Кәсіпорын қызметіне экономикалық талдау

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
1 “КАЗГЕРМҰНАЙ“ АШЫҚ АКЦИОНЕРЛIК ҚОҒАМЫНЫҢ ҚАЗIРГI ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
9
1.1 Кәсiпорынның ұйымдастыру-құқықтық және басқару құрылымы...... 9
1.2 Кәсіпорын қызметіне экономикалық талдау...............…............ 14
1.3 «Казгермұнай» ААҚ-ның қаржылық есебін ұйымдастыру....... 19
2 АКЦИОНЕРЛIК ҚОҒАМНЫҢ ӨНДІРІСТІК ҚЫЗМЕТ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ МОДЕЛДЕРІ....................
28
2.1 Мұнай өнімдерін тиімді үлестіру модельдеріне талдау жасау .............
2.2 Нарық жағдайында мұнай өнімдерін өндіру қарқынын корреляциялық-регессиялық талдау
40
2.3 «КазГерМұнай» ААҚ өндірістік тиімділігін арттыру моделін жасау.. 49
3 МОДЕЛЬДІ АРНАЙЫ БАҒДАРЛАМАДА ІСКЕ АСЫРУ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІН ТАЛДАУ
54
3.1 Модельдің бағдарламалық ортасы және электрондық кесте мүмкіндіктері .....................
54
3.2 «КазГермұнай» ашық акционерлік қоғамның залалсыз өндіріс аумағын анықтау
56
3.3 Кәсіпорынның болжамды өндіріс көлемдері ................. 61
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 66
КІРІСПЕ
Егеменді ел болып, тәуелсіздігімізді алып нарықтық экномикаға көшуімізге байланысты
Ендігі жерде, осындай батыл шешімге баруымыз – біздің экономикалық
Жоғары тұрақсыз және сыртқы орта факторлардың анықтамамағандықтан жағдайында ұзақ
Осы жағдай дипломдық жобаның зерттеу нысаны болып отырған «КазГермұнай»
Осы мақсатқа сай мына міндеттер қойылып отыр:
Нарық жағдайында өнім өндіруді ұйымдастыру жүйесіндегі акционерлік қоғамдардың орнын
«КазГермұнай» ашық акционерлік қоғам қызметін жан-жақты талдау;
Мұнай өнімдерінің бағасы мен көлемін болжаудың корреляциялық-регрессиялық талдамы;
Мұнай өнімдері өндірісінің тиімділігін арттырудың экономикалық-математикалық моделін құру;
Арнайы программалық құрал арқылы модель нәтижесін алу және оған
Модель нәтижелері мен ой тұжырымдар негізінде «КазГермұнай» ашық акционерлік
Дипломдық жоба жалпы үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде зерттеу
Екінші бөлімде өндіріс тиімділігін арттыруға негізделген экономикалық-математикалық модельдерге талдау
Үшінші бөлімде экономика-математикалық моделін құру негіздеріне тоқтала отырып, оның
Дипломдық жоба кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
1 “КАЗГЕРМҰНАЙ“ АШЫҚ АКЦИОНЕРЛIК ҚОҒАМЫНЫҢ ҚАЗIРГI ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
Кәсiпорынның ұйымдастыру-құқықтық және басқару құрылымы
«Казгермұнай» Ашық акционерлік қоғамы 1993 жылы 9 қарашасында «Кәсiпорынның
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қор балансына сәйкес Ақшабұлақ кешені келесі
1994 жылы Қазақстан Республикасының құзырлы органдарымен Ақшабұлақ, Нұралы және
Қазір «КазГерМұнай» ААҚ үш орында жұмыс жасайды:
Қызылорда қаласындағы Бас басқармасы;
Ақшабұлақ кешені (Құмкөлге дейінгі құбыр байланысы, поселок (ауыл), техникалық
Алматы қаласындағы орталығы.
Кәсіпорынның бастапқа құрылтайшыларының құрамы мынадай болды: Қазақстан жағынан «Оңтүстікмұнайгаз»
«КазГерМұнай» ААҚ-ның қызметі Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Герман Федаративтік
1995 жылы біршама жекешелендірулерден кейін кәсіпорын құрылтайшыларының бірі –Феба
50% - «ХКМ» АҚ (Қазақстан)
25% - «РВЭ-ДЭА» АҚ (Германия)
17,5% - «ЭЭГ» ЖШС (Германия)
7,5% - Халықаралық Қаржылық Кооперациясы
1 сурет - Құрылтайшылардың құрамы
Құрылтайшалар ААҚ-ды төмендегілер арқылы басқарып отырды:
Құрылтай жиналысы;
Қадағалаушы кеңес;
Орындаушы (экзекуетивтік) комитет.
Ашық Акционерлік қоғамның органдары болып, құқықтары мен міндеттері құрылтай
Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сәйкес «КазГерМұнай» ААҚ өзінің өнімін СКВ-ны
Мұнайдың коммерциялық негізде өндірілуі 1998 жылдың қыркүйек айында Ақшабұлақ
Бүгінгі күні Ақшабұлақ кешеніндегі жұмыс циклінің бірінші игерілу кезеңі
«КазГермұнай» ААҚ өндірісінің дамуына көмірстутекті өндіру деңгейінің жылына 3
Құнды энергия көзі болып табылатын ілеспе газды кәдеге жаратудың
Өндірісті максимальды деңгейге, яғни 1,9 млн. тонна мұнай өндіру
23 мұнай өндіретін скважиналар;
Мұнайды дайындау және айдау Орталық станциясының (ЦППН) қуаттылығын арттыру;
ППД жер үсті құрылысы үшін 15 скважина;
Қажет болған жағдайда Ақшабұлақ-Құмкөл құбырының қуатын жоғарлату;
Пластық қысымды тұрақтандыру мақсатында суды өніретін, дайындайтын және айдайтын
