Көрсеткіштер Несиелік карточкалар Төлем карточкалары
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 5
1 бөлім. Төлем карточкаларына жалпы сипаттама. 8
1.1.Төлем карточкаларының пайда болуы мен нарыққа енуі 8
1.2. Төлем карточкаларының түрлері мен құрылымы. 20
1.3. Төлем карточкалары арқылы жұмыс жасаудың экономикалық аспектілері. 32
1.4. Банкомат-электронды төлем жүйесінің элементі ретінде 43
2 бөлім. Қазақстан Халық банкінің экономикалық сипаттамасы 48
2.1. Қазақстан Халық банкінің тарихы мен қаржылық сипаттамасы 48
2.2 Қазақстан Халық банкінің атқаратын операциялары 58
3 бөлім. Төлем карточкаларының даму перспективалары мен механизмдері 69
3.1. Қазақстан Халық банкі шығаратын төлем карточкаларының түрлері 69
3.2. Қазақстан Халық банкінің төлем карточкалары арқылы көрсетілетін қызметтер
Қорытынды 84
Қолданылған әдебиеттер тізімі 88
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Төлем карточкаларының қолма-қолсыз есеп айырысуда пайдалануы қолма-қол
Қолма-қолcыз есеп айырысуға өту мемлекет үшін салықтың тиімді жиналуын,қолма-қол
Қолма-қол төлемдерді қолма-қолсызға аударудың ең тиімді құралы болып төлем
Төлем карточкасы – бұл ақша емес, ол электронды терминалдар
Төлем карточкаларын пайдалана жүргізілетін төлемдер қолма-қол ақша беру төлемдері
Банктерге карточкалардың беретін артықшылықтарының бірі – олардың банктен алыс
Пластикалық карточкалар Қазақстан нарығын белсенді жаулап алуда. Соңғы бірнеше
Қазақстанда магнитті карточкалар саласы бойынша барлығы әдеттегі классикалық сызба
халықаралық карточкалардың эмитент-банктері санының қарқынды өсуі;
алдыңғы қатарлы төлем жүргізу бәсекелестігі;
магнитті карточкаларды банктік технологиялық процесте пайдалануды ұлғайту, мысалы, шотты
Қазақстанда «карточкалық» іс қазіргі кезде нағыз бумды бастан кешіп
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қазақстанда пластикалық карточкалар негізінде төлем төлеу
Жұмыстың нәтижелері. Төлем карточкалар ұғымының мәні мен ерекшеліктері дәлірек
Қазақстанда төлем карточкаларының шығарылуы мен пайдаланылуына рұқсат беретін жалғыз
Зерттеу көрсеткіштері болып төлем карточкалар нарығының дамуы туралы отандық
Зерттеу объектісі-Қазақстан Халық Банкінің мәліметтері.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден,3 бөлімнен,қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен
1 бөлім. Төлем карточкаларына жалпы сипаттама.
1.1.Төлем карточкаларының пайда болуы мен нарыққа енуі
Ақша қоғамдық қарым-қатынаста өзіне тиесілі қызметтерді ғана атқарады. Жинақтау
Дамыған елдерде тауарлар мен қызмет көрсетулерге қолма-қолсыз есеп айырысу
Қазақстанда төлем карточкаларымен бірінші банктік бағдарлама 1994 жылы Қазақстан
Бірінші несие картасы АҚШ-та 1914 жылы General Petroleum Corporation
1928 жылы Farrington Manufacturing Бостон компаниясы бірінші болып металл
Бірінші кең ауқымды банктік төлем карточка жүйесі болып 1949
Пластикалық карточкаларды магнитті сызықпен бірге қолдану 1969 жылмен белгіленген.
Карточкаларға қызмет көрсету мен оларды дайындау технологиясының
Жылдар Мағынасы
1914 АҚШ бөлшек сауда кәсіпорындарымен және мұнай компанияларымен картонды
1928 Карточкалардағы ақпараттарды қысу технологиясының пайда болуы. Farrington Manufacturing
1940 жылдар Карточкалар пластмассадан дайындалатын болады, бұл оларды өндіруді
1960 жылдар Магнитті сызықтың пайда болуы, бұнда сәйкестендірме ақпараттарды
1974 Roland Moreno француз азаматымен микросхемасы бар карточкалардың пайда
Алғаш рет төлем карточкалары Америкада 50 жылдардың басында пайда
Қазіргі таңда әлемде үш ірі төлем жүйесі белгілі: «Visa
«Visa International»-карточкаларының саны мен айналымы бойынша ең ірі халықаралық
Eurocard-Mastercard International– америкалық Mastercard және европалық Europay (Europay Eurocard
American Express – пластикалық карточкалар нарығында карточкалар көлемі жағынан
Dinners Club International (DCI) – бірінші болып пластикалық карточканы
JCB International 1961 жылы пайда болды, бірнеше ірі Жапон
Қазіргі нарықтағы пластикалық карточканың жалпы көлемінің үлесі бойынша рөлдерінің
49%
2%
20%
Мұндағы:
Сурет1. Шығарылған карточкалардың жалпы көлемі бойынша әлемнің алдыңғы қатарлы
Банктік пластикалық карточкаларға қойылатын талаптарға келетін болсақ, олар Стандартизация
ұзындығы – 85,6 мм;
ені – 54 мм;
қалыңдығы – 0,76 мм;
карточкаларда логотип пен эмитенттің аты, карточканың нөмірі мен қызмет
Соңғы 10 жылда біздің елімізде қолма-қолсыз ақша айналымын ұйымдастыруда
Қазіргі таңда қолма-қолсыз төлемдер негізінен қағаз түріндегі құжаттар айнылымын
Экономикадағы институционалды өзгерістер банктік сфера мен төлем жүйесіне де
1990 жылдардың ортасынан бастап пластикалық карталар немесе экспресс-аударулар сияқты
Батыс елдерінен отандық төлем жүйелері және банктер тек қана
Жалпы, электронды ақшалар компьютер торабының, ақпаратты автоматты түрде өңдеу
Электронды ақшалар пластикалық карточка формасында болады. Олар екі түрлі
Дебеттік (төлем) карточка – банкте арнайы карточкалық қаражаты бар,
Несиелік карточка – оның эмитенті мен карточка иесі арасындағы
Несиелік және төлем пластикалық карточкаларының негізгі салыстырмалы қасиеттері.
