Қазақстанның мұнай мен газы
Жоспар
Кіріспе....................................................................................................................3
Негізгі бөлім
1.Қазақстанның мұнай мен газы
1.1 Мұнай .....................................................................................................5
1.2 Табиғи газ...............................................................................................8
1.3 Мұнай экспорты мен құбырлар..........................................................11
1.4 Басқару мен бюджеттiк есеп беру…………………………………..18
1.5 Валюта мониторингін ұйымдастыру.................................................18
1.6 Экологиялық мәселелер......................................................................19
1.7 Құрылымдық реформалар...................................................................22
1.8 Жер қойнауын пайдаланушылардың салық режимі.........................24
2. ҚР Ұлттық Қор
2.1 Қордың құрылуы.................................................................................27
2.2 Ұлттық қорға түсетін және одан
2.3 Инвестиция .........................................................................................30
2.4 Есеп беру..............................................................................................32
Қорытынды ...........................................................................................................33
Қолданылған әдебиеттер......................................................................................35
Қосымша................................................................................................................36
Кiрiспе
2002 жылы сәуiр айында "Аргументы и факты Казахстан"
Қазақстан халқы елдегi мұнай-газ қорлары ауыл шаруашылығы нашар
Қазақстан үкiметi макроэкономиканы тұрақтандыру үшiн,жаңыртылмайтын байлықтарды келешек ұрпақтар
Қазақстан Республикасының Ұлттық Қоры шындық пен күткен үмiт
Таяу арадағы 5–10 жыл iшiнде көмiрсутек табысының өсуiне
Қазақстанның таяу жылдардағы басты мiндетi – өзiнiң табиғи
Ұсынылып отырған курстың мақсаты – Қазақстанның көмiрсутек
1.Қазақстан мұнай-газы
1.1 Мұнай
Көп көпiрмелi сөздер ұмытыла бастаған қазiргi шақта Қазақстанның,
Егерде қазiргi жоспарлар жүзеге асып жатса, онда 2010
Солтүстiк Каспийде әлi ашылып, анықталмаған едәуiр қорлар бар
1-КЕСТЕ. Қазақстан: 1992–2000 жылдар iшiнде мұнайды өндiру мен
Жылдар Өнiм өндiру
Тұтыну
1992
530
404
1993
490
341
1994
415
304
1995
414
281
1996
457
256
1997
521
210
1998
526
201
1999
604
148
2000 700 100
Ескерту: өнiм өндiруге конденсат кiредi
сияқты үш кен орнына тiкелей байланысты болып отыр.
Жаңа өндiрiс қуаттарының iске қосылуына қарай Теңiзде өнiм
Әлемдегi iрi газконденсат кен орны саналатын Қарашығанақтың өнiм
Қашағанда керiсiнше өндiрiс 2005 жылдан ерте басталмайды, оның
шағын көлемде ғана. Теңiзбен салыстырғанда оның өндiрiс қарқыны
өткен ғасырдың 90-шы жылдары қазақстанда мұнай өндiру мен
екi үрдiске сәйкес жүрдi (1-кесте). Мұнай өндiру алғашқы
Мұнайға деген сұраныс керiсiнше бүкiл он жыл бойы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Қоры Қазақстан басшылары, 2-кестеде көрсетiлгенiндей,
2-КЕСТЕ. 2001–2015 жылдар iшiнде Қазақстанда өңделмеген мұнай мен
Күн сайын мың баррель
Жылдар
Өңделмеген мұнай
Конденсат
Қорытынды
2001
717
80
797
2002 840,8
103,8
944,6
2003 жоспар
д.ж.
д.ж.
1 040
2004
д.ж.
д.ж.
1 120
2005
д.ж.
д.ж.
1 224
2010
д.ж.
д.ж.
2 000
2015
д.ж.
д.ж.
3 000
Ескерту: д.ж. - дерек жоқ
Дегенмен алдымен Теңiзде, сонан соң Қашағанда уақытқа сай
деңгейi өстi деуге негiз жоқ. Iлеспе газдың құрамында
Қашағанда өнiм өндiру деңгейi көптеген кен орындары үшiн
Бұл проблемаларды тәптеп келгенде шешуге де болар едi,
Бюджетке түсетiн салық түсiмдерi азаятындықтан, бұл жайт мемлекет
Үкiмет бұл теке тiрестен өз ұстанымын нығайтып, инвесторлар
Қашаған кен орнында да күрделi мәселелер туындап, арада
1.2.Табиғи газ
Қазақстанның табиғи газ секторы ашылып, анықталу үстiнде. Өнiм
Нәтижесiнде ел шығысындағы сұраныс импорт арқылы қана қанағаттандырылуда.
