Көне түркі тіліндегі шылауларды қазіргі қазақ тілі шылауларымен салыстыру
Түркі тілдері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
КӨНЕ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ ШЫЛАУЛАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ
ОНЫ ЗЕРТТЕУШІ ҒАЛЫМДАР 5
КӨНЕ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ ШЫЛАУ СӨЗ ТАБЫНЫҢ МАҒЫНАЛЫҚ ТҮРЛЕРІ 14
Септеуліктер 14
Демеуліктер 18
Жалғаулықтар 23
КӨНЕ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ ШЫЛАУЛАРДЫҢ ЛЕКСИКА – ГРАММАТИКАЛЫҚ МАҒЫНАЛАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ 61
ШАРТТЫ ҚЫСҚАРТУЛАР 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Тілдегі сөздерді түрлі семантика - құрылымдық
Зерттеу нысаны. Көне түркі тілінде жазылған жазба ескерткіштері «Түркістан
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Бітіру жұмысының негізгі мақсаты көне
Көрсетілген мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегі міндеттерді шешу
Шылаулардың қалыптасу тарихын анықтау.
Көне түркі тіліндегі шылау сөз табының мағыналық түрлерін ажырату.
Көне түркі тіліндегі шылауларды қазіргі қазақ тілі шылауларымен салыстыру.
Көне түркі тіліндегі шылаулардың лексикалық, грамматикалық мағыналарын саралау.
Жұмыстың жаңашылдығы. Шылаулану - өзге сөз таптарының шылаулар
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу нысанын тілдің теориялық
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш негізгі тараудан және қорытындыдан
1 КӨНЕ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ Шылаулардың қалыптасуЫ жӘне ОНЫ ЗЕРТТЕУШІ
Түркітану саласында осыған дейін руникалық жазба ескерткіштер тіліндегі шылау
Қазақ тіл білімінің қай саласында болсын өз ізін қалдырған
Шылаулардың дербес сөз табы болып қалыптасуына байланысты айтылған пікірлерге
Қазақ әдеби тілін зерттеуші ғалымдар Ғ.Мұсабаев әдеби тіліміздің тарихын
Шылаулану үрдісі- транспозиция тәсілі арқылы жүзеге асады.Ол ұзақ жылдар
Сонымен тіліміздегі сөз қазынамыз да бар біраз сөздер
Жалпы шылаулардың кеңес туркологиясы кезеңінде жеке бір тарау ретінде
Кесте 1 Руникалық көне түркі ескерткіштер тіліндегі қазіргі
қазақ тіліндегісімен салыстырылуы.
Көне т. тілі үчун тегі сайу өк/оқ кісре
кідін өтрі Та/да ба/му
Қазақ тілі үшін дейін сайын ақ кейін соң Да/де
Та/те ма/ме
па/пе
Көне т. тілі ғу/гү аша че тапа түгүл қына
қоды
Қазақ тілі ғой
қой аса шақты таман түгіл ғана
қана Бірге бойы
20 ғасырдың 80- жылынан бастап шыға бастаған «Дала уалаяты»
Көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тіліндегі көмектес септікті меңгеретін
Көне түркі жазбаларындағы шылау сөздердің жасалуына көсемше формалары негіз
2 КӨНЕ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ Шылау сӨз табының мағыналық
түрлері
Сөйлем ішінде шылау сөздер объектілік - бағыттықты, мезгіл
2.1Септеулік шылаулар
Септеулік шылаулар шығу тарихы жағынан әуелгі лексикалық мағынасы бар
мағынаны иеленген жаңа сөздер құрайды.Мәселен, В.Э.Шерер, М.И.Стеблин-Каменскийдің: «Мы же
Көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тіліндегі септеулік шылауларға үчун,
Көне түркі тіліндегі септеулік шылау сөздерге жеке – жеке
Руникалық жазбалардағы ру/рү формаларына қатысты негіздерді жинақтай келіп, аталмыш
а)Септік категориясының формалары түбір сөзге бірден екі рет жалғанбайды.Және
ә)Көне ескерткіштер жазбаларында кейбір шылау сөздер аралығында тыныс белгі
б)Аударған кезде бергеру – бері қарай , тарқанғару –
в)Алтай тілдеріне жататын аталас монғол мен түркі тілдерін салыстырған
2.2Демеулiк шылаулар
Қазақ тiл бiлiмiнде демеулiк шылауларға қатысты ғылыми еңбектер мен
Негiзiнен, ең, тым, өте осы сияқты лексемалар кейбiр