Көрсеткіштер Несиелік карточкалар Төлем карточкалары
1. Клиент шоты Ссудалық шот Ағымдағы шот
2. Несиелендіру лимиті Клиенттің несиеге қабілет-тілігіне байланысты пайдаланылады.
3. Төлем Артқа қалдырылуы мүмкін Әп сәтте жүзеге
4. Жылдық төлем Жылдық төлем немесе комиссиялық төлем несие
Электронды есептеулер жүйесін қызметтендіру механизмі пластикалық карточкалардың қолданылуына негізделген
Пластикалық карточка – карточкалардың мағынасы бойынша, көрсететін қызметіне байланысты
Барлық пластикалық карталардың олардың қызмет көрсету деңгейіне байланыссыз негізгі
Электронды ақшалай есеп айырысулар жүйесін түрлендіру процесінде Батыста ISO
Қазіргі кезде әлемнің 200-ден аса елдерінде пластикалық карточкалар төлем
Карточкаларды пайдалану ерекшеліктері мынадай:
Бір жағынан тәуекелдің төмендеуі (өзіңмен бірге көп ақша ұстаудың
Валютаны айырбастау туралы қам жемеуге болады. Бұны банк істейді;
Карточканы жоғалтқан жағдайда банкке тек қана хабарлау жеткілікті, барлық
Бүкіл әлем бойынша банкоматтар жүйесінің Сіз үшін тәулігіне 24
Жалақыңызды төлем карточкасы арқылы сізге ыңғайлы уақытта алу;
Internet жүйесі арқылы сауда жасау т.б.
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктер дебеттік және кредиттік карточкалардың
Қазіргі кезде жалақы алуға арналған дебеттік карточкалар да қолданылуда.
1.2. Төлем карточкаларының түрлері мен құрылымы.
Пайдаланушылар мен банк жұмысшылары карточкалар туралы айтқанда, түсініктер шатасып
24 тамыз 2000 жылы ҚР төлем карточкаларын шығару мен
Карточкаларды пайдалану арқылы төлем жүйесін құруда қандай да бір
Карточкалардың классификациясы – бұл жай ғана мәселе емес. Карточканы
Карточкалардың түрлері:
қағаз (картонды);
пластикалық;
металды.
Ең бірінші қолданылған карточкалар картоннан болды. Бұндай карточкалар өткен
Карточка ақпаратты тасымалдаушы болғандықтан, ақпаратты сақтау мен енгізудің классификациясы
Графикалық жазу;
Эмбоссирлеу (қысу);
Штрих-кодтау;
Магнит сызығын кодтау;
Чипті кодтау;
Лазерлі жазу (оптикалық карточкалар);
Радиожелілік жазу.
Карточкаға ақпаратты жазудың ең алғашқы түрі болып графикалық жазу
Эмбоссирлеу (қысу) карточкамен төлеу жасау операциясын жеделдетуге мүмкіндік береді.
Штрих-кодтау графикалық жазудың бір түрі болып табылады. Картаға страндарттарға
1960-жылдардың аяғына қарай қолма-қол ақшаларды алуға мүмкіндік беретін автоматты
Транзакцияны жүргізу келесідей орындалады. Карточкамен операцияны жүргізу кезінде электронды
Магнитті сызығы бар банктік карточкалар әлемдік стандарттарға сәйкес жасалады,
Бұл стандарттар мыналарды анықтайды:
карточканың өлшемі;
магнитті сызықтың орналасуы;
магнитті сызықтағы жазылымның құрылымы;
символдарды қысудың орны мен формасы.
Магнитті жазылым пластикалық карточкаға ақпаратты енгізу әдісінің ең кең
Микросхемасы бар пластикалық карточкаларды 1974 жылы бірінші ойлап тапқан
Карточкадағы ақпараттар көлемі бірнеше ондаған байттан бірнеше килобайтқа дейін
интеллектуалды емес карточкалар. Бұған ақпараттары өзгермейтін тұрақты карточкалар немесе
интеллекті шектелген карточкалар (Smart Cards). Бұл карточкаларда мәліметтер бірнеше
суперинтеллектуалды карточкалар (Super Smart Cards). Сырт пішінімен смарт-карталардың гибридін
Банктік карточкалар негізінде микропроцессорлы карточкаларды қолданған дұрыс, олардың көмегімен
Лазерлі жазуы бар карточкалар оптикалық карточкалар деп те аталады.
Радиожелілік жазу радиосигналдар арқылы карточкадағы мәліметтерді айырбастауға мүмкіндік береді.
Радиожелілік карточкаларды келесі мақсаттарға пайдаланған жөн:
кәсіпорын территориясында персоналдың қозғалысын электронды бақылау үшін;
өндірісті, тауарды және кедендік қоймаларды, дүкендерді, тауарлардың қозғалысын бақылау
мәліметтерді автоматты жинау және қажеттілік жағдайында темір жолдарда, ақылы
қоғамдық транспорт-қозғалысты басқару, проезді төлеуді басқару т.б.