3-КЕСТЕ. 1992-2000 жылдары Қазақстанда газды өндiру мен тұтыну,млрд.
Жылдар
Өнiм өндiру
Тұтыну
1992
8,1
20,1
1993
6,7
14,8
1994
4,5
10,8
1995
4,6
14,4
1996
8,9
14,0
1997
1998 4,2
13,4
1999
6,1
13,6
2000
5,5
13,9
Дерек көзi: www.eia.doе.gov/ emeu/cabs/kazak
Сонымен бiрге iшкi тұтыну әзiрше тұрақты деңгейде қалып
3-кестедегi статистикалық деректер 1992 жылғы 12 млрд. текше
импорт мөлшерiн мүлде азайтқан Қарашығанақтан газ жеткiзiлуi себептi
тәуелдiлiк әлi де сақталып отырғанын көрсетедi. Сондай-ақ 90-шы
Қазақстанда газды тұтыну мөлшерi мұнай секiлдi онша артпауы
бұл жайт көп ұзамай Қазақстанның газды экспорттаушы елдер
Еуропаға жеткiзбек. 2004 жылы жеткiзу көлемi 7 млрд.
Теңiз, Қарашығанақ пен Қашаған кен орындарының тұрақты игерiлуi
нәтижесiнде өңделмеген мұнаймен бiрге өндiрiлiп отырған газ өндiрiсiнiң
Көлемi бiртiндеп көбейiп келе жатқан экспортқа шығатын газ
Орта Азия-Орталық газ құбыры бойынша Ресей мен Украинаға
арқылы Түркменстан мен Өзбекстан газдары тасымалданады. 2002 жылы
4-КЕСТЕ. Қазақстанда 2001–2015 жылдар iшiндегi нақты жылдар бойынша
Жылдар
Млрд. текше метр
2001
11,57
2002
13,14
2005
20,5
2010
35
2015
70
Дерек көзi: Интерфакс-Қазақстан, Алматы, 2003 жыл, 7 ақпан.
1.3.Мұнай экспорты мен құбырлар
Мұнайға деген iшкi қажеттiлiктi қанағаттандыру мұнай өндiрiсiнiң бұрынғыша
Қазақстанда күн сайын 530 000 баррельге тең, iшкi
Қазақстанды мұнай экспорттаушы iргелi елдер қатарына қосып отыр.
5-КЕСТЕ. Қазақстандағы 1992–2001 жылдар iшiндегi мұнайдың таза экспорты
Жылдар
Күн сайын мың баррель
1992 125,9
1993
148,6
1994
111,4
1995
132,8
1996
200,5
1997
311,5
1998
324,9
1999
455,4
2000
551,6
2001 631,0
Ескерту: таза экспорттың жалпы импорттан айырмашылығы – Ресейден
Дерек к;зi: www.eia.doе.gov/ emeu/cabs/kazaexpo
Болжамға сәйкес, Қазақстанға iшкi қажеттiлiгiн қанағаттандыру үшiн күн
сайын 180 000–200 000 баррельге жуық мұнай қажет
6-КЕСТЕ. Қазақстан: 2001–2010 жылдар iшiндегi нақты жылдар бойынша
Жылдар
Өндiрiстегi үлес түрiндегi экспорт
2001
71
2002
83
2005
75
2010
80
Дерек көзi: "2003 жылы Қазақстанның экспортқа шығаратын мұнайы
Қазақстанның алдында тұрған маңызды мәселе – оның iшкi
Көп кешiкпей бұл құбырдың өткізу мүмкiндiгi күн сайын
7-КЕСТЕ. Қазақстандағы экспорттық мұнай құбыр желiсi
Шығатын
жерi
Жеткiзетiн
жерi
Ұзындығы,
миль
Қуаты, күн сайын
млн. баррель
Теңiз
Новороссийск
990
0.560
Атырау
Самара
450
0.340
Ескерту: Новороссийск айлағына дейiнгi құбыр желiсi көбiне КҚК
КҚТ құбыр желiсiнде әлi де шешiмi табылмаған мәселелер
Қазақстан мұнайының көлемi күн сайын 390 000 баррельге
Бұған қоса, қазiр Қарашығанақ газконденсат кен орны КҚК
Қазақстан экономикасындағы мұнайдың жетекшi рөлi артқан сайын, мұнай
1-СУРЕТ. Қазақстанда 1996-2002 жылдар iшiнде ЖIӨ мен мұнай
