде сондай-ақ тiкелей және жанама
Тiкелей салық салу салық төлеушiнiң табысының бiр бөлiгiн ақшалай
Жекелеген қызмет түрлерiн квоталау әдiсi кең таралды. Бұл әдiстiң
Аталмыш салықтарды салу кезiнде жеңiлдiктер беру кәсiпорындардың рентабельдiлiк
Жинақтаушы- инвестициялық салық жүйесiн құру кезiнде жағымды инвестициялық ахуал
Аталмыш факторлар инвестицияны ынталандыру тұтқалары iшiнен табыс салығын айналып
Кәсiпорын тұрғысынан инвестициялық ресурс көздерiнiң жалпы құрылымын
Инвестициялық ресурстардың меншiктi көздерi;
Қарыз құралдары.
Бiрiншi топты құраушы компоненттер болып таза табыс пен амортизациялық
Табыс салығынымен байланысты мемлекет саясатын қарамас бұрын бұл экономикалық
Нарықтық қатынастар жүйесiнде табыс кәсiпкерлiк қызметтiң басты ынтасы болып
Мемлекеттiк қаржының, сайып келгенде, мемлекеттiк инвестициялардың қайта бөлу
Табысқы (пайдаға) салық салу тұрғысындағы мемлекет пен салық төлеушi
Жеделдетiлген амортизация пайданы үлкен мөлшерге азайтады, бұл кәсiпорынға негiзгi
Жеделдетiлген амортизацияны салықтық несиеге немесе табыс салығының жеңiлдiгiне балама
Алайда, жеделдетiлген амортизация механизимiнiң қазiргi күнде қоланылып келе
Амортизациялық саясат саласында қабылданатын шешiмдер сипатына елдiң экономикалық жүйесiнiң
Табыстарға немес пайдаға салық салудағы маңызды мәселенiң бiрi-инвестициялық-бейiмделген жеңiлдiктер
Салық жеңiлдiктерiн беру мүмкiндiгiн қарастыруда реттеу пәнiнiң құрылымын анықтап
Кәсiпорындардың жүзеге асыратын инвестициялық жобалары қаржылық құралдардың негiзiнен 2
Меншiктi өндiрiстiк немесе өндiрiстiк емес базаны дамытуға бағытталған инвестиция;
Кәсiпорын қызметiмен байланыссыз қаржыландыруға бағытталған инвестиция.
Бiрiншi топтағы инвестиция кәсiпорынның өндiрiстiк инфрақұрылымын қаржыландыруға, яғни өндiрiстiң
Екiншi топтағы инвестиция кәсiпорын үшiн пайда табу мақсатын көздемейдi,
Салықтық ынталандыру объектiсi ретiнде кәсiпорынның меншiктi өндiрiстiк базасын алудан
Инвестицияны салықтық саясат арқылы ынталандыру тұрғысынан алып қарағанда акционерлiк
Дамыған елдердiң салық жүйелерiнде акционерлiк қоғамдар пайдасына салық салудың
Бөлiнетiн пайдаға бiр рет қана салық салу, бұл кезде
Дивидендтерге 2 рет салық салу, бұл кезде кәсiпорын пайдасы
Таза пайданың бiр бөлiгiнiң дивиденд түрiнде төленуi қаржы ресурстарының
Алайда бұл жағдайда екi рет салық салу механизмi портфельдiк
Өндiрiстi ынталандырудың салықтық механизмдерiн қарастыру кезiнде өндiрiстi дамытуға жағдай
3-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУДI ЖЕТIЛДIРУ БАҒЫТТАРЫ ЖӘНЕ ДАМУ
Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерiнiң iшiнде ерекше орынды салық саясаты
Дұрыс ойластырылған, ғылыми негiзделген салық саясатын қолдану арқылы
Салықтар бойынша жүргiзiлген зерттеулер көрсеткендей, үш негiзгi салықтар-корпоративтiк табыс
Соның нәтижемiнде салық төлеушiлердiң көп бөлiгi одан жалтаруға тырысады,
Қазақстан Республикасындағы салықтар-өте күрдерi проблемалардың бiрi. Салық заңдылығы өзiнiң
Қазiргi қолданылып келе жатқан салық салу жүйесi Қазақстанның
Баршаға мәлiм, салықтар мен салық саясаты-қуатты ресурстық фактор, яғни
Салықтар және салық жүйесі-бюджеттің табыс көзін құраушы ғана емес,
Салықтар адамзатқа ертеден белгілі, алғашқыда олар жан басына шаққандағы
Мемлекеттік орталық және жергілікті органдардың заңды және жеке тұлғаларға
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін құруға және оның әрекет
Салық объектісі- салық салынатын табыс немесе мүлік (жалақы, пайда,
Салық ставкасы (салық салу нормасы)-салық салу бірлігіне келетін салық
Салық оклады-субъектінің бір салық объектісінен төлейтін салық сомасы.
