Ибн Синаның философиялық мұрасы

МАЗМҰНЫ
І. КІРІСПЕ 4
1. Ілімге іңкәрлік 4
ІІ. Негізгі бөлім 6
2.1 Ибн Синаның философиялық мұрасы 13
2.2 Дәрігерлер атасы 19
2.3 Ибн Синадан қалған сөз 22
2.4 Ақыл иесі жан туралы 23
2.5 Қияли ой күші және оның сатылары 24
Қорытынды 27
Пайдаланылған әдебиеттер: 28
І. КІРІСПЕ
1. Ілімге іңкәрлік
Адамзат мәдениетінде тарихи тұрғыдан алып қарағанда үзілмес байланыс,
Ғылымды дамытуда орасан зор қызмет етіп, мол үлес
Орта ғасырларда дамып, гүлденген араб және түркі тілдес
Осы орта ғасырда пайда болып, жаңа заманға дейін
Фалсафа философия дегеннің арабшаланған түрі. Демек, араб тілі
Фалсафаның араб тілінде өрбуіне мәдени-тарихи, саяси-әлеуметтік жағдайлар болған.
Алайда араб мәдениеті араб халифаты сияқты көп ұлтты
Осыған орай Бағдат қаласы үлкен мәдени, рухани орталыққа
ІІ. Негізгі бөлім
Италияның ұлы ақыны Алигьери Дантенің “Тәңірінің тәлкегі” атты
Геометр Евклид, Птолемей,
Гиппократ, Гален мен Авиценна
Аверроэс талдаушы бүгінгідей.
Толық айтып шыға алмаған бәрін бірдей,
Есімдерін қысқаша шолып өттім,
Сондықтан да көрінер сөзім кедей.
Мұндағы ақынның Авицена деп отырғаны – есімі әлемге
Ол туралы өте ертеден келе жатқан көп аңыз
Халықтың ұлы ғұламаға деген үлкен сүйіспеншілігінен туған көптеген
Әбу Әли ибн Сина (Авиценна) – Орта Азия
Ол өзінің көзінің тірісінде-ақ ғалымдар арасында “Шайх –
Әбу Әлидің толық аты-жөні Әбу Әли Хусайн ибн
Жалпы шығыс ғұламалары ішінен өмір жолы туралы мағлұматтар
Ибн Синаның балалық және жастық шағы Бұқарада өтті.
Әкесі Әбу Әлиді бес жасында Бұқарадағы мектепке оқуға
Ол, әсіресе медицинамен қатты әуестенеді. Ежелгі гректің ұлы
“Мен он жасымда Құранды және әдебиет ғылымын үйрендім.
Натилидің басшылығымен логика туралы “Исагоги” кітабын оқуға кірістім.
Ұстазым қандай мәселе көтерсе де, мен оның түп
Көп ұзамай Натили Үргенішке кетті. Мен кітаптарды жинай
Тағы бір жарым жылдай үлкен іждағатпен логика және
Логика, математика, табиғаттану ғылымдары жөнінде жетіккенім сонша, қазір
Сөйтіп жүргенде бір күні базарға барып едім, кітап
Осы кезде әмір Нух ибн Мансур қатты науқастанып,
Мен бірде әмірден сарай кітапханасына барып кітап оқып
Хорезмнің саяси жағдайы, Хорезмді жаулап алушы Махмұд Ғазнауидің
Алайда ибн Сина ғылым мен дәрігерлік практикасын бір
Ибн Сина қандай жағдайда жүрмесін, қандай қызметте болмасын,
Жаратылыстану ғылымдарының қай саласында болса да, Әбу Әли
“Шипа кітабының” геологиялық тарауы орта ғасыр заманында латын
Ғалымның табиғаттану жөнінде материалистік тұрғыда болғанын ыспаттау үшін,
Геологиялық процестердің өте баяу жүретіні жайлы ескі грек
Тағы бір мысал. Ибн Сина психология мәселелеріне көп
Әбу Әли рубаяттарында адамдарды білімді болуға үндейді, білімді
Ибн Сина өмірінде көп қуғын көргенін есіне алады.
