Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің теориялық негіздері
Кiрiспе
Зерттеудің көкейкестігі. Қазақстан тәуелсіздікке ие болғаннан кейін егемен
Осы тұрғыдан алғанда, құқық – қоғамдағы ең негізгі
Қазіргі мәліметтерге сүйенсек, бүгінгі таңда Қазақстан
Сондықтан дұрыс ұйымдастырылған тәрбие мен отбасының жағдайы арқылы
Тарихқа көз жіберсек, құқық, қазақ халқының тұрмысындағы құқықтық
Зерттеліп отырған мәселенің теориялық негізі шетел ғалымдары Э.Дрюкгейм,
ТМД елдеріндегі ғылыми әдебиеттердің сараптамасы көрсеткендей, оқушылардың құқықтық
Педагогикалық үдеріс ретінде құқықтық тәрбиенің негізгі факторларын, шарттарын
Зерттеу мәселесі бағытындағы ғылыми еңбектерді талдау барысында соңғы
Дегенмен, қазіргі мектепті ізгілендіру барысында жеткіншектерге құқықтық тәрбие
Сонымен, зерттеу мәселесi бойынша ғылыми – теориялық әдебиеттердi
Зерттеу обьектісі: жалпы білім беретін мектептегі оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: жалпы білім беретін мектеп жеткіншектеріне құқықтық
Зерттеудің мақсаты: жалпы бiлiм беретін мектептегi жеткіншектерге құқықтық
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің
Зерттеудің міндеттері:
«құқықтық сана», «құқықтық тәрбие», «құқықтық жүйе» ұғымдарына берілген
жеткіншектердің жас ерекшеліктерін ескере отырып, құрылымдық-мазмұндық моделін жасау,
5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие берудің педагогикалық шарттарын
жалпы орта білім беретін мектептегі 5-9 сынып оқушыларына
Зерттеудің жетекші идеясы: жалпы орта білім беретін мектептегі
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: таным, тұлға, іс-әрекет,
Зерттеу әдістері: зерттеліп отырған мәселеге қатысты философиялық, психологиялық,
Зерттеу көздері ретінде Қазақстан Республикасының Ата заңы (2008),
Зерттеу кезеңдері. Ғылыми зерттеу бір-бірімен байланысты үш кезеңнен
Бірінші кезеңде (2004-2005 жж.) зерттеу проблемасы анықталып, оның
Екінші кезеңде (2006-2007 жж.) зерттеу жұмысымыздың жүйесі құрылды.
Үшінші кезеңде (2008-2010 жж.) 5-9 сынып оқушыларына құқықтық
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
«құқықтық сана», «құқықтық тәрбие», «құқықтық жүйе» ұғымдарына берілген
жеткіншектердің жас ерекшеліктерін ескере отырып, құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып,
5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие берудің педагогикалық шарттары
жалпы орта білім беретін мектептегі 5-9 сынып оқушыларына
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- жалпы орта білім беретін мектеп оқушыларына құқықтық
- жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруге байланысты әдістемелік-ғылыми ұсыныстар
Зерттеу нәтижелерін жалпы орта білім беретін мектептердің
Қорғауға ұсынылады:
- «құқықтық сана», «құқықтық тәрбие», «құқықтық жүйе» және
жеткіншектерге құқықтық тәрбие беру мәселесі ғылыми тұрғыдан негізделген
- 5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие берудің педагогикалық
сынып және сыныптан тыс тәрбиелік іс-шаралар негізінде жеткіншектерге
Зерттеу нәтижелерінің дәйектілігі және сенімділігі талапқа сай әдіснамалық
Зерттеу нәтижелері дәлелді және негізділігі мен жұмыстың сапалылығын
Зерттеу базасы: ШҚО, Семей қаланың № 5, 37