Көне түркi тiлi: Ең iлгi Тоғу балықта сүңiшдiм –
Қазақ тiлi:Ескiнiң ең жақсысын ала бiлмей,жаманнан арыла бiлмей жүргендерге
Екiншi бiр тiлдiк нормаға сәйкессiздiгi – демеулiктердiң қосымшаға айналу
I. Мен ғанамын Бiз ғанамыз
II. Сен ғанасың Сендер ғанасыңдар
Сiз ғанасыз Сiздер ғанасыздар
III. Ол ғана Олар
Сол сияқты әдемi – ақсың, жаман – ақсың ақылшысыдамын,
Көне түркi жазба ескерткiштер тiлiнде кездесетiн күшейткiш мағынасындағы қына
Жалпы тiл ғылымында шылаулар сөз табы бола алмайды деген
Орхон – Енисей жазбаларындағы шылау сөз табының лексикалық құрамына
Та/Де: Руникалық жазбадағы та/де демеулiгi – қазiргi қазақ тiлiндегi
2.3Жалғаулық шылаулар.
Тiл бiлiмi негiзi алғашқы қазығы есебiнде тiлдiк элементтер мен
Орхон – Енисей ескерткiштер тiлiндегi шылауларға қатысты айтылған ғалымдар
тiлдерiндегiдей жалғаулықты шылау жүйесi жоқ, сондықтан оларды салаластырушы, құрмаластырушы
С.Маловтың еңбегiнде мұндай санаудың түрi қазiргi сары ұйғыр тiлiнен
Ал та сөзiне келетiн болсақ, көне жазба тiлiнде бұл
Көне түркi руникалық жазба ескерткiштер тiлiнде қазiргi қазақ тiлiндегi
Ырық Бітіг жазуы мен Тонйұқық және Мойын – Чор
Сонымен көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тіліндегі йеме, азу
Сөйлем құрамындағы сөздерді байланыстыруда қызмет ететін шылау сөздердің екі
Сонымен аталмыш сөздер көне түркі жазба мұраларында үстеу мағынасында
Азу: көне руникалық жазба тіліндегі азу тұлғасы қазіргі
Көне түркі тілі: Азу бу сабымда ігід бар ғу
Тофалар тілі: азы чү ләән ? азы аьт паан,
Тува тілі:Даарта мен қызылче азы Абаканче чоруур мен –
Йеме: Йеме сөзі көне түркі тілінде әртүрлі грамматикалық мағынада
Жалпы йеме сөзі жалғаулықты шылау түріне толық өте қоймағанмен,
Постопозитивная частица, присоединяясь к глаголу или к имени
сохраняет усилительное значение, не имея еще союзного значения ;
Развивается союзное значение присохранении еще усилительного
значения ;
Союзное значение, приобретая разнообразные оттенки становится
ведущим[38,б.216].Н.Гаджиеваның бұл тұжырымы қазіргі жекелеген тілдердегі жалғаулықтардың тарихи даму
Сонымен 5-8 ғасыр жазбаларында жалғаулықты шылау мағынасында азу сөзі
3КӨНЕ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ ШЫЛАУЛАРДЫҢ ЛЕКСИКА – грамматикалық мағынасы
Тiлдiң басқа салалары сияқты синтаксистiң құрылысы да заман өткен
Тiлiмiзде бiраз сөздер сөзге қосымша мағына үстеу үшiн жұмсалып,
Көне түркi тiлiнде кездесетiн көптеген шылау сөздер қазiргi тiлiмiзде
Орхон – Енисей жазба ескерткiштер тiлiндегi шылау сөздердiң синтаксистiк
Қазiргi қазақ тiлiнде барыс септiктi меңгертетiн шылау сөз тек
Сөйтiп шылау сөздер жеке сөздер арасын байланыстыруда ерекше қызмет
Көне түркi тiлiндегi шылау сөздердiң сөйлем мүшелерiне қатысы да
Келесi бiр мәселе сөйлемнiң бiрыңғай мүшелерiне қатысты болмақ. Орхон
Келесi кезекте көне түркi тiлiндегi шылаулардың байланысу түрлерiне сипаттама
Қазiргi тiлiмiздегi шылаулардың синтаксистiк құрылымы, яғни сөз тiркесi, оның
Жалпы қорыта айтқанда көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тіліндегі
Кісре:Кісре/кесре сөзі сөйлемнің барлығында есімдікпен тіркесіп келіп, белгілі бір
Көне түркі тілі: Селеңе кідін йылуын қол біртін сыңар
Қазақ тілі: Іңірде соққан жел аспанды тазартып болған соң,өзі
Қарақалпақ тілі: Қасқыр малды тавусқан соң, юйге келип үлыйду.Сонуң
Түрік тілі: Топланты башладиктан сонра 10 дакина гечти. Дендүктен
Сонымен көне түркі тілінде қолданылған кейін,соң шылау мағынасындағы кісре
Тапа: Тапа сөзі – барыс септікті меңгеретін таман, қарай
Көне түркі тілі: Тапғач тапа сүледім, тапа сүңіштім сияқты
Қазақ тілі: Оспан Абайдң ығына таман шалқая отырып, иығы
Түрік тілі: Гидтилер кенан тапа.
