Кәсіпорын табыстылығының салыстырмалы көрсеткіштерін талдау
Мазмұны
Кіріспе................................3
1 Кәсіпорын табысы және оны қалыптастырудың теориялық негіздері............................6
1.1 Кәсіпорынның табысы түсінігі және оның атқаратын ролі........6
1.2 Түзетілген жылдық жиынтық табыстан алынатын шегерімдер түрлері....15
1.3 Кәсіпорын табыстылық деңгейін айқындайтын көрсеткіштер жүйесі...21
2 Нарық жағдайындағы кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштеріне талдау жасау...........................26
2.1 Кәсіпорын табыстылығының абсолюттік көрсеткіштеріне талдау жасау.26
2.2 Кәсіпорын табыстылығының салыстырмалы көрсеткіштерін талдау....35
2.3 Нарықтық қатынастар жағдайында маржиналды табысты талдау....48
3 Кәсіпкерлік тәуекелділікті талдау және төмендету жолдары –
Қорытынды.............................71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................74
Қосымшалар...........................77
Кіріспе
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы
Шетелдік тәжірибеде «табыстар» ұғымы келесідей түрде анықталады: «Табыстар
Кәсіпорын табыстылығының экономикалық мәні өнімнің бірлігіне кететін нақты
Кәсіпорын іс-әрекетінің маңызды көрсеткішінің бірі табыстылық болып саналады.
Нарықтық қатынаста шаруашылық субъектісі бәсекелес жағдайында өндірісті қарқынды
Дипломдық жұмыстың мақсаты – нарықтық қатынастар жағдайындағы кәсіпорынның
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей міндеттер беріліп, шешу
- табыс түсінігін және атқаратын қызметін экономикалық тұрғыдан
- табыстылықтың экономикалық ролін және түрлерін сипаттау;
- кәсіпорынның табыстылық деңгейін анықтайтын көрсеткіштер жүйесін ашып
- табыстылықтың абсолютті және қатынасты көрсеткіштерін және есептелу
- нарық жағдайында кәсіпорын табыстылығы мен тиімділігін арттыру
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні кәсіпорын табысын қалыптастыру мен
Зерттеу объектісі ретінде «Нұрым» ЖШС алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында кәсіпорынның табысы түсінігі және
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында кәсіпорын табыстылығының абсолюттік және
Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында кәсіпорын табыстылығын арттыру жолдары,
Жалпы, бұл дипломдық жұмысты жазу барысында отандық және
1 Кәсіпорын табысы және оны қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Кәсіпорынның табысы түсінігі және оның атқаратын ролі
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Мәселен жоспарлы-директивті
Табыс табу кез келген кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты
Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен
Нарықтық экономика жағдайында табыстың рөлі ол атқаратын қызметтермен
мемлекеттік бюджет табысының көзі;
кәсіпорын мен бірлестіктердің өндірістік және әлеуметтік даму көзі.
Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі, табысты шаруашылықты
Бизнестің кез-келген түрімен айналысқан кәсіпорын табыстылығын есептеп, бизнестің
Өндірістік, инвестициялық және қаржылық іс-әрекеттер қаржылық нәтижелер түрінде
Нарық жағдайында әрбір шаруашылықпен айналысатын субъект өз алдына
Қаржылық нәтижені анықтау үшін тауарды сатқаннан түскен табысты
Пайда өндірілген және міндетті түрде өткізілген қосымша затты
Пайда шамасына, оның өсу қарқынына шаруашылықпен айналысатын субъектінің
Ішкі ортадағы факторлар көбінесе белгілі және оларды зерттеуге
Іс жүзінде реттеуге келмейтін сыртқы ортаның факторлары: пайдалануға
Пайда қаржылық іс-әрекет нәтижесі түрінде белгілі бір функцияларды
Нарықтық қатынаста шаруашылық субъектісі бәсекелес жағдайында өндірісті қарқынды
Қазіргі жағдайда пайданы көбейтудің бірден-бір көзі болып инновациялық
Жыл бойы негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсетілген
Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына
есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі жоғары деңгейдегі
мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығындары да, мәмілені аяқтау
Егер ол мәмілеге қатысушылармен төлем жағдайы және оның
Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде
белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша жасалған төлемдердің
белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша орындалған қызметтің
орындалған жұмысты талдау.
Алдын ала төленген төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған
Қызмет көрсетудің, яғни мәміленің нәтижесінде жоғары деңгейдегі дәлдікпен
Жылдық жиынтық табысқа келесілер кіреді:
1. Тауарларды (жұмыс, қызмет көрсету) сатудан түскен табыс.
2. Үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизацияға жатпайтын активтерді
3. міндеттемелерді есептен шығарудан түскен табыс.
4. Күмәнді міндеттемелердің орындалмауына байланысты түскен табыс.
5. Мүлікті жалға беруден түскен табыс.
6. Қазақстан Республикасының заңдарымен провизиялар жасауға рұқсат етілген
7. Қарызды талап етуді басқа біреуге тапсырудан түскен
8. Кәсіпкерлік іс-әрекетті шектеу немесе тоқтатуға келскеннен түскен
9. Ішкі топтағы құндық теңдестігінде бағадан істен шыққан
10. Кен орындарын игергенде пайда болған зардаптарда жою
11. Ортақ меншікті бөлгендегі табыс.
12. Бұрын негізсіз ұсталып, бюджеттен қайтарылған айыппұлдардан басқа
13. Бұрын жасалған шегерімдер бойынша өтелімнен түскен табыс.
14. Тегін алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер.
15. Дивидендтер.
16. Пайыздар түріндегі табыс.
17. Оң бағамдық айырмасының теріс бағамдық айырма сомасынан
18. Ұтыстар.
19. Роялти.
20. Табыстың әлеуметтік саладағы нысандарды пайдалануға кеткен шығындардан
21. Басқа да табыстар.
Жылдық жиынтық табыстың түрлері болып келесілер табылады:
1. Тауарларды (жұмысты, қызмет көрсетуді) сатудан түскен табыстар.
Егер мемлекеттік бақылау жасау мәселелері жөніндегі заңдарында өзгеше
Тауарларды (жұмысты, қызмет көрсетуді) сатудан түскен табыс:
тауарлар толық немесе ішінара қайтарылған кезде;
мәміле шарттары өзгергенде;
сатылған тауарлар (жұмыс, қызмет көрсету) үшін бағалар, өтемдер
теңгемен төлеген кезде сатылған тауарлардың (жұмыс, қызмет көрсету)
Табысты түзету аталған өзгерістер болған салық кезеңінің қорытындысы
2. Үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амартизацияға жатпайтын активтерді
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қажеттіліктер үшін сатып
Амортизацияға жатпайтын активтерге:
жер телімдері;
құрылысы аяқталмаған нысандар;
орнатылмаған құрал-жабдықтар;
салық төлеушінің тауарларды өндіруде, жұмыстарды орындауды, қызметтерді көрсетуде
құнды қағаздар;
кез келген ұйымдық-құқықтық нысандағы заңды тұлғаға, консорциумдарға қатысу
Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған
Инвестициялық салық преференциялары бойынша құны шегерімге жатқызылған, инвестициялық
Активтерді сатқандағы бағаның өсімі аталған активтерді сату құны
Активтер сатылған айдың бірінші күнінде бухгалтерлік теңдестікте көрсетілген
Кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды сату кезінде
Құнды қағаздарды сату кезіндегі құн өсімі мыналар:
Борыштық құнды қағаздарды қоспағанда, құнды қағаздар бойынша –
борыштық оң қағаздар бойынша – сату күніндегі дисконт
3. Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар
Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстарға жататындар:
салық төлеушінің кредиторлар алдындағы міндеттемелерін есептен шығару арқылы
күмәнді деп танылған міндеттемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының заң
сот шешімі бойынша міндеттемелерді есептен шығару.
Міндеттемелерді есептен шығару нәтижесінде алынған табыс сомасы есептен
4. Күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар.
Туындаған кезінен бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған міндеттемелер
5. Мүлікті жалға беруден түсетін табыстар. Заңды тұлғалар
6. Банктер жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар.
7. Борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстар.
