Ақша айналысы
I
8
user
2
Мазмұны
Кіріспе ....................................................................................................................... 3
I. Ақша жүйесі және ақша айналымы
1.1. Ақшаның пайда болуы мен қажеттілігі.....................................................4
1.2. Ақша түрлері................................................................................................8
1.3. Ақшаның қызметтері және экономикадағы рөлі мен қазіргі жағдайдағы
II. Ақша айналысы
2.1. Ақша айналысы мен заңы..........................................................................18
2.2. Ақшаның метеалдық теориясы және металл ақша айналысы................21
2.3. Ақшаның номиналистік теориясы және қағаз ақша айналысы..............23
2.4. Ақшаның базасы мен ақша массасы ........................................................25
III. Қазақстан Республикасындағы ақша жүйесі
3.1. Ақша жүйесі жөнінде түсінік....................................................................28
3.2. Қазақстан Республикасындағы 1993 жылғы ақша реформасы және ұлттық
Қорытынды ............................................................................................................ 33
Қолданылған әдебиеттер ..................................................................................... 34
Кіріспе
“Ақша жүйесі және ақша айналымы” атты осы курстық жұмыста
Ақша ертеден адамзат пайда болуымен қатар өмір сүріп келеді.
Экономикалық категория ретінде ақшалар өндіріс және бөлу процесінде адамдар
Ал екінші бөлімде қарастырылып отыған ақшаның айналысына бет бұрдық.
Ал ақарғы бөлім Қазақстан Республикасындағы ақша жүйесіне жалпы тоқтай
I.Ақшаның мәні және қызметтері
1.1. Ақшаның пайда болуы
Ақшаның өндіргіш күштер мен тауар қатынастарының бір шама жоғары
Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің дамуындағы
Айырбас құн тауарлардың өзінен бөлініп шыққан және олармен бірге
Мұндай негізге тауарлардың құны, демек тауар өндірісі процесінде жұмсалатын
Айырбас құны – бұл тауардың басқа да бір тауарға
Натурал шаруашылық тұсында өнім тек өндірушінің және оның жан-ұясының
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде көрінеді.
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір тауарға
Тауар өндірісінің дамуы барысында кездейсоқ айырбас жиіленді. Жалпы тауар
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айрбасталатын тауар –
Сонымен қатар ақша ретінде сонау Ежелгі Спарта кезеңдерінде басқада
Металл ақшалардың артықшылығы, олар – біркелкі, төзімді, ұсақталынады және
Кейін келе металдардың арасында басты роль алтын мен күміске
Құнның жалпы балама формасының дамуы нәтижесінде барлық тауарларға тікелей
Бірақ б.э. дейін XIII ғасырда салмағы көрсетілген құймалар пайда
Ақша объективті қажетті тауарлар өндірісі және айналысының болуына сәйкес
Ақша тауардан бөлініп шыққанымен де ол, ерекше тауар болып
Сонымен қатар, ақша өндіріс және бөлу процесіндегі адамдар арасындағы
Ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәні, оның мынадай үш қасиетінің
· жалпыға тікелей айырбасталу формасысы;
· айырбас құнның дербес формасы;
· еңбек өлшемінің сыртқы заттай (материалдану) формасы.
Ақшаның жалпыға тікелей айырбасталу формасы ретіндегі қасиетті, ақшаның кез
Ақшаның айырбас құнның дербес формасыретінде пайдалану тауарларды сатумен
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауар өндіруге жұмсалатын еңбектің ақша
Ғалым-экономистердің арасында алтынның ақшалай тауар ретіндегі ролі туралы әр
Жекелеген елдердің ішінде алтынның айналысы жоқ. Төлем айналысы жоқ.Төлем,
1.2. Ақшаның түрлері
Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді: нағыз ақшалар
Мұндағы металл ақшалар мыстан, күмістен және алтыннан жасалады. Металл
Алғашқы монеталар VII ғасырда б.э.б. Ертедегі Қытайда және Ертедегі
Алтын айналысына бірқатар елдер де XIX ғ. екінші жартысында
Алтын айналысы тұсында құнның қағаздай белгілерінің пайда болуының мынадай
алтын өндірісін тауар өндірісі артынан ілесе алмағандықтан да айналыстағы
Жоғары құнды алтын ақшалар ұсақ құнды айналымға қызмет көрсете
Алтын стандарты, жалпы алғанда өндірісті және тауар айналымын ынталандырмады.