Ілеспе газды кәдеге жарату жүйесін құру;
Кәсіпшіліктің инфрақұрылымын дамытуға бағытталған басқа да инвестициялар.
2001 жылдан бастап инвестициялаудың 2-ші кезеңі басталды. Оның мақсаты:
Бүгінгі күні бұл капитал салымдары 105 млн. АҚШ доллары
«Казгермұнай» ААҚ-ның мұнай кешендеріндегі коммерциялық өндіру жұмыстары Қызылорда облысы
«Казгермұнай» ААҚ-ы қазақ-неміс бірлестігінің нақты көрінісі. Қазақ-неміс қатынасында «Казгермұнай»
Кәсіпорын қызметіне экономикалық талдау
«Казгермұнай» ААҚ басшылығына барлық шешімдерді бірге келісіп, қабылдайтын қаржылық
Өндірістік кәсіпорын қарапайым жұмысшылардан бастап директорға дейінгі қызметкерлерді есепке
«Казгермұнай» ААҚ-ныңофисінің негізгі төрт бөлімі төмендегідей:
қаржылық бас бөлім;
өндірістік бас бөлім (Ақшабұлақ кешенін қоса);
геология және қайта өңдеу жөніндегі бас бөлім;
логистикалық бөлім (транспорт, шеберхана, сатып алу бөлімі, офис, жалпы
2 сурет - “Казгермұнай” ААҚ ұйымдастыру,
Қаржылық бас бөлім төмендегідей болып бөлінеді:
еңбек және еңбекақы бөлімі (және касса);
бухгалтерлік есеп бөлімі (қаржылық есеп, материалдар және негізгі құралдар
қаржы және бақылау (контроллинг) бөлімі (келісім-шарттар, кәсіпорынды қаржыландыру және
салық салу және өткізу бөлімі.
Бухгалтерлік есеп жүргізу құрылымы:
Шоғырландырылған есеп (яғни, объектілері бойынша –Ақшабұлақ кешеніндегі мұнайдың коммерциялық
Шоттар бойынша есеп жүргізу (актив пен пассив түрлері, щығыстар
Бухгалтерлік есеп бөлімінің атқаратын қызметі төмендегідей:
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп жүргізу;
“SKALA” программасы көмегімен банк, касса, негізгі қорлардың материалдарына қатысты
қолма-қол ақша төлеумен айналысу;
банк арқылы жүргізушілер мен жалдамалы жұмыскерлермен есеп айырысу;
еңбекақы төлеу;
Қазақстан ішінде аудиторлар мен салымшыларға есеп беру.
Қаржы және контроллинг бөлімінің атқаратын қызметі төмендегідей:
Жылдық бюджетті құрып, оның қолданылуын бақылау;
Төлемдерді жүзеге асыру;
Кірістірілген шоттарды өңдеу;
Батыстағы банктік аударымдармен айналысу;
Дебиторлар мен кредиторлардың қарыздарын бақылау.
Бұл бөлімнің міндеттеріне мыналар кіреді:
Шетелдік шот-фактураларды тіркеу және тексеру. Қажетті ақталу құжаттарының (тапсырыс/келісім-шарты,
Еңбек және еңбекақы бөлімінің атқаратын қызметі төмендегідей:
Кәсіпорын үшін кадрларды іріктеу және қызметкерлердің кәсіби біліктілігін жоғарлату
Салық салу және өткізу бөлімінің негізгі қызметі төмендегідей:
Бюджетке салық төлемдерімен есеп айырысу:
ҚҚС;
Меншік салығы;
Көлік салығы;
Акциздер;
Заңды тұлғалардан табыс салығы;
Жеке тұлғалардан табыс салығы;
Төлем көздеріне табыс салығы;
3 сурет - «Казгермунай» ААҚ-ның қызметші кадрларының құрылымы
Мұнайға роялти;
Суға роялти;
Әлеуметтік салық;
Қоршаған орта қорына аударым;
Зейнетақы қорына аударым.
Мұнай өндіру мен тасымалдау есептерін жүргізеді.
«Казгермұнай» ААҚ-ның мердігерлеріне (ПХМ,ЮгХМ, Пика-Пайп Сервис, Ай-Дан Мұнай, Статус
Ай сайын мұнай жүктемесі мен мұнай жөнелту есебін жүргізу:
Айдың 1-7-ші күндерінде бөлім мұнайды тасымалдау шот-факутура тізімдерімен айналысады;
Айдың 7-15-ші күндерінде бюджетке салық төлеумен айналысады;
Айдың 15-20-ші күндерінде ҚазТрансОйл мен ХаррикейнОйл Проакшенс мекемелері арасындағы
Айдың 20-25-ші күндерінде Қаржы Министрлігі мониторнигіне әр ай сайынға
25-нен айдың аяғына дейін салықтарды тексереді, құжаттарға жөндеу енгізеді.
Экономикалық тиімділік көрсеткіштері және олардың факторлық талдамы
Кәсіпорынның негізгі экономикалық көрсеткіштерін талдау – бұл кәсіпорынның жұмысын
Өндірістің дамуын бейнелеуші басты көрсеткіш өдіріс көлемі болып табылады.
Тауарлы өнім көлемі-дайын өнімі мен ұйымның және жартылай фабрикаттардың
Өзіндік құн - өнім өндіруге жұмсалған барлық шығын. Өндірілген
Қор қайтарымы – негізгі өндірістік қорлардың бір сомына шаққандағы
Қор сыйымдылығы – белгілі бір өнім өндіруге немесе жұмысты
Қормен жарақтану – еңбектің негізгі өндірістік қорлармен жарақтану дәрежесін
Еңбек өнімділігі – оның нәтижелілігін немесе жұмыс уақытының бірлігіндегі
Рентабельділік – бұл кәсіпорын жұмысының табыстылық, пайдалылық көрсеткіші. Кәсіпорын
Өндірістің тиімділігін арттыру үшін өткізілетін өнім көрсеткішін жоспарлаудың маңызы
Бірақ өткізілетін өнімнің көлемі жаңа капитал салымның есебінен немесе
Мұнайгаз кешені кәсіпорындарының өндірістік қызметін басқару күрделі және кешенді
- кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;
- жоспарлау мен есептеу үшін бірыңғай өлшеу бірлігінің қолданылуы;