“Менің кейбір жақсы қасиеттерімді қызғанатын адамдардың қылығына таң
2.1 Ибн Синаның философиялық мұрасы
2 Әл-Кинди мен Әл-Фарабидің ілімдерін одан әрі дамытушы,
Ибн Сина (Авиценна) дүниетанымының қалыптасуына философ әрі жаратылыстану
Кейбір толық емес деректерге қарағанда, Әбу Әли ірілі-ұсақты
Әбу Әли ибн Синаның өз қолымен жазылған мағлұматтар
Шығыста Фараби, ибн Сина бастаған философтар тобы Аристотельдің
Философияда Фараби бағытын жалғастырғанымен Ибн Сина араб перапатетизмнің
Ибн Сина жалпы ұғымдар (универсиялар) мәселесін өте
Заттарға дейін, құдіреттін ақыл ойында;
Заттын өзінде, себебі ол сол заттың мәні;
Заттан кейін адамдардың санасында.
Таным теориясында ибн Сина Әл-Фарабидің жолын қуып оны
Әбу-Әли заманындағы аса көрнеті педагок болғаны белгілі. Мәселен,
Әбу Әли аумалы-төкпелі заманда өмір сүрді. Саманидтер династиясы,
Бұл айтыста сол замандағы философия мен жаратылыстану ғылымдарының
Тарихшылардың айтуынша, Әбу Әли өзінің ғылыми-философиялық трактаттарының басым
Әбу Әли Синаның аса көлемді еңбегі “Шипа кітабында”
Әбу Әлидің философиялық системасының құнды жақтарымен қатар қайшылықтары
Ибн Синадан қалған көптеген рубаяттар бар дедік. Бұларда
Мұсылман дінбасылары Әбу Әлиді діннен тайғандығын салық етіп
Ғалым өзінің идеялық жауларынан еш қорықпаған. Бір рубаятында
Әбу Әли ибн Сина 1037 жылы 57 жасында
Жан тапсырар сәтте ғұлама есінен таңбай, арабша:
Біз өлгенде бар болғаны бір-ақ нәрсе білеміз:
Бұл өмірде ештеңені білмей кетіп барамыз, -
деп күбірлеп көзін мәңгі жұмған.
Ұлы ғұламаны халық жиналып ақ жуып арулап қояды,
1952 жылы Дүние жүзілік Бейбітшілік кеңесінің қаулысы бойынша
Ибн Сина таза философиялық тақырыптарға арнап сан алуан
Повестің басты қаһарманы Якзанның ұлы Хайи атты (хаий
Ендігі сенің оң жақтағы ішкі жақын серігің -
Бүкіл повесть міне осындай аллегориялық стильде жазылған. Бұл
Әбу Әлидің мұрасын зерттеушілер оның “Құстар” (“Рисалат ат
Ибн Сина адамгершілік тақырыбына арнап “Саламан және Ибсал”
Ибн Синанның Европалық схоластикаға әсері мол болды, оның
Ибн Синаның философиялық еңбектерімен танысқан адам, оның тек
2.2 Дәрігерлер атасы
Бертран Рассел Ибн Сина философиядан гөрі дәрігер ретінде
“Медицина негіздері” немесе “Канон” бес кітаптан тұрады. (қол
Екінші кітап қарапайым дәрі-дәрмектер және оларды қолдану тәртібіне
Үшінші кітап адам денесі мүшелері кеселіне және оларды
Төртінші кітапта ибн Сина адам организмінің жалпы аурулары
Бесінші кітап құранды дәрі-дәрмектік заттарға яғни табиғатта кездеспейтін,
Әбу Әли бұл еңбекте бұрынан қалған медицинаның бай
Ибн Сина медициннаның жалаң теориялық мәселелрімен ғана шектеліп
Ибн Сина сұлтан Махмұд Ғазнауиден бас сауғалап Журжан
Ол кездерде мұсылман дінінің догматтары өлген адамды сойып