8. Кәсіпкерлік іс-әрекетті шектеу немесе тоқтатуға келіскеннен түскен
9. Ішкі топтағы құндық теңдестіктегі бағадан істен шыққан
10. Кен орындарын игеру зардаптарын жою жөніндегі нақты
Егер кен орындарын игеру зардаптарын жою жөніндегі нақты
Егер жер қойнауын пайдаланушы тиісті мемлекеттік уәкілетті орган
11. Ортақ меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын
12. Бұрын негізсіз ұсталып, бюджеттен қайтарылған айыппұлдардан басқа,
13. Бұрын жасалған шегерімдер бойынша алынған өтемдер. Бұрын
- бұрын шегерімдерге жатқызылған және кейінгі салық кезеңдерінде
- мемлекеттік бюджет қаражатынан шығындарды өтеуге арнап алынған
- бұрын шегерімдерге жатқызылған шығындарды (залалдарды) өтеу бойынша
Алынған өтем ол өтелген салық кезеңінің табысы болып
Сақтандыру ұйымының сақтанушыға жинақтаушы емес сақтандыру шартының әрекеті
14. Тегін алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер.
Салық төлеуші тегін алған кез келген мүлік, сондай-ақ
Мыналар:
жарғылық капиталға салым ретінде алынған мүлік;
мемлекеттік бюджет қаражатынан алынған субсидиялар табыс ретінде қаралмайды.
15. Дивидендтер. Бұл – акциялар бойынша төленуге тиісті
16. Пайыздар түріндегі табыс.
Пайыздар түріндегі табыс – несиелер үшін; қаржы лизингі
17. Оң бағамдық айырма сомасының теріс бағамдық айырма
Бағамдық айырма (оң, теріс) – шетелдің валютасымен жасалған
Бұл айырма бухгалтерлік есепте шетелдік валютамен жасалған операцияны
18. Ұтыстар. Бұл – конкурстарда, жұмыстарда, фестивальдарда, лотереялар
19. Роялти. Бұл– мынадай құқықтар үшін төленеді:
біріншіден, пайдалы қазбаларды өндіру және техногендік құралымдарды қайта
екіншіден, авторлық, бағдарламалық құқықтарды қамтамасыз етуді, патенттерді, сызбаларды,
20. Әлеуметтік сала нысандарын пайдалану кезінде алынған табыстардың
Қазақстан Республикасының 2008 жылы 10 желтоқсанындағы «Салықтар және
1) еңбекақы түрінде алынған табыс;
2) кәсіпкерлік қызметтен алынған табыс;
3) жеке тұлғалардың мүліктік табысы деп үш топқа
Ал, енді жылдық жиынтық табысқа салық кодексі бойынша
Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен бұрын салық салынған, Қазақстан
эмитент өз акцияларын орналастыру кезінде олардың құнының номиналдық
қор биржасының «А» және «В» ресми тізімдерінде тұрған
мемлекеттік құнды қағаздармен жасалған операциялардан түскен табыстар;
табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезінде
мемлекеттік органнан немесе Үкіметтің шешімі бойынша мемлекеттік кәсіпорынның
Қазақстан Республикасының зейнетақы мен қамсыздандыру туралы заңдарына сәйкес
Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңдарына сәйкес
1.2 Түзетілген жылдық жиынтық табыстан алынатын шегерімдер түрлері
Салық төлеушінің жылдық жиынтық табыс алуымен байланысты салық
Шегерім жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығындарды растайтын
Мемлекеттік бюджетке енгізілуге тиістілерін қоспағанда, жылдық жиынтық табыс
Шегерімге жататындар:
Қызмет бабындағы іс-сапарлар кезіндегі және өкілдік шығындар бойынша
Сыйақы бойынша шегерімдер.
Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер.
Күмәнді талаптар бойынша шегерімдер.
Резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер.
Ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын шығындар
Сақтандыру сыйлықақылары бойынша шығындарды шегеру.
Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығындарды шегеру.
Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге әзірлік
Теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер.
Салықтар шегерімі.
Шегерім түрлері болып келесілер табылады:
Қызмет бабындағы іс-сапарлар кезіндегі және өкілдік шығындар бойынша
Қызметтік іс-сапарлар кезіндегі шегерімге жататын өтемдерге:
а) бронь үшін төлем ақысын қоса алғанда, іс-сапарға
ә) бронь үшін төлем ақысын қоса алғанда, түрғын
б) Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде іс-сапарда болған
в) Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде іс-сапарда болған
Салық төлеушінің өзара ынтымақтастық орнату немесе оны қолдау
адамдарды қабылдау және оларға қызмет көрсету;
акционерлер жиналысын және директорлар кеңесін өткізу;
тексеру комиссиясының отырысына келген қатысушыларды қабылдауға және оларға
аталған адамдарды ресми қабылдауды өткізу;
оларды көлікпен қамтамасыз ету;
келіссөз кезінде дәмхана (фуршет) қызметін көрсету;
ұйым штатында тұрмайтын аудармашылардың қызметіне ақы төлеу жөніндегі
Өкілдік шығындарға жатпайтындар:
банкеттерді өткізуге керекті қаражаттар;
бос уақытта ойын-сауық жасауға кеткен қаражаттар,
демалыстар ұйымдастыруға жұмсалған шығындар.
Бұл аталған төлемдер шегерімге жатпайды. Өкілдік шығындар Қазақстан
2. Сыйақы бойынша шегерімдер. Мыналар сыйақылар бойынша шегерімдерге
1) құрылысқа алынған және құрылыс кезеңінде төленетін несиелер
2) борыштық бағалы қағаздар иесіне оларды шығару және
3) салымдар (депозиттер) бойынша сыйақы. Сыйақы бойынша шегерімдер
салық кезеңі үшін салық төлеушінің резидентке төлейтін сыйақы
қосу меншікті капиталдың орташа жылдық сомасы міндеттемелердің орташа
Аталған қосу мақсаттары үшін:
меншікті капиталдың орташа жылдық сомасы міндеттемелердің орташажылдық сомасына
міндеттемелердің орташа жылдық сомасы есепті салық кезеңінің әрбір
қаржы ұйымдары үшін шекті коэффициент – 7-ге тең,
3. Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер. Егер салық
Мұндай шегерім салық кезеңінде жасалған төлемнің табыстарға жатқызылған
4. Күмәнді талаптар бойынша шегерімдер. Күмәнді талаптар дегеніміз:
біріншіден, Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары мен жеке
екіншіден, өткізілген тауарлар, орындалған жұмыстар, кқрсетілген қызметтер бойынша
Салық кодексіне сәйкес күмәнді деп танылған талаптар шегерімге
Салық төлеушінің күмәнді талаптарды шегерімге жатқызуы мына шарттарды
1) шегерімге жатқызған кезде, олар бухгалтерлік есепте көрсетілген
2) белгіленген тәртіппен ресімделген мына құжаттар: шот-фактуралар; салық
Дебитор банкрот деп танылған жағдайда, жоғарыда көрсетілген құжаттардан
Салық төлеуші жоғарыда аталған жағдайлар сағталған кезде, салық
5. Резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер. Өзінің қызметін
Кен орындарын игеру салдарын жою қорына аударымдардың мөлшері
Аффилирленген (қосылма) тұлғалардың пайдасына аффилирленген емес тұлғалардың міндеттемелері
басқа банктерде орналастырылған корреспонденттік шоттарға қалдықтарды қоса депозиттерге;
басқа банктер мен клиенттерге берген несиелерге (қаржы лизингін
құжаттамалық есептер мен кепілдіктер бойынша дебиторлық берешекке;
шығарылған немесе кепілдіктермен расталған өтелмеген аккредитивтер бойынша шартты
Активтер мен шартты міндеттемелерді күмәнді санатқа жатқызу тәртібін
Осы аталғандардың мақсаттары үшін:
банктің және Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес банк
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес банкпен ерекше қатынастармен
бірінші және екіншіде аталған адамдардың жұбайы;
бірінші, екінші және үшіншіде аталған адамдар ірі қатысушы
ірі қатысушы және бірінші басшы, бірінші, екінші және
Жоғарыда көзделген шегерімдерді қоспағанда, резервтік қорларға бағытталған аударымдар
6. Ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын
Жобалау-сметалық құжаттама, орындалған жұмыстар актісі және тиісті ғылыми-зерттеу,
7. Сақтандыру сыйлыақылары бойынша төлемдерді шегеру. Жинақтаушы сақтандыру
Жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) ұжымдық кепілдендіру (сақтандыру) жүйесіне
8. Әлеуметтік төлемдерде жұмсалған қаражаттарды шегеру. Бұл шегерімге
қызметкерлердің уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты ақы төлеуге есептелген;
екі қабат болуына және босануына байланысты демалысына ақы
өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындауы кезінде мертігуіне немесе
мемлекеттік әлеметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар бойынша есептелген
Салық төлеушінің зейнетақы мен қамсыздандыру туралы шарттар бойыша
9. Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге
Жеке топ құрылғаннан кейін болған осындай шығындар оның
Осы шығындар табиғи ресурстарға геологиялық зерттеу және оларды
1) пайдалы қазбаларды өткізу кезінде алынған табыстар;
2) жылдық жиынтық табысты түзетуге байланысты алып тасталуға
Осы белгіленген тәртіп табиғи ресурстарды геологиялық зерттеу, игеру
Жер қойнауын пайдаланушының қазақстандық кадрларды оқытуға және аймақтардың
10. Теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер. Теріс бағамдық
11. Салықтар шегерімі.
