Пайыз саясаты
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Ақша-несие саясатының теориялық негіздері немесе ақша-несие саясатының мәні,
1.1 Ақша-несие саясатының мәні және мақсаты 4
1.2 Ақша-несие саясатының ресурстары 6
1.3 Ақша-несие саясатының құралдары 6
2 Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының бағыттары мен ресурстарын талдау
2.1 Ұлттық банктің ақша айналу жүйесін басқару 13
2.2 Ақша-несие саясатын жүргізудегі Ұлттық банктің ролі 13
2.3 Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының бағыттарын талдау 14
3 Ақша-несие саясатының механизмі мен құрылымдарын жетілдіру 17
3.1 Салыстырмалы қатаң ақша саясаты және салыстырмалы икемді ақша
3.2 Ақша-несие саясатының табыстау механизмі және оның салықтық-бюджеттік,
3.3 Шетелдік тәжірибені пайдалана отырып, ақша-несие саясатын желтілдіру 21
Қорытынды 24
Қолданылған әдебиеттер тізімі 26
Кіріспе
Ақша-несие саясаты мемлекетті реттеу саясатының бір бағыты болып табылады.
Ақша-несие саясаты Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық Банкімен елдің банктік
Төлем айналымы және оның біздің елдегі қалыптасуы мен жұмыс
Ақша-несие саясаты бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс
Қазақстан Республикасының осы заманғы әлеуметтік-экономикалық даму кезеңі нарықтық қатынаспен
Еліміздің ақша-несие саясаты халықаралық несиелік саясатпен жұмыс істеу принциптеріне
Несиені өтеу қабілетін бағалау үшін рейтинг агенттіктері елдің несие
1 Демократиялық саяси жүйені жасаудағы прогресс: мұны демократиялық саяси
2 Қаржылық тұрақтылыққа және экономикалық өсуге жетудегі жетістіктер. Олар
3 Нарықтық экономикаға көшудегі прогресс: экономикадағы және меншік сектордың
4 Сауда ағындарын қайта бағдарлау. Экспорт пен импорттың өсу
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы шетелдерден
Жұмыстың құрылымы. Кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
1 Ақша несие саясатының теориялық негіздері немесе ақша-несие
саясатының мәні, ресурстарының түрлері және құралдары
Ақша-несие саясатының мәні мен мақсаты
Ақша-несие саясатының құралдарын төмендегідей топтастыруға болады.
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру;
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас бағамы.
Құралдары:
а) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей (а) және жанама (ә,б,в) құралдарының арасында айырмашылықтар бар.
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық, валюталық,
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей Ұлттық банктің жанама құралдары
Бұл мақсаттарға жетуде Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізуде.нысанаға алатын
- қайта қаржыландыру мөлшерлемесі: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі
- ҚҰБ-те (Қазақстан Ұлттық банкі) жинақталатын
- мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сату
- банктерге және үкіметке несие беру;
- валюталық нарықтағы басқыншылық;
- кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі
- ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.
Пайыз саясаты. ҚҰБ өзі жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта
ҚҰБ пайыз саясатының басты мақсаты – айналыстағы теңге деңгейін
Қазақстандағы инфляциямен күресудің тағы да бір маңызды факторы-шетел валютасына
1.2 Ақша-несие саясатының ресурстары
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын және оның
Ақша-несие – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін, сыйақы
Ақша-несие саясатының түрлері:
Шаруашылық жағдаятына байланысты ақша-несие саясатының екі типі болады:
рекстрикциялық ақша-несе саясаты;
экспанциялық ақша-несие саясаты;
Рекстикциялық ақша-несие саясаты - екінші деңгейлі банктердің несиелік операциялар
Экспанциялық ақша-несие саясаты – несие беру көлемін кеңейтумен, айналымдағы
1.3 Ақша-несие саясатының құралдары
Пайыздық саясат ақша-несие саясатының құралдарының бірі болып табылады.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі мақсаты -
Қазақстандағы жоғары қарқынды инфляцияға қарсы күресте пайдалануға мүмкіндік беретін