- басқару мақсаттарында бастаушы және аралық ақпараттың сабақтастығы мен
- есеп объектілері жөніндегі ақпаратты жеткілікті қамтамасыз ететін оның
1 кесте - “Казгермұнай” ААҚ-ның негiзгi техникалық - экономикалық
№ Көрсеткiштер өлшем бiрлiк Жылдар Ауытқу
2005 2006 2007 2006/2005
+ - % 2007/2006
+ - %
Өндiрiлген мұнай көлемi Мың тн 571,2 813,3 986,3 +242,1
Өткiзiлген мұнай көлемi Мың тн 567,2 808,4 981,9 +241,2
Өткiзiлген өнiмнен түскен түсiм Млн
тг 11152,6 14508,6 17699,7 +3356 130,1 +3191,1 122
өткiзiлген өнiмнiң өзiндiк құны Млн
тг 4371,2 5657,3 7219,1 +1286,1 129,4 +1561,8 127,6
Жалпы табыс Млнтг 6781,4 8851,3 10480,6 +2069,9 130,5
Кезең шығындары Млн тг 4279,8 7298,4 6175,3 +3018,6 170,5
Таза табыс Млн тг 2509,6 1152,9 4305,3 -1356,7
1 тонна мұнай бағасы Тг 19662,5 17953,3 18026,0 -1709,2
1 тонна мұнайдың өзiндiк құны Тг 7706,6 6998,1 7352,1
Негiзгi өндiрiстiк қорлардың орташа жылдық құны Млн
тг 11472,2 12260,7 13227,5 +788,5 106,8 +966,8 107,88
Айналым құралдар-дың орташа жылдық құны Млн
тг 6912,2 7990,0 8438,6 +1077,8 115,6 +448,6 105,6
Жұмыскерлердiң ор-таша тiзiмдiк саны қызметкерлер, жұмысшылар Адам 249 360
181 146 231 -35 80,6 +85 158,2
68 214 232 +146 314,7 +18 108,4
Орташа айлық жалақы Тг 57360,9 56611,9 62940,9 -749
Еңбек ақы қоры Млн тг 171,39 244,56 349,7
Рентабельдiлiк деңгейi % 29,03 11,0 32,14 -18,03 - +21,14
1-кестенiң деректерiнен Казгермұнай ААҚ негiзгi технико-экономикалық көрсеткiштерiнiң талдауын көремiз.
Еңбек өнімділігінің өсуі капитал салымның нәтижесі болуы мүмкін, қымбат
Кейде сұраныста жоқ өнімдер және өнім саласының төмендеуі еңбек
Есептің экономикалық-математикалық моделін құру үшін оптималды критериийді сапалы анықтау
(1)
Мұнда, хj – j-ші өнімнің шығару көлемі
j - өнім индексі
n – кәсіпорын шығындарының өнім түрлерінің саны
Цj - j-ші түрлі өнімдердің көтерме бағасы
Сj – j-ші өнім түрін дайындаудың өзіндік құны
Фнег – кәсіпорынның негізгі қорының құны
Gj -1 j-ші өнімнің айналым құралының нормативі
Көптеген авторлар өндіріс рентабельділігін барынша оңай анықтайды:
(2)
Мұнда, Файн – айналым құралының орташа жылдық құны.
Ара қатынасқа қарағанда өндіріс рентабельділігінің максималды критериі барынша нақты
Өткізілген өнім көлемінің көрсеткішін реттеуге болмайды. Сондықтан соған сәйкес
(3)
Еңбек өнімділігінің максималды критерийіне сәйкес мақсатты фукцияның жазылуы түрлі
(4)
Мұнда, S -өнеркәсптік өндірістік қызметкерлердің орташа жылдық тізімдік саны.
(5)
Мұнда, t - 1 жұмысшының жұмыс уақытының жылдық қоры;
dj - j -ші типті өнімді дайындаудағы еңбек
r - мөлшерден тыс орындаудың –тік нормасы.
Егер өндіріс рентабельділігі (2) ара қатынаспен анықталса, онда еңбек
(6)
Экономикалық-математикалық моделінің шектеулер жүйесіндегі кәспорын өндірісінің жоспарын анықтау есебінде
Шектеулер жүйесінің нақты (математикалық) жазылуы жалпы жағдайда (7) -
(7)
Мұнда, aij - i-ші түрлі шикізаттың 1 j-ші типті
Ai - i-ші түрлі шикізаттың белгіленген саны
P- шикізат түрлерінің саны
(8) арақатынасы белгілі бір (шектеулі) жабдық дайындау қоры бойынша
(8)
Мұнда, t(j - (-ші топты жабдықтың j-ші типті өнімді
( -жабдық тобының индексі;
k – жабдық топтарының саны;
Ф( - жоспарланған аралықтағы жабдықтың қызмет ететін жұмыс уақыты
Кәсіпорын немесе шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі – бұл
Баланстық пайда - өнімді өткізуден түскен пайда, басқа да
Салық алынатын пайда – жеңілдіктер және кәсіпорынның түрлі төледері
Салық салынбайтын пайда.
Кәсіпорын қарауында қалатын таза пайда.
Кәсіпорын таза пайда көлемінен резервтік қорға, қамсыздандыру қорына, жұмысшының
Кәсіпорынның қаржысы – бұл басқа қызмет түрлері жүзеге асыру
2 «КАЗГЕРМҰНАЙ» АШЫҚ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ӨНДІРІСТІК ҚЫЗМЕТІ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
2.1 Мұнай өнімдерін тиімді үлестіру модельдеріне талдау жасау
Экономикалық-математикалық оптималдау модельдерін кәсіпорында қолдану саласына қарай 3 топқа
Өндірістің көлемді көрсеткішін жоспарлау моделі;
Күнтезбелік жоспарлау моделі;
Технологиялық есептерді шешуде қолданатын модельдер.
Өндірістің көлемді көрсеткішіні жоспарлау моделі – кәсіпорын өндірісін ағымдағы
Жай ғана вариантта бұл міндеттер кәсіпорын ресурстарын өнім түрлеріне
Экономикалық-математикалық модельдер және бағаны белгілеу тәсілдері бағаны бағалау үшін
Бағаны белгілеу проблемасы – бұл шешуі математикалық үлгілеусіз және