Есептелген шектерде мемлекеттік бюджетке төленген салықтар шегерімге жатады,
1) жылдық жиынтық табыс анықталғанға дейін есептен шығарылатын
2) басқа мемлекеттерде төленген корпорациялық табыс салығы мен
3) үстеме пайдаға салынатын салық қосылмайды.
Өткен салық кезеңі үшін ағымдағы салық кезеңінде төленген
Шегерімге жатпайтын төлемдер. Мына аталған төлемдер шегерімге жатпайды:
1) жылдық жиынтық табыс алуға байланысты емес төлемдер;
2) құрылысқа және тіркелген активтерді иемденіп алуға жұмсалған
3) мемлекеттік бюджетке енгізуге жататын (енгізілген) айыппұлдар мен
4) шегерімдерге жатқызудың Салық кодексінде белгіленген мөлшерінде асып
5) Қазақстан Республикасының нормативтік – құқықтық актілерінде белгіленген
6) кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын нысандарды салу, пайдалану мен
7) салық төлеушінің өтеусіз негізге берген мүлкінің, орындаған
8) қызметін өнімді бөлу жөніндегі келісімшарт бойынша жүзеге
Қосылған құн салығы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және Қазақстан Республикасының аумағына
1) спирттің барлық түрлері;
2) алкоголь өнімі;
3) темекі бұйымдары;
4) құрамында темекі бар басқа бұйымдары;
7) бензин (авиациялық бензинді қоспағанда), дизель отыны;
8) жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын
9) шикі мұнай, газ конденсаты акцизделетін тауарлар болып
10) ойын бизнесі;
11) лотереяны ұйымдастыру мен өткізу.
1.3 Кәсіпорын табыстылық деңгейін айқындайтын көрсеткіштер жүйесі
Кәсіпорын іс-әрекетінің маңызды көрсеткішінің бірі табыстылық болып саналады.
Кәсіпорындарда табыстылық деңгейінің жоғарылауына тікелей әсер ететін негізгі
өндірілген өнім көлемінің өсуі;
өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
өндірістік негізгі қорлар мен айналым қаражаттарының айналым уақытының
пайда көлемінің өсуі;
қорлардың дұрыс пайдалануы;
құрал-жабдықтарға, ғимаратқа және құрылысқа деген бағаны дұрыс қалыптастыратын
материалдық ресурстардың, аяқталмаған өндірістің және дайын өнімнің запас
жоспарлы және жүйелі түрде ғылым мен техниканың алдыңғы
еңбек ресурстары мен өндіріс қорларын тиімді пайдалану.
Санау әдісі бойынша халық шаруашылығында кәсіпорын табыстылығы Тбөнд
Тбөнд =П×100/(НҚ+АҚ),% (1)
Екінші көрсеткіш пайданың П өнімнің өзіндік құнына ӨҚ
Тбөнм =П×100/ӨҚ,% (2)
Табыстылықты анықтайтын әдістер көрсетіп отырғандай, табыстылықтың деңгейі және
Өндіріс табыстылығының түсінігінде көбінесе өнім дайындау үдерісінде қалыптасқан
Табыстылықтың экономикалық мәні өнімнің бірлігіне кететін нақты және
Өндіріс табыстылығын жоғарылату үшін әр түрлі қаражаттар қолданылады.
Өнімнің өзіндік құнының төмендеуі пайданы өсіруге алып келетін
Табыстылық көрсеткіштері кәсіпорынның қаржылық нәтижесі мен іс-әрекетінің тиімділігін
Табыстылық көрсеткіштері кәсіпорынның пайдасын (және табысын) қалыптастыруға әсер
Кәсіпорын деңгейінде қолданылатын табыстылықтың негізгі көрсеткіштері ретінде келесі
өнім табыстылығының көрсеткіштері;
капитал (активтер) табыстылығының көрсеткіштері;
қолма-қол ақшалар табысы бойынша саналатын көрсеткіштер.
Көрсеткіштердің бірінші тобы кәсіпорын есебінде көрсетілген
пайданың көрсеткіштері бойынша табыстылық деңгейін анықтау арқылы қалыптасады.
Жалпы пайда / сату көлемі > Өткізуден түскен
Бұл көрсеткіштер базистік және есеп беру кезеңдерінде өндірілген
Тб0= П0 / СК0
Тб1= П1 / СК1
ТБ1= (СК0 - ӨҚ0) / СК0
Тб1= (СК1 - ӨҚ1) / СК1
∆Тб=Тб1 – Тб0 (3)
(4)
(5)
(6)
(7)
Мұндағы:
П0, П1 – базистік және есеп беру кезеңдеріндегі
СК0, СК1, – өнімді өткізу сәйкес көлемі;
ӨҚ0, ӨҚ1 – өнімнің (жұмыстың,қызметтің) сәйкес өзіндік
∆Тб – талдау кезеңіндегі табыстылықтың өзгерісі.
Өнім көлеміне фактордың әсер етуін есептеу арқылы табылады
∆ТбN =(СК1–ӨҚ0) / СК1–(СК0–ӨҚ0) /СК0 (8)
Осыған сәйкес өзіндік құнына әсері келесідей болады:
∆ТбS =(СК1–ӨҚ0) / СК1–(СК1–ӨҚ0) /СК1 (9)
Факторлардың ауытқу сомасы кезең бойынша табыстылықтың жалпы өзгерісін
∆Тб =∆Тбр -∆Тбс (10)
Көрсеткіштердің екінші тобы алдын ала төленген қаражаттардың: кәсіпорынның
Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей
Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің қоғамдық
Бұйымдарды калькуляциялay және өнімнің өзіндік құнын анықтау жүйесі
Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді рөл атқаруы керек
Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының
Бірақ табыстың абсолютті мөлшері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігінің
Кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне шаруашылықты жүргізуші субъектінің өзі
табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің жоспарының орындалуын бағалау;
таза табыстың қалыптасуының құрамдас элементтерін зерттеу;
табысқа әсер ететін факторлардың әсерін анықтау және сандық
табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларын және тенденцияларын зерттеу;
табыстың өсу резервтерін анықтау;
кәсіпорынның даму перспективасын ескере отырып, табысты тиімді пайдалану
табыстылықтың (рентабельділіктің) әр түрлі коэффициенттерін және олардың деңгейлеріне
2 Нарық жағдайындағы кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштеріне талдау жасау
2.1 Кәсіпорын табыстылығының абсолюттік көрсеткіштеріне талдау жасау
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы
Шетелдік тәжірибеде «табыстар» ұғымы келесідей түрде анықталады: «Табыстар
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және
Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады. Табыстылықтың
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен. табыс жоспарланған тауар өндірісінен
1-кестеде өнімді өткізуден түскен табысты алу жоспарының негізделуін
Кесте 1.
Өнімді өткізуден түскен табыс жоспарының негізделуін тексеру
№ Көрсеткіштер Есептік бағасы бойынша мың тг.
1. Өткізілмей қалған дайын өнімнің жыл басындағы нақты
2. Тауарлы өнім шығару 29000
3. Өткізілген өнімнің жыл аяғындағы
қалдығы 15940
4. Өнімді өткізуден алынуы мүмкін табыс
(1 қатар+2 қатар - 3 қатар) 21420
5. Жоспар бойынша өнімді өткізуден алынатын табыс 20850
6. Ауытқуы (4 қатар - 5 қатар) 570
Кестеден «Нұрым ЖШС-нің өнімді өткізуден түсетін табыс көлемін
Өтпеген өнімнің қалдықтары келесі себептерге байланысты құралады. Дайын
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады,
Есептеу әдісіне көшу өнімді өткізуден түсетін табыс оған
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың
біріншіден, бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
екіншіден, белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау
үшіншіден, тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші – жалпы табыс. Ол
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын,
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы табыстың өсуінің
Шығарушы салаларда табиғи себептерге байланысты табыс өсімін пайдалы
Соңғы тұтынушыға бағытталған салаларда сұраныс, өзіндік құн деңгейімен
Заттай түрде өнімді өткізу көлемін, өсуіне әкеледі. Сұранысқа
Өндіріс және өнім өткізу көлемін өсіруге әкелетін айналым
Кәсіпорын табысы бағаның өсуі есебінен жоғары қарқынмен өседі.
