Ақша айналысын басқару
АҚША ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ ТИПТЕРІ
Жоспар
Кіріспе......................................................................................3
І. Ақша айналысын басқару....................................................6
ІІ. Ақша жүйесі және оның негізгі типтері..............................25
III Экономикасы дамыған елдердің ақша жүйесі...................38
Қорытынды..............................................................................40
Пайдаланған әдебиеттер..........................................................42
Кіріспе
Көптеген шетел басылымдарында ақша айналымы деген ұғым кездеспейді. 90
Жоспарлы – орталықтанған экономика жағдайында ақша айналымының ерекшеліктері:
Қолма – қол ақша да, қолма – қол емес
Мемлекет заңмен ақша айналымын: қолма – қол ақша және
Ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесін объектісі ретінде директивалық заңдармен
Ақша айналымы біртектес мемлекеттік меншік формасына қызмет көрсетеді.
Ақша айналымының алғашқы және қорытынды кезеңдері мемлекеттік банкте шоғырланып,
Қолма – қол ақша және қолма – қол емес
Мемлекеттік жүйелер алдын ала өнімге баға белгілеумен және көрсетілген
Сонымен, ақша айналымы деп қолма – қол және қолма
Ал метал ақша жүйесінде әрі тауар, әрі ақша айналымы
Қазіргі ақша айналымын құн айналымы деп айтуға болмайды. Оған
Айналыста жүретін тек қолма – қол ақша, ол ақша
Айналыста тек қолма – қол ақша жүретіндіктен оны ақша
Бұл кез келген мемлекеттің ақша айналымының аз бөлігін құрағанмен
Қазақстан Республикасында қолма – қол ақшаны Ұлттық банк банкнота
Қолма – қол ақша негізінен халықтың ақшалай табысынан және
Қолма – қол емес ақша айналымы (төлем айналымы) –
I. АҚША АЙНАЛЫСЫН БАСҚАРУ
Ұлттық банк – заңды төлем құралын, яғни банкноталарды шығаруға
Ұлттық банк банкноталар мен монеталардың қажетті мөлшерін анықтайды, олардың
Банкноттардың орташа қызмет көрсету мерзімі 6 айдан 5 жылға
Қолма-қол жасалмайтын төлемдердің және электрондық ақша сияқты инновациялық төлем
Сондай-ақ төлем карточкалары нарығын дамытуға үлкен көңіл бөлінеді. Тұтастай
Қолма-қол жасалмайтын төлемдер көлемінің өсуі мен айналыстағы қолма-қол ақша
Ұлттық валюта банкноттары мен монеталарының дизайнына келер болсақ, Банкнот
«Көшпенділер алтыны» сериясынан Қазақстанның «Шабандоз» монетасы «Жылдың күміс монетасы»
2009 жылы ҚР Ұлттық Банкі «Халықаралық Виченза Нумизматика жүлдесі»
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасының Парламентінің құқы бар.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шетел мемлекеттерінің ақша бірліктеріне
2011 жылы Қазақстанда халықаралық резервтердің өзгеру динамикасы өсудің оң
Ең ірісі инвестициялық портфель болып табылады, оның қосалқы портфельдері
Қолма – қол ақшаның айналымы, олардың банкінің кассасына үздіксіз
Қазақстан Республикасында өз күштерін енгізумен байланысты ақша банкноталарын өндіру
Эмиссия – бұл мемлекеттің банкноталардың, монеталардың, бағалы қағаздардың шығарылуы.
Қолма – қол ақша түріндегі эмиссия – айналысқа банкноталар
Қазақстандағы теңгенің көп мөлшерде эмиссиялануының негізгі себептерінің бірі кәсіпорындар
Бірақ 1995 жылдан бастап жағдай жақсара бастады, бұл кассалық
Депозиттік банктердің эмиссиясы депозиттік қарыздық операциялардың процесінде іске асады.