Түрікмен тілі: Ол колхозчыларын арасында дуру билман , кенбесине
Шор тілі: Мен каяга тебе аттым .
Қарақалпақ тілі: Тюске таман шомылып келейик – деп кемпир
Қазақ тілінде де дәл осындай формада беріліп, барыс септкті
Орхон – Енисей жазбаларындағы тапа шылауы тек зат есім
Үчүн: Үчүн формасы ескерткіштер тілінде ең көп кездесетін шылау
Түрік тілі: Бу китабы сенен ичин алдық. Бурайа биркач
Қарақалпақ тілі: Дәри алув ушын аптекаға барып келдим. Ол
Түрікмен тілі: Бабалы үчин атланман, гоюнлары үчин атланыпдыр. Олар
Қазақ тілінде атау септігінде қолданылуы активтенген.
Етістіктің формалары жағынан тіркесіп келулері жағынан ұлғайған.
Сөйлем ішіндегі сөз тіркестері аралығында грмматикалық көрсеткіштері тиянақталған.
Тәуелдік жалғауының көпше – жекеше түрлерімен тіркесуі жаңа тұлғалармен
Тілдің даму барысында тіркесті сөздер әсерінен күрделі септеулікиер қалыптасқан.
Тегі: көне ескерткіштер тілінде тегі шылауының барыс
Көне түркі тілі: Темір қапығқа тегі сүледім.(КТү.4) – Темір
Қазақ тілі: Ертеңге дейін ұстаудың жөні тағы жоқ.(С.Мұратбеков) Олар
Қарақалпақ тілі: Ол азаннан кешке дейин отурады.Мұндай қызды хеш
Көне түркі тілі:Бод йеме будун йеме кісі йеме іді
Жалпы көне ескерткіштер тілінде йеме тұлғасы жай сөйлеммен құрмалас
Қазақ тілі: Мал да, мақта да он есе, жүз
Қарақалпақ тілі: Сол байдың бир балтасы жана бир қылышы
Сайу: Сайу – көне түркі тілінде кездесетін септеулік шылаулардың
Көне түркі тілі: Йер сайу бардық.(КТк.9) – Жер сайын
Қазақ тілі: Жоңылған теміт шаммен шағылысып жарқылдаған сайын, оның
Қарақалпақ тілі:Сен джазған сайын джазғың келеди; саат сайын, хар
Бірле: көне ескерткіштер тілінде бірге шылау мағынасындағы бірле тұлғалы
Көне түркі тілі: Бұл йерде олуруп, табғач будун бірле
Якут тілі: Якут тілінде бірле мағынасындағы қатар тұлғасы контекске
Өзбек тілі: Шу билән бирга депутат хаетнинг энг долзарб,
Түрік тілі: Евде пек чок ишлири вар, кызы иле
Түрікмен тілі : Даң саз берен вагты Айна билен
Жалпы бірле септеулік шылауы көмектес септікті есім сөздермен жасырын
Қоды: көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тілінде өте сирек
Көне түркі тілі: Селене сықа санчдым йазы қылтым үкісі
Қазақ тілі: Кеңестің қазмойын қаралары қайта оралып, екпінін жазбастан
Түрікмен тілі: Бу болса шахырын өмүр бойы эден
Ноғай тілі: Түн бойы ийтлер үрип шыктылар. Сав йыл
Ба/му: Орхон-Енисей жазбаларында өте сирек қолданылса да сұраулық демеулік
Көне түркі тілі : Екі үч бің сүмүз келтечіміз
Қазақ тілі: Үйден шықсаң, адасып кетемін деп қорқамысың ?