Жоғарыда аталған факторлардың жалпы табысқа әсерін анықтау үшін
Жалпы табыстың нақты көлемі жоспарланған көлемінен 1768 мың
Бұл ауытқуға келесі факторлар әсер етті:
өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны;
өнім бірлігінің бағасы;
өткізілген өнім көлемі (саны);
өткізілген өнім құрамындағы құрылымдық өзгерістер.
Жоғарыда аталған факторлардың осы ауытқуға әсерін анықтау керек.
1. Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің әсері, өткізілген
(11)
Мұндағы:
– өткізілген өнімнің нақты көлемі;
– өнім бірлігінің нақты өзіндік құны;
– өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік құны.
Осылайша табылған сомада шикізат, материалдар, отын, сатып алынған
Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құнының жоспармен салыстырғанда төмендеуі
2. Жалпы табыстың нақты көлемінің жоспардан ауытқуына қолданыстағы
(12)
Мұндағы:
және – өнім бірлігінің сәйкесінше
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерінің мөлшері өнім өткізуден
«Нұрым ЖШС-де жалпы табыс баға факторы есебінен 3434
3. Өткізу көлемінің өзгерісінің жалпы табыс ауытқуына әсерін
Әлемдік тәжірибені оқып-зерттеу, тауар өнімдерін өткізу көлемі және
Есептеу үшін өткізілген өнімнің көлемін әр түрлі бағалау
Жалпы табысқа тауарлы өнімдерді өткізу көлемінің өзгерісінің әсері
(13)
Мұндағы:
– өндірістік өзіндік құны бойынша өткізу көлемі жоспарының
– өткізілген өнімнің сәйкесінше нақты және жоспарлы өндірістік
(14)
Мұндағы:
ПП – тауарлы өнімді өткізу көлемінің табысқа тигізетін
ПЖ – жоспарлы жалпы табыс.
Біз талдап отырған кәсіпорын тауарлы өнімді өткізу бойынша
Талдау жұмысының теориясы мен тәжірибесінде, өткізілген өнім құрамындағы
«өткізілген өнімнің нақты көлемі бойынша» есептелінген, алынуға тиісті
«өткізу көлемінің өзгеруі» факторының әсер ету сомасын «өткізілген
Тәжірибеде екінші тәсіл жиі қолданылады, өйткені бұл фактордың
«Нұрым ЖШС-де есептеулер келесіні көрсетеді:
4004 – 4415 = - 411;
411 + (-150) = - 561.
Құрылымдық өзгерістер нәтижесінде жоспармен салыстырғанда жалпы табыс 561
Жалпы, бұл фактордың әсерін нақты өткізілген өнімнен жоспар
Есептің мұндай әдісі әлдеқайда ыңғайлы әрі дәл болып
4004 - (4415а103,4:100) = 4004 - 4565 =
«Нұрым ЖШС құрылымның өзгеруі жалпы табыстың ауытқуына теріс
Кесте 2.
Жалпы табыстың ауытқуына негізгі факторлардың әсері
№ Көрсеткіштер Сомасы, мың тг Жоспарлы табысқа %-бен
1. Өткізілген өнімнің өзіндік құнының өсуі -1255 +28,4
2. Келісілген бағалар деңгейінің өсуі + 3434 +
3. Өнімді өткізу көлемінің артуы +150 +3,4
4. Өткізілген өнім құрамындағы құрылымдық өзгерістер -561 -12,7
Жиыны: +1768 +40,0
Ескерту – «Нұрым» ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен құрастырылған.
Жоспардан тыс жалпы табыс келісім бағалары мен өнімді
«Нұрым» ЖШС-де өткен жылмен салыстырғанда баға индексі 1,05-ті
Жалпы табыстың өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға келесі
өткізілген өнімдердің бағасының өзгеруі;
өнімді өткізуден түскен табыстың өзгеруі;
өткізілген өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығындарының өзгерісі.
Олардың есепті жылы алынған жиынтық табыстың өткен жылмен
Қосымшадағы мәліметтерге сүйене отырып, жоғарыда көрсетілген факторлардың
1. Бағаның өсуі табысқа қалай әсер еткенін анықтау
Есепті жылдағы өнімді өткізуден түскен табыс өткен жылғы
23179 : 1,05 = 22075.
Бағалардың өзгерісі және оның жалпы табысқа әсері:
23179 - 22075 = 1104 мың теңгені құрады.
Кәсіпорынның еркін сату бағасының өсуі есебінен түскен есепті
2. Өткізуден түскен табыстың әсерін келесі жолмен анықтаймыз.
Өткен жылғы өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы табысының
«Нұрым ЖШС-де өткен жылмен салыстырғанда өнімді өткізуден түскен
3. Өткізілген өнімнен алынған табыстың 1 теңгесіне шаққандағы
мың теңге.
Өнімнің өзіндік құны осы сомаға кеміген және сәйкесінше
Үш фактордың ықпалы нәтижесінде жалпы табыс 2480 мың
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған
ДН = ДЖ - РК (15)
Мұндағы:
ДН – негізгі қызметтен алынған табыс;
ДЖ – жалпы табыс;
РК – кезең шығындары.
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің
Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтері коммерциялық
Келесі тақырыпта біз, бұл көрсеткіштің мәнін оның нарықтық
2.2 Кәсіпорын табыстылығының салыстырмалы көрсеткіштерін талдау
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық
Табыстылық көрсеткіштері 3 топқа бөлінеді:
Жалпы активтер (авансталған, жиынтық капитал) және олардың жекелеген
ә) өнімдер;
б) ақша қаражаттарының таза ағымы негізінде есептелінетін табыстылық
Кәсіпорын активтерін (мүлкін) пайдалану тиімділігі – берілген кәсіпорынға
Кәсіпорын мүліктерінің (активтерінің) тиімділігін өлшеудің бірден – бір
Табыстылық коэффициентіне талдау жүргізушілер:
Басқару тиімділігінің көрсеткіштері;
Кәсіпорының инвестициялау мақсатында қажетті табысты жеткілікті түрде ала
Табысты болжау әдістері;
Шешім қабылдау және бақылау құралы ретініде пайдаланады.
Басқару тиімділігінің көрсеткіші ретінде, авансталған капиталдың табыстылық деңгейі
Бұл көрсеткішті табысты (пайданы) болжау мақсатында пайдаланудың тиімділігі
Активтердің тиімділік деңгейі, кәсіпорындарда инвестициялық шешімдер қабылдауда, қаржылық
Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына
Да = Таза табыс
(16)
Барлық активтер
Талданып отырған «Нұрым» ЖШС мәліметтері бойынша кәсіпорынның барлық
Кесте 3.
Авансталған капиталдың (жалпы активтер) табыстылық деңгейі %
№ Көрсеткіштер Өткен жыл Есепті жыл Ауытқуы (+,-)
А В 1 2 3
1 Таза табыс, мың теңге 5040 6538 +1498
2 Жалпы активтер (авансталған, жиынтық капитал=баланс валютасы) 30512
3 Жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған
капитал), % 16,52 17,55 +1,03
Ескерту – «Нұрым» ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен құрастырылған.
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған капитал) өткен жылмен
Арнайы оқулықтарда (әдебиеттерде) бұл көрсеткіш деңгейінің өзгеруіне әсер
Бұл екі фактордың талданып отырған көрсеткіш бойынша алынған
Алайда ол айта кеткен жөн, факторлар әсерін бұл
1) кәсіпорын табыстылығының салыстырмалы көрсеткіштерінің бірі - өткізілген
2) жалпы активтердің айналымдылығы.
Бұл көрсеткіштердің арасындағы өзара байланыс келесі түрде берілу
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі = өткізілген (сату) өнімнің
Шынында:
Таза табыс = Таза табыс * Өнімді өткізуден
Жалпы активтердің орташа мөлшері
Өнімді өткізуден алынатын табыс
Жалпы активтердің орташа мөлшері
Басқаша айтқанда, кәсіпорын активтерге салынған қаражаттарының әрбір теңгесінен
Формула жалпы активтерінің табыстылық деңгейін жоғарылату жолдарын көрсетеді:
Авансталған капиталдың (жалпы активтердің) табыстылық деңгейінің өзгеруіне жоғарыда
Бірінші қатардағы факторлар тізбектеп ауыстыру әдісімен есептеледі. Есептің
Осы көрсеткішті және кестеде келтірілген өткен және есепті
1) өткізілген өнімнің табыстылық коэффициентінің өзгерісі: 17,55-12,81=+4,74;
2) жалпы активтердің айналымдылық коэффициентінің өзгерісі:
12,81-16,52=3,71.