Теңге – түрлі төлемдер, оның ішінде жалақыны, зейнетақыны, жәрдемақыны,
Депозиттік банктердің эмиссиясын реттеу Ұлттық банктің ақша бағасы сияқты,
Ақша бағасы – бұл Ұлттық банк шығаратын ақшалары. Оған
Ақша айналысы заңы
Ақша айналысы заңы – құн заңының айналыс аясындағы
Ақша айналысы заңының мәні – ақшаның айналыс құралы қызметін
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бірге төлем
Онда:
А мөлш. – айналыс құралы және төлем құралы қызметтеріне
Стб – сатылуға тиіс тауарлар бағасының сомасы;
Стбн – несиеге сатылған тауарлар бағасының сомасы;
Ст – қарыз және басқа міндеттемелер бойынша төленетін
Сө - өзара өтелетін талаптар мен міндеттемелердің сомасы;
Ақ – ақша қоры;
Ажылд. – айналыс құралы және төлем құралы қызметіндегі ақша
Осы теңдіктегі ел экономикасында сатылған тауарлардың бағасынан айналыста әлдеқайда
Ақша айналымының екі жағының бірлігі, олардың бір формасының екіншісіне
Айналысқа қажетті ақша санына мыналар кері ықпал етеді:
Несиенің даму дәрежесі, себебі, қаншалықты тауарлардың басым бөлігі несиеге
Қолма-қолсыз есеп айырысудың дамуы;
Ақша айналысының жылдамдығы.
Металл ақша айналысы тұсында айналыстағы ақша саны ақшаның қазына
Егер де айналысқа алтынға ауыстырылмайтын банкноттар немесе қағаз ақшалар
Ақша айналысын қолдап отыру шарттары мен заңдары келесідей екі
Ақша айналысының негізгі сандық көрсеткіштерінің біріне ақша массасы мен
Ақша массасы – жеке тұлғаларға, кәсіпорындарға және мемлекетке тиісті
Белгілі бір күндегі және белгілі бір кезеңдегі ақша айналысының
Өнеркәсібі жағынан дамыған елдердің қаржылық статистикасында ақша массасын анықтау
М1 агрегаты, яғни ол айналыстағы нақты ақшаларды (банкноттар мен
М2 агрегаты, ол М1 агрегаты қосылған коммерциялық банктердегі мерзімді
М3 агрегаты, ол М2 агрегаты қосылған арнайы несиелік мекемелердегі
М4 агрегаты, ол МЗ агрегаты қосылған ірі коммерциялык банктердегі
АКШ-та, ақша массасын анықтауда төрт акша агрегатын, Жапония мен
Қазақстанда ақша массасына Ұлттык Банк пен екінші деңгейдегі банкілердің
Қазақстан Республикасында Ұлттық Банктің 12.01.1995 жылы Директорлар кеңесінің №
Аталған ережеге сәйкес, ақша базасы (МВ) - бұл міндеттермелерге
ҚҰБ-нің сонғы жылдардағы есептеулеріне байланысты, ақша базасы (резервтік ақша)
ҚҰБ-нін айналымға шығарған колма-қол акшаларынан (ҚҰБ-нің кассасындағы қолма-қол ақшаларды
ЕДБ-дің аудармалы және басқа депозиттерінен; банктік емес каржылық ұйымдардың
ҚҰБ-гі мемлекеттік және мемлекеттік емес қаржылық емес ұйымдардың теңгедегі
Қазақстандағы негізгі ақша агрегаттарына, қазіргі кезде ақша-несие статистикасын жасау
М0 (айналыстағы қолма-қол ақша, немесе банк жүйесінен тыс ақша);
М1 = М0 + банктік емес занды тұлғалар мен
М2 = М1 + теңгедегі басқа да депозиттер және
МЗ (ақша массасы) = М2 + банктік емес занды
Мұндағы,
• Аудармалы депозиттер — 1) әрқашан айыппұлсыз және шектеусіз
• Басқа депозиттер — негізінен ол, белгілі уақыт аралығынан
Ақша массасының көбеюі бірнеше жолдар бойынша жүргізіледі:
банкноттар мен монеталарды эмиссиялау есебінен;