Бағаларадың нарық өлшемдерін дәлелдеу мәселеріне, ақша қатынасын жетілдіруге, өндірістік
Бағаны белгілеу модельдеріне өзіне мынадай түрлерді ендіреді:
теориялық талдау модельдері;
бағаны белгілеуге қатынасыбар тиімділік көрсеткіштер модельдері;
бағаны белгілеу процестерінбасқаруға арналған нормативті модельдер;
өзге кеңістік түрлеріндегі баға белгілеу факторларын, процестерін өзгеше көрсететін
балансты модельдер;
оптимизациялық моделдер;
статистикалық модельдер;
уақыттағы объектінің дамуын сипаттайтын динамикалық модельдер;
макро және микромодельдер.
Параметрлер арасындағы тәуелділік сипаты бойынша модельдер аралығындағы сызықтық және
Болжамды модельдер белгісіздік, кездейсоқтық элементтерін ендіреді. Анықталмағандық дәрежесі әр
Сол белгілі бір жұмыс орындарындағы(цехтарда, телімдерде) өнімдерді дайындаудағы еңбек
(9)
Мұнда, fje -ші жұмыс орнында j – типті өнімді
e - жұмыс орнының индексі;
r - берілген (тар) жұмыс орнының саны;
Fe - e -ші жұмыс орнындағы жұмыс уақытының қоры.
Мұнда, b - 1 кг тауар өніміне белгіленген шығын
M - 1 тг төлемақыдағы (жалақы) белгіленген тауар өнімінің
Зj j - ші типті өнімге төлемақы
Екі соңғы теңсіздікті ықшамдап сызықтық түрге келтіруге болады.
(10)
(11)
Кәсіпорын шаруашылығының қызметіндегі көрсеткіштері бойынша шектеулердің маңыздылығымен жүргізіледі. Егер,
Пайданың толық өзіндік құнға қатынасын бейнелейтін өнім рентабельділігінің шектеулерін
Мұнда, р – шығарылған өнім ретабельділігінің белгіленген көлемі.
Соңғы теңсіздіктен мынадай теңсіздік туындауы мүмкін.
Егер, және оптималды жоспарда (10)
Егер, және оптималды жоспарда (10)
Кәсіпорынның кейбір техникалық-экономикалық жұмыстарының көрсеткіштерінің жүргізуге болатынын айтуға болады.
Мысалы:
(13)
Мұнда, Т- тауар өнімінің белгіленген бағасы,
П – белгіленген пайда көлемі.
Оптималды критерийде қандай да бір 1 көрсеткіш алатын болса,
Халық шаруашылығының қажеттілігі және сұраныстың есебі шығарылған өнімнің минималды
Мұнда,
,
Мұнда, - j –типті өнімнің
t -өнім топтарының индексі
q -өнім топтарының саны
- топтағы өнімнің максималды немесе минималды қосындысы;
St - t -ші топтағы соңғы өнім индексі.
Келтірілген шектеулер жүйесі толық жеткілікті. Бөлек кәсіпорында шешім нәтижесіне
,
Мұнда z( - (–ші топты қосымша жабдық бірлігінің жіберілетін
N( -жоспарланған аралықтағы (–ші топты 1 жабдық бірлігінің жұмыс
Бұл жағдайда, қосымша жабдықты алудағы (иемденудегі) есептеулерін ескеретін капитал
Мұнда, g( - (-ші топты 1 жабдық бірлігінің бағасы
к- капитал салымның шегі
Кәсіпорын спецификасы анықтайтын осындай бірнеше мысалды келтіруге болады. Бірақ,
Біздің ойымызша, кәсіпорынның қызметінің көрсеткіштербағдарламасының көлемі оптималды сәйкес келетіндей
Есепті шешуде алынған әрбір оптималды критерий бөлек-бөлек. Бірақ алынған
Көпмақсатты есепті шешудің тәсілдерін 2 топқа бөлуге болады:
барлық басқакритерийді шектеулерге аудару және жүргізуші ретінде 1 жергілікті
барлық жергілікті критерийді белгіленген коэффициент өлшеулерімен жинақтау жолымен 1
Кәсіпорында әр өнім түрін шығару көлемі белгіленген.
Индекстер:
і – ресурс түрлері, і=1,2, ....,m;
j - өнім түрлері, j=1,2, ...., n;
Айнымалылар:
xj - өнім көлемі j–ші түрі
Шектеулердің оң жақ бөлігі:
Bj - j-ші түрлі ресурс көлемі
Dj, dj - j-ші өнім түрін өндіру көлемі
Мақсатты фукцияның және шектеулердің оң жақ бөлігінің коэффициенттері:
cату бағасы – cj
sj - j-ші өнім бірлігінің өзіндік құны
pj=cj-sj
Шектеулер:
Әр өндірілген өнімнің көлемі берілген деңгейді қанағаттандыру керек.
Ресурстарға кеткен шығын – көрсетілген қордан аспауы керек.
, i=1,2, …. , m.
Мұндай типке мынадай шектеулер байланысты:
Еңбек ресурстары, тауарлар, жартылай фабрикаттар, өндіріс алаңы, жалақы қоры
Мақсатты функция ретінде:
Максималды пайда
Минималды шығынды алуға болады:
Шығарған тауар өнімінің өткізу максимумы:
Ресурстардың барлық немесе жеке түрін қолдану максимумы (еңбек ресурстары,
Бұл есепте басқа да жағдайлар ескерілуі мүмкін.
Мысалға:
Берілген ассортиментке сай шығарылған өнім түрін анықтайтын шектеулер
Х1:х2 ... :хn = d1:d2 … :dj … :dn;
Мұнда: d1 :d2 … :dj … :dn -
Кәсіпорынның әр түрлі бөліміндегі өндіріс қуаттылығын арттыру мүмкіндігін ескеретін
, i=1,2, … , m
Мұнда, yi – i-ші топты жабдықтың қуаттылығының өсуі,
к – кәсіпорынның өндірісті арттыруға кететін қорлары;
ki – i-ші топты жабдықтың қуаттылығын арттыруға меншіктелген шығындары.
Экономикалық көрсеткіштердің әр түрлі деңгейдегі белгілі бір дәрежедегі ескерілетін
Мұнда, Е – экономикалық көрсеткіштердің берілген деңгейі,