Қаржы операцияларының барлық түрлері бойынша пайыздық мөлшерлемесінің деңгейі Ұлттық
Мемлекеттік қазыналық міндеттемелер, банкаралық несие, Ұлттық банкінің ноталары бойынша
Ұлттық банкінің ноталы және қазыналық вексельдер бойынша табысы Ұлттық
Резервтік талаптар. Банктерге берілетін несиенің көлемін реттеу үшін, банктің
1993 жылы 1 қаңтарда енгізілген «Қазақстан Республикасының коомерциялық, кооперативтік
Банктердің міндетті резерв нормативінің көбеюі, 1994 жылдың бірінші жартысында
Банк резервтерінің шамадан тыс өсуіне байланысты (Ұлттық банкідегі корреспонденттік
Ұлттық банк орташа айлық қалдыққа байланысты пайызды банктің корреспонденттік
1995 жылдың басында жалпы банктер арасында баламалы резервтерден құрылған
1995 жылы банктердің 13,5 %-ы
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей міндетті резервтер деңгейінің тым жоғары болуы
АҚШ-та міндетті резервтер сомасы банктің категориясына, депозиттің мөлшеріне, түріне
ФРЖ экономикалық дағдарыс кезеңінде міндетті резерв деңгейін жиі төмендетуге
Ақша-несие қатынастарын мұндай бақылау және реттеу механизмі ашық
Несие ореациялары Ұлттық банкпен Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті арасындағы,
Директивті несиелердің айналысында қиын жағдай пайда болды. Сондықтан бұл
Сөйтіп, банк жүйесі арқылы төлем қабілеті жоқ кәсіпорындарға қысым
Санациялау мен банкроттық механизмін пайдаланусыз басымдылық салалардың кәсіпорындарының қаржы
1994 жылғы ақпан-көкек айларындағы, кәсіпорындардың міндеттемелері мен өзара талаптарын
Төлемсіздікті шаруашылық аралық есепке алу арқылы шешу, бір жағынан
Үкіметтің несиелеу көлемі әрқашан бюджет тапшылығының деңгейімен және оны
Ұлттық банк 1994 жылы көкек айында мемлекеттік қысқа мерзімді
Аукциондық несиелер бір айдан үш айға, кейін алты айға
1995 жылғы қаржы нарығының жаңалығы – банкаралық қаржы платасы
1995 жылы Ұлттық банк арқылы ломбардтық негізде несие беру
1995 жылы Ұлттық несиелер бойынша банктердің қарыздарын қайта құру
Ашық нарықтағы операциялар.
Бұны Ұлттық банкпен екінші нарықта ақша массасының көлемін реттеу
Ұлттық банк бағалы қағаздарды сатып алған кезде коммерциялық банктердің
Ұлттық банк ашық нарықта бағалы қағаздармен операциялар жүргізу формасы
Бұның бәрін Ұлттық банк айтылған операция арқылы
Ұлттық банк ашық нарықта операцияларын мұқтаждық пайда болуына немесе
1995 жылдың ортасынан бастап, Ұлттық банк өзінің жеке меншік
Ақша саясатының құралы ретінде Ұлттық банкіге ашық нарықта операцияларды
Ақша массасын шұғыл түрде реттеудің басты құралына ақша агрегаттары
Валюта нарығындағы операциялар арқылы-өтімділікті қамтамасыз ету саясаты. Ұлттық банкінің
2 Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының
бағыттарымен ресурсатарын талдау
2.1 Ұлттық банктің ақша айналу жүйесін басқару
Ұлттық банк - заңды төлем құралын, яғни банкноттарды
Ұлттық банк банкноттар мен тиындардың қажетті мөлшерін анықтайды. Оладың
Қазақстан Республикасында шығарылған банкноттар мен тиындардың атаулы құрылымы, айшықталған
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасы Парламентінің құқығы бар.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының валютасын шетел мемлекеттерінің ақша бірліктеріне
Қазақстан Республикасында ақша банкноттарын өндіру және коммерциялық банктерге ақша
Қолма-қол ақша түріндегі эмиссия түріндегі айналысқа банкноттар мен тиындардың
Ұлттық банктің мүдделендіру мөлшерлемесі ақша нарығындағы қаржылық операциялардың барлық
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің шамасы ақшалай қаражаттарға деген сұранысқа және
Ұлттық банктің ресми пайыздары, оның тікелей бақылауына жатпайтын несиелік
Пайыздың нақты бейнелері, өз кезегінде инвестициялау үшін әлуметтік ресурс
Ақша-несие - бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін, сыйақы
Ақша-несие саясатының түрлері
Шаруашылық жағдаятына байланысты ақша-несие саясатының екі типі болады:
1) рекстрикциялық ақша-несие саясаты;
2) экспанциялық ақша-несие саясаты.