Мұндай карточкалардың негізгі ерекшеліктері:
карточкалар тез оқылады;
тікелей байланыс керек жоқ;
карточкалар лай, бу, су, бояу, пластмасса арқылы да оқылады;
карточкаларда көп мәліметтер сақталады.
Карточкаларды эмитент пен ұстаушы арасындағы есеп айырысу тәсілі бойынша
Карточкалардың келесідей түрлері бар:
несиелік;
дебеттік (төлем);
оверддрафтты (есеп айырысатын) дебеттік;
алдын-ала төленген.
Несиелік және дебеттік карточкалардың бір-бірінен айырмашылықтары:
1.несиелік карточкаларда тауарлар мен қызметтердің төлемін банкпен берілген несие
2.дебеттік карточкаларда тауарлар мен қызметтердің төлемі карточкалық шотта қалған
Әрқайсысын дәлірек қарастырайық.
Несиелік карточкалар шет елде кеңінен таралған. Несие тек банкпен
Несие карточкасын пайдалану келесі операциялардан тұрады:
1.клиент пен банк-эмитент арасындағы несие карточкасы бойынша контракт;
2. клиент пен коммерсант арасындағы саудалық шарт;
3. коммерсант пен саудалық банк арасындағы дисконттық шарт;
4. саудалық банк пен банк-эмитент арасындағы есеп айырысулық шарт.
Дебеттік карточка өзімен клиенттің банктегі карточкалық шотында бар соманы
аккредитив беретін банк;
ұстаушы;
делдал;
реципиент (банк-эмитент, алушы банк, немесе сатушы банк).
Дебеттік карточка бойынша операциялар банкоматтар немесе POS-терминалдар арқылы жүргізіледі.
Овердрафтты дебеттік карточкалар – шоттағы сомадан жоғары төлемдер жүргізуге
Алдын-ала төленген карточка да дебеттік карточканың бір түрі болып
Карточкалар әр түрлі ұйымдармен шығарылады, сондықтан оларды мынандай эмитент
банктік (әмбебап)-банктермен және қаржылық ұйымдармен шығарылатын;
жекеменшік – өз компаниясының сауда жүйесінде есеп айырысуды
American Express және Dinners Club сияқты ұйымдардың карточкалары.
Карточкалар шотты басқарудың құралы болғандықтан, олар басқару тәсілі бойынша
автономды «электронды әмиян»;
эмитенттегі шоты көшірілетін «электронды әмиян»;
«шоттардың кілті» – шоттың иесін сәйкестендіру тәсілі.
Карточканы пайдалану туралы келісім-шарт жеке тұлғамен де, заңды тұлғамен
Жеке карточкалардың негізгі ерекшелігі – жеке тұлғаның банкпен келісім-шарт
Корпоративті карточкаларда келісім-шарт банк пен заңды тұлға арасында жасалады,
Қазақстандық банктерде карточкалардың тағыда бір кең тараған түрі бар
Қазақстанда пластикалық карточкаларға негізделген төлем жүйесін енгізу жұмыстары 90-жылдардың
Қазақстан Халық банкі 1995 жылдардың аяғында Қазақстанда бірінші болып
Қазақстан тұрғындарының әр түрлі деңгейіне қол жетілетін және бюджетті
Алматыда магнитті сызығы бар карточкаға негізделген нақты өзінің төлем
Қазақстандық ірі банктердің үштігіне кіретін Қазкоммерцбанк 1995 жылдан бастап
1.3. Төлем карточкалары арқылы жұмыс жасаудың экономикалық аспектілері.
Банктік карточкалардың күрт жылдам таралуы, олардың жаппай қаржылық құралға
Банк-эмитенттің негізгі функцияларына мыналар жатады:
- Карточкалар шығару (карта иесінің жеке деректерін өңдеу және
- Несиеге қабілеттілікті талдау (өтініш иесінің қаржылық жағдайын анықтау,
- Авторизация (мәміле жүргізу мүмкіндігі туралы автоматты түрде немесе
- Ақпараттармен алмасу және интерчейндж үшін сыйақылар алу;
- Биллинг (карточка иесіне қарыздар сомалары мен оларды жабу
- Карточкалық шот бойынша операцияларды бухгалтерлік есепке алу;
- Мерзімі өткен қарыздарды қайтару және несиелік лимит шектерінің
- Клиенттермен жұмыс (сұрақтарға жауап беру, шағымдарды қарастыру);
- Қауіпсіздікпен қамтамасыз ету және алаяқтыққа бақылау орнату (ұрланған
- Маркетинг (жаңа клиенттер іздеу, жарнамалау, карточкалық шоттар бойынша
Эквайрингпен айналысушы банктің міндеттемелері карточкалық жүйенің оның саудалық қатысушыларына
- Карточкалармен жасалған операциялар бойынша сатушының банкке ұсынған сауда
- Мәмілелер туралы ақпараттармен айырбастау және банк-эмитентке интерчейндж үшін
- Сауда орындарының есеп айырысу жүйесіне қосылуға білдірген өтініштерін
- Маркетинг, пластикалық карточкалар үшін қажет құрылғыларды сатып алуға
Несие карточкаларының табыстылығы:
А) Эмитент үшін.