еj – j-ші өнім түрі көрсеткішінің көлемі;
{( , (} – берілген қажеттіліктерге байланысты шектеулер теңсіздігінің
Айталық, tі – і-ші жабдықтың жұмыс уақыты, ал
Т – барлық жоспарды орындау уақыты.
Бұл уақыт, tі мәніне тең болуы керек.
және tі ( Т,
і=1,2,..., m,
Ал, мақсатты функция орнына Z=T( min деп аламыз. Жабдықты
j= 1,2, … , n
Жиынтық санының максималы – мақсатты функция
Z=w(max
Мақсатты функцияның және оң жақ шектеулердің коэффициенті. аij –
Шектеулер: әр шығарылған өнім көлемі берілген жоспарды қанағаттандыру керек.
j=1,2, … , n
Егер, өнім түріне сұраныс шектелмеген болса, онда бұл жағдайда
Әр жабдық топтары өндіріс қуаттылығынан аспайтындай болып жүктелуі мүмкін:
і=1,2,..., m
Өнімді өткізу көлемін максималдауды мақсатты функция ретінде алуға болады:
Пайданы максималдау:
Ағымдағы шығындарды минималдау:
Еңбек сйымдылығын (станок уақытын шығыны) минималдау:
Жабдықты оптималды жүктеу есебін – жоспар бойынша өнімнің шығару
Экономикалық-математикалық модельде материалды оптималды кесу үшін мынадайлар бейнеленеді:
Индекстер: і=деталь түрі, і=1,2,..., m
J= кесу варианттарының номері, j=1,2, …. , n
Белгісіздер: Xij - j-ші вариантпен кесудегі дайындаудың саны.
Оң жақ шектеулер:
bi – і-ші түрлі қажетті деталь.
Коэффициенттер:
aij - j – ші түрлі вариантпен кесудегі
і=1,2,..., m
Дайындау санының минималды –мақсатты функция болып табылады.
Қоспалар құрамын оптималдау есебі металлургияда (шахталар құрамын таңдау), мұнай
Бұл есеп түрінде матриалдар құрамына кіретін қоспалар бір уақытта
Есептің қойылуы:
Бірнеше компоненттерді қосу (аралстыру тәсілі арқылы) нәтижесінде қоспа құралу
Қоспа құрамын оптималды таңдау моделі былай есептелінеді:
Индекстер:
І-компонент аты, і=1,2,..., m;
J- заттар аты, j=1,2, …. , n.
Белгісіздер: Xi - і-ші топты қоспа құрамына кіретін компонент
bi – компоненттегі j -ші заттың нормасы, (.
aij - j – ші заттың і-ші компоненттегі
сі – қоспа жасауда і-ші компонентті қолданудағы шығын.
Қоспа құрамына кіретін әр заттың саны берілген шаманы қанағаттандыру
{ (( (( ( ( bj j(1,2,
Мақсатты функция берілген қасиетке ие қоспаны алудағы шығын минимумы:
Өндірісті технологиялық дайындауда математикалық программалау моделі арқылы шешілетін есептердің
2.2 Нарық жағдайында мұнай өнімдерін өндіру қарқынын корреляциялық-регрессиялық талдау
Нарық конъюктурасы мен бағаны анықтауға болжам жасалатын әдістер қатарына
Эконометриялық есептеулерде, қандай-да бір Yt экономикалық көрсеткішін қайсібір уақыт
Yt= f(t)+Et
Мұндағы f(t) – уақытқа тәуелді функция. Бұл функция регрессиялық
Et – кездейсоқ шама.
Егер кездейсоқтық элементін алып тастасақ, яғни оны 0-ге теңестірсек,
Трендтік модельдер сызықтық және сызықтық емес болып бөлінеді:
Yt=a+bt ; Yt=atb ;
Мұнда Yt – баға белгілеудегі экономикалық объектінің болжамды деңгейінің
t-кезең жалғасы (тәуелсіз айнымалы)
a, b, c –регрессия коэффициенті
Егер көптеген өндіріс факторларынан бағаның белгілеу объектісі зерттелінсе, онда
Y=a0+b1x1+b2x2+ … +bnxn;
Y=a0x1b1x2b2 … xnbn
Болжамның сол немесе басқа моделінтаңдау негізінде модельдің параметрлерін интерпретациялау,
Мұнда S – нақты есептелген ауытқулар деңгейінің квадраттар қосындысы;
Yi - зерттелінетін көрсеткіштің нақты деңгейлері
- зерттелінетін көрсеткіштің орташа есептеу деңгейлері
Болжаудың маңызды статистикалық сипаттамасы дисперсия болып табылады:
Мұнда ( –нақты есептеу деңгейлерінің орташа квадратты ауытқуы;
n -бірқатар зерттелінетін көрсеткіш деңгейлерінің саны;
Сызықтық функцияның және регрессия коэффициенттері нормаль теңдеулер шешімімен анықталады:
Егерде бағаны белгілеудің экономикалық объектісін болжау үшін параболалық функция
Yt=atb дәрежелі функциясын бағалау үшін теңдеулер жүйесін шешумен анықталады:
гипербола функциясының параметрлерін бағалау үшін мына теңдеулер жүйесін шешу
Yt = a+bt түріндегі трендтік модель уақыт бойынша біркелкі
«a» коэффициенті t=0 кезеңіндегі экономикалық көрсеткіштің бастапқы деңгейін анықтайды.
Егерде Yt=atb көрсеткіш функцияның моделі пайдаланылса, онда «а» параметрі
гиперболалық модельдің параметрлері интерпретацияланбайды. Өйткені, t=0 болған жағдайда функция
Аталған модельдерді «КазГерМұнай» ААҚ-ның зертеуде қолдану үшін экономикалық объектілербойынша
Нарық конъюктураның меңгерілуін зерттеу өндірістің тиімділігін көрсеткіштер деңгейін сипаттайтын
Жаңару коэффиценті - негізгі қорлардың жаңару қарқынын көрсетеді. Негізгі
Кжаң=Фжаңа/ Фс
Мұндағы:
