Бенефициар банкі
ЖОСПАР
Кіріспе 2
Есеп айырысу операциялары және олардың жіктелуі 3
Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі 5
Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары 7
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу есебі 10
Төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысу есебі 11
Инкассалық жарлықтармен есеп айырысу есебі 13
Чекпен есеп айырысу есебі 14
Аккредитивтік есеп айырысу есебі 15
Қорытынды 17
Қолданылған әдебиеттер тізімі 17
Кіріспе
Кәсіпорын және ұйымдардың ақшалай қаражатары банктерде олардың қызмет
Отандық банктер есеп айырысу операцияларын ұйымдастырушылар болып табылады.
Есеп айырысу міндеті болып қолма-қол ақшалай және қолма-қол
Кәсіпорындар және ұйымдар арасындағы төлем айналысы негізінен екінші
Курстық жұмыстың мақсаты болып банктерде болатын негізгі есеп
Есеп айырысу операциялары және олардың жіктелуі
Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу операциялары мынандай
банктік шоттар ашу;
ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы
төлемнің шартын өзгерту немесе қайтару;
валюталық операцияларға бақылау жасау;
шоттың архивін беру;
шоттан қолма-қол ақша беру;
ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма-қол ақшаларды инкассалау;
құндылықтарды жеткізіп беру.
Есеп айырысу операциялары мынандай белгілеріне байланысты жіктеледі:
Есеп айырысу субъектілеріне қарай:
-банктік емес сектор;
-жеке сектор;
-бантік сектор – банкаралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
-пошта байланысы арқылы;
-телеграф-телетайп байланысы арқылы;
-телефон байланысы арқылы;
-электрондық байланыстар арқылы;
-СВИФТ (Дүниежүзілік банкаралық телекомуникация қоғамы) жүйесі арқылы.
Есеп айырысу формаларына қарай:
І. Қолма-қолсыз аударымдар (банктік), оның ішінде:
-кредиттік;
-дебеттік;
-ашық шот арқылы;
-аккредитив;
-инкассо.
ІІ. Қолма-қол ақшалар (банкнота және монеталар) арқылы.
Есеп айырысу тәсіліне қарай:
-толық есеп айырысулар;
-жартылай есеп айырысулар;
-өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу (клиринг) арқылы
Қатысушыларға байланысты банктің есеп айырысу операциялары негізгі екі
-клиенттік есеп айырысу операциялары, мұнда негізгі субъект ретінде
-негізгі субъект банк болып табылатын, таза банктік есеп
Жіктелу критерийлері
1-кесте
Қатысушылар құрамы Төлем құралдары Операцияның атқарымдық бағыты Есеп
Банкаралық
Клиенттік
Ішкі банктік Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
Төлем-талап тапсырмаларымен есеп айырысу
Чекпен есеп айырысу
Вексельмен есеп айырысу
Карточкамен есеп айырысу Шот ашу бойынша операциялар
Шот жүргізу бойынша операциялар
Кассалық операциялар
Акцептік операциялар
Талаптарды беру операциялары
Авальді операциялар Аккредитивтік операциялар
Аударым операциялары
Инкассолық операциялар
Клирингтік операциялар
Есеп айырысу нысандарындағы ерекшеліктерге байланысты банктің келесі есеп
-аккредитивтік операциялар;
-инкассолық операциялар;
-аударым операциялары;
-клирингтік операциялар.
Есеп айырысу операцияларында қолданылған төлем құралдарына байланысты есеп
-төлем тапсырмаларымен есеп айырысу;
-чектермен есеп айырысу;
-вексельдермен есеп айырысу;
-төлем карточкаларымен есеп айырысу;
-қолма-қол есеп айырысу.