Рекстрикциялық ақша-несие саясат - екінші деңгейлі банктердің несиелік операциялар
Экспанциялық ақша-несие саясаты - несие беру көлемін кеңейтумен, айналымдағы
2.2 Ақша- несие саясатын жүргізудегі Ұлттық банктің рөлі
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге
Коммерциялық банктер Ұлттық банкке пайыз мөлшерлемесі есептел-мейтін салым ретінде
Әр мемлекетте ақшаны сақтау формалары әр түрлі болады.
Ақша нарығындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етуде берілетін несие көлемін реттеуде
Резервтік талаптар, ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен қатар
Ақша-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1 қаңтарда
Ұлттық банктердің тиімді қызметі ұлтгық дәстүр тұрғысынан оны ұйымдастыру
Ақшаның кұнсыздануын төменгі деңгейде ұстап, ұлттық валютанын тұрақтылығын қамтамасыз
Ақша-несие саясаты:
- қайта қаржыландырудың ресми ставкасын;
- ақша-несие саясатының негізгі операциялары бойынша сыйақы ставкаларының деңгейлерін;
- ең төменгі резервтік талаптардың нормативтерін;
- ерекше жағдайларда, операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі мен көлеміне
Қазақстан Ұлттық Банкі қайта қаржыландырудың ресми ставкасына сәйкес коммерциялық
2.3 Қазақстан Республикасындағы ақша-несие саясатының
бағыттарын талдау
Пайыздық саясат ақша-несие саясатының бағыттарының бірі болып табылады.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі мақсаты -
Қазақстандағы жоғары қарқынды инфляцияға қарсы күресте пайдалануға мүмкіндік беретін
Несие операциялары Ұлттық банкпен Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті арасындағы,
Директивті несиелердің айналысында қиын жағдай пайда болды. Сондықтан бұл
Сөйтіп, банк жүйесі арқылы төлем қабілеті жоқ кәсіпорындарға қысым
Санациялау мен банкроттық механизмін пайдаланусыз басымдылық салалардың кәсіпорындарының қаржы
1994 жылғы ақпан-көкек айларындағы, кәсіпорындардың міндеттемелері мен өзара талаптарын
Төлемсіздікті шаруашылық аралық есепке алу арқылы шешу, бір жағынан
Үкіметтің несиелеу көлемі әрқашан бюджет тапшылығының деңгейімен және оны
Ұлттық банк бағалы қағаздарды сатып алған кезде коммерциялық банктердің
Ұлттық банк ашық нарықта бағалы қағаздармен операциялар жүргізу формасы
Бұның бәрін Ұлттық банк айтылған операция арқылы
Ұлттық банк ашық нарықта операцияларын мұқтаждық пайда болуына немесе
Ақша саясатының құралы ретінде Ұлттық банкіге ашық нарықта операцияларды
Ақша массасын шұғыл түрде реттеудің басты құралына ақша агрегаттары
3 Ақша-несие саясатының механизімі мен құрылымдарын
жетілдіру
3.1 Салыстырмалы қатаң ақша саясаты және салыстырмалы
икемді ақша саясаты
Ұлттық банк жоғарыда аталған құралдаы арқылы ақша-несие саясатының мақсаттарын
1) ақша жиынын белгілі бір деңгейде ұстап тұру (қатаң
2) немесе пайыз мөлшерлемесін ұстап тұру (икемді монетарлық саясат).
Ақша саясатының варианттары ақша нарығының графигінде әр түрлі бейнеленеді.
Ақша-несие саясатының вариантын таңдау көп жағдайда ақшаға сұраныспен байланыста
Егерде ақша айналымының күтпеген, кездейсоқ өзгерісі нақты айнымалылардың динамикасын
Мұндағы R-пайыз мөлшерлемесі, M- ақша жиыны
R
B
R
L1D
Сурет 1 – Салыстырмалы түрде қарағанда қатаң ақша саясаты
R
R
B
A
L1D
М
M
Сурет 2 – Салыстырмалы түрде қарағанда икемді ақша саясаты
3.2 Ақша – несие саясатының табыстау механизмі және
салық-бюджет, валюта саясаттарымен байланысы
Монетарлық саясат өте күрделі табыстау механизмінен тұрады. Жалпы саясаттың
Ұлттық банк саясатының салдарынан нақты ақша ұсынысының мәнінің өзгеруі;
Ақша нарығындағы пайыз мөлшерлемесінің өзгеруі;
Пайыз мөлшерлемесінің динамикасына байланысты жиынтық шығындардың (әсіресе инвестициялық шығындардың)
Жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты өнім көлемінің өзгерісі.