Кжаң- негізгі қордың жаңару коэффициенті;
Фжаңа- бір жыл ішінде жаңадан енгізілген негізгі қорлар құны;
Фс- негізгі қорлардың жыл соңындағы құны;
Кжаң.2005 = 4562,3 / 25987,4 = 0,18
Кжаң.2006 = 18507,4 / 44494,8= 0,42
Кжаң.2007 = 9174,2 / 53669,0 = 0,17
Кәсіпорынның жаңару коэффицентіне жыл бойына келіп түскен негізгі қор
Шығу коэффиценті – негізгі өндірістік қорлардың істен шығу қарқынының
Кшығ=Фшығ/Фб
Мұндағы:
Кшығ – негізгі қорлардың шығу коэффициенті
Фшығ- бір жыл ішінде істен шығарылған негізгі қор құны
Фб- негізгі қордың жыл басындағы құны
Кшығ.2005 = 814,1 /22239,2 = 0,04
Кшығ.2006 = ________________
Кшығ.2007 = ________________
2005 жылы бұл көрсеткіш 0,04 құраған, ал қалған
Негізгі қорлардың өсім коэффиценті – негізгі қорлардың белгілі бір
Көсім. = Фөсім/ Фб
Мұндағы:
Көсім.- негізгі қорлардың өсу коэффициенті
Фөсім- негізгі қорлардың өсімінің құны
Фб - негізгі қордың жыл басындағы құны
Көсім 2005= 3748,2/22239,2= 0,17
Көсім2006= 18507,4/25987,4= 0,71
Көсім2007= 9174,2/44494,8= 0,20
Негізгі қорлардың өсім коэффициенті 2005 жылы 0,17-ні құраса, 2006
Тозу коэффиценті – негізгі қорлардың жыл бойына қаншалықты тозғанын
Ктозу= Фтозу/Фс
Мұндағы :
Ктозу- негізгі қорлардың тозу коэффициенті
Фтозу- кәсіпорында тозған негізгі қорлар құны
Фс- жыл соңындағы негізгі қор құны
Ктозу 2005 = 8638,1/ 25987,4= 0,33
Ктозу 2006 = 14182,6 /44494,8 = 0,32
Ктозу 2007 =16321,0 /53669,0 = 0,30
Тозу коэффицентінің шамасы 2005 жылы 0,33-ды, 2006 жылы 0,32
Негізгі өндірістік қорлардың техникалық жағдайын көрсететін коэффицент – жарамдылық
Кжарам. = 1 - Ктозу
Кжарам.2005 = 1– 0,33 = 0,67
Кжарам.2006 = 1 – 0,32 = 0,68
Кжарам.2007 = 1– 0,30 = 0,70
Жарамдылық коэффиценті 2005 жылы 0,67-ні құраса, 2006 жылы 0,68
Ең кіші квадраттар әдісі негізінде регрессия теңдеуінің бірнеше түрін
4 сурет - Тренд теңдеуіне сәйкес құрылған болжамды теңдеуі
Алынған трендтік модель негізінде 2008 жылда мұнайдың өзіндік
Осы өзіндік құнның неліктен әр жылы өзгермелі және қандай
3 кесте - Мұнайдың өзіндік құнының факторлық тәуелділік теңдеулері
Фактор-белгі Жұп регрессия теңдеуі Фактордың орташа мәні
өндіріс көлемі, мың.тг., х1
1 бірліктің еңбек сыйымдылығы, адам-сағ, х2
1 тонна энергия тасымалдаушының құны, мың.тг, х3
Мемлекетке төленетін пайданың үлесі, %, х4
Әр регрессиялық теңдеу үшін икемділік коэффициенті келесі формула бойынша
мұндағы f’(xi) - әр х бойынша алынған бірінші ретті
Осы формула бойынша біздің есебіміздегі 4 факторға қатысты икемділік
Осы мәндерді салыстыра отырып, өзіндік құнға әсер ету күшіне
3)
Кәсіпорын үшін өзіндік құнды қалыптастыру үшін бірінші кезекте энергия
2.3 «КазГерМұнай» ААҚ-ның өндірістік тиімділігін арттыру моделін жасау
Қазіргі өнеркәсіп кәсіпорындары өндіріс күштерінің даму деңгейімен және ғылыми-техникалық
Нарықтық шаруашылықтандыру жағдайында бұл мәселе ел ішінде тауар өндірушілер
Өнеркәсіп кәсіпорындағы шаруашылық жүйесінің төменгі орталығындағы жоспарлық және басқарушылық
Материалдарды кесу және өнеркәсіп құрамының қоспаларын оптималды жатқызуға болады.
Бірақ, өндірісте экономикалық-математикалық тәсілдерді қолдану әзір кеңінен еңгізілмеген. Бұған
Дегенмен, біздің көзқарасымыз бойынша, ең бастысы кәсіпорынның басшылары мен
Қаншалықты есептеуіш электронды машиналардың тапшылығы және қазір қажетті бағдарламалармен
Кәсіпорынның өндіріс жоспарының оптималдығын анықтайтын есептің экономикалық-математикалық моделінің реттелуі.
Оптималдар критериясы – бұл қабылданатын шешімнің сандық көрінісін беретін
Кәсіпорын өнімі және оны өндіруге кететін ресурстардың оптималды құны
Мақсатты функция және шектеулер жүйесі олардың 2 негізгі құрамы
Оптималдар критерийі – бұл қабылданатын шешімнің сандық көрініс беретін
Нарықтық экономикада бұл көрсеткішті қолдану даусыз.
Көшпелі кезеңдегі экономикаға кәсіпорын шаруашылық қызметінің бағалауда табыс көлемінің
Кейбір экономистердің ойынша – кәсіпорын шаруашылық қызметінің нақты тиімділіг
Оның көлемі тек қана таза пайданың көлемін ғанакөрсетіп қоймайды,
Бірақ бұл көрсеткіштердің де кемшіліктері бар. Шикізаттар құнының өзгеруі,
Жаңа капитал салымның тиімділігінің төменгі шегіндегі рентабельділік көрсекішті қолдану
Қайтадан техниканы меңгерген рентабельділік ережедегі өндірістік қорлардың жұмыс істеуі
Қаншалықты қолдау шамасы қысқарған сайын соншалықты оның техникалық үдеуі
Капитал салымның рентабельділікті анықтаудағы көрсеткіш бағыты техникалық прогресстің одан
Ресурстарды үлестіру міндеті төмендегідей болып реттеледі: өнімнің бірнеше түрін