Сонымен, алтын айналдысы бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін ғана болып,
Нағыз ақшаның орынбасарлары (құндық белгілері) – номиналдық құны нақты
Оған мыналар жатады:
· құнның металлдық белгілері – арзан бағалы металлдардан жасалған
· құнның қағаздан жасалған белгілері. Құнның қағаздай белгілері екіге
Қағаз ақшалар – бұл нағыз ақшалардың өкілдері болып табылады.
Металл ақшалардың қағаз ақшаға ауысуының мынадай өзіндік себептері болған:
металл ақшалардың тасымалдап алып жүру қолайсыздығы;
металл ақшалардың мемлекеттік билік органдарының жасаған әрекетінің нәтижесінде, яғни
бағалы металлдарды өндірудің қағаз ақшаларды шығаруға қарағанда өте қымбатқа
эмиссиондық табыс (шығарылған ақшалардың номиналдық құны мен олардың құны
қате
Алғашқы қағаз ақшалар б.э. XII ғ. Қытайда, 1690 жылы..
Қағаз ақшалар (қазыналық билеттер) – бюджет тапшылығын жабу мақсатында
Қағаз ақшалар тек қана айналыс құралы және төлем құралы
Несиелік ақшалар – тауар өндірісінің дамуымен, яғни тауарларды сатып
Несиелік ақшалардың мынадай түрлері бар: вексель, банкнота, чектер және
Вексель – белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы вексель.
Вексельдің түрлері «ҚР-дағы вексель айналысы туралы» ҚР заңында мынадай
Жай вексель (соло) – вексельдің ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетілген соманы белгілі бір
Трассат тратта бойынша төлеуге келісімін бергеннен бастап, борышқор болып
Жай және аудармалы вексель – коммерциялық вексельдің түрлері ретінде
Сонымен қатар, экономикалық әдебиеттердің вексельді мынадай түрлерге бөледі:
Қаржылық (банктік) вексель – белгілі бір ақша сомасын қарызға
Қазыналық вексель – бюджет тапшылығын жабу мақсатында мемлекет тарапынан
Достық вексель – кейіннен банктен оларды есепке алу мақсатында
Бронзалық вексель – нақты қамтамасыз етілмеген қарыздық міндеттемені білдіреді.
Вексельдің мынадай өзіне тән қасиетттері бар:
дерексіздік, яғни вексельде мәмлені нақты түрінің көрсетілмеуі;
дауыссыздық, яғни протест туралы актіні нотариуспен жасағаннан кейін тиісті
айналымдылық, яғни баақа бір тұлғаларға аударып жазу арқылы (индоссамент)
Қазақстанда жоғарыда аталған заң қабылданғанға дейін және одан кейін
Вексель айналысын бірінші болып қолданушылардың қатарына Казкомерцбанк тәжірибесін
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретінде «
Мұндағы «домицилиант» - вексельде көрсетілген төлемді жүзеге асыратын, Вексельде
Банкнота (ағыл. сөзінде «bank-note» аударғанда «банк билеті») – орталық
Ол вексельден және қағаз ақшалардан өзара ажыратылады. Банкнотаның вексельден
мерзімділігіне қарай, егерде вексель мерзімді қарыздық міндеттеме болса, ал
кепілдігіне қарай, вексельді айналысқа жеке кәсіпкерлер шығарады және оның
Экономикалық әдебиетте банкнотаны екі түрге бөледі: классикалық және жай.
Классикалық банкнота – бұл банкнотаның алғашқы пайда болған
Классикалық банкнотаның қағаз ақшалардан өзіндік айырмашылығы бар:
жаратылысына қарай – қағаз ақшалар ақшаның айналыс құралы ретіндегі
эммисиалық әдісі бойынша – қағаз ақшаларды айналысқа қазынашылық шығарса,
қайтарылуына қарай – классикалық банкноттар вексель мерзімінің аяқталуына байланысты
ауыстырылуына қарай – классикалық банкноталар банкке қайтуына байланысты алтынға
Банкноталардың алтынға ауыстырылуы тоқталғаннан бастап, банкноат алтынмен қамтамасыз етілуі
Жай банкнота – бұр қазіргі кездегі айналысқа шығарылған Орталық
Олар металлға алмастырылмайды, тек қана Орталық банктің барлық активтерімен
Қазіргі кезде ҚР Ұлттық банкісінің жай банкноталардың эмиссиялануының мынадай
шаруашылық несиелеу жолымен;
мемлекетті несиелеу, яғни мемлекеттік қарыздық міндеттемелердің орнына банкроттардың шығарылуы
ұлттық валюта бағамының тұрақтылығын қамтамасыз ету және еліміздің сыртқы
Чек вексель мен банкнотаға қарағанда коммерциялық банктердің құрылып, олардағы
Алғашқы чектер 1683 жылы Англияда пайда болды.