орталық банктен коммерциялық банктерден несие алу жолымен;
орталық банктің ел үкіметіне мемлекеттік бюджет тапшылығын жабу үшін
2006 жылы қаржы секторының тұрақты дамуы, халық кірісінің өсуі
2002 2003 2004 2005 2006
ЖІӨ-ге шаққандағы депозиттер динамикасы
Дереккөзі: ҚР Ұлттық банкінің деректері бойынша
Заңды тұлғалардың депозиттері 2073,2 млрд. теңгені кұрай отырып, 94,4%
2006 жылы депозит нарығының дамуындағы маңызды кезең теңгелік құралдарға
2006 жылдың ішінде халықтың банктердегі салымдары өсуінің оң үрдісі
Халық депозиттерінің құрылымында теңгенің нығаюы жағдайында шетел валютасындағы депозиттермен
■* ұлттық валютамен
3-сурет. Депозиттердің жалпы көлеміндегі ұлтгық және шетел валютасындағы депозиттердің
Дереккөзі: ҚР Ұлттык банкінің деректері бойынша
2006 жылы жеке тұлғалардың теңгемен мерзімдік депозиттері бойынша орташа
4-сурет. Жеке тұлғалардың мерзімді депозиттері бойынша орташа алынған сыйакы
Дереккөзі: ҚР Ұлттық банкінің деректері бойынша
Депозиттер динамикасындағы бірнеше оң үрдістерді атап өткен жөн. Біріншіден,
Ақша базасы - бұл айналымда жүрген қолма-қол ақшаның, екінші
3-кесте. Ұлттық банктің активтері мен пассивтерінің өзгеру динамикасы
І-тоқ.06 2-ток.06 З-ток.06 4-ток.Об
Таза халықаралық резервтер 15,8 43,3 54,0 156,4
Таза ішкі активтер 37,8 7,2 -1,1 -213,0
Үкіметке қойылатын таза талаптар 5,9 31.2 38,4 -357,9
Қаржы ұйымдарына талаптар 53.6 -47.9 -25.6 -236.7
Қалған экономикаға талаптар -23.5 -62,5 -87.8 -97.4
Баска да таза ішкі активтер 1 1.1 147.1 -31.7
Акша базасы 90,5 92,3 86,2 126,5
Ұлттык банктен тыс қолма-қол акша 21,9 40,3 35.6 49,9
Банктердің аударылатын депозиттері 158,3 207,7 410.2 502.4
Банктердің басқа депозиттері 398.0 415.5 -40.3 51.5
Санаулы ақша базасы 41,6 65,3 104,5 137,8
Дереккөзі: ҚР Ұлттық банкінің деректері бойынша
2006 жылғы желтоқсанда ақша базасы 2005 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда
Ұлттық банктің халықаралық резервтерінің өсуіне ішкі валюта нарығындағы белсенді
Ұлттық банктің таза ішкі активтері банктер алдындағы, негізінен, қысқа
2006 жылғы желтоқсанда санаулы ақша базасы 2005 жылғы желтоқсанмен
Мультипликатор деген сөз латын сөзінен аударғанда «көбейтемін, ұлғайтамын» деген
Ақша массасының өсуін міндеттейтін екі негізгі көрсеткіш бар:
Ақша мультипликаторы
Банктік мультипликатор
Ақша базасының ақша массасына ықпал етуі ақша мультипликаторы (Ам)
m = M3/ B
Егер, мысалға ақша мультипликаторы 2,0-ге тең болса, онда ақша
Банктік мультипликатор несиелеу арқылы депозиттердің өсу дәрежесін көрсетеді. Өз
Депозиттік мультипликатор - бұл депозиттік операциялар арқылы ақша қаражатының
Несиелік мультипликатор - бұл несиелік операциялар арқылы ақша қаражатының
2006 жылғы 4-тоқсанда ақша массасының көбеюі 21,7% (2005 жылғы
Банк жүйесінің таза сыртқы активтерінің, сол сияқты оның ішкі
Банк жүйесінің таза сыртқы активтері құрылымында Ұлттық банктің таза
Банк жүйесінің ішкі активтерінің өсуі экономиканы кредиттеу көлемін сақталып
І-кесте. Ақша массасының өзгеру динамикасы
1-тоқ. 06 2-тоқ. 06 3-тоқ. 06 4-тоқ. 06
Таза сыртқы активтер -45.4 -43.5 -80.1 328.6