«КазГерМұнай» ААҚ-нда әр өнім түрін шығару көлемі белгіленген.
Индекстер:
і – пайдаланылатын ресурс түрлері, і=1,2, ....,m;
j - өнім түрлері, j=1,2, ...., n;
Айнымалылар:
xj - j–ші түрлі өнім көлемі
Шектеулердің оң жақ бөлігі:
Bj - j-ші түрлі ресурс көлемі
Dj, dj - j-ші өнім түрін өндіру көлемі
Мақсатты фукцияның және шектеулердің оң жақ бөлігінің коэффициенттері:
cату бағасы – cj
sj - j-ші өнім бірлігінің өзіндік құны
pj=cj-sj
Шектеулер:
Әр өндірілгенөнімнің көлемі берілген деңгейді қанағаттандыру керек.
Ресурстарға кеткен шығын – көрсетілген қордан аспауы керек.
, i=1,2, …. , m.
Мұндай типке мынадай шектеулер байланысты:
Еңбек ресурстары, өндірістік матриалдық шығындар, энергия тасымалдаушы, өндіріс қуаттылығн
Мақсатты функция ретінде:
максималды пайда
минималды шығынды алуға болады:
шығарған тауар өнімінің өткізу максимумы:
Бұл модельдің нәтижесі 3 бөлімнің 2 бөлімшесінде келтіріледі. Модель
3 МОДЕЛЬДІ АРНАЙЫ БАҒДАРЛАМАДА ІСКЕ АСЫРУ ЖӘНЕ
3.1 Модельдің бағдарламалық ортасы және электронды кесте мүмкіндіктері
Қазіргі таңда экономикалық объектілердің қызмет жасау процестері мен құбылыстары
Біздің ойымызша, осындай функциялардың тиімділігі «КазГерМұнай» ААҚ-нда өндірісін жоспарлау,
Осыған орай Microsoft Excel электронды кесте программасын кәсіби пайдалану
5 сурет Excel-де басқару моделін құру алгоритмі
Бизнес жағдай шекті оптимистік, не шекті пессимистік алғашқы мәліметтерге
Нақты бір оптималдық есепті электронды кестеде шешу үшін алдымен
Оптималдық есептің үш белгісі:
Оптимизатор көмегімен шығарылатын есептің үш мақсатты функция, өзгермелі ұяшықтар
Модельдің бір ғана мақсатты ұяшығы бар. Бұл ұяшыққа пайдаланушы
Мақсатты функция формуласында бір немесе бірнеше өзгермелі ұяшықтарға сілтеме
Шешім нәтижесін талдау
Алынған нәтиже оптималды, бірақ жалғыз болуы мүмкін емес. Басқа
«КазГерМұнай» ААҚ – ның өндіріс аумағын анықтау
Нарықтық қатынастарға өтуге байланысты «КазГерМұнай» ААҚ-нда өндіріс құлдырауы мен
Залалсыздықты талдау - өнімділік деңгейі мен өндіріс көлемі өзгергенде
Тм = (Б - Ша)
МТм = (Б – Ша) * К
МТм = ШТ + П
Мұндағы, Тм – маржиналды табыс;
МТм - жиынтық маржиналды табыс;
Ша - өнім бірлігіні айнымалы шағындары;
ШТ – тұрақыт шығындар;
К – сату көлемі;
П – пайда;
Б - өнімбірлігінің сату бағасы.
Осы маржиналды табыс арқылы залалсыз нүкте аймағы анықталады. Бұл
Мұнай өндірудің залалсыз аумағын көрсетейік:
1 тонна мұнай сату бағасы - 18026,0 теңге
айнымалы шығындар – 1 тоннаға 8438,6 теңге
тұрақты шығындар – 6175,3 теңге
Залалсыз нүктеге жету үшін кәсіпорын қанша мұнай өндіруі қажет.
К = МТм / Тм = 6175,3 / (18026,0-8438,6)
«КазГерМұнай» ААҚ бірнеше түрлі мұнай және газ өнімін өндіретін
«Директ – костинг» жүйесі – шығындар есебін жүргізіп, олардың
5 кесте - «КазГерМұнай» ААҚ-ның табысын «директ – костинг»
№ Көрсеткіштер 2007 жыл
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 Өндірілген өнім көлемі, тонна
Сатылған өнім көлемі, тонна
Сатылған өнім сомасы, мың теңге
Сатылған өнім сомасы, бір тоннаға, мың теңге
Сатылған өнімнің өзіндік құны, мың теңге
Айнымалы шығындар, мың теңге
Айнымалы шағындар 1 бірлікке, мың теге
Шаруашылықтың маржиналдық табысы, мың теңге (3-5)
Шаруашылықтың маржиналдық табысы, 1 бірлікке, мың теңге (4-7)
Тұрақты шығындар
Зиянсыз өнім көлемі
Ақшалай түрде, мың теңге
Натуралды түрде, тонна 3489,2
3451,8
126696,4
36,7
121046,3
72627,9
20,81
54068,5
15,89
68975
Зиянсыз өнім көлемін ақшалай түрде есептесек:
Өнім бірлігінде Зө =96031,4/36,265 = 2648 тонна
Яғни бұл көрсеткіштер «КазГерМұнай» ААҚ-ның зиянсыз немесе залалсыз өнідіріс
Залалсыз сату көлемін сондай-ақ өнім бірлігіне кеткен шығындар арқылы
Шаруашылықта сатылған өнім көлемінен өндірілгенөнім көлемі артығырақ, яғни өнім
6 сурет - «Директ-костинг» әдісі арқылы анықталған өзіндік құн
Қауіпсіздік маржасы кәсіпорын зиянмен шығуға сату көлемі қаншағы қысқаратынын
Қаіпсіздік маржасы, % = (Жоспарлы сату көлемінен – Залалсыз
Кәсіпорын болжамды өнідіріс көлемдері
Алдыңғы бөлімдерде алынған корреляциялық-регрессиялық талдау мен залалсыз өндіріс аумағы
Оптималдау моделінің критериясы сатудан түскен пайданы максималдау. Мұнай өнімін
Әр өнімнің 1 тоннасы кететін негізгі шикізат, қосымша шикізат,
Модельдің ақпараттық матрицасы және Поиск решение программасымен шығарылған көрінісі
Кестеден көріп отырғанымыздай, мұнай өндіру көлемі нақты жылмен салыстырғанда
6 кесте – 2009-2010 жылдарға өндіріс жоспары