Есеп айырысу операциялары Қазақстан Республикасының 28.07.1998 жылғы «Ақша
Банк аударым операцияларының үлкен көлемін жүзеге асырады, яғни
Аударым операцияларын жүзеге асыру үшін үшін банкте төлеуші
төлем тапсырмаларымен;
төлем-талап тапсырмаларымен;
инкассолық жарлықтармен;
чектермен;
аккредитивтермен;
вексельдермен;
банктік карточкалармен.
Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Есеп айырысу операциялары негізінен клиенттердің банктердегі ашқан ағымдық
Банктік шот – бұл банк тәжірибесінде қалыптасқан іскерлік
Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашу тәртібі
Жоғарыдағы ережеге сәйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерде шот
І. Резиднет заңды тұлғалар үшін:
-Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
-Статистикалық карточка;
-Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
-СТТН көшірмесі;
-Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент заңды тұлғаның басшыларына
-Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер үшін ҚР Қаржы
-Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
-Қол қоюшы тұлғаға арналған бұйрықтың көшірмеі мен олардың
-Банктік шот ашу туралы өтініш;
-Банктік шот туралы келісімшарт.
ІІ. Резидент емес заңды тұлғалар үшін:
-Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған, Филиал немесе өкілеттік
-Статистикалық карточка;
-Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
-СТТН көшірмесі;
-Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент емес заңды тұлғаның
-Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
-Жеке куәлігі (көшірмесі);
-Банктік шот ашу туралы өтініш;
-Банктік шот туралы келісімшарт.
ІІІ. Шаруа қожалығы:
-Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
-СТТН көшірмесі;
-Жерді пайдалануға жер бөллімшесін беру туралы куәліктің көшірмесі
-Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
-Жеке куәлігі (көшірмесі);
-Банктік шот ашу туралы өтініш;
-Банктік шот туралы келісімшарт.
ІV. Жеке кәсіпкерлер үшін:
-Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің
-СТТН көшірмесі;
-Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
-Жеке куәлігінің көшірмесі;
-Банктік шот ашу туралы өтініш;
-Банктік шот туралы келісімшарт.
V. Шетелдік дипломатиялық және консулдық өкілеттер үшін:
-ҚР Сыртқы істер министлігінен берілген, оның аккредитациясын растайтын
-Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
-Жеке куәлігі (көшірмесі);
-Банктік шот ашу туралы өтініш;
-Банктік шот туралы келісімшарт.
VI. Жеке тұлғалар үшін:
-Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
-СТТН көшірмесі;
-Жеке куәлігі (көшірмесі);
-Банктік шот ашу туралы өтініш;
-Банктік шот туралы келісімшарт.
Клиенттердің банктіік шоты бойынша барлық операция тек
Банктік шоттың жабылуы клиенттің шотты жабу себебін көрсеткен
Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары
Банктің есеп айырысу операциялары екі формада жүзеге асады:
Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар – бұл нақты ақшалармен
Мұндағы нақты ақшаларға: банкноталар және монеталар жатады. Қолма-қол
Есеп айырсу операцияларының басым бөлігі қолма-қолсыз түрде жүреді.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар – клиенттердің банкте ашқан
Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар – чектер, пластикалық карточкалар, электрондық
Қолма-қол ақша мен қолма-қолсыз ақшалар арасында тығыз байланыс
«Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз
төлем тапсырмасы;
төлем-талап тапсырмасы;
инкассалық жарлық;
чекпен есеп айырысу;
вексельмен есеп айырысу.
Аталған төлем құжаттарының мынандай өзіне тән көрсеткіштері болуы
төлем құжатының атауы;
төлем құжатының номері, толтырылған күні, айы, жылы;
ақшаны аударушының (төлеушінің) толық аты-жөні және жеке идентификациондық
ақшаны аударушы банктің толық аты-жөні және банктік идентификациондық
бенефициардың (ақшаны алушының) толық аты-жөні және жеке идентификациондық
бенефициар-банктің толық аты-жөні және банкттік идентификациондық коды;
төлемнің тағайындалу коды;
санмен және жазбаша түрде берілген төлем сомасы;
төлемді немесе ақшалай аударымды жасайтын тұлғаның қолдары мен
бенефициардың және ақшаны аударушының салықты төлеуші ретіндегі тіркеу
Төлем құжаттары қағаз және электрондық жолмен толтырылуы мүмкін.