Чек – ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі бір
Чектің мынадай түрлері бар:
ақшалай чек – банктен қолма-қол ақша алуға арналған төлем
ордерлі чек – бір тұлғаның атына толтырылған, бірақ индоссамент
мәлімдеуші чек – чекті мәлімдеушіге ондағы көрсетілген сомасы төленеді;
есеп айырылысу чегі – заңды тұлғалар арасында қолма-қолсыз есп
жол чегі – туристік сапарларға арналған төлем құралы;
кепілдендірілген чек – банктің чекте көрсетілген соманы төлеуге кепілдендіруін
Чектің экономикалық жаратылысы мынадай:
біріншіден, ол банктен нақты ақшаны алуға қызмет етеді;
екіншіден; ол айналыс және төлем құралы қызметін атқарады;
үшіншіден, ол қолма-қолсыз ақшамен есеп айырылысу құралы.
Электрондық ақшалар – компьютер торабының, ақпараттарды автоматты түрде өңдеу
Электронды аұшалар пластикалық карточка формасында болады. Олар екі түрлі
Дебеттік (төлем) карточка – банкте арнайы карточкалық қаражаты бар,
Кредиттік карточка – оның эмитенті менкарточка иесі арасындағы келісімшартқа
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктер дебеттік және кредиттік карточкалардың
Қазіргі кезде жалақы алуға арналған дебеттік карточкалар да кеңінен
Несиелік карточкалар бөлшек сауда айналымында және қызмет көрсету сферасында
1.3. Ақшаның қызметтері және экономикадағы рөлі мен қазіргі жағдайдағы
Ақша экономикадағы рөлін өзінің атқаратын негіщгі қызметтері арқылы орындайды.
Ақшаның қазіргі экономикадағы атқаратын қызметтеріне мынаоар жатады:
Құн өлшемі және баға масштабы;
Айналыс (айырбас) құралы;
төлем құралы;
Қорлану және қор жинау құралы;
Дүниежүзілік ақша.
Ақшаның құн өлшемі қызметі. Ақша жалпыға бірдей балама ретінде
Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі жағдайында туындайды. Бұл ақшаның
Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы орындайды.
Тауарлар құнының ақшамен бейнеленуі оның бағасы деп аталады.
Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға деген
Бағалардың негізінде және олардың қозғалысында құн заңы жатыр. Ақшаның
Арнайы баға масштабы алтын құны мен оның мемлекеттік тұрақты
Ямайка валюта реформасының (1976–1978 жж.) нәтижесінде арнайы алтын бағасы
Бүгінгі таңда тауарлар алтынға тікелей айырбасталмайды және олардың бағасы
Сонымен алтын белгілерінің, яғни толық құнды емес және қағаз
Ақшаның айналыс құралы қызметі. Ақша айналыс құралы қызметінде ақша
Ақша айналысының таур айналысынан айырмашылығы ақша тауарды біртіндеп
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мынала:
Тауар мен ақшаның қарама- қарсы қозғалысы;
Оны идеалды ақшалар емес, нақты (қолма-қол) ақшалар орындайды;
Ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын болғандықтан,
Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен байланысты
Сонымен ақша, ақша айналыс құралы қызметін атқаратындықтан да олардың
Ақша қор жинау құралы қызметі. Әр түрлі жағдайлардың болуына
Ақша тәлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына қызмет
Жалпы барлық ақшалай төлемдерді мынадай түрде топтастыруға болады:
тауарлар және көрсетілген қызметтер бойынша төлем міндеттемелері;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер,
банктік несиелер, мемлекеттік және тұтыну несиелері бойынша қарыздық міндеттемелер;
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік, сот алдындағы және өзге міндеттемелер.
Ақшаның төлем құралы қызметін толық бағалы емес, яғни қағаз
Ақшаның қор жинау және қорлану қызметі. Ақша жалпыға бірдей
Ақшаның қор жинау қызметін толық бағалы емес ақшалар атқара
Ал ақшаның қорлану қызметін толық бағалы емес ақшалар атқарады.