Несиелік карточкаларды шығару бойынша бағдарламалардың пайдалылығын табыстар мен шығыстардың
Алдымен табыстың құрамдас бөліктері анықталады, яғни, пайыздан түсетін табыстар
Банк-эмитентке міндетті банк-эквайердің жасаған мәмілелерінің (өткізу көлемінің) сомаларынан түсетін
Жылдық төлемақылар (жылдық мүшелік жарна) дегеніміз банктік картаны қолдану
Ал, енді шығын құрамдас бөліктерін қарастырсақ, ресурстар құны –
Несиелік тәуекелдерге резервтер құру – қосымша ресурстар тарту қажеттілігін
Банк міндеттемелеріне резервтер құру деп коммерциялық банктердің ізденді және
Операциялардың орындалуымен тікелей байланысты шығындар, мысалы, операцияларды құжатты түрде
Б) Эквайер үшін.
Банк-эквайер үшін пайдалылық келесідей көрсеткіштермен анықталады:
Эквайерге ұсынылатын жеңілдіктер (сатушы жеңілдіктері, саудалық түсімдер, дисконттар) –
Эквайердің эмитентке жүргізілген операцияларды өтеуі шығындар көлемінің ең үлкен
Операциялық шығындар – сауда және қызмет көрсету орындарының карточкалары
Дебеттік (есеп айырысу) карточкаларының табыстылығы.
А) Эмитент үшін.
Дебеттік карточкалар шығару бойынша бағдарламалардың табыстылығын анықтаушы негізгі табыстар
Пайыздық табыс дебеттік карточка ұстаушылардың шоттарына тартылған құралдарды
Жылдық төлем (жылдық мүшелік жарна) – карта ұстаушының банктік
Ал, шығындар құрамына келетін болсақ, ресурстар құны дегеніміз
Дебеттік карточкалар бойынша жобаның шығындарының негізгісі карта ұстаушыларының ұқыпсыз,
Б) Эквайер үшін.
Банк-эквайердің шаруашылығының табыстылығын анықтайтын көрсеткіштер несиелік карталарға қызмет көрсету
Жалпы карточкалық бизнес жобасын жүзеге асыру бойынша әрбір белгіленген
Эn = (Ттікелей + Тжанама) – (Штікелей +
– Тжеңілдіктер]*Т–К+С
Эn – n-кезеңдегі табыстар ағымының элементі;
Ттікелей – Тікелей табыстар (дүкендегі сатып алулардан сыйақылар, банкомат
Тжанама – Жанама табыстар (банкпен активті операциялар жүргізу барысында
Штікелей – Тікелей шығындар (процессингтік компанияға тұрақты аударымдар; банкоматты
Шжанама – Жанама шығындар (құрылғылардың құнына байланысты шығындар: клиенттердің
Тжеңілдіктер – салықтық жеңілдіктер тарапынан табыстар;
Т – салықтық қойылым;
К – инвестициялық шығындар;
С – әр түрлі компенсациялар түрлері.
Экономикалық есептік көрсеткіштер көрсеткендей, банк үшін табыстардың негізгі көзі
Алдын-ала есептеу банктің мүмкіншілік деңгейін бағалауға, карточкалық бизнес бойынша
Карта иегерлері үшін картаның мынадай негізгі жағымды жақтары бар:
Қолдану ыңғайлылығы;
Банктік несиенің автоматты түрде ұсынылуы;
Қарызды жабу мерзімін кідірте алу мүмкіндігі;
Жүргізілген операциялар туралы үнемі толық ақпараттарға ие бола алу
1. Сатылу көлемін кеңейте алады және жаңа сатып алушыларға
2. Жеке құралдарын қолданбай-ақ несиеге ұсына алу мүмкіндігі және
3. Банктік чектерді карточкалармен алмастыру жолымен тәуекелді төмендету сияқты
- колма-қолсыз ақша айналымының дамуына әсері және айналыс шығындарын
- банк табыстары мен айналымын арттыруға әсері;
- банктер мен әр түрлі сауда және қызмет көрсету
- төлемдер кепілдігін ұсыну.
Жұмыстылық (шетелдік туризм сферасындағы) өсіміне тигізетін әсері сияқты жағдайларды
Бұл бизнес түрінің тиімділігіне көз жеткен сайын мынадай тұжырым
1.4. Банкомат-электронды төлем жүйесінің элементі ретінде
Банкоматтарды пайдалану үлкен көлемді инвестицияларды талап етеді, сондықтан оларды
Банкоматтар 2 режимде жұмыс істей алады: off-line және on-line.
Оff-line режимі кезінде банкоматтар орталық БЖ (БС) байланысты емес
Банкоматтың тағы да бір жұмыс істеу режимі – on-line.
Банкоматтарды қолдану кезінде телекоммуникациялық жағдайларды ұйымдастырудың 2 жолының бірін
жекеменшік банкоматтар жүйесіне қызмет көрсету;
бірнеше банктермен бірлесіп бір банкомат жүйесіне қатысу.
Жекеменшік жүйені пайдалану кезінде банк бұл жүйеге толық бақылау
Банкоматтарды пайдалана отырып телекоммуникациялық жағдайларды құру тәжірибесі банктерге ортақ
Internet және «банк-клиент» арнайы жүйесінің қарқынды дамуына қарамастан, банкоматтар
Өкінішке орай, Қазақстанда банкоматтар жүйесінің дамуы баяу жүріп жатыр.
Банкоматтар (АТМ – Automated Teller Machine) – сөзбе-сөз аударсақ
Банкоматтың құрылымы:
Монитор;
Кард-ридер (карточканы салу орны);
Екі клавиатура: біреуі сандық, екіншісі меню пункттарын таңдау үшін;
Принтер;
Банкоматтың ішінде ақшалар орналасқан төрт кассета. Онда әр түрлі
Сонымен қатар, арнайы қолданбалы ДҚ (ПО) барлық блоктардың жұмысын
60-жылдардың аяғында қолма-қол ақша беретін аппараттардың пайда болуы карточкалық
Pin-код – ДСН-код – Дербес Сәйкестендірме Нөмір, карточканың иесіне
Бірінші банкоматтардың көбі қолма-қол ақшаның аз ғана сомасын беретін,
Банкоматтарды қарапайым банктік операцияларды орындау үшін пайдалану банк жұмысшыларының
Банкоматтардың қолданылуы банктерге өз қызметтерін клиенттерге жақындатуға мүмкіндік береді.