Сонымен қатар, жалпы активтерінің табыстылық деңгейінің артуына өткізілген
Факторларды егжей – тегжейлі талдау үлестік қатысу (коэффициент)
Осылайша жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған капитал) немесе
Тәжірибеде ағымдағы активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен
Дm.а = Дч / Та (18)
Мұндағы:
Та – ағымдағы активтердің орташа көлемі.
Акционерлік компания құқығында жұмыс істеуші кәсіпорын үшін салынған
Дск= Дч / Ск (19)
Мұндағы:
Дск – меншікті каптиталдың табыстылығы;
Дч – таза табыс;
Ск – меншікті капитал.
Ол экономикалық және қаржылық талдауда маңызды көрсеткіш болып
Дәл осы көрсеткіш биржада акционерлік компаниялардың акцияларына баға
Меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті (мөлшерлемесі) бұл өнімді (жұмыс,
Дск= (Дч / Дn) * (Дn / Ск)
Мұндағы:
Д - өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс
Шетелдік тәжірибеде меншікті капиталдың табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер
Дск= (Дв / Дn) * (Дn / А)
Мұндағы:
Дв – жиынтық немесе жалпы табыс (таза табыс
А – активтер құны (авансталған, жалпы жиынтық капитал).
Формуладан көріп отырғанымыздай меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті (1)
Бұл формула батыста кеңінен қолданып жүрген Дюпонның әйгілі
Дск= (Дч / Дn) * (Дn / А)
Мұндағы:
Дск – меншікті капиталдың табыстылықғы;
Дч – таза табыс;
Дn - өнімді өткізуден алынған табыс;
А – активтер құны;
Ск – меншікті (акционерлік) капитал.
Дюпон формаласындағы көбейткіштердің әрқайсысы дербес көрсеткіш болып табылады.
Осындай тәуелділіктерді зерттеу, қызмет нәтижесін жақсарту үшін кәсіпорынның
Меншікті капитал мен барлық активтердің табыстылық деңгейі көрсеткіштері
Қарызға байланысты кәсіпорын иесінің іс - әрекеті екі
Бірінші элемент – бұл салық салынғаннан кейінгі өндіріс
Қарыз капиталының табыстылық мөлшерлемесі, кредиторлар табысының қарыз капиталына
Д = Кредиторлар табысы
(23)
Қарыз капиталы
Кәсіпорынның инвестицияланған капиталына табыстылық мөлшерлемесі (76), таза табыстың
Да = Дч (1-СН)
(24)
А
Мұндағы:
Д – активтердің табыстылығы (инвестицияланған капитал);
Д – таза табыс;
С – салық мөлшерлемесі;
А – активтер;
1 – С – салық – салық мөлшерлемесінің
Негізінде, мысалы кәсіпорынның жаңа қарыздары болмаған жағдайда, берілген
Мысалы, егер салық мөлшерлемесі 50%-ға тең болса, онда
Әрине, салық салынатын кейін өндіріс табыстылығы (рентабельділігі) мен
Жоғарыда айтылғандай тетік нәтижесі математикалық формуласында (44) көрсетілуі
=
(25)
Мұндағы:
Д – активтер (капитал) табыстылығы;
ЭР – экспуатациялық табыс (салықтар мен пайыздарды төлегенге
П – ссудалар бойынша келісім – шартта көрсетілген
Сн – салық салу мөлшерлемесі;
Д – қарыз міндеттемелері;
Ск – инвестицияланған меншікті капитал.
Екінші элемент экономикалық белсенділіктің салыстырмалы жоғары деңгейлі тұрақтылығын
Меншікті капиталдың табыстылық факторларын ашып көрсететін Жак Ришар
Бірақ, жиынтық және меншікті капиталдың арақатынасы меншіктің шоғырлануы
Осы мақсатпен қаржылық талдау тәжірибесінде келесі формуланы қолдануды
=
(26)
Мұнда: – авансталған капитал құрылымын
Табыстылық маңызды салыстырмалы көрсеткішінің бірі бұл өндірістік қорлардың
Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейін талдау барысында А.Д. Шеремет
=
(27)
Мұндағы:
- өткізілген өнімнің еңбекақы сыйымдылығы;
– өткізілген өнімнің материал сыйымдылығы;
– өткізілген өнімнің амортизация сыйымдылығы;
– негізгі өндірістік қорлар бойынша өнімнің қор сыйымдылығы;
– айналым қаражаттары бойынша өнімнің қор сыйымдылығы (айналым
– таза табыс;
– негізгі құралдардың орташа құны;
– материалдық айналым қаражаттарының ораташа қалдықтары;
– өткізілген өнімінң (сатудың) табыстылық деңгейі;
– толық өзіндік құн бойынша өткізілген өнімнен алынған
Өнімнің табыстылығы неғұрлым жоғары болса (негізгі қорлардың қор
Жекелеген факторлардың өндірістік қорлардың табыстылық деңгейіне тигізетін ықпалының
Кесте 4.
Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші көрсеткіштер.
№ Көрсеткіштер Символдар Өткен
жылы Есепті жыл
А Б В 1 2
1 Таза табыс, мың тг. Д 5040 6538
2 Өткізуден алынған табыс(түсім) (акциз және қосымша құн
3 Негізгі қорлардың жылдық орташа құны, мың тг.
4 Материалды айналым қаражаттарының орташа жылдық қалдықтары, мың
5 Өндірістік қорлардың жылдық орташа құны (3қатар+4қатар) мың
6 Өнімнің қор сыйымдылық коэффициенті (3қатар:4қатар) К 2,0427
7 Айналым қаражаттарын бекіту коэффициенті (4қатар:2қатар) К 0,6251
8 Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы табыс -
9 Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі (1қатар:5қатар)·100% Д 7,75
Ескерту – ғылыми зерттеу нәтижесінде автормен құрастырылған.
Өндірістік қоралардың табыстылық деңгейі есепті жылы 9,32%- ды
Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің (рентабельділігі) өзгеруіне ықпал етуші
өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы таза табыстың көбеюі
қор сыйымдылығының көбеюі, яғни негізгі өндірістік қорлардың қор
материалдық айналым қаражаттарын бекіту коэффициентінің азаюы, яғни олардың
Тәжірибеде қаржылық салымдардың табыстылығы деп аталатын көрсеткіш те
Қаржы салымдарының табыстылық деңгейі кәсіпорынның инвестициялық қызметті қаншалықты
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бұл көрсеткішпен қатар басқа
Дn =
(28)
Мұндағы:
Дn – инвестиция табыстылығы;
Ск – меншікті капиталдың орташа мөлшері;
До – ұзақ мерзімді міндеттемелердің орташа мөлшері.
Бұл көрсеткіш кейбір жағдайда, таза табыс пен несиелер
Дn =
(29)
Мұндағы:
П – несиелер бойынша пайыздар төлемінің сомасы.
Мына формула бойынша инвестициялардың тиімділігін бағалай отырып, компания
Нарықтық жағдайдағы маңызды көрсеткіш – бұл негізгі қызметтен
=
(30)
Мұндағы:
Д – негізгі қызметтен алынатын табыс;
S – өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны;
Р – кезең шығындары.
Мына бөлшектің бөлімі өткізілген өнімнің толық өзіндік құнын
Бұл көрсеткіш тек қана кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігін
Өнім бірлігінің табыстылығы, сату бағасы мен өнімнің (бұйымның)
=
(31)
Мұндағы:
Д – жекелеген өнімдердің табыстылығы;
Р - өнім бірлігінің бағасы;
S - өнім бірлігінің толық өзіндік құны.
Өнім бірлігінің табыстылығы, жекелеген өнімдерді өндіру мен өткізудің,
Негізгі қызмет табыстылығының (табыс нормасы) тағы бір көрсеткіш
=
(32)
Мұндағы:
Д - өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын табыс.
Жалпы өнімнің, бұйым топтары мен оның жекелеген түрлерінің
=
(33)
Мұндағы:
Д – сату көлемінің табыстылығы;
Д – жалпы табыс;
Д - өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс
Сату көлемінің табыстылық деңгейіне өткізілген өнімнің құрылымының. Оның
Сату көлемінің табыстылық деңгейінің өзгерісіне әсер етуші факторларды
2.3 Нарықтық қатынастар жағдайында маржиналды табысты талдау
Нарықтық экономикаға өту өндіріс шығындарын есепке алуды ұйымдастыруды
Директ-костингті нақты енгізу АҚШ-та 1953 жылы іске асты,
Директ-костинг жүйесінің негізінде «Шығындарды тұрақты және айнымалы деп
Айнымалы шығындарға өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты өзгеретін тікелей
Тұрақты шығындарға әкімшілік, басқарушылық, коммерциялық және жалпы шаруашылық
Айнымалы шығындар тұрақты шығындармен салыстырғанда күшейтілген бақылауды талап
Тұрақты шығындар бірдей уақыт аралығында бірдей сомамен есептеледі.