Орхон жазбаларындағы ба/му тұлғалары әр түрлі дыбыстық варианттармен
Қарақалпақ тілі: Алдағыларда болувға джарысасаң ба? Қыз-ба, ул-ба, хав
Түрікмен тілі: Ә, батыр гыз тора дүшдүңми ? (А.
Жалпы ма/бе сұраулық демеулік шылау сөздің қазіргі қазақ тілінде
Ғұ/гү/күк:Ғу/гү/күк тұлғалы демеулік шылаулар - қазақ тіліндегі нақтылау
Көне түркі тілі:Бізні өлүртечі күк тіміс (Тон.30) – Бізді
Қазақ тілі: Әйтпесе елдің есіл еңбегі далаға кетеді ғой
Қарақалпақ тілі: Палапанларына келип – адам заттың ийиси бар
Қына: Орхон – Енисей жазба ескерткіштер тілінде шектік мәнді
Көне түркі тілі: Аз қына түрк будун йорыйор ерміс(Тон.9)
Қарақалпақ тілі: Бұл тек басланғаны ғана, джалғыз сол ғана
Өзбек тілі: Хосият хола қуртхонадан ғана олиб чиқаетиб, килинига
Қазақ тілі: Жәй ғана сөйлеседі. Аздап қана, - деді
Аша: Ескерткіштер тілінде өте сирек кездесетін шылаулардың бірі аша/аса
Көне түркі тілі: Көгмен аша қырқыз йеріңе тегі сүледіміз(КТү.17)
Түрік тілі: Өмри олсун йүз йылдан аша. Аталмыш септеулік
Азу: Көне ескерткіштер ішінде Күлтегін кіші жазуында ғана қолданылған
Көне түркі тілі:Азу бу сабымда ігіт бар ғу?(КТк.10) -
Тува тілі: Азы тұлғалы болып келеді: Ховуда бараан көстүр,
Тофалар тілі: Азы алыр мен баан азы албас мен
Қазақ тілі: Әлде сор, әлде бағы әуреледі.(М.Ә.) Мұның сөзі
Артуқ: Көне ескерткіштер тілінде қазақ тіліндегі артық сөзі артуқ
Көне түркі тілі: Йарықынта йалмасынта йүз артуқ окун урты(КТү.33)
Түрікмен тілі: Сен мени мұндан артық дузлама. Бұл тілде
Башқұрт тілі: hинән артық hүз hөйләмәне. Башқұрт тілінде де
Ру/рү: ру/рү формасы – көне ескерткіштер тілінде барыс септікті
Көне түркі тілі: Қағанға ру ол сабуг ытым(Тон.33) –
Қарақалпақ тілі: Бала қуванып, юйюне қарай джюрдю. Таш терезеге
Башқұрт тілі: Таңға қарай борсола башланы.
Ноғай тілі: Болат карт эртиси кун авылдағы ханның үйие
Өңре: Ескерткіштер тілінде өңре сөзінің негізінен үстеулікқызметі басым. Дегенмен
Көне түркі тілі: Ебі он күн өңре үркүп бармыш(МЧ.31)
Қазақ тілі: Сірә, бір іргелі әңгіме болатын секілді колхозда
Көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тіліндегі шылау сөздер синтаксистік
ҚОРЫТЫНДЫ
Шылау сөз табының пайда болу тарихы мен қалыптасу жолдарын
Шылаулардың басты қасиеті синтаксистік қатынаста ғана анықталады деген тұжырым
Жалпы көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тіліндегі шылаулардың табиғатына
ШАРТТЫ ҚЫСҚАРТУЛАР
КТк. - Күлтегін кіші жазу ескерткіші
КТү. - Күлтегін үлкен жазу ескерткіші
Тон. - Тонйұқұқ ескерткіші
БҚ - Білге қаған ескерткіші
МЧ - Мойын Чор ескерткіші
КЧ - Күллі Чор ескерткіші
ЫБ - Ырық бітік ескерткіші
ТУГ - Түркістан уәлаяты газеті
ДУГ - Дала уәлаяты газеті
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Байтұрсынов А.Ақ жол/А.Байтұрсынов.–Алматы:Жалын,1991.-493б.