Дерек көзi: АҚШ-тың энергетикалық ақпараттар жөнiндегi агенттiгi; Консультацияның
Халықаралық валюта қорының Қазақстанға ақыл-кеңес беру шеңберiнде 2001
1993 жылдан 2000 жылға дейiнгi аралықта кумулятивтiк шетелдiк
Мұндай салық базасы бюджеттiк түсiмдердiң мұнай табысынан тәуелдi
Макроэкономиканы бiлiктi бiлудiң арасында 1999 жылы басталған
2001 жылы мұнай бағасы көтерiлген кезде, ЖIӨ 13,5
Мұнай бағасы тұрақты болады деп шамалап, ел өзiнiң
Дегенмен осындай оң макроэкономикалық өзгерiстерге қарамастан, ел халқы
Халықтың 40 процентi бұрынғыша кедейлiк ғұмыр кешiп жатса,
Денсаулық сақтау мен бiлiм беру саласына жұмсалатын үкiмет
8-КЕСТЕ. Үкiметтiң денсаулық сақтау мен бiлiм беру салаларына
Елдер
Бiлiм беру Денсаулық
сақтау
Зейнетақы
Өзге де
әлеуметтiк
шығындар
Қазақстан
40 29
87
10
Венгрия
183
337
394
240
Польша
68
181 534
189
Дерек көзi: Millenium Development Goals in Kazakhstan, 2002.
Елдiң көлiк пен коммуникациялық (байланыс, қатынас) инфрақұрылымы да
Әрбiр елдiң көптеген көрсеткiштерiне сәйкес жiктелген БҰҰ-ның "Адамзат
Қазақстанның макроэкономикалық көрсеткiштерi онша төмен болмаса да,
онда қазба байлықтары мол елдерге сай келетiн сипаттың
1.4.Басқару мен бюджеттiк есеп беру
Осы курстық жұмыстың бірінші бөлімінде сөз болған мұнайға
Көп ұлттық мұнай компаниялары үкiмет тарапынан қолдауға ие
Мұнайға бай елдер сияқты Қазақстан осы қаражатты келешектегi
Қазақстан тәуелсiздiкке ие болған 1991 жылдан берi Қазақстанды
1.5.Валюта мониторингiн ұйымдастыру
Мұнай-газ кен орындарын игеру 2003-2015 жылдары инвестицияның үлкен
Бүгiннiң өзiнде Қазақстан Республикасы төлем балансының жай-күйi Солтүстiк-Каспий
Төлем балансының тұрақтылығын, сыртқы қарыздың экономикалық ыңғайлылығын, валюталық-қаржылық
Валюта мониторингi дегенiмiз КТҚС-ындағы мұнай келiсiм-шарттарын iске асыру
Валюта мониторингiнiң негiзгi мiндеттерi:
KTҚC- кен орындарын игеру жөнiндегi келiсiм-шарттарды iске асыру
Қазақстан Республикасының төлем балансын, сыртқы қарызы статистикасын құру
Қазақстан Республикасының төлем балансы мен сыртқы қарызын талдауды
1.6.Экологиялық мәселелер
Қазақстанда кедейшiлiк пен халықтың ең төмен тұрмыс дәрежесiне
Парламент әлi күнге дейiн экологиялық саясатқа қатысты ресми
Су мен ауаның ластануы, сондай-ақ орманның жаппай оталуы
Мұнай кен орындарының игерiлуiнен елдегi экологиялық мәселенiң одан
2000 жылы Каспий теңiзiнде 30000 итбалықтың кенеттен қырылуы
Дүниежүзiлiк банктiң Каспий экологиялық бағдарламасы итбалық өлiмi "ит
Жергiлiктi биологтер сондай-ақ кен орындарын игеруде пайдаланылатын құрал-жабдықтардың
Мұнай өндiруден алынатын iлеспе өнiмдердiң пайдаланылуы да қатты
Қазiргi кезде күкiрт дала желi мен табиғат апаттарының
Қашағандағы теңiздiѓ тереңдiгi 12 фут (3,5 метр) шамасында.