Клиенттердің көзқарасы бойынша банкоматты пайдалану банкте қызмет көрсетуден гөрі
қолма-қол ақшаны алу,
несие лимитін алу;
ақша аударымдарын жүзеге асыру;
карточкалық депозит ашу;
«Мобильді банкинг» қызметін пайдалану;
салық төлеу мүмкіндігі;
мобильді байланыс қызметтерін төлеу т.б.
Банкоматты пайдалану кемшіліктеріне мыналар жатады:
а) клиенттің шотынан операция атқарылған күні қаражаттарды сызып тастау
б) карточканың жоғалу не ұрлану мүмкіндігі;
в) керекті кезде банкоматтың әр түрлі жағдайларға байланысты жұмыс
Карточкаларды қабылдайтын басқа да электронды құрылғылар:
POS-терминал (ағылшын тілінен Point of Sale Terminal – сауда
Импринтер – клиенттің төлем карточкасында эмбоссирленген мәліметтерді алуға мүмкіндік
2 бөлім. Қазақстан Халық банкінің экономикалық сипаттамасы
2.1. Қазақстан Халық банкінің тарихы мен қаржылық сипаттамасы
Бүгінгі Қазақстан аумағында алғашқы жинақ кассасы 1884 жылы Верныйда
Қарапайым халықтың қолындағы аздаған қаражатты барынша молырақ тартуды көздей
Патшалық Ресейдің Қаржы министрлігі бекіткен 1899 жылғы 14 маусымдағы
Мұның өзі Қазақстанда өткен ғасырдың басында-ақ жинақ ісінің айтарлықтай
Бұдан кейін он жылдың ішінде де жинау ісі біртіндеп
Кеңестік дәуір тұсында, өткен ғасырдың 80-жылдарында КСРО жинақ ісін
Қазақстан Халық банкінің тарихы – бұл Қазақстан территориясында жинақ
Қазақстан Халық банкінің жаңа даму кезеңі мемлекет өз акция
Банк акцияларының Лондондағы халықаралық қор биржасында IРО дәрежесімен, яғни
Тағы бір айта кететін жәйт – «Euromoney» журналы 2006
Halyk Group-тің алдын ала қаржы есептемесі стандарттары бойынша негізгі
Мұның сыртында Банк төлем карточкаларының саны бойынша бұрынғыша өзінің
Бүгінгі күні Банктің «Мобильдік банкинг» қызметін пайдаланушылар саны еліміз
Қазақстанның барлық 14 облысындағы облыстық, өңірлік, аудандық филиалдарды қоса
2006 жылы Банк өзінің әлеуметтік жауапкершілік шеңберіндегі қызметін жандандыра
Отандық төлем карточкалары нарығындағы Халық банкінің бүгінгі күні жетекшілік
Карточкалық өнімдер мен қызметтер аясы да барынша кеңейтілуде:
- China Union Pay (CUP) карточкаларын ұстаушылар (олардың саны
- мұнымен қатар Халық банкі Қазақстанда бірінші рет жаңа
- Халық банкі карточкаларының иелері мобильдік байланыс (республикадағы барлық
- Тұрғын үй құрылысы жинақ банкінің клиенттері де ендігі
- «карточкалық депозит» деп аталатын жаңа ақша жинақтаушы депозит
- Халық банкі карточкаларын иеленушілерге Банктің Жинақатушы зейнетақы қорындағы
Interfood компаниясымен бірге бірінші Altyn City ко-брендингілік бонустық карточкасын
Өткен жыл ішінде Банк банкоматтары арқылы, 2,5 млрд теңгеге
түрлі төлемдер жүргізілді, Card to Card жүйесі бойынша 5
Банктің АТМ желісі тұрақты түрде даму үстінде. 2007 жылы
«Интернет-Банкинг» жүйесі
Ақша айналымы мен табыстылығы бойынша «Интернет-Банкинг» жүйесі қазақстандық онлайн-банкинг
2006 жылы Халық банкі клиенттері 9 елдің аумағынан өз
«Мобильдік банкинг» жүйесі
Қазақстан Халық банкінің «Мобильдік банкинг» жүйесі – карт-шотты ұялы
Қазақстан үшін бірегей болып табылатын банк шотына ұялы телефон
Сервистік жүйеге қосылудың ыңғайлығы және мүмкіндіктерінің молдығы 2005 жылдың
Алғашқы кезеңде осы қызмет түріне қосылған Халық банкі карточкасын
2006 жылдың 1 наурызында «Мобильдік банкинг» жүйесінің дамуында екінші
Мамыр айында аталған сервис жүйесіне қолдау жасау мақсатында Банктің
2006 жылдың 8 маусымында «Мобильдік банкинг» пайдаланушы Халық банкінің
2006 жылдың 14 қыркүйегінде «Мобильдік банкинг» жүйесінде атаулы оқиға
Қазан айынан бастап сонымен қатар «Мобильдік банкинг» жүйесіне Халық
Айта кететін бір жәйт, іске қосылғаннан кейін қысқа мерзімде
Қазіргі уақытта аталған жүйе қызметін жетілдірудің үшінші кезеңі басталды:
2.2 Қазақстан Халық банкінің атқаратын операциялары
Банк – банк қызметін жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым
«Банк қызметі туралы» ҚР Заңының 30-бабының 4-тармақшасына сәйкес банк
а) заңды тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізуді
б) жеке тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізуді
в) банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
г) кассалық операциялар: банкоматтар мен мәнеттерді қабылдау, беру, қайта
д) аудару операциялары;
е) есептеу операциялары;
ж) заем операциялары төлем, мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес: ақшалай
з) жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың, оның ішінде корреспондент
и) сенім операциялары: сенім білдірген адамдардың мүддесі үшін және
к) банкаралық клиринг: төлемдерді жинау, салыстырып тексеру, сұрыптау және
л) сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй-жайларды жалға
м) ломбард операциялары:сақтауға алынып оңай өтетін бағалы қағаздарды және
н) төлем карточкаларын шығару;
о) банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау және басқа жаққа