Көрсеткіштер өлш.бірл. Нақты 2007 ж. Болжам
2009 2010
1. Бензин Мың тонна 4350 7840 8240
2. Солярка -//- 8070 9200 10000
3. Мазут -//- 3300 3800 4000
4. Парафин -//- 8350 10000 12000
5. Керосин -//- 550 1000 1200
6. Газ -//- 40500 56000 60000
Ақшалай табысын есептейтін болсақ, өндіріске кететін шығындар бойынша 2009-2010
Бұл 7-кестеден көріп отырғанымыздай өзіндік құнды 71 пайызға арттыра
7 кесте - Өндіріске кететін шығындар бойынша 2009-2010 жылдарға
№ Көрсеткіштер 2007 жылда Модель нәтижесі бойынша
2009 2010
1. Шикізат пен негізгі материалдар 73404 131782 138558
2. Қосымша материалдар 2468 3530 3792
3. Жанар-жағар май 3582 6330 6650
4. Электр энергиясы 1540 2617 2748
5. Негізгі және қосымша жалақы 16850 26453 27835
6. Әлеуметтік салық 3538 5555 5845
7. Амортизациялық шағандар 1900 2250 2250
8. Барлық өзіндік құн 116222,4 198529,6 205470,7
9. Пайда 10800 30000 35000
10. Өнім пайдалылығы, % 9,3 15,1 17
11. Таза пайда 7560 21000 24500
Жалпы қорытындылай келе, кәсіпорын басшысы немесе шешім қабылдауға жауапты
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезінде кәсіпорынның өнім өндіруде
Бүгінгі таңда жүзеге асырылып жатқан реформалар мен істелініп жатқан
Нарықтық жағдайы қатынастарында кәсіпорын максималды табысқа болмаса да, ең
Зерттеу жүргізіп отырған “Казгермұнай” ААҚ-ның алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың бірі
Сондықтан бұл кәсіпорын қызметінде өз қолданысын табады деп сенемін.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кузнецов Ю.Н., Кузубов В.И. Математическое программираование. Москва, 1996.
Савицская Г.В. Анализ хозяйственных деятельности предприятий№ Минск-Москва, 1998
Писаренко П.И., Плахотнюк М.М. Себестоимость продукции и рентабельность производства
Экономико-математического методы и модели в перспективном отраслевом планировании: Вопросы
Қаржылық есеп: оқу құралы // Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева.
Дүйсендаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Базиям, Менахем, “ Использование Visual FoxPro 6.0”
Корнеев, В.В. Годин “Информационное обеспечение управленческой деятельностью”, Издательство “Мастерство”,
Суслов Р.И. Математические модели и системы экономической информации для
Фридман А.Л. Основы объектно-ориентированной разработки программных систем.- М.: Финансы
Малик Г.С. Основы экономики и математические методы в планировании
К.К.Әбуов Экономикалық-математикалық тәсілдер Алматы: Қайнар, 1992, 172 б.
Ә.Сапарбаев, Б.Нақысбеков Оптимизациялық есептердің модельдері Алматы: Республикалық баспа кабинеті,
Замков О.О., Толстопятенко А.В., Черемных Ю.Н. Математические методы в
Экономико-математические методы в планировании и управлений материально-техническим снабжением Москва,
33
7
Қаржы директоры
Техникалық директор
Алматы қала-сындағы маркетнг бөл-ң өкiлiттiлiгi
Қаржы және контролинг бөлiмi
УМОС бөлiмi
Бухгалтерия бөлiмi
Кадрлар бөлiмi
Салық және өткiзу бөлiмi
Бас бөлiм геология
Геология бөлiмi
Өңдеу бөлiмi
Өндiрiс бойынша бас бөлiм
Өндiрiстiк техникалық бөлiм
ОТ және ТБ қызметi
Экология
Кен орнын өңдеу
Логистика бөлiмi
Қамсыздан-дыру бөлiмi
транспорт
Қауiпсiздiк қызметi
Кен орны басшысы
Қыстақ жетекшiсi
Кәсiпшiлiк жетекшiсi
Қауiпсiздiк инженерi
Жөндеу жөнiндегi бас инженер
Құбыр мен кен орындар жетекшiсi
Лаборатория/құпия
Инженер авто/электр
Операторларға арналған персонал
Кәсiпшiлiктi ба-қылау қызметшiсi
Қойма меңгерушiсi қоймадағы
жұмыскерлер
КИП автомат
Электрик
Мотористер дизелистер
Слесарлар
Автомеханиктер
Кәсiптегi слесарлар
У=0,4429х+15,933
R2=0.9839
Модельдің ақпараттық базасын өңдеу
Не болады, егер? болжамы
Нәтижелерін талдау
96031
42078
Тұрақты шығындар
пайдалылық
зияндылық
Шекті нүкте
аумағы
2648
Кәсiптегi слесарлар
Мотористер дизелистер





Ұқсас жұмыстар

---

Кәсіпорын қызметіне экономикалық талдау

---

Экономикалық тәуекелділікті басқарудың теориялық негіздері

---

Қазақстан Республикасы баспа өнімдері саласында маркетингтік қызметті ұйымдастырудың даму жағдайы

---

«Казиндустрия» ЖШС

---

Қазақстанның мұнай өнеркәсібіндегі бірлескен кәсіпорындар қызметіне Қазақтүрікмұнай ЖШС бірлескен кәсіпорны мысалында талдау

---

Кәсіпорын басқару жүйесіндегі маркетингтің ролі

---

Қаржылық жағдайдың бағасы және корпорацияның қаржылық тұрақтылығына жету жолдары

---

Ақмола-Феникс АҚ-ың өткізу нарығын қалыптастыруды талдау

---

Кәсіпорынның микроортасына талдау

---

Ұйымның қаржылық жағдайын кешенді талдау

---