Ішкі активтер 92.2 89.6 115.8 68
Үкіметке талаптар 127.9 96 142 -168.8
Экономикаға талап 67.8 63.8 80.1 86.4
Басқа да таза ішкі активтер -37.4 -31.1 -43.2 -100.4
Ақша массасы 33.6 47.6 51.5 79.9
Айналыстағы қолма-қол ақша 19.6 41.2 32.8 45.8
Резиденттердің депозиттері 37.3 49.2 56.3 88.5
Дереккөзі: ҚР Ұлтгық банкінің деректері бойынша
Ақша массасының негізі кұрамдас бөліктерінің динамикасын талдау банк жүйесіндегі
— Акша мультипликаторы
коэффициенті (оң жақтағы ось)
Резервтеу коэффициенті
(оң жақтағы ось)
І-сурет. Ақша мультипликаторының және оның кұрамдас бөліктерінің динамикасы
Дереккөзі: ҚР Ұлттық банкінің деректері бойынша
Ақша массасының өсу қарқынымен салыстырғанда ақша базасы кеңеюінің неғұрлым
Қазақстандағы соңғы жылдардағы ақша агрегаттарының жағдайы туралы 2.1-кестеде берілді.
2.1-кесте
АҚША АГРЕГАТТАРЫ*
(кезеңнің соңына)
№ Ақша агрегаттары 12.2003 12.2004 12.2005 12.2006 12.2007 12.2008
1. Ақша базасы (резервтік ақша), млн. тг соның ішінде:
1.1 ҚР Ұлттық Банктен тыс қолма-қол ақша, млн.тг 206025
1.2 ЕДБ-дің және басқа ұйымдардың Ұлттық Банктегі депозиттері, млн.тг
2 М0 (айналыстағы қолма-қол ақша) млн.тг 190039 211805 411813
3 М1 (млн.тг), соның ішінде: 362366 602636 799401 1261549
3.1 халықтың теңгедегі аудармалы депозиттері 23261 25168 57875 101242
3.2 банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі аудармалы депозиттері 149066
4. М2 (млн.тг) соның ішінде: 620087 903703 1515962 2814551
4.1 халықтың теңгедегі басқа депозиттері және шетел валютасындағы аудармалы
4.2 банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі басқа депозиттері және
5. М3 (млн. тг) соның ішінде: 892321 193768
5.1 халықтың шетел валютасындағы басқа депозиттері 177870 198517 251747
5.2 банктік емес заңды тұлғалардың шетел валютасындағы басқа да
6. М0-дің М3-тегі үлесі, % 21.3 17.8
7. Ақша мультипликаторы(Ам), тг 3.51 4.15 3.11 2.45
8. Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ), млрд тг 4612 5870.1
9. Экономиканың монетизациялану деңгейі (М3-тің ЖІӨ қатынасы, %) 19.3
Сандық мәліметтер ҚҰБ-нің статистикалық бюллетенінен алынған
Сонымен, ақша айналысының жылдамдығы – бұл мәмілелерге қызмет көрсету
Жалпыға ортақ пікір бойынша ақша көптік етпейді. Алайда экономика
Біздің есептеулеріміз бойынша, қазіргі кезде экономикадағы ақшаның көлемі жеткілікті
ІІ. АҚША ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ ТИПТЕРІ
Әрбір мемлекеттің өзіне тән ұлттық ақша жүйесі болады.Ақша жүйесі
Ақша жүйесінің типі: ақша – ерекше тауар ретінде өсуіне,
Металл ақша айналысы, бұл жүйеде ақша тауары, яғни толық
Несие ақшалары және қағаз ақша айналысы, бұл жүйеде атына
Әрбір мемлекетте жалпыға ортақ құн эквиваленті қабылданған металға байланысты
Алғашқы капитал жинау кезінде (XVI – XVII ғғ.) биметаллизм
Биметаллизмнің үш түрі болған:
Қатар жүретін валюта жүйесі-онда алтын мен
Қос валюталы жүйе – онда металдардың санының арақатынасын мемлекет
“Қосалқы валюта жүйесі”- онда алтын мен күміс монеталар заңды
Биметаллизм жүйесі Батыс Еуропа мемлекеттерінде XVI – XVII ғғ.