Төлемдердің тағайындалуының бідей классификаторы Қазақстан Республикасындағы ақша-несие және
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторының құрылымы төмендегідей:
І ІІ ІІІ IV V VI VII VIII
Мұндағы:
І – ақшаны аударушының резиденттік белгісі;
ІІ – ақшаны аударушының экономика секторы;
ІІІ – бенефициардың резиденттік белгісі;
IV – бенефициардың экономика секторы;
V, VI, VII – валюта және бағалы
VIII – операция түрі;
IX – төлемнің сипаты;
X – төлемнің ашып көрсетілуі.
Резиденттік белгісі ҚР-ның валюталық заңдалақтарына сәйкес анықталады және
«1» - резидент;
«2» - резидент емес;
Экономиканың секторының коды мынандай:
0 – Халықаралық ұйымдар;
1 – Орталық Үкімет;
2 – Аймақтық және жергілікті басқару органдары;
3 – Орталық (ұлтық) банктер;
4 – Басқа депозиттік ұйымдар;
5 – Басқа қаржылық ұйымдар;
6 – Мемлекеттік қаржылық емес ұйымдар;
7 – Мемлекеттік емес қаржылық емес ұйымдар;
8 - Үй шаруашылығына қызмет көрсететін, коммерциялық
9 – Үй шаруашылықтары.
Төлемнің тағайындалу коды операцияның түрін анықтайтын 10 саннан
0 – Зейнетақы және жәрдемақы;
1 – Қолма-қол ақшалармен операциялар (спецификациялық аударымдар);
2 – Шетел валютасы және бағалы метладармен операциялар;
3 – Депозиттер,
4 – Займдар,
5 – Қазақстан Республикасынынң резидент емес тұлғалардың
6 – Қазақстан Республикасының резиденттерінің шығарған бағалы қағаздары
7 – Тауарлар мен материалдық емес активтер;
8 - Көрсетілетін қызметтер:
9 – Бюджетке төлемдер мен бюджеттен төлемдер.
Төлемдердің тағайындалуының бірыңғай классификаторы толтырылғандарға мынандай төле мқұжаттары
төлем тапсырмасы,
төлем-талап тапсырмасы;
салық (кеден) органдарының инкассалық жарлығы;
аударуға берген өтініш.
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу есебі
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу – бұл қазіргі кезде
Төлем тапсырмасы – ақшаны аударушының (төлеушінің) аталған тапсырмада
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу мынадай төлемдерді жүзеге асыру
Төлем тапсырмасы оны толтырған күннен бастап (оны олтырған
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу сызбасы 1- суретте берілген.