Салықтық жеңілдік-салықтан толық немесе ішінара босату.
Салық салынбайтын минимум- салықтан толық босатылған салық объектісінің ең
Кез-келген міндетті төлем салық болып табылмайды. Салықтардың ерекше сипатты
Салық әр салық төлеушінің табысының мөлшеріне қарай салыну керек;
Салық мөлшері және оны төлеу мерзімі төлеушіге алдын-ала және
Әр салықты жинау және алу тәсілі мен уақыты салық
Салық жинау шығындары барынша төмен болу керек.
Сонымен қатар, салықты төлеу схемасы салық төлеушіге түсінікті, ал
Жоғарыда келтірілген салық салудың тарихи қағидалары бүгінгі күні де
жалпылық-салық төлеу барлық экономикалық субъектілерге таралуы керек;
тұрақтылық-салық түрлері мен ставкалары уақыт аралығында тұрақты болуы керек;
төлем қабілеттілігі-салық салу мөлшері бірдей табыс алатын тұлғаларға және
міндеттілік-салықтарды төлеу заң бойынша барлық салық төлеушілер үшін міндетті
әлеуметтік әділеттілік-салық ставкаларын бекіткен кезде тұрмыс деңгейі төмен халықтар
көлденең әділеттілік-табыс деңгейі жағынан біркелкі дәрежеде тұрған төлеушілерге заң
тік әділеттілік-табыс деңгейі бойынша бірдей емес жағдайда тұрған салық
Салық жүйесінің қалыптасуы нарықтық механизмдердің және әкімшілік-нұсқаушылық механизмдерінің
Жоғарыда келтірілген салық салу қағидаларымен бірге оларды тағы да
Салықтар пайда немесе табысты арттыруға деген ынтаны басып тастамауы
Салықтар баланстылығы сақталуы керек, яғни ол дегеніміз олардың бюджтеке
Салық салу адамдардың нақты табысын шекті деңгейден төмендетуге әкелмеуі
Әрине, салық салу жүйесі барлық жоғарыда келтірілген қағидаларға жауап
Салықтар негізгі 3 маңызды функция атқарады:
Фискалдық функция;
Бөліп-таратушылық функция;
Реттеушілік.
Мемлекетте жиналатын салықтар түрлерінің жиынтығы, оларды құру формалары мен
Бірінші белгі бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтарға тікелей табысқа немесе мүлікке салынатын салықтар жатады.
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және жеке-дара болып бөлінеді.
Жеке-дара салықтар салу кезінде табыс қана емес, төлеушінің
Жанама салықтар товар бағасы арқылы жанама түрде салынады. Оларға
Пайдаланылу белгісіне қарай салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Салықтарды жинайтын органдарға қарай салықтар орталықтандырылған және жергілікті болып
Объектілердің экономикалық белгілеріне қарай салықтар табысқа салынатын және
Салық жүйесiн реформалаудың әлемдiк тәжiрибесiнiң дамуы салық жүйесiн жетiлдiру
Бiздiң ойымызша, жиынтық жылдық табыстың дәл анықтамасы мемлекет үшiн
Корпортивтiк табыс салығы кәсiпорын өнiмiн тұтынушыларға жоғары баға қою
Жеке табыс салығының ауыртпашылығы басқа тұлғаға ауыстырылмайды, яғни оны
Меншiкке салынатын салықтар iшiнара басқа тұлғаға түседi. Мысалы, заңды
Осы сияқты табыстан төленетiн басқа да тiкелей салық түрлерi
Жанама салықтар ауыртпашылығын басқа тұлғаға аудару жеңiлдiрек.