Биметаллизм жүйесі өскелең капиталистік шаруашылықтың талабын қанағаттандыра алмады, себебі
Монометаллизм жүйесі. Капиталистік тауарлы өндірістің қарқынды дамуы тұрақты ақшаны,
Монометаллизм – ол жалпы эквивалент ретінде тек бір ғана
Патшалық Ресейде күміс монометаллизм 1839 – 1843 жж. Жүргізілген
Алғашқыда алтын монометаллизм ақша жүйесі ретінде ХYІІІ ғ. аяғында
Құн белгілерінің алтынға айырбасталу ерекшеліктеріне байланысты алтын монометаллизмнің үш
Алтын монеталы стандарт оған негізгі төмендегі белгілер тән:
Елдің ішкі айналымында алтын монеталар жүреді не ол ақшаның
Алтын монеталарды еркін соғу рұқсат етілген;
Айналымдағы несие ақшалары ( банкнота, майда металл монеталар) көрсетілген
Алтынды, шетел валютасы елден еркін алып шығып және елге
Алтын монеталы стандарт капитализмнің алғашқы сатысы – еркін бәсеке
Бірінші дүниежүзілік соғыс бюджеттің тапшылығын арттырды. Оны жабу мақсатында
Алтын құймалы стандарт – оның алтын монеталы стандарттан айырмашылығы
Алтын девизді стандарт - ол девиздерге (яғни, белгілі бір
1929 – 1933 жж. әлемдік экономикалық дағдарыс нәтижесінде барлық
Металл ақша айналысы
Ақша өзінің материалдық – заттық құрылымы металл ақшалар және
Металл ақшаның алғашқы түрі – құйма металл, оның формасы
Біртіндеп металл ақшаның түрі де, салмағы да өзгереді. Мысалы,
Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының жоғары сатысында металдан монета түрінде
Металл ақшалар толық құнды және толық құны жоқ (немесе
Ақша айналысында майда ақшаның үлес салмағы аз. Дегенмен майда
ХХ ғ. 70 – жылдары алтынға деноминация жүргізілді. Алғашқыда
Қарыз ақшалар. Олардың айналыс заңдылықтары. Металл ақша айналысының объективті
Біріншіден, ақша құн өлшемі қызметін қолдағы алтын ақша емес,
Екіншіден, ақша айналыс құралы ретінде өз қызметін шапшаң, ілезде
Бұл мүмкіндіктің іс – жүзіне айналу біраз себептерді қамтитын
Монетаның табиғи ысылып тозуынан оның толық құны жойылып, құр
Мемлекеттің және жеке адамдардың – жасанды ақша жасаушылардың монетаны
Несие ақшалары және олардың түрлері.
Несие ақшалары – сатып алушының қарызды қайтаруда пайдаланатын (толық
Банктің кассасынан қолма – қол ақша беру мен қарыз
Несие ақшалары өте ерте заманнан пайдаланып келеді. Мысалы, төлем
Қазіргі несие ақшаларының эволюфциясы: вексель, банкнота, чек, несие карточкалары
Вексель ХІІ ғ. Италияда алғашқыда халықаралық сауда, кейін ішкі
Сатып алушы кәсіпорының жабдықтаушы кәсіпорынға сатып алған тауар үшін
Аударым векселін көптеген субъектілер пайдалануы мүмкін: вексель беруші, вексель
Вексель бойынша төлем авальмен қамтамасыз етілуі мүмкін. Онда аваль
Несие ақшаларының келесі түрі – банкнота. Ол ХYІІ ғ.