Көсіпорындар мен ұйымдардың ағымдық және жинақ (дипозиттік) шоттардағы, сол
Банктердегі халық салымдарында, облигацияларда жинақталған жеке қорлану формасында.
Дүниежүзілік ақша. Сыртқы сауда байланыстары, халықаралық заемдар, сыртқы серіктестерге
Егер де еліміздің ішіндегі ақша мемлекетпен заңдастырылған ұлттық ақша
Алтын монеат стандарты тұсында дүниежүзілік ақша қызметін алтын және
Қазіргі дүниежүзілік ақша қызметін: АҚШ – доллары, Еуропалық Одақтың
1999 жылы қаңтар айынан бастап, Еуропалық қауымдастық елдерінде жаңа
II. АҚША АЙНАЛЫСЫ
2.1.Ақша айналысының сипаттамасы
Қайта кезеңіне дейін “ақша айналымы” мен “ақша айналысы”үғымдары арасында
бөлінуін қарастырса, қолма-қолсыз ақша өндіріс қаражаттарының бөлінуін қарастырады.
Ақша айналысының объективті негізі – тауар өндірісі мен тауар
Құн формасының өзгеріп отыруы, яғни тауардың ақшаға және ақшаның
Бірақ ақша айналысы тауар айналысын қайталап қоймайды. Бұл екі
Айналыста жүре отырып ақша әрі айналыс құралы, әрі төлем
Жалпы ақша айналысының көлемі тауар бағаларының соммасынан әрдаым артық
Ақшаның қолма-қол және қолма-қолсыз формаларының көмегімен тауар айналысы, сондай-ақ
Ақша айналысының құрылымына қолма-қол ақшалар айналысы мен қолма-қолсыз ақшалар
Қолма-қол ақшалар айналысы нақты ақшалар қозғалысын білдіреді. Оған банкноталар,
Банк жүйесін реформалау және ақша банкнотасын өндіруге байланысты өзінің
Дамыған елдерде нақты ақшалар айналысының едәір бөлігін орталық банктерден
Қолма-қолсыз ақшалар айналысы – қолма-қолсыз ақшалар айналымының ақшаларының қозғалысы.
Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар – чектер, пластикалық карточкалар электрондық аударымдар
Қолма-қол ақща мен қолма-қолсыз ақщалар арасында тығыз байланыс пен
Сонымен, бүкіл ақша айналысы: қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар болып
өнімді өндіру және сату процесін, яғни таурлы сипаттағы есеп
таурлы емес сипаттағы есеп айырысулармен байланысты ақша айналымы;
ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті және металл, қағаз,
Құн заңы және оның айналыс аясында пайда болу формасы,
Оның пікірінше, ақша айналысының заңының мәні ақшаның айналыс қызметін
Ақша айналысы заңы – тауарлар айналысы үшін қажетті ақшалардың
Тауарлардың бағаларының сомасы
Ата =
Ақша айналымының саны
Бұл жерде бір айта кететіні, ақшаның төлем құралы қызметін
Айналысқа қажетті ақша санын мынадай бейнелеуге болады:
СТБ – НТБ + МТС - ӨТС
АҚ =
АОС
мұндағы А – айналысқа қажетті ақша саны;
Стб – сатылатын тауарлар бағасының сомасы;
Нтб – несиеге сатылған тауарлар бағаларының сомасы;
Мтс – міндеттемеоер бойынша төлемдер сомасы;
Өтс - өзара өтелетін төлемдер сомасы;
Аос – айналыс және төлем құралы ретіндегі ақша айналымының
Осындай жағдайларда айналысқа қажетті ақша санына өндірістің дамуының шарттарына
Айналысқа қажетті ақша санына мыналар кері ықпал етеді:
несиенің даму дәрежесіне, себебі қаншалықты тауарлардың басым бөлігі несиеге
қолма-қолсыз есеп айырысудың дамуы;
ақша айналысының жылдамдығы.