Қосылған құн салығы толықтай тұтынушыға түседi, өйткенi кең товарлар
Салық салу жалпы алғанда тiкелей салық кезiнде болмасын, жанама
Салық ауыртпашылығының өндiрушi мен тұтынушы арасында бөлiнуi сұраныс пен
Бюджетке төленуi мiндеттi салықтар мен басқа да төлемдердi толықтай
Салық төлеушiлерде салықтық есептiң болмауы немес оынң қате
Банктердiң салық төлеушiлердiң РНН-ы қойылмаған құджаттар бойынша операциялар жүргiзгенi
Салық заңдылығын дөрекi бұзғандар үшiн қылмыстық жауапкержiлiк те қарастырылған:
Алайда жоғарыда келтiрiлген барлық шаралар салықтардан жалтару проблемасын шешпедй.
Үкiметтiң салық саяасты мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық саясатының қажеттiлiктерiне сай, үкiметтiң
нарықтық қатынастырды ынталандыру, атап айтқанда:
кәсiпкерлiктi белсендi қолдау;
қазақстандық бюджтеттiң аса қажеттi негiзделген қажеттiлiктiрен ғана өтеу;
жеке салық төлеушiлердi алған табыстарын кәсiпкерлiк қызметке салуын ынталандыру.
салық салудың задылық базасын кеңейту;
әртүрлi салық түрлерiнiң арасындағы үйлесiмдiлiкке қол жеткiзу;
бiр салық объектiсiне екi рет салық салудан қорғау механизмiн
салық салуда әдiлеттiлiкке қол жеткiзу;
салық салудың әлемдiк жақсы тәжiрибесiн қолдануға ұмтылу.
Салық жүйесiнде табысты реформа жүргiзу мемлекет үшiн аса маңызға
Табыстарға немес пайдаға салық салудағы маңызды мәселенiң бiрi-инвестициялық-бейiмделген жеңiлдiктер
Барынша жақсы нәтижеге қол жеткiзу үшiн мемлекеттiк саясат
Салық салудағы тiкелей әсер ету шаралары басқа қызмет түрлерiмен
Мемлекеттiк реттеудiң жанама әдiстерi жекелеген кәсiпорындар деңгейiнде инвестициялық қызметтi
Екi жағдайда да мемлекет тарапынан қарағанда жүргiзiлiп отырған саясаттың
Реттеу субъектiсiнiң тұрғысынан алып қарағанда ынталандыру саясатын бағалау кезiнде
Сонымен қоса, жекелеген салық тұрғысында салық салу құрылымын өзгерту
Шаруашылық субъектiлер тұрғысынан қарағанда мемлекеттiк ынталандырушы саясатының тиiмдiлiгiн
Сәйкесiнше, салық төлеушi үшiн салық ауыртпалығының жалпы шамасы төмен
Мемлекеттiк ынталандырушы саясатты қалыптастыру кезiнде сондай-ақ тiкелей және жанама
Тiкелей салық салу салық төлеушiнiң табысының бiр бөлiгiн ақшалай
Жекелеген қызмет түрлерiн квоталау әдiсi кең таралды. Бұл әдiстiң
Аталмыш салықтарды салу кезiнде жеңiлдiктер беру кәсiпорындардың рентабельдiлiк
Жинақтаушы- инвестициялық салық жүйесiн құру кезiнде жағымды инвестициялық ахуал
Аталмыш факторлар инвестицияны ынталандыру тұтқалары iшiнен табыс салығын айналып
Салық жүйесiнiң инвестициялық-ынталандырушы бағыттылығын күшейту кәсiпорын қаржысының аталмыш көздерiне
Табыс салығынымен байланысты мемлекет саясатын қарамас бұрын бұл экономикалық
Нарықтық қатынастар жүйесiнде табыс кәсiпкерлiк қызметтiң басты ынтасы болып
Мемлекеттiк қаржының, сайып келгенде, мемлекеттiк инвестициялардың қайта бөлу
Қазақстанның салық жүйесiнiң құрылуына салық слау жүелерiнiң қалыптасуыне
Тұрақты даму концепциясы –бұл Қазақсатнның болашағы және салық жүйесiн
Салық жүйесiн қалыптастырудың негiзгi қағидалары анықталды, олар мынадай мүмкiндiктер