Саади А.Тіл, әдебиет, язу әм олардың өсулері/А.Саади.-
Қазан:Татгосизд,1926.-127б.
Жұбанов А.Қ., Куманша - қазақша жиілік сөздік / А.Қ.Жұбанов.,
А.Қ.,Құрышжанов. А.Қ., А.Б.Белботаев. – Алматы:Қаз.ССР ҒА – Тіл
білімі институты,1978. – 277б.
Тронский И.М. Учение о частях речи у Аристотеля/ И.М.Тронский.
Уч.зап.ЛГУ,1941. - 174c.
Мұхтаров С.С. Қазақ тілі біліміндегі сөз таптастыру териясының
қалыптасуы/ С.С.Мұхтаров. – Алматы: 1999.- 30б.
Базылхан Б.Алтай төркіндес тілдердің ортақтығы туралы
мәселе/Б.Базылхан //Алматы: ҚР ҒМ – ҒА хабарлары, тіл әдебиет
сериясы. - 1996.-№2. – 32-35б.
Оразов М.Қазақ тіл тарихын дәуірлеу мәселесі/М.Оразов // Алматы: ҚР
ҒМ – ҒА хабарлары, тіл әдебиет сериясы. - 1996.-№4.
Нұрмаханова Ә.Н.Түркі тілдерінің салыстырмалы
грамматикасы/Ә.Н.Нұрмахнова. – Алматы:Мектеп,1971.-290б.
Карымшакова А.Т.Семантико – грамматические функции частиц в
киргизском языке/А.Т. Карымшакова. – Бишкек:Дис.канд.фолол.н. –
1992.- 192с.
Шақаман Ы.Б. Қазіргі қазақ тіліндегі демеулік шылаулардың мағыналық
құрамы.Филол.ғ.канд.дис. авторефераты/Ы.Б.Шақаман.–Алматы:1997.-
26б.
Әбілқасымов Б.Дала уәлаяты газет тіліндегі грамматикалық
ерекшеліктері/Б.Әбілқасымов. Алматы: ҚР ҒА хабарлары , қоғам
ғыл.сериясы.1964. - №4.
Омарбеков.С.Ауызекі тілдердің дыбыс жүйесі/С.Омарбеков., Н.Жүнісов.-
Алматы:Мектеп,1985.-69б.
Мырзабеков С.Қазақ тілінің фонетикасы/С.Мырзабеков. –
Алматы:КазГУ,1993. – 136б.
Аманжолов А.Глагольное управление в языке древнетюрских
памятников/А.Аманжолов. – М:Наука,1969. – 104б.
Айдаров Г.Служебные части речи в языке надписей Орхонских
памятников. Исследование по тюркологии/Г.Айдаров. – Алматы: Наука
Каз.ССР,1969. – 296б.
Балақаев М.Б. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері/
М.Б.Балақаев. – Алматы:Қазақ мемлекеттік баспасы, 1941. –32б.
Сағындықұлы Б. Қазақ тілі лексика дамуының этимологиялық негіздері/
Б.Сағындықұлы. – Алматы:Санат,1994.- 172б.
Орысша – қазақша сөздік:Алматы:Инст.языкознсния АН Каз.ССР, 1981.-
2том.585б.
Щербак А.М.Очерки по сравнительной морфологии тюркских
языков/А.М.Щербак. – Л:Наука,1987. –104с.
Насилов В. Язык Орхон – Енисейских памятников/В.Насилов. – М:Изд-во
вост.лит.,1960. – 87с.
Шукюров А.Д. К этимологизации первообразных послелогов в тюркских
языках/А.Д.Шукюров. –Алматы:1990.- 249с.
Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі.Морфология/А.Ысқақов. – Алматы : Ана
тілі, 1991. – 382б.
Шерер В.Э. Классификация кетскиз послелогов/В.Э.Шерер. –
Новосибирск:1986. –88с.
Ертаев К.Е. Лингвистический статус послелогов в трудах
В.В.Радлова.Автореферат./К.Е.Ертаев.- Алматы: 1992.- 24с.
Теория части речи.Теория и типология –М: Наука,1990. – 268с.
Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного
языка/А.Н. Кононов. – М-Л: Изд – во АН ССР,
Рамстедт Г.И.Введение в Алтайское языкознание/Г.И.Рамстедт. – М: Изд
– во иност.лит, 1957. – 254с.
Котвич В. Исследование по алтайским языкам/ В.Котвич. - М:
иност.лит, 1962. – 371с.
Сравнительно – историческое грамматика тюрских языков. М.: Наука,
1988. – 264с.
Базылхан Б. Қазақ және моңғол тілдерінің грамматикасынан
салыстырмалы қысқаша белгілер. Улан – Батыр: 1984.№ 1,807– 886с.
Базылхан Б. Қазақша – моңғолша сөздік.Улан – Батыр:МХР ҒА
әдебиет институты, 1977. – 392б.
Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер/Қ.Жұбанов. –
Алматы:Ғылым, 1966. – 362б.
Исаев С.М. Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты/
С.М.Исаев. – Алматы:Рауан, 1998. – 52б.
Қалыбаева А.Қазіргі қазақ тілінің морфемалар жүйесі/А.Қалыбаева,
Н.Оралбаева. – Алматы: Ғалым, 1986. – 190б.
Шақаманова Ы.Б.Шылаулардың дамуы және зерттелу тарихы.Қазіргі
қазақ тілі теориясы мен оны оқыту әдістемесінің
мәселелері/Ы.Б.Шақаманова. – Алматы:АГУ, 1995. – 84б.
Соболевский С.И.Древне – гречский язык/C.И.Соболевский. – М:Изд –во
лит. на иност.яз, 1948. – 614с.
Щербак А.М. Очерки по сравнительной морфологии тюркских
языков/А.М.Щербак. – Л:Наука, 1987. – 104с.
Кондратьев В.Г. Грамматический строй языка памятников
древнетюркской письменности 8-11вв./В.Г.Кондратьев. – Л:Из – во ЛГУ,
1981. – 190с.
Томанов М.Қазақ тілінің тарихи грамматикасы/М.Томанов. – Алматы:
Мектеп, 1988. – 264б.
Әміров Р.Қазақ тіліндегі жалғаулықтар/Р.Әміров. – Алматы:Қаз.мет. оқу
пед.баспасы, 1959. – 70б.
Иманалиева Г.Қазіргі қазақ тіліндегі шылаулардың синтаксисі/
Г.Иманалиева. – Алматы:1994. – 151б.
Ағманов Е. Қазақ тілінің тарихи синтаксисі/Е.Ағманов. – Алматы:
Рауан, 1991. – 238б.
Қордабаев Т. Тарихи синтаксис мәселесі/ Т.Қордабаев. – Алматы: Ғылым,
1964. – 244б.
Кенжебаева Ф.Қазіргі қазақ тіліндегі септеуліктер мен демеуліктер/
Ф.Кенжебаева. – Алматы: 1964. – 200б.
Аманжолов С.Қазақ әдебиеті тілі синтаксисінің қысқаша
курсы/С.Аманжолов. – Алматы:Санат, 1994. – 320б.
Молгаждаров Қ.К.Шылау сөз табының қалыптасу
тарихы/ Қ.К.Молгаждаров. – Көкшетау:2002. – 135б.
Түрік және қазақ тілдеріндегі шылаулар
Түркі тілдері
Жазбаша аударманың ережелері
Қазақ тіліндегі демеулік шылаулардың қолданыстағы мағынасы мен қызметі
Сабақтас құрмалас сөйлемдер
Мектепте шет тілін грамматикалық-аудармалық әдіс бойынша оқыту
Салыстыру демеулік шылаулары
Қазақ жазуы және Ахмет Байтұрсынов
Көне Түркі тіліндегі шылау сөз табының мағыналық түрлері
Қомсыну демеулік шылауы