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге ендіру. Зерттеудің
Диссертацияның құрылымы: Диссертация кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделеді, ғылыми аппараты: обьектісі,
«Құқықтық тәрбие берудің теориялық негіздері» атты бөлімде зерттеу
«Құқықтық тәрбие берудің тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары» деп аталатын екінші
Қорытындыда болжамды дәлелдейтін зерттеудің негізгі нәтижелері түйінделіп, тұжырымдалады
Қосымшада 5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие беру жұмыстары
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Еліміздің Ата Заңында Қазақстан Республикасы құқықтық мемлекет деп
Осы орайда қазақ халқы ұрпақ тәрбиесіне ежелден
Зерттеу барысында біз, сонау көне грек ойшылдарының еңбектерінде
Демокрит құқықтық тәрбиенің нәтижелі болуының қозғаушы күші –
Құқықтық тәрбие негізі ретінде «Құтты білік» еңбегінде Жүсіп
Хайдар Дулати қазақ хандығы кезінде ел басқару ісінде
Сонымен құқықтық тәрбие беруде жеткіншектерге зорлық-зомбылық, құқықтық–психологиялық жағдай
Ян Амос Коменскийдің ойынша, мектеп – оқушылардың «адамгершілігін»,
Джон Локк еңбектерінде құқықтық тәрбиенің үштік құқықтық формасы
Зерттеу жұмысымыздың негізіне XIX ғасыр ағартушылары Шоқан Уәлиханов,
Қазақ ағартушыларының бірі - Шоқан Уәлиханов
Құқықтық тәрбиенің әлеуметтік, рухани, психологиялық даму, реттеу қызметтері
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, құқықтық тәрбиені біздің қоғам
Осы орайда біз зерттеуімізге тірек ретінде алып отырған
Сондықтан, бүгінгі күні зерттеуімізде мәселенің теориялық-әдіснамалық негізін дәлеледеу
Ресей ғалымы И.Ф.Рябко «құқықтық тәрбие - тұлғаның сана-сезімі
Бағамдап қарасақ, «құқықтық тәрбие - жеткіншектерге заң бұзушылық
Жоғарыда айтылған теориялық идеяларға сүйене отырып, құқықтық сана
Ресей ғалымдары Н.С.Самощенко, В.В.Тищенко өз зерттеулерінде «құқықтық тәрбиені»
Отандық ғалым Т.Ғабитов құқықты мәдени-әлеуметтік реттеу жолдарын: 1)
Егер зерттеуімізге тірек етіп алынған ұғым «құқықтық тәрбиені»
Жоғарыда айтылған ойларды түйіндей келе, құқықтық тәрбие –оқушылардың
Ендігі кезекте «құқықтық жүйе» ұғымын қарастырамыз. Бұл «жүйе»,
Құқық адамдардың мінез-құлқын реттейтін, мемлекет тарапынан үнемі
Сараптау барысында, ғылыми әдебиеттер мен зерттеулерде құқықтық тәрбие
Зерттеу жұмысымыздың теориялық қағидалары негізінде біз жеткіншектерге құқықтық
Мотивациялық компонент - қазіргі мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие
Мазмұндық компонент - қазіргі мектеп оқушыларының құқықтық тәрбиесі
Рефлексиялық бағалау компоненті – оқушыларға құқықтық тәрбие берудің
Іс- әрекеттік компонент – жеткіншектерге әртүрлі іс- әрекеттерде
1 кесте - Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің
Компо-ненттері Өлшемдерi Көрсеткiштерi
Мотивация-лық Құқықтық тәрбиеге құндылық бағдарының болуы
құқықтық тәрбиеге саналы қызығушылықтың болуы;
құқықтық тәрбиенің маңызын түсінуі.
Мазмұндық Құқықтық тәрбие бойынша теориялық білімінің болуы «құқықтық
құқықтық тәрбие берудің мазмұндық сипатын ұғымдық құрылымын, функциясын
құқықтық тәрбиенің мүмкіндіктерін, өлшемдерін білуі;
құқықтық тәрбиенің тиімді формалары мен әдістерін білуі.
Рефлексиялық бағалау Құқықтық әлеуетінің мазмұнын бағалауы және қабылдауы.
