Ыбырай Алтынсарин және ұлттың мектептері туралы

Мазмұны
Кіріспе
1. Ыбырай Алтынсарин және ұлттың мектептері туралы
2. Ыбырай шығармаларындағы оқу тәрбие мәселелері.
3. Ы.Алтынсариннің педагогикалық көзқарастары.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
«Туған елге пайдалы іске қолдан келгенше
үлес қосу-әрқайсысымыздың міндетіміз».
(Ы. Алтынсарин)
Қазақ халқының ұлы перзенті, қазақ жерінде оқу-ағарту ісін
Ыбырай Алтынсариннің халық-ағарту ісіне жолдама алып алғаш аттануы.
Мектепті үздік бітірген ол 1857-1859 жылдары арасында өз
Осы кезден бастап, бұл бағыттағы асыл арманы Алтынсаринның
Сонымен, Ы.Алтынсарин Қазақстандағы әлеуметтік-педагогикалық мәселелерді шешудің басты жолдары
Ұлы педагог қазақ ортасында үстемдік құрған қоғамдық әділетсіздікке
Бұл мектептерге орыс альфавиті негізінде оқулықтар жазумен бірге,
Алтынсариннің тұсында Қазақстнда педагогика ілімінің негізі Ыбырай Алтынсариннің
Украин халқының белгілі шығыстанушысы А.Е. Крымский «Қазақстан түріктерінің
«Қазақ хрестоматиясы «К.Д. Ушинскийдің «Балалар жемі» және басқа
тақпақтар, балаларға арналған әнгіме ертегілер, оқушылырдың туысқандарына хат
үлкендерге арналған әңгімелер.
ауыз әдебиеті үлгілері.
мақал мәтелдер.
Хрестоматияға енгізілген шығармалар балалардың жас ерекшелігін ескеріп, жоғарыда
Ы. Алтынсариннің хрестоматиясының бірінші бөлігін жазған кездегі өріс
1. Ы.АЛТЫНСАРИН ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ МЕКТЕПТЕР ТУРАЛЫ
Ы. Алтынсарин-қазақ өлкесіндегі тұнғыш халық мектептері орыс-қазақ мектептерінің
Алтынсарин системасында екі класстық орталық училище негізгі орын
Осы сияқты білім беру жүйесі жақсара бастаған бастауыш
Торғай уезіндегі 4 әрқайсысынан бір-бірден орталық училище ашты.
Осы 4 орталық училище қазақтың ең алғашқы мәдениет
Алтынсарин алғашқы кезде бірден орталық училище болып, мұнда
Қалалық училищелердің оқу оқу жоспарында мынадай пәндер болды:
Алтынсарин 4 орталық мектеп ашумен қатар болыстық және
Орскіде ашылған қазақтарға арналған мұғалімдер мектебі оның қол
Халық училищелерінің инспекторы болған кезінде ол өзін мұғалімдердің
Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жұмыстағы ең шешуші нәрсе: мұғалімнің
Қазақ мектептеріне байланысты дидактикалық міндеттерді қоя білу және
Алтынсарин қандай да болмасын оқулықтардың құнды жақтарын меңгеріп,
Оқу методтары мен балаларды оқыту тәсілдерін Ы. Алтынсарин
Сол заманның жағдайында, қазақ даласында, жапан түзде алдыңғы
Қазақ жастары үшін орыс оқу орындарына түсу орыстың
Абай Құнанбаев бұл сөздерді Алтынсарин ашқан мектептерде оқыту
Абай Құнанбаев пен Алтынсарин жастар үшін өз ана
Алтынсарин бастауыш мектепте және екі класты училищелерде сабақтың
Мектепте қазақ тілі мен орыс тілін қатар оқыта
Оның жеке ескертулерінен ( теориялық оқытумен тым әуестенбей,
Алтынсариннің мектебінде ана тілін үйрету әжептеуір жоғары дәрежеде
Балаларға оқу үшін ана тілінде қарапайым, қызықты, көңілді
Алтынсариннің тұсында Қазақстнда педагогика ілімінің негізі Ыбырай Алтынсариннің
Украин халқының белгілі шығыстанушысы А.Е. Крымский «Қазақстан түріктерінің
«Қазақ хрестоматиясы «К.Д. Ушинскийдің «Балалар жемі» және басқа