1
4
3
1-сурет. Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер) үшін төлемді
1 – тауарды (қызметті) жабдықтау; 2 – төлем
Ақша аударымы резидент емес бенефициар есебіне жүргізілсе (ақша
Алушы банк ақша аударымына жазылған төлем тапсырмасын немесе
Ол Қазақстан Республикасы заңдылығына сәйкес, төлем тапсырмасы мен
Төлем құжатымен есеп айырысуды жүзеге асыру кезінде шоттардың
1. Егер ақша жөнелтуші мен бенефициарға бір банкте
Дт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары» ақша жөнелтуші
Кт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары» бенефициар
2. Егер ақша жөнелтуші мен бенефициарға әр түрлі
Дт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»
Кт 1051 «Банктің Қазақстан республикасының Ұлттық банкіндегі корреспонденттік
Немесе
Кт 1052 «Банктің басқа банктердегі корреспонденттік есепшоты»
3. Есеп айырысуды жүзеге асырғаны үшін банк комиссииялық
Дт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»
Кт 4601 «Банктің аударым операциялар бойынша көрсеткен қызметі
Төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысу есебі
Төлем талап-тапсырмасы – бұл қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың
Төлем талап-тапсырмасы – бенефициардың төлушіге оған қызмет көрсетуші
Төлем талап-тапсырмасын бенефициар толтырады да, оны коммерциялық құжаттармен
Төлем талап-тапсырмасы банктегі аударушының шотында ақша болған жағдайда
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартатын болса, оны
Төлем талап-тапсырмасы бойынша еспе айырысудаға құжат айналымы мынадай
1
2
6
5
5-сурет. Төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырсудағы құжат
1- тауарды жабдықтау (қызмет көрсету); 2- төлем талап-тапсырмасын
Төлем талап-тапсырмасымен еспе айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісімшарт
Төлем талап-тапсырмасын толыө немесе жартылай төлеуге келісім берілген
бірінші данасы жөнелтуші шотынан ақша алуға негіз юолады
екінші данасы бенефициарға қызмет көрсетуші банкке жолданады;
үшінші данасы тауар, көрсетілген қызмет, орныдалған жұмыс үшін
Төлемнің сома бөлігінде жөнелтуші шотынан алынуға тиісті сома
Инкассалық жарлықтармен есеп айырысу есебі
Инкассалық жарлық – заң актілерінде көзделген жағдайда ақшаны
Инкассалық жарлық салық және кеден органдарына төленбеген төлемдерді,
Инкассалық жарлық төлемінің тағайындалуы ақшаны аударышының банктік шотынан,
Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық жарлық
Алушы-банк Қазақстан Республикасы заңдылықтарының талаптарына және жөнелтуші мен
Чекпен есеп айырысу есебі
Чекті есеп айырысу барысында төлем құралы ретінде заңды
егер де төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей,
сатушы бегісіз болған жағдайда.
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылғы 5 желтоқсандағы
Айтылған ережеге сәйкес чектер төмендегідей түрлерге бөлінеді:
Кепілдеген чек – чек берушінің банкіндегі шотындағы қаражаттың
Кепілдендірілмеген чек – чек беруші банктің кепілдігі көрсетілмеген
Қамтамасыз етілгенн чек – банкке алдын ала салған
Ережеге сәйкес, чек – бұл чек берушінің чекті
Чектің өзіне тән төмендегідей көрсеткіштері болады:
«чек» - деген атауы;
чек номері мен сериясы;
Чектің қызмет ету мерзімі;
Чек берушінің аты жөні,
Чек берушінің СТТН-і,
Санмен және жазбаша түрде көрсетілген сомасы, күні, айы,
Чек ұстаушының аты-жөні;
Чек ұстаушының СТТН-і,
Чекті төлеуге міндетті чекті беруші банктің атауы,
Чек беруші банктің жеке банктік коды;
«Бұйрық бойынша төлеңіз» кестесі;
«Төлемнің тағайындалу» кестесі;
Чекті төлем ретінде қабылдағаны туралы чек ұстаушыынң белгі
Чектер қолма-қолсыз төлемдерді жүзеге асыру және қолма-қол ақша
Чектің қызмет ету мерзімі тоқтатылған күнді есептемегенде 10
Чектермен есеп айырысу жасалған соң шоттардың келесі коррреспонденциясы
1. Егер чек беріші мен чек бір банкте
Дт 2221 «Клиенттердің арнайы салымдары»
Кт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»
2. Егер чек беруші мен чек ұстаушыға әр
Дт 2221 «Клиенттердің арнайы салымдары»
Кт 2551 «Басқа банктермен есеп айырысу»
Чек ұстаушы банкте:
Дт 2551 «Басқа банктермен есеп айырысу»
Кт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»
Аккредитивтік есеп айырысу есебі
Аккредитивпен есеп айырысу жиі қолданылмайды, бірақ та ол
Аккредитив – бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып
Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің тапсырмасы бойынша
Аккредитивтің мынадай түрлері болады:
-өтелген және өтелмеген;
-қайтарылатын және қайтырлмайтын.