Шығындарды тұрақты және өзгермелі деп жіктеу біршама шартты
Сонымен қатар, тұрақты шығындар қатарына жатқызылған жеке баптар
Халықаралық қаржылық есеп стандартының «Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы
Бұл жүйенің мәні туралы арнайы әдебиетте (37, 38)
Соңғы сілтеменің тұжырымы мынадай, яғни автор «директ-костинг» жүйесі
Біз қарастырып отырған мәселе бойынша бірнеше авторлардың көзқарастарын
«Директ-костинг» жүйесін қолдану белгілі бір қиындықтармен байланысты. Шығындарды
шығарылған өнімдердің сұрыпталымы мен табысын үйлестіру;
жаңа өнім бағасын анықтау, кәсіпорынның өндірістік қуатының өзгеру
өндіріс тиімділігін бағалау (жартылай фабрикаттарды алу);
қосымша тапсырыс қабылдау, жабдықтарды ауыстыру тиімділігін бағалау және
«Директ-костинг» жүйесі – бұл шығындарды олардың түрлері, пайда
Профессор С.С. Сатыбалдин, АҚШ-та тәжірибе алмасуда болып, осы
Өнімді өткізуден түскен табыс – 14416.
Айнымалы шығындар – 7089.
Маржиналды табыс – 7327.
Тұрақты шығындар – 4925.
Негізгі қызметтен алынған табыс – 2402.
Маржиналды табыс – бұл өнімді өткізуден түскен табыс
Көп сатылы есептер кем дегенде екі бөлімнен тұрады:
«Директ-костинг» жүйесі бойынша жасалған табыс туралы есепте айнымалы
Жалпы, айнымалы және тұрақты шығындардың өткізілген өнім көлемі,
Кәсіпорын икемді сұранысқа ие болатын бір атаулы өнім
Зиянсыздық нүктесін анықтау үшін (өндірудің қауіпті көлемінің нүктесі,
ДN=VO+C+ДО (34)
Мұндағы:
ДN – өнімді өткізуден түскен табыс;
VO – айнымалы шығындардың жалпы сомасы;
С – тұрақты шығындар;
ДО – негізгі қызметтен түскен табыс.
Өндіріс көлемінің қауіпті нүктесі үшін теңдеу келесі түрде
ДN=VO+C.
Егер өткізуден түскен табысты өнім бірлігінің сату бағасы
Р * g = C + V *
Мұндағы:
Р – өнім бірлігінің сату бағасы;
V – өнім бірлігіне келетін айнымалы шығындар;
g – сатылған бұйым бірліктерінің саны;
С – тұрақты шығындар.
Бұл теңдеу қажетті көрсеткіштерді алу үшін негізгі теңдеу
1. Өндірістің қауіпті көлемін есептеу.
P*g=C + Vg; P*g – V*g = C;
Мұндағы:
g – өнім өндіру көлемі (бұйым бірліктердің саны);
d – өнім көлеміне келетін маржиналды табыс, теңге.
Барлық өнімдердің маржиналды табысы, түсім мен айнымалы шығындар
Жоғарыда келтірілген мәндерді орнына қойып, «өлі нүкте» немесе
Есеп, өндірістің қауіпті көлемі 30 мың өнім бірлігін
2. Өнімді өткізуден түскен табыстың (түсімнің) қауіпті көлемін
Бұл көрсеткішті анықтау үшін өндірістің қауіпті көлемінің теңдеуі
(37)
(38)
Мұндағы шартты белгілер алдыңғы қабылданғандарға сәйкес. Сандық белгілерді
«Өлі нүктеде» өткізілген өнімнен түскен табыс (түсім) 720
3. Тұрақты шығындардың қауіпті деңгейін есептеу. Есептеу үшін
(39)
Бұдан: яғни
Біздің мәліметтер бойынша өндіріс көлемінің қауіпті нүктесіндегі тұрақты
С = g * d = 30000 *
Бұл формула қолайлы, себебі ол егер маржиналды табыс
теңге. (40)
4. Өткізудің қауіпті бағасын есептеу Өткізу бағасы өткізуден
(41)
(42)
(43)
Сандық мәндерді орнына қойып, өткізудің қауіпті бағасын анықтайық:
Егер маржиналды табыс көлемі мен түсім арасындағы арақатынасы
5. Ең төменгі маржиналды табыс деңгейін есептеу. Егер
d% - пен алғанда
62,5 * 720000 * 100 = 450000 теңге.
Келтірілген есептер, кәсіпорын 30 мың бұйымды жалпы сомасы
Көрсетілген қаржы нәтижелерінің, өндіріс көлемі мен өнімді өткізуге
Графикте шығындар аймағы өндіріс көлемінің қауіпті нүктесінің сол
Бұл табыс нақты сомадан тұрақты шығындар көлемімен ажыратылады.
70 мың бірлік өнім өткізгенде негізгі қызметтен түсетін
Нақты өлшеммен алғандағы өткізуден түскен жоспарлы табыс көлемінің
Өндірістің қауіпті көлемінің мөлшеріне келесі бірінші реттегі факторлар
өнім бірлігінің бағасы;
өнімнің бірлігіне шаққандағы айнымалы шығындар;
тұрақты шығындар.
Өткізілген өнім бірлігінің бағасының төмендеуі нақты өлшемдегі өткізу
Егер қарастырылып отырған мысалда бағаны 24 теңгеден 21
10 мыңнан 70 мың бірлікке дейін мүмкін болатын
Мысалы, егер кәсіпорын өнім бірлігін 29 теңгеден сатса,
Егер қарастырылып отырған мысалда өнім бірлігіне шаққандағы айнымалы
Тұрақты шығындар өзгерісінің бағыты қарастырылған айнымалы шығындарға ұқсас
Тұрақты шығындардың көлемінің өзгерісінің қауіпті көлемге әсері келесі
(44)
Осы формуладан көріп отырғанымыздай, тұрақты шығындардың сомасының кез
Осы мысалды одан әрі қарастыра отырып, мысалы жал
Кері тұжырымдама да дұрыс болады, яғни тұрақты шығындардың
Осылайша, 30000 өнім өткізіп, кәсіпорын шығынсыз жұмыс істейді.
«Нұрым» ЖШС тапсырысты, оны орындаудан қосымша табыс алатын
Кесте 5.
Қосымша тапсырысты қабылдаудың экономикалық мақсатқа сайлығын бағалау
№ Көрсеткіштер Есептеу Сомасы, мың тг„
1. Өнімді өткізуден түскен табыс 600 * 20
2. Айнымалы шығындар 600 * 9 54
3. Тұрақты шығындар - -
4. Негізгі қызметтен түскен табыс 120-54 66
Ескерту – ғылыми зерттеу нәтижесінде автормен құрастырылған.
Көріп отырғанымыздай, сатып алушы ұсынған баға кәсіпорынның өнімді
Нарықтық факторлардың әсерінен қауіпті көлемінің өзгеруін қарастыра отырып,
Табыстылықты талдауды логикалық түрде жалғастыра отырып, біріншіден, өткізуден
Кәсіпорын басшылары табыс а) 5%-ға, ә) 10 %-ға
Бұл сұраққа жауап беру үшін келесі формуланы қолданамыз:
(45)
Мұндағы:
– негізгі қызметтен түскен табыстың жоспарлы сомасы;
– жоспардағы табыс сомасын алуды қамтамасыз ететін сату
Берілген формула маржиналды табысты тұрақты шығындар мен негізгі
Ол үшін формуланың оң және сол жағын өнім
(46)
Келтірілген формулаға белгілі мәліметтерді орнына қоя отырып, негізгі
а) бірлік;
ә) бірлік.