тақпақтар, балаларға арналған әнгіме ертегілер, оқушылырдың туысқандарына хат
үлкендерге арналған әңгімелер.
ауыз әдебиеті үлгілері.
мақал мәтелдер.
Хрестоматияға енгізілген шығармалар балалардың жас ерекшелігін ескеріп, жоғарыда
Ы. Алтынсариннің хрестоматиясының бірінші бөлігін жазған кездегі өріс
Балаларды ана тілінде оқытуда Алтынсарин белгілі мөлшерде Л.
Әрине баланың рухани күші мен мүмкіншіліктеріне тым сенушілікпен
Ол халыққа арналған кітаптардың араб алфавитімен басылуы мүмкіншілігін
Орыс тілін оқыту жөнінде Алтынсарин, өзінің замандастарын грузин,
«Балаларды үйде сөйлейтін сөзімен оқыта бастайды, -- деп
Орыс тілін алғашқы оқытудың методикасын Алтынсарин өзінің «Қазақ
Ал оқытудың мұндай тәртібі, бір жағынан, оқытушылардың жұмысын
Біздің пікірімізше, қазақ балалары үшін олардың орыс кітаптарын
«Оқу құралы бойынша оқытқанда,- деп жазады Алтынсарин өзінің
Оқыту жұмысы мағынасыз болмауы үшін біз оқылған сабақтың
Сол заманның көрнекті методистері – Н. А. Корф,
Қазақ балаларына орыс тілін оқытуға арналған дербес оқу
«Мектеп- қазақтарға білім берудің басты құралы, олар қазақ
Ұлы ұстаз мектеп ашып оқу- тәрбие жұмыстарын жүргізуде
2. ЫБЫРАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ОҚУ-ТӘРБИЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Ыбырай Алтынсарин балаларға сапалы білім ғана беріп қойған
Ағартушы ұстаз елге үлгі боларлық шығармалар жазу барысында
Ата-ананы сыйлау, құрмет тұту ана қадірін түсіну, жақын
Ананың балаға берілген сезімі мен ізгі ниетінжеткізе отырып,
Ал, «Асыл шөп» деген әңгімесі балаларды ұстамдылық пен
Мен жәшігімнің ішіне жеңілдететін шөп салып алдым, аты
--- Мына ағаш неге тіп- тік, ана біреуі
-- Түзу ағашты қисық бұтақтан кесіп бағып қағумен
Ұлы ұстаздың мұндай тәрбиелік маңызы бар әңгімелері адамзат
Балаларға арналған хрестоматияға енгізген мақалалары мен әңгімелерінде ағартушы-
«Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» әңгімесінде әрқайсысы өзінше тамақ табумен
-Анау өрмекші көремісің не істеп жүр?
---Көремін өрмек тоқып жүр.
Анау құмырсқа көремісің?
Көремін аузында бір нанның уалшығы бар.
Жүгіріп кетіп барады.
Жоғары қара аспанда не көрдің?
Жоғарыда қарлығаш ұшып жүр, аузында кесе тістеген шөбі
Сонда атасы айтты:
Олай болса шырағым, бұл кішкентай жәндіктер саған әбірет.
Өрмекші, маса шыбынға тұзақ құрып жүр, ұстап алған
«Қыпшақ Сейітқұл» әңгімесінде оңай келетін олжаға қызықпай, қиналып
Ы. Алтынсариннің негізгі тақырыптарының бірі- талап. «Сәтемір хан»,
Ол үшін талап керек. Әр нәрсені де жігермен
«Надандық», «Жамандыққа жақсылық», «Салақтық», «Таза бұлақ», «Әдеп» деген
Ұлы ұстаздың қандай да шығармасын алсаң да оқушысының
Сонымен қатар Ыбырай қазақ ауыз әдебиетінің шығармаларын да
Қазақ мектептеріне байланысты дидактикалық міндеттерді қоя білу және
Алтынсарин қандай да болмасын оқулықтардың құнды жақтарын меңгеріп,
Оқу методтары мен балаларды оқыту тәсілдерін Ы. Алтынсарин
Сол заманның жағдайында, қазақ даласында, жапан түзде алдыңғы
Қазақ жастары үшін орыс оқу орындарына түсу орыстың
Абай Құнанбаев бұл сөздерді Алтынсарин ашқан мектептерде оқыту
Абай Құнанбаев пен Алтынсарин жастар үшін өз ана