құқықтық тәрбие беруді тұтастай қабылдауы;
құқықтық тәрбие тұрғысына баға бере білуі және ішкі
құқықтық тәрбиеге байланысты жүргізілетін жұмыстардың нәтижелеріне талдау, бастамшылық
Іс- әрекеттік Мектептегі оқу- тәрбие процесінде оқушыларға құқықтық
жеткіншектердiң педагогикалық тұрғыдан бұзақылыққа бейімделуінің алдын алу;
жеткіншектердің құқықтық тәрбиелеудiң бағдарламаларын даярлау және жүзеге асыру;
жауапкершілікке тәуелдiлiк қатынастары негiзiнде iс-әрекеттердiң құқықтық мәдениетiн
Құқықтық тәрбие жекелеген адамдар мен әлеуметтік топтардың іс
1- сурет - Мектептегі құқықтық
Бұл жүйе жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруде бүгінгі қоғам
Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей, жеткіншектерге құқықтық тәрбие
Зерттеу жұмысымыздың алғашқы кезеңінде қалыптасқан деңгейлерді бағалау көрсеткіштер
Жоғары деңгей қазіргі жалпы білім беретін мектеп оқушыларының
Орта деңгейде қазіргі мектеп оқушылары құқықтық
Төменгі деңгей үшін қазіргі мектеп оқушыларының кейбіреуі құқықтық
Зерттеу жұмысымыздың нәтижесін жоғарыда келтірілген моделдегі төрт компоненттің
Осыған орай біз зерттеу жұмысымыздың барысында үш педагогикалық
Педагогикалық-ұйымдастырушылық шарт мұғалім жеткіншектерге құқықтық тәрбие беру барысында
Психологиялық-педагогикалық шарты меңгерген білімдер негізінде жеткіншектердің мінез-құлықтары мен
Әдістемелік шарттар - субьектілік іс-әрекет ұйымдастыруды (мұғалім –
Зерттеліп отырған мәселенің бүгінгі шынайы күйін айқындау мақсатында
Осыған орай зерттеу жұмысының барысында 5-9 сынып оқушыларына
Анықтау экспериментінің нәтижесі жеткіншектерге оқу-тәрбие үрдісі барысында құқықтық
Анықтау экспериментінің нәтижесін сараптама жасау негізінде бақылау тобындағы
Қалыптастыру экспериментінің алғашқы дайындық кезеңінің мақсаты жеткіншектердің құқықтық
Педагогиканың жалпы теориясы бойынша, оқушыларға құқықтық білім беруде
2- Кесте - “Қазіргі мектептегі жеткіншектерге құқықтық тәрбие
№ Курс мазмұны Дәріс Практикалық сабақтар
Кіріспе. Арнайы курстың мақсаты мен міндеттері 1
Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің теориялық негіздері 1 2
Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің педагогикалық қағидалары 1 2
Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің жүйесі 1 3
Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің технологиясы 2 7
Барлығы 6 14
Құқықтық тәрбие адамды азамат ретінде дамытудың маңызды факторы,
Бақылау экспериментінде жұмыстардың нәтижесін талдай келе, 5-9 сынып
Кесте 3 - Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың салыстырмалы нәтижесі.
Деңгейлер Бақылау тобы Эксперименттік топ
Экспериментке
дейін Эксперименттен кейін Экспериментке
дейін Эксперименттен кейін
Жоғары 26% 29% 27% 32%
Орташа 47% 54% 49% 64%
Төменгі 27% 17% 24% 4%
Біз тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың салыстырмалы нәтижесін төмендей суретте бейнеледік
Сурет 2 – Жеткіншектердің құқықтық тәрбиелілігінің деңгейінің диаграммасы
Нәтижелерді талдау тәжірибелік-эскперименттік жұмыс барысында 5-9 сынып оқушыларына
Зерттеу нәтижесі ұсынылып отырған әдістеменің тиімділігін көрсетіп, құқықтық
Қорытынды
Зерттеу барысында жасалған теориялық қағидалар мен тұжырымдар, 5-9
1. Зерттеу мәселесіне байланысты оқушыларға құқықтық тәрбие берудің
2. Жалпы орта білім беретін мектептерде 5-9 сынып
3. Оқу-тәрбие процесінде 5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие
4. Жалпы орта білім беретін мектептердегі 5-9 сынып
5. Зерттеу жұмысының нәтижесінде “Қазіргі мектептегі жеткіншектерге құқықтық
6. Жалпы орта білім беретін мектептердегі 5-9 сынып
7. Тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының оң нәтижелері 5-9 сынып оқушыларына
Ғылыми зерттеу жұмысының мақсаты мен болжамына сәйкес белгіленген
- 5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие беруде оқу-тәрбие
- оқу-тәрбие үрдісіндегі тәрбиенің мазмұнына сәйкес күнделікті жұмыста
- мұғалімдердің білімін жетілдіру институттарында, жоғары оқу орындарында,
Зерттеу мәселесі күрделі де көп жақты болғандықтан, біздің
Диссертацияның негізгі мазмұны төмендегідей
басылымдарда жарияланды
Педагогикалық технологияларды меңгеру жолдары мен оның маңызы. Халықаралық
Жеткіншек ұрпаққа құқықтық тәрбие беру мәселелері. Халықаралық ғылыми
Педагогикалық технологияларды қолдану жолдары. Қазақстан мектебі.-2007.-№10.-Б.23-25.
Мұғалімнің кәсіптік мамандығында жаңа білім беру технологиялары.
Оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуде халықтық әдептілік ұғымдарын қолдану.
Жоғары оқу орындарында студенттерге этнопедагогикалық білім беру мәселесі.
Құқықтық тәрбие - оқушы тұлғасын қалыптастыру кепілі.
Жасөспірімдерге құқықтық тәрбие беру арқылы азаматтық ұстанымдарды қалыптастыру.