Металл ақша айналысы тұсында айналыстағы ақша саны ақшаның қазына
Егер де айналысқа алтынға ауыстырылмайтын банкноттар немесе қағаз ақшалар
Ақша айналысын қолдап отыру шарттары мен заңдары мынадай екі
2.2. Ақшаның металдық теориясы және металл ақша айналысы
Ақшаның металлдық теориясы. Бұл теорияның өкілдеріне капиталдың алғашқы қорлануы
Ресейде металлдық теорияның өкілі атақты мемлекеттік қызметкер М.М. Сперанский
Неміс экономистері ақша деп тек қана бағалы металдарды емес,
Сонымен, ақшаның ішкі мазмұны бағалы металдың N мөлшеріне берілген
Қазіргі жағдайдағы алтынның негізгі экономикалық қызметінің мәні, оның капиталды
Адамзат құнның әр түрлі формаларын өз басына өткере отырып,
Көпестер классының бөлінуімен алғашқы монеталар пайда болды. Олардың пайда
Монета – ол формасы, сыртқы пішіні, салмақтық құрамы
Монета бет жағы – аверс, келесі жағы – реверс,
Егер монетаның номиналды құны құрамындағы металдың (алтын, күміс) құнына
Монеталық ақша айналысы тарихында мынадай түсініктемелер бар:
Биметаллизм – жалпыға бірдей эквивалент рөлін екі немесе одан
Монометаллизм – жалпыға бірдей эквивалент ретінде бір ғана металл
Түрікше “акче” сөзі, қазақша “ақша”, яғни “ақ” сөзінен, күміс
Капиталистік таурлы өндірістің дамуы барысында қағаз ақшалар пайда бола
2.3. Ақшаның номиналистік теориясы және қағаз ақша айналысы
Ақшаның номиналистік теориясы мерконтилистердің металлизмге қарсы іс-әрекеті болып табылады.
Номинализмнің негізгі ережесі төмендегідей:
ақша идеалды есеп бірлігі болып саналады және олардың көмегімен
Бұл бірлік ешқандай да ішкі құнға ие емес;
Сонымен номиналистер ақшаның құндық жаратылысын толық жоққа шығара отырып,
қандай-да бір заттың пайдалылығын көрсетеді;
басқа тауар сатып алу мүмкіндігі.
Номинализмнің мәні неміс экономисі Кнапптың еңбегінде жақсы берілген. Оның
ақша – құқық тәртіптің өнімі, мемлекеттік бтліктің туындысы;
ақша – мемлекеттік хартальдік төлем құралы, яғни ол мемлекеттің
ақша негізгі қызметі – төлем құралы.
Кнапп ақшаның мәні оның материалдық белгісінде емес, оларды пайдалану
1929-1933 жж. экономикалық дағдарыс тұсында номинализм әрі қарай дами
Сырттай қарағанда, қағаз белгілері мемлекет тарапынан жасалған – толық
Металл ақшадан қағаз ақшаға ауысу себептері:
Металл ақша айналысы өте қымбат болып келеді және капитализмнің
Монеталардың тозуы және бүлінуі.
Мемлекеттік билік пен жалған монеталарды жасаушылардың монеталарды бұзуы.
Мемлекет шығындарын қағаз ақшаларды жабу үшін шығарды. Осылайша, Солтүстік
Қағаз ақшалар ақшаның номиналдық құрамының нақты құрамынан біртіндеп бөлінуі
Қағаз ақша – мемлекетің өз шығындарын табу үшін шығарылатын,
Қағаз ақшалар толық құнсыз болып келеді, себебі, өзінің дербес
Егер нағыз ақшалар айналыста өзінің меншікті құнының арқасында жүрсе,
Алтынның белгілері ретінде қағаз ақшалар пайда болды.Ақша бірлігінің ресми
Ақшалар ешқашан да алтынға ауыстырылмаған. Бірақ кейбір жағдайларда мемлекет
Қағаз ақшалардың өздерінің меншікті құны болмағандықтан да, олар айналыс
Қағаз ақшалардың меншікті құндарының болмауына байланысты олар өздерінің жаратылысына
Мұның бәрі бағаның өсуіне әкеліп соғады. Халықты әлеуметтік жағынан
Жалпы алғанда қағаз ақшалардың құнсыздануы бұл тұрақсыз экономикаға тән
2.4. Ақша массасы және ақша базасы
Ақша айналысының негізі сандық көрсеткіштерінің біріне ақщша массасы мен
Ақша массасы – жеке тұлғаларға, кәсіпорындармен мемлекетке тиісті және
Белгілі бір күндегі және белгілі бір кезеңдегі ақша айналысының
Өнеркәсіп жағынан дамыған елдердің қаржылық статистикасында ақша массасын анықтау
М1 агрегеты, яғни ол айналыстағы нақты ақшаларды (бакноттар мен
М2 агрегаты, ол М1 агрегаты қосылған коммерциялық банктердегі мерзімді
М3 агрегаты, ол М2 агрегаты қосылған арнайы несиелік мекемелердегі
М4 агрегаты, М3 агрегаты қосылған ірі коммерциялық банктердегі депозиттік
Қазақстан Респуликасында ақша массасы Ұлттық Банк пен екінші деңгейдегі
Ақша базасы (МВ) – бұл міндеттемелерге жататын резервтік және
МВ = СIC + RR + DCB,
мұндағы CIC – айналыстағы нақты ақшалар;
RR – міндетті резервтер;
DCB – екінші деңгейдегі банктердің Ұлттық банктегі қор, шоттағы
CIC = L ( H + C ),
мұндағы Н – айналысқа шығарылған банктік билеттер;
С – айналысқа шығарылған монеталар.