Ресми түрде бағдарламалар мен жобаларды жүзеге асырып, конференциялар
Экологиялық жобаларды қаржыландыру барған сайын шешiлуi қиын мәселеге
Нақ сол кезде қоршаған ортаны ластағаны үшiн мемлекеттiк
Аталмыш зерттеуде: "Қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақы жинап,
1.7.Құрылымдық реформалар
Мұнай табысының барған сайын молая түсуi мемлекет алдына
1-бөлімде сөз болғандай, мұнай табысын өнеркәсiптi тұтастай алғанда
жүйесiнiң әлсiздiгiмен қатар, маңызды салаларды "өз билiгiне қаратып
90-шы жылдардың аяғындағы құлдыраудан кейiн мұнай бағасы қайтадан
Осының нәтижесiнде елдегi инвестициялық климат та нашарлап, 2002
Экономиканың жаңа құрылымын қалыптастыру, атап айтсақ, жеке меншiк
Сонда ғана мұнайға жатпайтын секторлардың тұрақты дамуына негiз
2003 жылы Transparency International ұйымы Қазақстанды жемқорлық дәрежесi
"Ел iшiнде таңдау-талғам өте күштi және де ол
Қазақстанның мұнай-газ секторы жайында жұртшылықты хабардар етiп отыру
Жариялылық болмаған ретте Қазақстанның мұнай секторында ахуал күрделіленiп,
Қаржы министрлiгiнiң Салық комитетi жүргiзетiн мониторингтiң басты мақсаты
Қазақстанның мұнайға жатпайтын секторын дамытудың басты шарты –
Мұнайға жатпайтын секторды дамыту мақсатында үкiмет дамуына өзi
Экономиканың белгiлi бiр секторын дамытуды ғана көздемей, үкiмет
1.8.Жер қойнауын пайдаланушылардың салық режимi
Салық заңдарын одан әрi дамыту және мұнай
Қазақстан Республикасының ағымдағы заңдарына сәйкес жер қойнауын пайдаланушыларға
Екiншi үлгi Өнiмдердi бөлу туралы келiсiмге (одан әрi
көлемдiк коэффициент бойынша (жинақталған өнiм);
R-факторы бойынша (кiрiстiң шығыстарға қатынасы);
рентабельдiлiктiң iшкi нормасы бойынша пайдалануды заңдық тұрғыдан бекiтуқажет.
Әрбiр триггер үшiн бастапқы мән барлау және өндiрудi
Сонымен бiрге, KTҚC-да мұнай операцияларын жүргiзу кезiнде жер
Салық режимiнiң бұл үлгiсi жер қойнауын пайдаланушының:
қол қою бонусын;
мұнай өндiруге салынатын салықты;
Жер қойнауын пайдаланушы өндiрген мұнай көлемi мұнай өндiруге
Мұнай жобаларын iске асырудың алғашқы кездегi елеулi инвестициялар
Үстеме пайда алынған жағдайда үстеме пайдаға салынатын салық
Салық төлеушiнiң инвестициялық қызметiн ынталандыру үшiн үстеме пайдаға
Үстеме пайдаға салынатын салық ставкалары Салық кодексiнде белгiленедi.