п) шетел валюталарымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
р) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдерді қоспағанда);
с) чек кітапшаларын шығару;
у) аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол бойынша
ф) ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
х) үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындалуды көздейтін банктік
Несие – нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың ажырамас
Қазақстан банктерінің табысты дамуы үшін, бүкіл дүние жүзіндегі сияқты,
Банктің алдына қойған стратегиялық мақсаттарының бірі – несие беру
Қазақстан Халық банкінің халыққа ұсынатын несиелері төмендегі кестеде:
Несие түрі Мақсаты Кімдерге беріледі Сақтан-дыру Займның ең төмен--гі
1 2 3 4 5 6 7
«Халықтық» бағдарламасы
Тұтынушы-лық мақ-саттар
Банктің жала-қылық жоба-сына қатысу-шылар, банк арқылы зейнет-ақы алатын зейнеткерлер
Қарасты-рылмайды
3 ай
36 ай
21%
1 2 3 4 5 6 7
Банктің жалақы- лық жобасына қатыспайтын жеке тұлғалар-дың кепілдігімен бағдарламасы
«Зейнетақылық несие» бағдарламасы Тұтынушы-лық мақ-саттар Жеке тұлғалар –
Банкте заңды тұлғалардың шоттары бойынша жұмыстар жүргізіледі. Заңды тұлғалар,
Банктік шот – бұл депозитті (салымды) қабылдау бойынша Банк
Банктік шоттар теңгеде де, шетел валютасында да ашылып, жүргізілуі
Қазіргі кездегі еліміздің екінші деңгейдегі банктерінде шоттар ашу тәртібі
Жоғарыдағы ережеге сәйкес ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктерде шот ашу
1. Резидент-заңды тұлғалар үшін:
- Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
- Статистикалық карточка;
- Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
- СТТН көшірмесі;
- Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент-заңды тұлғалардың басшыларына берілетін
- Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер үшін ҚР Қаржы
- Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
- Қол қоюшы тұлғаларға арналған бұйрықтың көшірмесі мен
- Банктік шот ашу туралы өтініш;
- Банктік шот туралы келісім-шарт.
2. Бейрезидент-заңды тұлғалар үшін:
- Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған Филиал немесе өкілеттілік
- Статистикалық карточка;
- Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
- СТТН көшірмесі;
- Филиалдар мен өкілеттік үшін, бейрезидент-заңды тұлғалардың басшыларына берілетін
- Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
- Жеке куәлігі;
- Банктік шот ашу туралы өтініш;
- Банктік шот туралы келісім-шарт.
3. Фермер шаруашылығы:
- Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
- СТТН көшірмесі;
- Жерді пайдалануға жер бөлімшесін беру туралы құжаттың көшірмесі
- Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
- Жеке куәлігі (көшірмесі);
- Банктік шот ашу туралы өтініш;
- Банктік шот туралы келісім-шарт.
4. Жеке кәсіпкерлер үшін:
- Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің
- СТТН көшірмесі;
- Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
- Жеке куәлігі (көшірмесі);
- Банктік шот ашу туралы өтініш;
- Банктік шот туралы келісім-шарт.
5. Шетелдік дипломатиялық және консулдық өкілеттіктер үшін:
- ҚР Сыртқы істер министрлігінен берілген, оның аккредитациясын растайтын
- Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
- Жеке куәлігі (көшірмесі);
- Банктік шот ашу туралы өтініш;
- Банктік шот туралы келісім-шарт.
6. Жеке тұлғалар үшін:
- Жеке куәлігі (көшірмесі);
- СТТН көшірмесі;
- Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
- Банктік шот ашу туралы өтініш;
- Банктік шот туралы келісім-шарт.
Қазақстан Халық банкі Visa International (1998 жыл, ақпан айынан
Төлем карточкалары – бұл бұндай карточканы ұстаушының төлем карточкасының
Қазақстан Халық банкі шығаратын төлем карточкаларының түрлері:
Visa Platinum, Visa Gold, MasterCard Gold
Visa Classic, MasterCard Standard
Visa Electron\Plus, Maestro\Cirrus
Visa Instant Halyk Card
Visa Virtuon
Maestro ISIC
Банктік аударымдар бойынша үлкен операциялар жүргізіледі. Жеке тұлғалардың ақшасын
Қазақстан Халық банкі төмендегідей аударымдарды жүзеге асырады:
Аударым түрі Мақсаты Ерекшелігі Аударым-ды жүзеге асыру ұзақтығы Аударым
1 2 3 4 5 6
«Жеке тұлға-лардың дереу есеп айырысу-лары» жүйесі бойынша аударымдар Жеке
1 2 3 4 5 6
«Экспресс-аударымдар» жүйесі бойынша Шот ашпай-ақ төлемдер мен аударымдар
«Money Gram» жүйесі бойынша Шот ашпай-ақ жеке тұлғалардың жеке
3 бөлім. Төлем карточкаларының даму перспективалары мен механизмдері
3.1. Қазақстан Халық банкі шығаратын төлем карточкаларының түрлері
Төлем карточкалары – бұл бұндай карточканы ұстаушының төлем карточкасының
Қазақстан Халық банкі Visa International (1998 жыл, ақпан айынан
Қазақстан Халық банкі шығаратын төлем карточкаларының түрлері:
Visa Platinum, Visa Gold MasterCard Gold
Бұл карточкалар ыңғайлылықты бағалайтын ісі алға басқан адамдарға арналған.