Банкнотаның негізгі коммерциялық вексель болғанымен онда өзгешеліктері бар. Олар
вексель бойынша несие беруші сатушы немесе кәсіпкер, ал банкнота
вексельді айналысқа жеке кәсіпкер түсіретіндіктен
кепілдігі бар, ал банкнотаны елдің орталық банкі шығаратындықтан, ол
Банкте сақталған бүкіл өнеркәсіп иелерінің қаржы қоры банкнотаның қоғамдық
Вексель мерзімді төлем міндеттемесі, ал банкнота мерзімі шектелмеген міндеттеме.
Несие ақшаларының келесі түрі чек. Чек банкке ақша салу
Чек, біріншіден, банктегі ағымдағы шоттан қолма қол ақша алғанда;
Чектің белгілі бір формасы болады, яғни ол кітапша түрінде
Банкноталар мен қағаз ақшалар айналыс жүйесі және оның сипаттамасы.
Қазіргі жағдайда бұрын қалыптасқан ақша жүйесінің мазмұны біраз өзгерді.
Қазіргі қағаз – несие ақшалары жүйесіне тән өзгерістер мыналар:
алтынның мемлекеттің ішкі және сыртқы ақша айналымынан шығып, оның
банктердің несиелік операцияларының негізін қолма қол ақша және қолма
қолма – қол ақшасыз айналымның дамуының нәтижесінде қолма –
мемлекет тарпынан ақша – несиелік реттеу механизмін құру және
Қазақстан Республикасында қолма қол ақша шығарумен оны айналысқа түсірумен
Ақша айналымын ретттейтін мемлекеттік орган – орталық банк, яғни
Ақша – несиелік реттеуге: реттеу тәсілдері; реттеуші органның құқығы
Валюта курсын белгілеу, немесе баға (котировка) тәртібі – ол
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы – теңге болып саналады.
Әлем елдерінің ақша бірліктерінің атаулары төменгі 2.2-кестеде берілген.
ТМД ЖӘНЕ КЕЙБІР ЕЛДЕРДІҢ АҚША БІРЛІКТЕРІ
Елдін атаулары Акша бірлігі Елдін атаулары Акша бірлігі
Қазақстан 1 теңге = 100 тиын АҚШ 1 доллар
Ресей 1 рубль = 100 копеек Англия 1 фунт
Украина 1 гривня = 100 копийка Израйль 1 шекель
Беларусь 1 рубль = 100 копеек Жапония 1 иен
Өзбекстан 1 сум = 100 тийн Сауд Арабиясы 1
Қырғызстан 1 сом = 100 тыйн Түркия 1 лир
Тәжікстан 1 сомони = 100 дирам Кувейт
1динар =100 дирхам = 1000 филса
Әзірбайжан I манат = 100 гепик Қытай 1 юань
Армения 1 драм =100 люма Йемен I риал =
Молдова 1 лей =100 бань Кипр 1 фунт =100
Біріккен Араб Әмірлігі 1 динар = 100 филса Үндістан
Ауғаныстан I ауған = 100 пул Марокко 1 дирхам
Египет 1 фунт = 100 пиастра Монголия 1 тугурик
Австралия 1 австралия доллары = 100 цент Тайланд 1
Ирландия 1 ирландия фунты = 20 шиллинг =240 пенса
– Әр кезеңде түрлі міндеттер шешілді. Соған байланысты қазір
Теңге және ұлттық қаржы жүйесі дамуының мынадай негізгі кезеңдерін
• 1-кезең. Екі деңгейлі банк жүйесін құру және банктік
• 2-кезең. Инфляцияны төмендету және тұрақты экономикалық өсуге қол
• 3-кезең. Қаржы жүйесінің дамуын жылдамдату (2000-2007).