Сапалы классикалық және ұйымдастырушылық-хұқықтық қағидалар негiзiнде салық салудың
Ұйымдастырушлық-экономикалық механизм әдетте бiр жағынан, нақты қалыптасқан әлеуметтiк-экономикалық жағдайға
Қазақсатнның мемлекеттiк бюджетiнiң жағдайын талдау көрсеткендей, бюджте табыстарыда шешушi
Зеррттеу нәтижесiнде кейбiр салықтар арасында үйлесiмдiлiктiң, жүйелiлiктiң жоқ болуы
Жақын арадағы жылдары салықтық реформалар республикадағы өндiрiстi тұрақтандыруға,
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасының материалдарында жргiзiлген салық жүйеснi жетiлдiруге арналған зерттеу
Қазақстанның салық жүйесiнiң құрылуына салық слау жүелерiнiң қалыптасуыне
Салық салудың модельдерi бөлiнiп көрсетлдi: неолибералдық, оның iшiнде неоклассикалық
Тұрақты даму концепциясы –бұл Қазақсатнның болашағы және салық жүйесiн
Салық жүйесiн қалыптастырудың негiзгi қағидалары анықталды, олар мныдай мүмкiндiктер
Сапалы классикалық және ұйымдастырушылық-хұқықтық қағидалар негiзiнде салық салудың
Ұйымдастырушлық-экономикалық механизм әдетте бiр жағынан, нақты қалыптасқан әлеуметтiк-экономикалық жағдайға
Қазақсатнның мемлекеттiк бюджетiнiң жағдайын талдау көрсеткендей, бюджте табыстарыда шешушi
Зеррттеу нәтижесiнде кейбiр салықтар арасында үйлесiмдiлiктiң, жүйелiлiктiң жоқ болуы
Жақын арадағы жылдары салықтық реформалар республикадағы өндiрiстi тұрақтандыруға,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
Қазақстан республикасының Салық Кодексi, 2005 ж.
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2000г.
Худяков А.И., Наурызбаев Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление и
Шишкин А.Ф. Экономическая теория.-Москва, 1996г.
Аттапханов К.А. “Налоговая система как составляющая экономической безопасности Казахстана”.//Вестник
“Библиотека бухгалтера и предпринимателя”, №2,февраль, 2002г.
Егармин И. Льготное налогообложение как инструмент стимулированяи производства и
Елшибеков С.К. “Влияние механизма налогообложения на экономику Казахстана” //
Интыкбаева С. Некоторые проблемы налоговой политики.// Қаржы-қаражат, №1, 2002г
Манапов Н. Проблемы налоговой системы. // Қаржы-қаражат, №6, 2003г
Оспанов М.Т. Оптимизация налоговой системы Казахстана.// Вестник по налогам
Манапов Н.Ш. Налоговый контроль и пути его совершенствования //Налогоплательщик.-2000г,
Иванов В.М. Проблемы налогообложения и устойчивое развитие экономики:пути решения
Сарсенкулов Ж.С. Налогово-бюджетное регулирование экономики Казахстана. Автореферат.-Алматы,2000г.
Стат. Ежегодник. Финансы Казахстана, Алматы 2000-2004 гг.
Стат. Бюллетень Министерства финансов, 2003г.
Официальный Интернет-сайт Мин.фина Р
62
Бюджет кірістері
Мемлекеттік бюджет кірістері және олардың қайнар көзі
Мемлекеттік қаржылық-бюджетке түсінік
Мемлекеттік кірістердің экономикалық мәні мен маңызы
Мемлекеттің қолындағы бюджет қаржысын орталықтандырудың қажеттігі
Бюджетке салықтардың түсудегі рөлі
Мемлкееттік бюджет
Жергілікті бюджеттің экономикалық мәні және мазмұны
Қазақстан Республикасының 2004-2006 жылдардағы бюджеттік жүйесін талдау
Экономиканы салықтық реттеу, оның ерекшеліктері және жетілдіру перспективалары