Негізгі қызметтен алынатын табысты 5%-ға көтеру үшін жалпы
Яғни өнім көлемінің 1,25%-ға өсуі
Егер кәсіпорын өнімнің бір емес, бірнеше түрін өткізетін
(47)
Мысалда бұл 720 мың теңгені құрайды:
«Шығындар – шығару (өткізу) – табыс» арақатынасын талдау
Кәсіпорын үшін тиімді вариантты таңдау осы арақатынасты талдау
Жоғарыда айтылған «директ-костинг» жүйесі және оның негізінде іске
Оның ең маңызды жағы – өнімнің өзіндік құнын
Бұл жүйе, тұрақты шығындардың көлемін жоспарлау мен нормалаудың
Бұдан басқа «директ-костинг» жүйесінде тұрақты шығындарды жедел бақылау
«Директ-костинг» жүйесі кезінде келесі басқарушылық шешімдерді қабылдауға болады:
«Директ-костинг» жүйесін пайдалану кезінде кәсіпорын әкімшілігі маржиналды табысты
«Директ-костинг» жүйесі шығындарды талдау мен табыстарды үйлестірудің теориялық
Осы жүйені пайдалану, талдаушының назарын тек айнымалы шығындарды
3 Кәсіпкерлік тәуекелділікті талдау және төмендету жолдары –
Кәсіпорынның қызметіне әсер ететін тәуекелдік факторы нарықтық экономикада
Тәуекелділік ықтималдық категориясына жатады, яғни оны белгілі бір
Кәсіпкерлік тәуекелділіктің жағымды деңгейіндегі және мақсатты шешімдер
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі бизнестің тәуелсіз болмайтынын
Тәуекелді өзін-өзі сақтандыру есебінен және хеджиралау жолымен тәуекелдің
Өзін-өзі сақтандыру меншікті қаражаттардың бөлігінің есебінен зиянды
Шет елдерде тәуекелді азайтудың кең тараған тәсілі –
Кәсіпкерлік тәуекел - бұл бизнестің түріне
Өндірістік тәуекел – бұл өнім өндірумен, қызмет
Коммерциялық тәуекел кәсіпкер өндірген
Қаржылық тәуекел кәсіпорынның банктермен және
Қаржылық тәуекел мына операциялардан алынған шығындарда көрсетіледі:
Айналым және өндіріс өрісіндегі кәсіпорындар үшін
Несиелік капитал нарығының қатысушылары қаржылық тәуекел деп әдетте
Қаржылық тәуекелді шешуге нақты қаражаттарды таңдаған кезде инвестор
Қаржылық тәуекелді басқару процесі 6 сатыдан тұрады:
Мақсатты анықтау кәсіпорынның едәуір шығындар жағдайында жұмыс істеуін
Мақсат кәсіпорынды сыртқы орта жағдайынан немесе ішкі орташа
Тәуекелдік ықтималдылығы ресми және бейресми көздерден әр түрлі
Шығындардың қаупін оның мағынасына байланысты үш түрге бөлуге
Қаржылық тәуекелді басқарудың ең күрделі кезеңі болып табылатын
Тәуекелді талдау кезінде тәуекел аймағы ұғымын
Тәуекелсіз аймақта операция жүргізген кезде кәсіпорын ешқандай тәуекел
Аз тәуекелді аймақтағы қызмет нәтижесінде кәсіпорын таза
Жоғарғы тәуекелді аймақты кәсіпорын, нашар болған
Қауіпті тәуекелді аймақта кәсіпорын есепті табыста ғана емес,
Жарамайтын (апатты) тәуекелді аймақтағы кәсіпорынның қызметі банкроттыққа әкеледі,
Тәуекелді талдау кезінде оның көздері мен себептерін анықтау
Инвестор кейде нәтижелер анықталмаған және шектелген ақпаратқа негізделген
Тәуекелді талдауды бір-бірімен өзара тығыз байланысты және бір-бірін
Тәуекелді сапалық талдау тәуекелді басқарудың екінші кезеңі түрінде
Тәуекелдік дәрежесіне әсер ететін барлық факторларды объективті және
Тәуекелдің сандық талдауы – бұл жалпы
Статистикалық әдістің мәні берілген немесе ұқсас өндірістегі шығындар
Вариация – бір жағдайдан (вариант) басқа
(48)
Мұндағы:
ЭДі – экономикалық табыстардың мәні;
Ді – ықтималдықтың мәні.
Вариация дисперсиясымен, яғни орташа мәннен белгінің нақты мәнінің
Дисперсия = (49)
Стандарты ауытқуы = .
Нәтиже неғұрлым жоғары болған сайын, кәсіпорынның қызметі соғұрлым
Тәуекелділіктің дәрежесін есептеудің статистикалық әдісі көптеген көлемді мәліметтерді
Шығындардың мақсаттылығын талдау кәсіпорынның экономикалық
1) құнның ең басында жете бағаланбауы;
2) жобалаудың шектерінің өзгеруі;
3) өнімділіктегі айырмашылық;
4) алғашқы құнның өсуі.
Бұл негізгі факторлар нақтылануы мүмкін. Мысал ретінде, қаржы-қаражаттарының
Эксперттік-бағалау әдісі маман-сарапшыға сұрақ-сауал қоюға негізделген. Анкеталар
Сапалы пікір алу үшін сараптауға жоғары білікті және
Ұқсастықтарды пайдалану әдісі құбылыстардың,
Бұл әдісті, сонымен қатар эксперттік бағалау әдісін пайдалану
Жоғарыда айтылғанды ескере отырып, кәсіпкерлік тәуекелді талдау кезінде
Инвестиция жайында шешім қабылдау басқармасының стратегиялық қиын міндеті
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады:
Портфельді инвестиция деп (кәсіпорынның құнды
Нақты инвестиция деп өндіріс процесіне тікелей қатысатын инвестицияларды
Объектісіне қатысты инвестициялар келесі түрлерге жіктеледі:
1) мүліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
2) қаржылық инвестициялар;
3) материалдық емес инвестициялар.
Мүліктік инвестициялар – бұл нақты инвестициялар.
Қаржылық инвестициялар – бұл қаржылық мүлікке салынатын салымдар,
Ал материалдық емес құндылықтарға қатысты инвестицияларға зерттеу мен
Әрекеттің бағытына қарай инвестициялар келесі
бастапқы инвестициялар немесе нетто-инвестициялар, кәсіпорынды негіздеуде немесе
өндірістік потенциалды ұлғайтуға бағытталған, кеңейту инвестициялары (экстенстивті
қайта инвестициялау, яғни кәсіпорынның негізгі қорының құрамын қолдау
бар объектілерді жаңа объектілермен ауыстыруға бағытталған ауыстыру инвестициялары;
рационализациялауға арналған инвестициялар, технологиялық жабдықтарды немесе процестерді жетілдіруге
шығару бағдарламасын өзгертуге жұмсалатын инвестициялар;
диверсификациялауға арналған инвестициялар, олар өнімнің номенклатурасының өзгеруіне,
болашақта кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған
Инвестициялар белгілі бір тәуекелмен байланысты. Бұл тәуекел салымдардың
Жоғарыда айтылған тәуекелдермен қатар, тәжірибеде инвестициялық-қаржылық портфельдің құнсыздауынан
Кч = Уmax / ДС (50)
Мұндағы:
Уmax – берілген инвестиция бойынша шығынның
ДС – белгілі көздер мен олардың келіп түсу
Инвестициялаудың маңызды ережесі, құнды қағаздарға салынған салымдардың табысы
Жүйелік амал тұрғысынан инвестициялық тәуекелдерді екі топқа бөлуге
Жүйелі тәуекел инвестицияның барлық түрлеріне қатысты
Жүйесіз тәуекелге бәсекелестік инвестициямен (жоба,
Әдетте инвестициялық жобаны негізгі үш кезеңнен тұрады деп
Алғашқы кезеңде жобаның техника-экономикалық негізі құрылады. Жобаның
Инвестициялар – бұл кем дегенде екі жақтың –
Мұндай кепілдіктің бірі, жақсы ойластырылып есептелген істің жазбаша
Біріншіден, бизнесті құрастыру процесі, идеяларды ойластыру кәсіпкерді кәсіпорынның
Екіншіден, сәттіліктің негізі болып табылатын, кәсіпорынды тиімді
Үшіншіден, біткен бизнес-жоспар бұл идеяларды басқа қызығушылығы бар
Бизнес-жоспарды жасау инвестиция тарту жолында негізгі кезеңдердің бірі
Бизнес-жоспардың титулдық беті құжаттың қашан, қайда және
Әдетте бизнес жоспар 2 бөлімнен тұрады:
«А» бөлімінде әдетте келесі мәселелер қарастырылады:
жобаның негізгі мәліметтері, оны іске асырудың мақсаты, тауардың
жарғылық капиталды құрастыру, қаржыландырудың негізгі көздері, инвесторлар
нарықты зерттеу және талдау, негізгі бәсекелестер, тұтыну нарығы;
өтімнің маркетинг және ұйымдастырылуы;
өндіріс технологиясы, құралдар, шикізат, материалдар, жабдықтаушылар, экологиялық
«Б» бөлімінде әдетте мыналар есептеледі:
негізгі экономикалық көрсеткіштер;
инвестициялық шығындар және қаржыландырудың жоспары;
өндіру мен өткізудің бағдарламасы;
қызметшілердің саны мен еңбек ақысы;
материалдық шығындар;
жабдықтың күтілуі мен жөнелуі;
әкімшілік және үстеме шығындар;
өткізу бойынша шегерімдер;
айналым капиталының қажеттілігі;
10) амортизациялық аударымдар;
11) табыстар мен шығындар;
12) ақша қаражаттарының қозғалысы.