Visa Classic, MasterCard Standard
Әлемде кең таралған карточкалардың түрі, Gold карточкалары сияқты ұстаушыларына
Visa Electron\Plus, Maestro\Cirrus
Танымал, қол жетерлік карточканың түрі. Gold және Classic\Standard карточкаларынан
Visa Instant Halyk Card
Бірінші Қазақстандық дереу щығарылатын карточкалар кейінге қалдырылмайтын жағдайларға арналған.
Мақсаты Карт-шот ашу және төлем карточкасын алу, сол
Кімдерге арналған Жеке тұлғалар – ҚР резиденттері және
Карточканың түрлері Несиелік карточкалар:
Visa Platinum, Visa Gold, MasterCard Gold–VIP-сегмент тобына арналған
Visa Classic, MasterCard Standard – орташа сегмент клиенттеріне арналған
Дебеттік карточкалар:
Visa Electron, Cirrus Maestro, Visa Electron Halyk Instant –
Карточканың қызмет көрсету мерзімі Дебеттік карточка – 3жыл
Несиелік карточка – 1 жыл
Карт-шоттың валютасы Теңге, доллар, еуро
Төлем карточкасына берілетін міндетті сервис пакеті AIG Kazakhstan сақтандыру
Жылдық қызмет көрсету құны Visa Platinum – 5000 теңге
Visa Gold, MasterCard Gold – 2500 теңге
Visa Classic, MasterCard Standard – 1200 теңге
Visa Electron, Cirrus Maestro - тегін
Visa Virtuon
Бұл карточка Интернет жүйесінде есеп жүргізуге арналған, бұнда карточканы
Мақсаты Карт-шот ашу және интернет желісінде тауарлар мен қызмет
Кімдерге арналған Жеке тұлғалар – ҚР резиденттері және бейрезиденттері
Карточканың түрлері Visa Virtuon виртуальды карточкасы
Карточканың қызмет көрсету мерзімі 1 жыл
Карт-шоттың валютасы Теңге, доллар, еуро
Төлем карточкасына берілетін міндетті сервис пакеті Берілмейді
Жылдық қызмет көрсету құны 2000 теңге
Maestro-ISIC
ISIC (International Student Identity Card) – бұл Халықаралық Студенттік
Мақсаты Карт-шот ашу және ISIC ассоциясына кіретін сауда мен
Кімдерге арналған Жеке тұлғалар – ҚР резиденттері және бейрезиденттері
Карточканың түрлері Maestro ISIC карточкасы
Карточканың қызмет көрсету мерзімі 16 ай
Карт-шоттың валютасы Теңге, доллар, еуро
Төлем карточкасына берілетін міндетті сервис пакеті Берілмейді
Жылдық қызмет көрсету құны 900 теңге
Қазақстан Халық банкі мен «China Union Pay» қытай компаниясы
Қазақстан Халық банкінің серіктесі болған қытай компаниясының карточкалық жүйесі
Келісімшартқа сәйкес, екі жақтың міндеттері Қазақстанда CUP карточкалары
Қазақстан Халық банкі Достастық елдері банктерінің ішінде China Union
3.2. Қазақстан Халық банкінің төлем карточкалары арқылы көрсетілетін қызметтер
Қазақстан Халық банкінің карточкалары бойынша банкоматтан берілетін үзінділер арқылы
Сондықтан банк ісі саласындағы бүгінгі күні банктік технологиялар жаңалықтары
Шағын ғана карточканың мол мүмкіндігіне қол жеткізіп қана қоймай,
Төлем карточкаларының мүмкіндіктері туралы айта кеткен жөн. Мысалы, карт-шотты
«Экспресс-аударым» – бұл Қазақстан аумағы бойынша аударым жасау
Card to Card жүйесімен ақша аудару
Халық банкі өзінің төлем карточкасын пайдаланушы клиенттеріне банкомат арқылы
Банкомат арқылы берілетін кредит лимиті
Халық банкі өз клиенттеріне банкке келместен, банкомат арқылы әп-сәтте
Банкомат арқылы төлемдер
Халық банкі өзінің төлем карточкаларын иеленушілерге банкомат арқылы әр
Халық банкінің банкоматтары арқылы қол жеткізілетін операциялар:
қолма-қол ақша алу;
карточка бойынша транзакция мен ондағы балансы туралы үзінді алу;
мобильдік байланыс, кабельдік телевидение, «Қазақтелеком» АҚ
Халық банкінің карточкалары бойынша Card to Card жүйесімен ақша
«Карточкалық депозитте» ақша жинақтау;
Карточкамен кредит лимит алу;
«Мобильдік банкинг» қызметіне қосылу;
Қазақстан Халық банкінің ЖЗҚ-дағы зейнетақылық жинақтарыңыз туралы үзінді алып
«Қазақстан тұрғын үй құрылысы жинақ банкі» АҚ-да салым жасау
Кедендік баж салығы мен төлемдерді жедел төлеу
«Қазақстан Халық банкі» АҚ республикамыздың кеден бекеттерінде POS-терминалдар арқылы
- төлемдер әп-сәтте жүргізіледі;
- төлем операциясы жүргізілгеннен кейін берілетін чек төлемнің құжаттық
- кеден органдарының шоттарына аванстық төлемдер жүргізудің қажеті жоқ;
- алдын-ала жоспарлаусыз ресімделеді;
- қосымша төлемдер жүргізу жедел іске асырылады;
-артық төленген кеденді төлемдерге салыстырмалы тексеру жүргізудің қажеттігі жоқ;
- жүргізілген төлем туралы ақпарат төлем құжаттарында толық көрсетіледі.