Ақша ұсынысының өзгерісі мен жиынтық ұсыныс реакциясының арасында тағы
Нарықтық пайыз мөлшерлемесінің өзгерісі экономикалық агенттердің қоржын активтерініңқұрылымының өзгеруіне
R .....................
R1 .......................................... L D
Ақша нарығының реакциясы L D қисығының тікшелей болуынан ақшаға
Ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты сезімтал болса онда
SL1
..................
R
..................
R .................................
DL
Келесі қадам, пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне байланысты жиынтық сұранысты түзету
Табыстау , ақша нарығында пайыз мөлшерлемесінің болымсыз өзгерісі немесе
Экономикадағы құлдырау және ақшаға сұраныстың азаюы жағдайында Ұлттық банк
Ақша-несие саясатының жанама әсерлерін де ескерген жөн. Мысалы, егерде
Мұндай шаралардан кейін ақша мультипликаторы төмендейді, бұл жағдай ақша
Ақша-несие саясаты көлемді сыртқы кешеуілдеуге ие бола алады (шешім
Ақша-несие саясатының қазіргі кезеңднгі тиімділігі Ұлттық банктің саясатына деген
Ақша-несие саясаты салық бюджет және сыртқы экономикалық саясатпен
Егерде Ұлттық банк тұрақты айналым курсын ұстап тұруды көздесе,
Қазыналық саясаттың нәтижесінде бюджетте тапшылық болса, онда мұндай
3.3 Шетелдік ақша–несие саясаты тәжірибесін пайдалану және
жетілдіру жолдары
Нарық экономикасы әлемде екі дәрежеде қызмет атқарады, олар «макроэкономика
Микроэкономика-жеке буын немесе негізгі экономикалық буынның (фирманың) қызмет ету
Макроэкономика - бұл жалпы экономикалық процестер саласы қоғамдық -
Қазақстан Республикасын қаржыландыру мен толық жұмыспен қамтуды ынталандырудың
Пайда мөлшерін және сұранысты арттыру ақшалай (номиналды) жалақыны кеміту
Қорытынды
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің ақша-несие саясатының мақсаты
Қазіргі уақыттағы қазыналық саясат мемлекеттің қаржылық ресурстарын пайдаланудың негізгі
Тікелей әдіс арқылы бюджетті реттеу іс жүзіне асырылады. Мемлекеттік
1) ұдайы өндірісті ұлғайтуға жұмсалады;
2) мемлекеттің өндіріссіз салаларының шығыны өтеледі;
3) инфрақұрылымдарды дамыту, ғылыми зерттеу шығындары өтеледі;
4) құрлымдық саясатты жүзеге асыру; әскери-өндірістік кешендерді ұстап тұру
Жанама әдіс арқылы тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілердің қаржылық
Мемлекеттің ақша-несие саясаты дегеніміз инфляцияның деңгейі мен өсімділігіне, инвестициялық
Ақша-несие саясатының негізгі аспаптарына жататындар: ашық рыноктағы іс-әрекет,
Ақша-несие саясатының бұл шаралары рыноктік экономикадағы елдерде құбылмалы құбылыстарға
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Найманбаев С.М. Банктік құқық – Алматы: Жеті жарғы, 2005
Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер – Алматы: Экономика, 2005
Теңізбаева А.С. Қазақстанда банк жүйесі мен банк заңдарының қалыптасуы
Шаяхметова К.О. Банк жүйесінің теоретикалық және практикалық аспектілері //
Мұқанова Г. Қазақстан банктерінің иелері кімдер? // Түркістан –
«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы. 30.08.1995.
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. – Алматы: Қазақ университеті,
Денги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И. –
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. «Елорда»
Төлеуғалиев Ғ Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы: жоғары оқу орындарына
Саяси экономия. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық.- Алматы: Қазақстан,1990.-
Е. Баянов «Мемлекет және құқық негіздері» : Оқулық /
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) -
Гвоздев Б.З. Факторинг. — М.: Ассоциация авторов и издателей,
Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под.ред. Дробозиной Л.А. –
Ақша несие саясаты мақсаттары мен құралдары
Ақша-несие саясаты жайлы
Банк жүйесі. Ақша-несие саясаты
Қазақстан Республикасыдағы ақша.несие саясатын жүргізу ерекшеліктері
Кiшi ашық экономика
Ақша - несие саясатыі
Ақша-несие саясатының теориялық негіздері немесе ақша-несие саясатының мәні, түрлері және құралдары
Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының бағыттары мен ресурстары
Ақша - несие саясатының ресурстары
Ақша-несие саясаты туралы ақпарат