Алтынсарин бастауыш мектепте және екі класты училищелерде сабақтың
Мектепте қазақ тілі мен орыс тілін қатар оқыта
Оның жеке ескертулерінен ( теориялық оқытумен тым әуестенбей,
Алтынсариннің мектебінде ана тілін үйрету әжептеуір жоғары дәрежеде
Балаларға оқу үшін ана тілінде қарапайым, қызықты, көңілді
Балаларды ана тілінде оқытуда Алтынсарин белгілі мөлшерде Л.
Әрине баланың рухани күші мен мүмкіншіліктеріне тым сенушілікпен
Қазақ халқының ауыз әдебиетінің бірі аңыз әңгіме негізінде
Сол кісінің батасы қабыл болып, ақырында бай ұлынан
Алтынсариннің балаларға арналған әңгімелерінен мазмұн әсерлілігін стильінің жанды
Жылқы, түйе, сиыр, қой, тауық, тышқан және басқа
Хрестоматияға енген тәлім- тәрбиелік мәні өте үлкен шығармаларына
Тағы да айта кетсек осындай ақыл үйрететін шығармаларға
Халық мақалдарынан да орын алған хрестоматияға енген мақалдар
3 Ы.АЛТЫНСАРИННІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ.
Ыбырай Алтынсарин балаларға сабақты қызықты, тартымды әрі түсінікті
Оқу- тәрбие процесін ұйымдастыруда ол дүние жүзі педагогика
Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық көзқарасынан да бүкіләлемдік тәлім тәрбиенің
Ы. Алтынсариннің демократиялық- ағартушылық бағыты оның педагогикалық көзқарасының
Қазақ халқының келешегі тек өнер білімде деп түсінген
Ы. Алтансарин қазақ тілінде кітаптар жазып, оларды халық
Ұзақ жылдар бойы бізде «Ыбырай орыс алфавитінің қазақ
Батыс Сібір генерал- губернаторының 1876 жылы Ішкі істер
Ал Ильинский орысалфавитін орыс-қазақ мектептеріне Ыбырайдың есімін бетке
Ы. Алтынсариннің негізгі тақырыптарының бірі- талап. «Сәтемір хан»,
Ол үшін талап керек. Әр нәрсені де жігермен
«Надандық», «Жамандыққа жақсылық», «Салақтық», «Таза бұлақ», «Әдеп» деген
Ұлы ұстаздың қандай да шығармасын алсаң да оқушысының
Сонымен қатар Ыбырай қазақ ауыз әдебиетінің шығармаларын да
Қазақ мектептеріне байланысты дидактикалық міндеттерді қоя білу және
Алтынсарин қандай да болмасын оқулықтардың құнды жақтарын меңгеріп,
Оқу методтары мен балаларды оқыту тәсілдерін Ы. Алтынсарин
Сол заманның жағдайында, қазақ даласында, жапан түзде алдыңғы
Қазақ жастары үшін орыс оқу орындарына түсу орыстың
Абай Құнанбаев бұл сөздерді Алтынсарин ашқан мектептерде оқыту
Абай Құнанбаев пен Алтынсарин жастар үшін өз ана
Алтынсарин бастауыш мектепте және екі класты училищелерде сабақтың
Мектепте қазақ тілі мен орыс тілін қатар оқыта
Оның жеке ескертулерінен ( теориялық оқытумен тым әуестенбей,
Алтынсариннің мектебінде ана тілін үйрету әжептеуір жоғары дәрежеде
Балаларға оқу үшін ана тілінде қарапайым, қызықты, көңілді
Балаларды ана тілінде оқытуда Алтынсарин белгілі мөлшерде Л.
Әрине баланың рухани күші мен мүмкіншіліктеріне тым сенушілікпен
Қазақ халқының ауыз әдебиетінің бірі аңыз әңгіме негізінде
Сол кісінің батасы қабыл болып, ақырында бай ұлынан
Осы факторлардың бәрі Ыбырайдың патша әкімдерінің отарлау, жергілікті
Орыс- қазақ мектептерін әр облыс сайын ашуды өкімет
Оқу ағарту ісін ұйымдастыруда үнемі патша әкімдерінен кедергілеріне
Ы. Алтынсарин акғартушылық саласындағы мақсат мүдделерінің іске асуына
Алтынсарин мұғалім даярлау ісімен бірге оларға керекті оқу-әдістемелік