Карточкалық депозит
Карточкалық депозит – бұл банкомат арқылы кез келген уақытта
Мобильдік банкинг
Қазақстан үшін бірегей болып табылатын банк шотын мобильдік телефон
Сервистік қызметтің осы аталған түріне қосылған Халық банкінің төлем
2006 жылдың 1 наурызынан бастап «Мобильдік банкингтің» екінші даму
2006 жылдың 8 маусымынан бастап Халық банкі «Мобильдік банкинг»
«Мобильдік банкинг» қызметінің негізгі басымдықтары:
- ұялы телефоныңызға келіп түсетін SMS-хабарының көмегімен өзіңіздің карточкалық
- банкке барып жатпастан, ұялы телефонның көмегімен кез келген
- карточкалық шоттан алынған немесе шотқа түскен ақша туралы
- карточка жоғалған немесе ұрланған жағдайда оны өзіңіз дербес
«Мобильдік банкинг» қызметін Халық бакінің төлем карточкасының иесі болып
Қорытынды
Қазіргі заманғы төлем ретінде төлем жүйесінің пайдалануына жасалған анализ
1. Қазақстанның нарықтық қатарға өту процесінің өзі банктік жүйенің
2. Халықтық нарықтарда әр түрлі төлем карточкаларын пайдалану технологиясын
Төлем карточкаларының нақты даму тенденциялары болып микро процессорлы техника
Сондықтан болашақ смарт карточкаларының артында, электронды ақшалар қолма-қол ақшаларды
ISO халық стандарттары EMV спецификациясымен тіркелген. Магнит сызығының кодталуы
Болашақ банктік төлем карточкалары келесідей артықшылықтарға ие болады:
PVC пластик (поливинилхлорид) немесе жоғары дәрежелі;
Магниттік сызық;
Микропроцессор;
Енгізілген шифрлеу алгоритмі;
ISO және EMV стандарттарына сай келетін басқарулар жүйесі.
Қазақстанда біз интеграциялық процестерге үміттенеміз: әр түрлі жүйелердің бірігуі
Сонымен пластикалық карточкалар – қолма-қол ақшаларды пайдалану сферасын ұлғайтатын
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Ақша, несие, банктері. Оқулық Жалпы редакциясын басқарған Ғ.С.Сейтқасимов –
Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы
Саниев М.С. Ақша, Несие. Банктер – Алматы: Алматы экономика
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, 2003.
89
Бір мезетті
Алдын-ала қорға белгіленген
Өздігінен несиеленетін
Операцияны жүргізу уақыты және төлем операциясының басталуы бойынша
Автономды “электронды әмиян”
Эмитентте шоты көшірілген “электронды әмиян”
“Шотыңыздың кілті”-шоттың иесін сәйкестендірү тәсілі
Жеке
Корпоративті
Шотқа бақылау жасау әдісі
Банктік
Жекеменшік
Эмитенттердің типі бойынша
Ұстаушының заңды дәрежесі бойынша
Қарапайым
Күміс
Алтын
Платиналы
Электронды
Ұстаушылар типі бойынша
Несиелік
Дебеттік
Овердрафтты дебеттік
Идентификациялық
Ақпараттық
Қаржылық
Графикалық жазу
Эмбоссирлеу
Штрих-кодтау
Магнитті сызықты кодтау
Чипті кодтау
Лазерлі жазу
Радиожелілік жазу
Қағаз
(картонды)
пластикалық
металды
Есеп айырысу тәсілі бойынша
Мақсаты бойынша
Сақталу тәсілі бойынша
Дайындалу материалы бойынша
Карточка түрлерінің классификациясы
Банк-эмитент
18%
1%
Табыстар
Шығыстар
Несиелер бойынша пайыздар
Ресурстар құны
Жылдық жарна
Үмітсіз несиелер шығыны
Интерчейндж үшін сыйақы
Алаяқтық пен жасанды карталар шығыны
Келісім-шарт талаптарын бұзғаны үшін жинақтар
Процессинг бойынша шығындар
Банк-эквайер
Табыстар
Шығыстар
Депозиттік шоттардағы құралдарды қолдану
Маркетинг бойынша шығындар
Құрылғыларды сату және жалға беруден түскен табыстар
Процессинг бойынша шығындар
Сауда шоттары бойынша дисконттар
Интерчейндж үшін сыйақы
Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің төлем карточкалар айналымы операцияларының ұйымдастырылуы және дамуы
Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі төлем карточкалары
ҚР-дағы пластикалық төлем карточкаларының одан әрі жетілдіру мәселесі
Төлем карточкаларына қызмет көрсету желісі
Қазақстан Халық Банкінің экономикалық сипаттамасы
Төлем карточкаларының пайда болуы мен нарыққа енуі
Халықаралық төлем карточкалары
Қазақстан Халық Банкі АҚ бөлімі мысалында пластикалық карточкалардың мониторингі
Қолма қолсыз есеп айырысуда карточкалардың рөлі
Пластикалық карточкалардың нарықта пайда болу көріністері