Қазақстандағы ақша агрегаттарының жағдайы туралы соңғы жылдардағы көрсеткіш.
Ақша агрегаттары
млн.Теңге кезеңнің соңына
Ақша агрегаттары 12.00 12.01 12.02
1
2
3
4
5
Ақша базасы (резервтік ақша) оның ішінде:
Ұлттық банктен тыс қолма-қол ақша
ЕДБ-дің және басқа ұйымдардың Ұлттық банктегі депозиттері
М0 (айналыстағы қолма-қол ақша)
М1
оның ішінде:
3.1. халықтың теңгедегі аудармалы дипозиттері
3.2. бакнтік емес заңды тұлғалардың аудармалы дипозиттері
М2
оның ішінде:
4.1. халықтың теңгедегі басқа да дипозиттері және шетел валютасындағы
4.2. банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі басқа да дипозиттері
М3
оның ішінде:
халықтың шетел валютасындағы басқа да дипозиттері
бакнтік емес заңды тұлғалардың шетел валютасындағы басқа да депозиттері
134416
116335
18081
106428
195442
15245
73769
290643
21662
73539
397015
51573
54999
174959
145477
29482
131175
224234
1912
91148
337980
48876
64870
576023
134077
103967
208171
177899
30272
161701
287293
17799
107792
498071
61442
149336
764954
171439
95443
Қазақстандағы негізгі ақша агрегаттарына, қазіргі кезде ақша-несие статистикасын жасау
М0 (айналыстағы қолма-қол ақша немесе банк жүйесінен тыс ақша);
М1 = М0 + банктік емес заңды тұлғалар
М2 = М1 + теңгедегі басқа да депозиттер және
М3 (ақша массасы) = М2 + банктік емес заңды
Аудармалы дипозиттер – 1) әрқашан айыппұлсыз және шектеусіз атаулы
Басқа дипозиттер – негізінен, ол белгілі уақыт аралығынан кейін
Ақша базасының ақша массасына ықпал етуі ақша мультипликаторы
М3 (ақша массасы)
Ам =
МВ (ақша базасы)
Егер мысалы, ақша мультипликаторы 2,0-ге тең болса, онда ақша
III ҚАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚША ЖҮЙЕСІ
3.1. Ақша жүйесі жөнінде түсінік
Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша ай налысын ұйымдастыру
Ақша жүйесі – бұл тарихи түрде қалыптасқан және ұлттық
Ақша жүйесінің өзіне тән типтері және элементтері болады. Ақша
Ақша бірлігінің – барлық тауарлардың бағаларын бейнелеуге қызмет ететін,
Ақша бірліктерінің түрлері. Егер 1991 ж. 1 қаңтарына дейін
Эмиссия тәртібі – бұл әр елдің орталық банктерінің айналысқа
Ақша түрлері заңды төлем құралы болып табылатын: несиелік және
Валюталық бағам дегенміз – бұл басқа бір елдің ақша
Ақша жүйесінің мынадай типтері болады:
– металл ақша айналысы, яғни мұндай ақша тауарды
– несиелік және қағаз ақшалар айналысы, яғни алтын
Биметаллизм – жалпыға балама рөлі екі бағалы металға (алтын
Биметаллизмнің үш түрі болады:
– қос валюталы жүйе, яғни мұнда алтын мен
– қатар жүретін валюталар жүйесі, яғни мұнда бұл
– ақсақ валюта жүйесі, яғни мұнда алтын және
Биметалдық ақша жүйесі капиталистік шаруашылықтың даму қажеттілігіне сәйкес келмеді,
Монометаллизм – бұл барлығына бірдей балама және ақша айналысының
Алтынға ауыстырылатын құн белгілерінің сипатына байланысты алтын монометаллизмі мынадай
Алтын монета стандарты – бұл еркін бәсеке тұсындағы капитализм
– алтын елдің ішкі ақша айналысында болып, ақшаның барлық
– алтын монеталарды құюға рұқсат етілді;