• 4-кезең. Әлемдік қаржы дағдарысы және дағдарыстан кейінгі даму
Теңге қолданылған он сегіз жыл ұлттық валютаны енгізудің тарихи
Жалпы айырбасталмайтын несие ақшаларына көшу эмиссиясының біржақты икемденуіне және
III. ЭКОНОМИКАСЫ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДІҢ АҚША ЖҮЙЕСІ
Экономикасы дамыған елдердің осы заманғы ақша жүйесі алтын –
Сонымен қатар, әрбір дамыған елдің осы заманғы ақша
АҚШ – тың ақша жүйесі. АҚШ – тың ақша
«Еуро» еуропалық валюта зонасы. Бүгінгі таңда Еуропалық Одақта
Ресейдің ақша жүйесі. 1995 жылдың 12 сәуірінде қабылданған «РФ
Ақша айналымын ұйымдастырумен байланысты шығындарды кеміту мақсатында 1998 жылдың
Қорытынды
Ақша айналымы дегеніміз – ақшаның бір заңды немесе жеке
Ақша айналымы төлем айналымының бір белгісі болып табылады. Төлем
Ақша айналымының құрылысы бірнеше белгілермен сипатталады, оның ішінде ең
Ақшаның есеп айырысудағы айналымы – бұл айналым тауар немесе
Ақшаның несиелік айналымы – бұл айналым несие беру және
Ақшаның қаржылық айналымы – бұл айналым шаруашылықтың қаржылық
Ұлттық банк 2006 жылы Қазақстанның төлем жүйелерін ғылыми және
Халықаралық қаржы ұйымдарымен және шетелдік орталық банктермен өзара іс
Қазіргі замандағы қоғамда ақша өте үлкен және алуан түрлі
Мемлекеттер экономикасын ақшалай – кредиттік реттеудегі ақшаның рөлі жоғары,
Пайдаланған әдебиеттер
Р.О.Смағұлова, Қ.Ә. Мәдіханова, Ә.Қ. Тұсаева, Ж.Ш. Сатыбалдиева
«Қаржы, ақша айналысы және несие» - Алматы.-2008 34-45 б.
С.Б.Мақыш «Ақша, несие, банктер теориясы»: Алматы,2011 24-40 б.
Ғ.С.Сейтқасымов “Ақша, несие, банктер”, – Алматы: Экономика, 2001
Көшенова.Б. “Ақша, несие, банктер”, – Алматы, 2001ж.
Мақыш.С.Б. “Ақша айналысы және несие”, – Алматы: 2004ж.
Ысқақова. З.Д. “Банк ісі”, – Қарағанды, 2005 ж.
Я. А. Дободиной “ Денежное обращение” финансы. ЮНИТИ, 1999
В. Колесинкова “ Банковское дело ”, “ финансы и
Ілиясов Қ., Құлпыбаев “ Қаржы ”, – Алматы, 2005ж
В. Д. Мелинков “ Основа финансов ”, - Алматы,
С. С. Сахариев “ финансы ”, – Алматы,
Романовский. “ финансы ”, учебник для ВУЗ, 2000 ж
Хамитов Н.Н. Х18 К65.9(2) 26
Жоламанова М.Т – «Деньги. Кредит. Банк», Алматы-2010
Макарова Н. – «Финансы и кредит» - Астана 2009
Комекбаева Л.С.- «Финансы, деньги и кредит» Астана 2008
Курасова А. – «Оплата труда» Алматы- 2009
Конопьянова Г.А. – «Деньги кредит банки» Усть-Каменогорск, 2010
«Егемен Қазақстан» газеті - 30 тамыз 2011
«Егемен Қазақстан» газеті – 18 қараша 2011
«Ақтөбе» газеті – 29 шілде 2010
«Ел» газеті – 1 тамыз 2011
Google, Яндекс беттері
42
Ақша айналысын басқару
Ақша айналысын басқару және реттеу
Банктің мәні және оның қызмет көрсету аясы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ-ның ақша жүйесі
Ақша айналысын реттеудегі Ұлттық банктің рөлі
Қазақстан Республикасының ақша реформасы
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің құрылымы
Ақша саясаты
Ақша айналысының эволюциясы
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің атқаратын қызметтері