ҚР Салық кодексiнде көзделген салықтың барлық түрлерi және
КТҚС-ның көмiрсутегi ресурстарын игеру кезiнде салық салудың үшiншi
2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Қор
2.1.Қордың құрылуы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Қоры (ҰҚ) 2000 жылы Президент
Қандай болса да мұнай қорын құру жөнiндегi ой
Қазақстанды дамыту бюджетiн құруды ұсынған кезде айтылған-ды. ҚР
Мұнай бағасының құлдырауы мен Ресей рублiнiң құнсыздануына келген
2000 жылы мұнайдың бiр баррелiнiң бағасы 28 долларға
2.2.Ұлттық қорға түсетiн және одан алынатын қаржы ағыны
Қазақстанның Ұлттық Қоры экономиканың тұрақты дамуына негiз қалайтын
Ұлттық қорға табыс тоғыз мұнай компаниясы мен үш
Үкiмет Ұлттық Қорға төлемақы төлейтiн компаниялардың тiзiмiн әрi
Тұрақтандырушы қызметiн атқару үшiн Ұлттық қор шикiзат секторы
Қордың тұрақтандырушы қоржынына түсетiн түсiмнiң мөлшерi мұнайдың бес
Ұлттық қорға түсетiн түсiм аса iрi компаниялардан аударылатын
Ұлттық қорға бiрiншi түсiм Теңiз-Шевройл консорциумындағы 5 проценттiк
Қаржы министрлiгiнiң 2001 жылғы бюджеттiң атқарылуы туралы жылдық
2.3.Инвестициялар
Инвестициялық стратегия мәселелерi жөнiнде Норвегияның мемлекеттiк мұнай корының
ABN Ampo Меллон компаниясы Ұлттық қордың кастодианы ретiнде
Ұлттық қордың инвестициялық стратегиясында қор активтерiнiң 75 процентiн
Екi қоржынның активтерi толықтай шекарадан тыс жерде инвестиция
Қаржы министрлiгi тұрқтандырушы және жинақтаушы инвестициялық қоржындар бойынша
Ұлттық қор Норвегия қорының үлгiсiмен құрылса да, одан
Инвестициялық жобалар - Ақтау портын дамытудың бас жоспарына
2002 жылы Ақтау порты аймағының алаңы 40 га
Жоғары толқынды трансмиссия мен дамба бойындағы құбырдың астындағы
Бұл инвестициялық жобаның мақсаты мұнай құю айлақтарының өткiзу
9-КЕСТЕ. Ұлттық қор активтерiнiң бөлiнуi, 30 маусым 2003
Тұрақтандырушы
қоржын
Жинақтаушы
қоржын
Бағалы қағаздар 26,74%
92,67%
Акциялар
–
20,36%
Ақша және ақша рыногының
құралдары
73,26% -13,03%*
Барлығы
100%
100%
2.4.Есеп беру
Қазақстанның Ұлттық қорының есеп беру саласында әлi де
Ұлттық қорда жеткiлiктi болатындай бақылау тәртiбi көзделмеген. Норвегияда
Парламент Қорды басқаратын органдар жөнiнде ұсыныстар дайындауға
Халықаралық валюта қорының Қазақстандағы салық-бюджет саласының ашық болу
Қорытынды
Мұнай операцияларын жүргiзу iздестiру және геофизикалық жұмыстарды өндiру
Мұнай игерудiң екiншi кезеңiнде теңiз операцияларынан мемлекеттiк бюджетке
Көмiрсутектерiн өткiзуден түсетiн кiрiстердiң негiзгi бөлiгiнiң түсiмi игерудiң
Қолданылған әдебиеттер
"АҚШ азаматтығына қарағанда Қазақстан азаматтығы жоғары бағаланатын болады".
"Мұнайға бай Қазақстанның тез дамып келе жатқан экономикасын
"Мұнай компанияларымен Қазақстан келiсiмге келдi". "Нью-Йорк Таймс", 23
"Мұнай компаниялары Қазақстанмен келiспеушiлiктi реттедi". "Уолл Стрит Джорнал",
www.greensalvation.org сайт
Ұлттық қордың http://www.nationalfund.kz. сайты.
Тайкулакова Г.С.
«Мұнайгаз өнеркәсібіндегі кәсіпорын экономикасы» 050506,050708 мамандығының студенттеріне арналған
Қосымшалар
3
Қазақстанның мұнай мен газы
Мұнай мен газ өндіру саласында
Бүкіл әлемнің және Қазақстанның ірі газ кен орындары
Магистральды газ құбырлары
Мұнай ілеспе газын алу
Қазақстанның істейтін және болашақтық кен орындар қорларының сипаттамасы және көмір шығару көлемдері
Мұнай газ өңдеу саласын жоспарлау негізі
Мұнай-химия - шикізат шырмауынан шығу жолы
Газды сығу және кептіру
ҚазМұнайГаз еліміздің ең ірі Мұнай-газ компаниясы