Өтелген (қаражат аударылған) – бұл эмитент-банктің міндеттемесінің іс-әркектінің
Өтелмген (кепілденген) – бұл банктердің өзара корреспонденттік қатынастар
Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісімшарт негізінде, сондай-ақ
Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға тиіс. Ондай
Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент-банктің әмірімен өзгертілуі немесе
Аккредитивтің басты артықшылығы, оныңтөлеуге кепіл болуымен сипатталады. Сонымен
Аккредитивмен еспе айырысуды жүзеге асыру кезінде келесі шоттар
-Банкте жабылмаған аккредитивті ашу:
Дт 6005 «шығарылған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
Кт 6505 «Шығарылған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
-Басқа банк ашатын аккредитивті банктің бекітуі:
Дт 6010 «Расталған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
Кт 6510 «расталған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
-Клиент есебінен ашылатын жабылған аккредитивті банктің ашуы:
Дт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»
Кт 2855 «Құжаттамалық есеп айырысу бойынша кредиторлар»
Жабылған аккредитив банктің басқа банктегі қаржысы есебінен ашылғанда:
Дт 1855 «Құжаттандырылған есеп айырысу бойынша дебиторлар»
Кт 1052 «Банктің басқа банктердегі корреспонденттік шоттары»
Банк басқа банкте жабуды жүргізбесе.
Дт 6020 «шығарылған өтелген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
Кт 6520 «шығарылған өтелген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
-Аккредитив орындалса немесе жойылса, келесі шоттар корреспонденциясы құрылады.
Дт 6505 «Шығарылған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
Кт 6005 «шығарылған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
Жабылған аккредитивті орындау немесе жою кезінде, егер банк
Дт 6520 «шығарылған өтелген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
Кт 6020 «шығарылған өтелген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін
Жабылған аккредитивті орындау кезінде баланстық шотбойынша келесі өткізбе
Дт 2855 «құжаттамалық есеп айырысу бойынша кредиторлар»
Кт 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік шоты»
1855 «Құжаттамалық есеп айырысу бойынша дебитрлар».
Қорытынды
Сонымен, есеп айырысу операциялары - екі формада жүзеге
Есеп айырсу операцияларының басым бөлігі қолма-қолсыз түрде жүреді.
«Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз
төлем тапсырмасы;
төлем-талап тапсырмасы;
инкассалық жарлық;
чекпен есеп айырысу.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
ҚР-ның 28 шілде 19968 жылғы «Ақшаларды аудару мен
15 қыркүйек 1999 жылғы «Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің
Ақша, несие, банктер: Оқулық /жалпы редакциясын басқарған Ғ.С.
Мақыш С.Б., Іляс А.Ә. Банк ісі: Оқу құралы.
Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы
Сейткасимов Г.С. Банковское дело. – Алматы : Қаржы-қаражат,
Валюталау күні – бұл инициатор белгілеген бенефициар ақша
9
Бенефициар
Аударушы (төлеуші)
Бенефициар банкі
Аударушының банкі
Бенефициар
Аударушы
Аударушының банкі
Бенефициардың банкі
Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдерi мен аударымдарын жүзеге асыру ережесiн бекiту туралы
Ішкі банктік чектермен есеп
Банктер қарызы - қарыздарды төлеу
Чекпен есеп айырысу
Қолма-қолсыз есеп айырысу шарттары және қолдану формалары
Бенефициар - ақша алушы тұлға
Банктердегі арнайы шоттар мен есеп айрысу шотындағы нақты ақша қозғалысы
Чек беруші банкке чектің қолданылмаған бланктерін чек берушінің қайтару тәртібі
Аккредитив ашылатын банктың аты
Қазақстан Республикасының қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру тәжірибесін талдау