Ибн Сина Шығыста ақын, жазушы, лингвист ретінде де
Мен көп елдерді аралап жүріп, кей жерлерде тәуіптік
Мен дастанды тиісті тарауларға бөлдім, қарапайым шындыққа кестелі
Бұл поэма оқуға жеңіл болу үшін ұғымды өлеңдер
Ибн Синадан кейін де Шығыс, Батыстың көп ғалымдары
Ибн Синаның «Уржазасын» XІІ ғасырда жоғарыда айтылмыш Герард
2.3 Ибн Синадан қалған сөз
Ұлы Шейх филосфтардың көсемі ибн Сина көне уақыттарда
Бұл поэманың өз заманының кемеңгері ибн Синаның жаны
Оның бұл поэмасы – білім деген ақылдың, оған
Батыстың ұлы ақындарының шығармаларынан осы ғажайып поэманы
әл әмірмен ажалды тән бұйырды оған қор
Енді азаппен бейшара жан тастап оны шығады …..
Шеллидің өлеңдерінде осы жолдардың жанғырығы естіледі:
Ол зарлады, күбір – сыбыр, тұман бұлты сейілді,
Жерде ұйқысы қымтап келген тылсым сыры ашылды.....
Гетенің ойлы толғамдарынан да осы мазмұндас жолдар ұшырасады:
Оралады шарлап өзгеәлемді, құпиялар біліміне қанғып,
Әзілді арқа, жалғанбайды, қайтып оған бағынып......
Браунингтен де өзектес жолдарды оқимыз:
Жарқ етті де тылсым әлем жалқы сәтке шырақтай,
Өшті мүлде, бейне шырақ болмағандай ешқашан.
Бірақ ұлы Шейх бұлардың бәрінен жүздеген жылдар бұрын
2.4 Ақыл иесі жан туралы
Ақыл иесі адам жанына келсек, ол харекет
Харекет күші адамды өзінің әлдебір ниеттерінен туатын есті
Харекет күші біз төменірек сөз ететін басқа күштің
Сондай-ақ дене күштерінде де адамшылық қасиеттері бар деп
2.5 Қияли ой күші және оның сатылары
Қияли ой күшіне келсек, оған жалпыға бірдей, материясыз
*Потенция* болса *ілгерідегі* және *кейінгілер* тұрғысында үш түрлі
Табиғатынан болатын бейімділіктің арқасында ғана әлі ештеме
Осыдан шығатыны: қияли ақыл күші жанда бола отырғанмен
Қияли ақыл аталатын күштердің сатылары осындай. Пайда болған
Қорытынды
Айтылғандардың бәрін жинақтай келгенде, орта ғасырдың философиялық ойшылдарының
Бұл еңбектердің бәрінің мазмұнын түйіп айту оңайға түспесе
Ибн Синаның дүниетанымы Аристотель мен әл-Фарабидің философиялық көз
Ибн Сина әл-Фарабиден кейінгі философия тарихында өзіндік із
Пайдаланылған әдебиеттер
Ауданбек Көбесов
«Сөнбес жұлдыздар».
1973 ж. Алматы 158 бет.
Ғ. Есім «Фалсафа тарихы»
2000 ж. Алматы 278 бет.
«Ақиқат» журналы №6 1996 ж. 61
Болат-Канал. «Әбу Әли ибн Сина»
Ж. Алтай, А. Қасабеков, Қ. Мұхамбет-әли
«Философия тарихы»
1999 ж. Алматы «Жеті жарғы» 287 бет.
4

Ұқсас жұмыстар

Ислам мәдениетi және Ұлы Дала ойшылдары

Ибн Сина философиясының батыс әлеміне ықпалы

Ибн Синадан қалған сөз

Мұсылман әлемінің философиясы

Ибн Синаның Аллаһ түсінігі

Ислам философиясының Батыс христиан және яхуди философиясына әсері маңызды болды

Ислам мәдениеті

Мұсылман әлемінің философиясы. Әбу Насыр Мұхаммед ибн Мүламмед ибн

Мұсылман әлемі философиясы