Қорытынды
Ыбырай Алтынсарин-тұңғыш халық мұғалімі, Қазақстандағы халық мектептерін бірінші
Қазақ балалары үшін ана тілінде құнды әңгімелер мен
Алтынсарин өз халқының игілігі үшін қажымай еңбек етіп,
Алтырсариннің тарих, этнография, өлке танудағы бағытта да үлкен
Алтынсариннің шақыруымен орыстың еңбекші интеллегенциясының өкілдері қазақ балаларына
Көрнекті совет педагогтарының бірі Е. Н. Медынский өз
«Алтынсарин қазақ мектептерінің инспекторы ретінде өз халқы үшін
Ыбырай Алтынсарин – оқутушы педагог қана емес, оқу-ағарту
Алтынсариннің педагогикалық тәрбие қиялдары мен мектеп системасы ғылым
Алтынсарин- Қазақстанда педагогика білімінің негізін құрады. Мектеп –қашан
Қазақ мектептерін ұйымдастырудың алғашқы тәжірибесі орасан зор қиыншылықтар
Алтынсарин халық училищелерінің инспекторы ретінде тек мұғалімдердің жұмысын
«Оренбургский листок» газеті 1889 жылы Ы. Алтынсаринге арнаған
ҚОСЫМША
Алтынсарин өмірінің аса маңызды даталары.
1841ж. 20 қараша (Торғай облысы Арақарағай болысы) туған
1850ж. Шекара комиссиясы жанындағы Орынбор мектебіне түскен.
1857ж. Мектеп бітірген.
1859ж. Орынбор облыстық басқармасының кіші тілмашы болған.
1861ж. Орынбордағы мектепте мұғалім болған.
1870-71жж. Торғай уезінде судьялық қызмет атқарған.
1876ж. Петербургқа барған.
1876ж. Ана тіліндегі хрестоматиялық і- бөлімін алғашқы рет
1879ж. Хрестоматияның і- бөлімі басылып шыққан.
1879ж. Торғай болыстық инспекторлық қызметін атқарған.
1879- 89жж. Халық училищелерінің инспекторы болып қызмет істеген.
1889ж. 17 шілдеде қайтыс болған.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Мұқанов М.М. Жас және педагогикалық психология.-Алматы,1981.
Қоянбаев Б.Ж. Педагогика.-Оқу құралы.-А лматы, «Рауан»,1992.
Игнатьев Е.И. Психология в беседах с учителеями.-Санкт-Петербург,2001.
Макаренко А.С. Педагогикалық шығармалары. Т.5.-Москва, 1958
Жарықбаев Қ. Ұстаздық еткен жалықпас.-Алматы, «мектеп», 1987.
Бастауыш мектеп №7, 2001ж
Советская педагогика №7, 1965ж
Қазақстан мектебі №4, 1995ж.
Салтақова Л.Қ. Бастауыш сыныптың оқу-тәрбие жұмысында халықтық педагогиканы
Сарбасова Қ.А. Бастауыш мектепке математиканы оқытуда қазақ халқының
Бейсенбаева М.А. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық әрекетке баулуда
Әлібаева Ж. Балаларға ұлттық тәлім-тәрбие берудегі әдеп мәселесінің
Әлімханов М. Қазақтың халық медицинасы.-Алматы: қазақстан 1992
Бержанов К., Сейталиев К. Ауыз әдебиетіндегі адамгершілік, тәрбие
Боданов Ж., Болеев К. Қазақтың халық педагогикасы. Жамбыл:
Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші. «Қазақстан мектебі», 1989
41

Ұқсас жұмыстар

Ыбырайдың ашқан болыстық мектептері

Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық көзқарасы туралы түсінік беру

Ы.Алтынсариннің педагогикалық еңбектері арқылы жеке тұлғаның рухани-адамгершілік негіздерін дамыту жолдары

Кәсіптік орта білім беру

Ыбырай Алтынсарин мен Ахмет Байтұрсынұлының үндестігі

1867-1868 жылдары патша үкіметі жүргізген реформалардың Қазақстандағы ұлттық білім беру жүйесі

Ы. Алтынсариннің ағартушылық қызметі

Ы.Алтынсариннің білім жүйесіне қосқан үлесі

Ұлттық педагогикалық ойлардың дамуы