Еске алатын бір жай, келтірілген құрылым міндетті және
Қорытынды бөлімінде түйіндеме (резюме) түрінде жалпы
Инвестициялық жобаның дайындау кезеңі,
кәсіпорында мемлекеттік тіркеу мен құрылымын жасау жөніндегі ұйымдастыру
ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
өнім үлгілерін жасау, даярлау және сынау;
құрылыс жұмыстарын жүргізу;
технологиялық және басқа да жабдықтар сатып алу,
өндірістік жабдықтау мен арнайы құралдарды дайындау және жасау,
Инвестициялық жобаның өндірістік кезеңі,
Инвестициялық жоспар әдеттегідей, мынадай инвестициялық шаралардан тұрады,
даярлық кезеңнің ұйымдастыру және басқа шығындар;
жер учаскелерін сатып алу (несиеге алу);
ғимараттар сатып алу (құрылыс салу);
жабдық сатып алу (жасау).
Даярлық кезеңінің ұйымдастыру және басқа да шығындары
Жұмыстардың кейбір кезеңдерінің басқаларымен бір мезгілде жүргізіле беретіндігін
Барлық кезеңде нөмірлеу тікелей өтпелі болуы тиіс. Және
Инвестициялар туралы шешім қабылдауда инвестор кәсіпорынның экономикалық қызметінің
Қорытынды
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Мәселен жоспарлы-директивті
Қазіргі кезде кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын
Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі, табысты шаруашылықты
Нарық жағдайында әрбір шаруашылықпен айналысатын субъект өз алдына
Сонымен, нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе, кәсіпорындарда табыстылық деңгейінің жоғарылауына
өндірілген өнім көлемінің өсуі;
өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
өндірістік негізгі қорлар мен айналым қаражаттарының айналым уақытының
пайда көлемінің өсуі;
қорлардың дұрыс пайдалануы;
құрал-жабдықтарға, ғимаратқа және құрылысқа деген бағаны дұрыс қалыптастыратын
материалдық ресурстардың, аяқталмаған өндірістің және дайын өнімнің запас
жоспарлы және жүйелі түрде ғылым мен техниканың алдыңғы
еңбек ресурстары мен өндіріс қорларын тиімді пайдалану.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы»
Қаржылық есептілік формаларын бекіту жөнінде. Қазақстан Республикасы Қаржы
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызметі туралы» Заңы. 05.05.2006 жыл.
Қаржылық есептілікті Халықаралық стандарттарға сәйкес құрастыратын ұйымдар үшін
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің «Бухгалтерлік есептік шоттардың жұмыс
«Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлік» Заңдық құжаттар
Жаңбыров Ж.Ғ., Қайырбаева А.Е. Өндірісті ұйымдастыру және кәсіпорын
Донцова Л.В. Никифорова Н.А. Анализ финансовой отчетности: Учебник.
Әбдікерімова Г.И. Кәсіпорын экономикасы. Алматы : Экономика, 2008.
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
Зубова Т.В. Анализ финансового состояния предприятия. Учебно-методическое пособие.
Екеева З.Ж. Анализ проектов: Учебное пособие для вузов.
Антонов В.Г., Крылов В.В, Кузьимчев А.Ю. и др.
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы:
К.Ә. Ахметова. Фирма маркетингі. Оқу құралы: - Қарағанды,
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. -
Комплексный экономический анализ предприятия / Под ред. Н.В.Вотоловского,
Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ: Учебное пособие.
Чернышева Ю.Г., Чернышев Э.А. Анализ финансово-хозяйственной деятельности: 100
Ювица Н.В. Финансовый менеджмент. Учебное пособие. – Алматы:
Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы: Алматы –
Баканов М.И., Мельник М.В., Шеремет А.Д. Теория экономического
Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы
Торшаева Ш.М. Принципы бухгалтерского учета: Учебное пособие. -
Дәуренбекова Ә.Н. Шығындарды басқару: Оқу құралы.- Алматы: Экономика,
Ниязбекова Р.Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т. Кәсіпорын экономикасы.
Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии.
«Нұрыс» ЖШС-нің жылдық есептері, 2009-2010 жылдар бойынша.
«Нұрым» ЖШС-нің 2010 жылғы қаржы-шаруашылық қызметі туралы есебі.
Кадерова Н.Н. Финансирование и кредитование инвестиций. Учеб.пособие. –
Савицкая Г.В. Методика комплексного анализа хозяйственной деятельности: Краткий
Түсіпбеков Т., Теңізбаева Г. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы.-
Тасмағамбетов Т.А., Абленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау:
Елшібаев Р.Қ. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру: Оқу құралы. –
Финансовый менеджмент: Теория и практика: Учебник / Под
Бочаров В.В. Финансовый анализ. - СПб: Питер, 2002.
Өтебаев Б.С. Қаржылық талдау. Оқулық. – Астана: ҚазЭҚХСУ,
Дюсембаев К.Ш. Егембердиева С.К. Анализ финансовой устойчивости предприятия.
Тайғашынова Қ.Т., Жапбарханова М.С. Тереңдетілген басқарушылық есеп. Оқу
Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности промышленного предприятия. –
Пилотова Д.Ж. Анализ финансовых ресурсов на предприятии //
Кеулимжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Финансовая отчетность. Учебное пособие.
Бородина Е.И., Голикова Ю.С. Финансы предприятий М.:ЮНИТИ, 2002.
Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті
Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния: методы оценки. -М.:
Баймуханова С.Б. Финансовый учет: учебное пособие. –
Международные стандарты финансовой ошетиости. - М.: АСКЕРИ, 2005.
Дюсембаев К.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой
Бердникова Т.Е. Анализ и диагностика финансово-хозяйственной деятельности предприятия:
А қосымшасы
2010 жылғы «Нұрым ЖШС-нің жалпы табысы
(мың теңге)
Көрсеткіштер Жоспар бойынша Нақты өткізілген өнімге жоспар бойынша
1. Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыс 20850
2. Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны 16435 15741
3. Жалпы табыс
(1 қатар-2 қатар) 4415 4004 6183
Ақпарат көзі: «Нұрым» ЖШС-нің 2010 жылғы қаржы-шаруашылық қызметі
Б қосымшасы
«Нұрым ЖШС жалпы табысының өткен жылдан ауытқуына ықпал
№ Көрсеткіштер Өткен жылғы Есепті жылғы
1. Өнімді (жұмыс, қызметті)
өткізуден түскен 24392 23179
2. Өткізілген өнімнің (жұмыс, қызмет) өндірістік өзіндік құны
3. Жалпы табыс
(1 қатар - 2 қатар) 3703 6283
4. Баға индексі 1,00 1,05
5. Өткізілген өнімнен (жұмыс, қызмет) түскен табыс, салыстырмалы
бағамен 24392 22075
Ақпарат көзі: «Нұрым» ЖШС-нің 2010 жылғы қаржы-шаруашылық қызметі
В қосымшасы
Авансталған капиталдың табыстылық деңгейіндегі болған ауытқуға, активтер айналымдылығы
өзгерісінің тигізетін ықпалы
№
Көрсеткіштер
Өткен жыл
Есепті жыл Өткен жылға қарағандағы ауытқуы
( +; -) Оның ішінде коэффициенттер өзгерісі есебінен
Сату табыстылығы Активтердің
айналымдылығы
А Б 1 2 3 4 5
1 Таза табыс, мың теңге 5040 6538 +1498
2 Өткізуден түскен табыс, мың теңге 24392 23179
3 Жалпы активтердің орташа жалдық құны, мың теңге
4 Жалпы активтердің (авансталған капитал) табыстылық деңгейі, %
5 Өткізілген өнімнің табыстылық коэффициенті, % (1 қатар:2қ·100)
6 Активтердің айналымдылық коэффициенті (2қ·3қ) 0,80 0,62 -0,18
Ақпарат көзі: Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник.
79
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау тəртібі
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін бағалау
Астық түйірін кептірудің негізгі үрдістері
Кәсіпорынның табыстарын талдаудың мазмұны мен әдістері
Кәсіпорын қаржысы және оның ресурстарының қалыптасу көздері
Кәсіпорынның қаржы жағдайын жоспарлау және талдаудың мазмұны мен әдістері
Кәсіпорынның негізгі қызмет табыстарының талдауы
Ардагер-Неруд ЖШС қызметінің табыстылығы мен шығынсыздығының талдауы
Кәсіпорынның қаржы ресурстарын қалыптастыру және пайдалану механизмі
Өнім өндіру жоспарының орындалу көрсеткіштері