– толық құнды емес ақшалар айналыста жүре отырып, еркін
– алтын және шетел валюталарын еркін түрде сыртқа
Алтын құйма стандартының алтын монетадан айырмашылығы, мұнда айналыста алтын
Алтын девиз стандарты – банкноталардың алтынға, шетел валютасына айырбасталатынын
1929–1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың нәтижесінде алтын монометаллизмнің барлық
Алтын айналысынан айырбасталмайтын несиелік ақшалар жүйесі, ақша бірлігі құндарының
Қазақстан Республикасының ақша жүйесі 1995 жылы 30 наурыздағы ”Қазақстан
3.2. Қазақстан Республикасындағы 1993 жылғы ақша реформасы және ұлттық
1991 жылы Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан, ТМД-нің басқа
Сөйтіп, Ресей Федерациясында және одан тысқары жерлердегі айналыста ақшаның
1993 жылы 23 шілдесінде Ресей Орталық банкі 1961 –
Қазақстан Республикасы Президенттің Жарлығымен екі күн өткенсоң айырбас мерзімі
Ресейдегі ақша реформасы ескі үлгідегі ақшаларды ТМД елдеріне, оның
1992 жылы бірінші жартысында-ақ Қазақстан Республикасының жетекшілері ендігі жерде
1993 жылы 12 қарашада Қазақстан РЕспубликасының Президенті Нұрсылтан Әбішұлы
КСРО Мембанкінің және 1992-1993 жылы Ресей үлгісіндегі қазыналық және
Қолма-қол ақшалардың, рубльдік шоттардың, салымдар мен мінлеттемелердің теңгеге айырбасы
15 қарашадан 18 қарашаға дейінгі аралықта халық теңгемен және
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі теңгенің валюталық бағамын: 1доллар =
Инфляцияның өсуі біршама ірі ақша купюраларын қажет етті. 1994
Сонымен Қазақстан теңгесі соңғы жылдары тұрақты төлем құралы болып
Қазақстан ұлттық валютасының сәтті енггізілуі, әрі қарай оның сыртқы
Қорытынды
1993 жылдың наурызында «Қазақстан РеспубликасыныңҰлттық Банкі туралы» жаңа Заңы
Мемлекеттің егемендігін және республика банк жүйесінің дербестігін нығайту мақсатында
Ұлттық валютаны жасау еліміздің Президенті Нұрсылтан Әбішұлы Назарбаевтің жеке
Дайындық жұмыстары бітер кезеңде сол кездегі Премьер-министр С.А. Трещенконың
Осылайша 1993 жылдың 15 қарашасы ұлттық валютаның туған күні
Бүгінгі күні, міне, Қазақстан өз егемендігінің 12 жылдық мүшелтойын
Қолданылған әдебиеттер
1. Мақыш С. Б. Ақша айналысы және несие. –
2. Сейіткасымов Ғ. С. Ақша, несие, бакнтер. –
3. Дробозино Л. А. Финансы. Денежное обращение.Кредит. – Москва:
4. Жукова Е. Ф. Общая теория денег и кредита.
5. Ақша, Несйе, Банктер. Сейтқасымов Ғ.С
6. Ақша айналысы және несйе. Мақыш С.Б
7. Қаржы және несие – оқу-әдістемелік құралы. Қазақ Мемлекеттік
8. Экономикалық теория. Әкімбеков
9. Банк ісі. Мамыров
10. Комерциялық банктер операциялары. Мақыш С.Б
Ақша айналысы
АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ
Ақша айналымы туралы түсінік
Ақша айналысы және оның заңы
Ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері жайлы
Ақша айналымы туралы ұғым
Ақша айналымының құрылымы
Ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері
Ақша айналысының заңы және оны реттейтін институттар
Ақша айналысы және оның дамуы