Біртұтас педагогикалық үрдістегі құқықтық тәрбие. «12 –
Мектептегі педагогикалық қарым-қатынас технологиясы. Қазақ тарихы.- 2008.- №
Қазіргі таңдағы құқықтық тәрбиенің мәселелері. «Мәдени мұра» бағдарламасына
Мектеп жасындағы балалардың құқық бұзушылығының алдын-алу жолдары.
Құқықтық тәрбие беруді ұйымдастыру жолдары. Семей мемлекеттік педагогикалық
Отбасында құқықтық тәрбиенің педагогикалық негіздері. Әл-Фараби атындағы
Құқықтық тәрбие – құқықтық мемлекеттің тірегі. Семей мемлекеттік
Пікір – сайыс технологиясы құқықтық тәрбие беру
Жасөспірім және жеткіншек жастағы тәрбие мен оқыту
Жеткіншектерді құқықтық тәрбие беру арқылы
РЕЗЮМЕ
Турганбаева Бейбитгуль Шакаримкызы
Педагогические условия правового воспитания подростков
13.00.01- Общая педагогика, история педагогики и образования,
этнопедагогика
Актуальность исследования. После принятия независимости Казахстана необходимость
В законе «Об образовании» Республики Казахстан
В настоящее время вопросы правового воспитания подростков
Объект исследования: учебно - воспитательный процесс
Предмет исследования: правовое воспитание подростков в
Цель исследования: теоретическое обоснование правового
Методологическими и теоретическими основами исcледования являются теория
Задачи исследования:
- датьопределения терминов «правовое сознание», «правовое воспитание» ,
- с учетом возрастных возможностей подростков разработать
- выявить педагогические условия формирования правового воспитания
- проверить педагогические условия формирования правового воспитания, обобщив
Научная новизна диссертационного исследования и теоретическая значимость:
- даны определения терминов «правовое сознание», «правовое воспитание»
- на основе выявления педагогических условий разработана
- определены педагогические условия формирования правового воспитания подростков
- проведен эксперимент, с помощью которого
Практическая значимость исследования:
Для учителей школы в целях правового воспитания
- программа спецкурса «Основы правового воспитания подростков в
- научно – методические рекомендации, связанные с правовым
Результаты исследования могут быть использованы в учебно –
На защиту выносятся:
- уточнение сущности понятий «правовое сознание», «правовое воспитание»
- обоснование структурно – содержательной модели по
- характеристика педагогических условий правового воспитания
- на основе учебно и внеучебных мероприятий
Проведенное исследование дает основание выдвинуть ряд рекомендации:
в целях совершенствования правового воспитания учащихся
шире выпускать научно – теоретическую и методическую
соответственно содержанию учебно – воспитательного процесса
в этом направлении пропагандировать опыт работы передовых
в институтах повышения квалификации учителей и
Выполненное исследование не претендует на однозначность решения
THE RESUME
Turganbaeva Beibitgul Shakarimkyzy
Pedagogical conditions of legal education of teenagers
13.00.01 General pedagogics, pedagogics and formation history,
Ethnopedagogics
Research urgency. As soon as Kazakhstan declared about
In the law Republic Kazakhstan «About education» as
Now problems of legal education of teenagers began
Object of research: educational process of a
Object of research: legal education of teenagers in
Research objective: a theoretical substantiation of legal education
Methodological and theoretical bases of the research are
Research problems:
- To specify definitions of terms «legal consciousness»,
- Taking into account age possibilities of teenagers
- To reveal pedagogical conditions of formation of
- To check up pedagogical conditions of formation
Scientific novelty of dissertational research and the theoretical
- Specification of definition of terms «legal consciousness»,
- On the basis of revealing of pedagogical
- Pedagogical conditions of formation of legal education
- Experiment was made with which help efficiency
The practical importance of research:
- The special course program is developed for
- Scientifically – the methodical recommendations associated with
Results of research can be used in educational
- Specification of essence of concepts «legal consciousness»,
- The substantiation structurally – substantial model on
- The characteristic of pedagogical conditions of legal
- On a basis of educational and no
Theoretical principles and results it is skilled –
- With a view of perfection of legal
- To publish scientifically – the theoretical and
- According to the maintenance of educational process
- In this direction to propagandize an operational
- At institutes of improvement of professional skill
The executed research does not apply for unambiguity
2
НӘТИЖЕЛЕРІ
Өзінің туған елінің заңы мен құқықтық ереже, белгі
әңгімелеу, түсіндіру, нұсқау беру, үлгілеу, психологиялық
ТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮРДІС
ОҚУШЫ
ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ
МҰҒАЛІМ
ОҚУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕ МАЗМҰНЫ
ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕ
САБАҚ, САБАҚТАН ТЫС ОҚУ
САБАҚТАН ТЫС ТӘРБИЕ ҮРДІСІ
ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІ
ӘЛЕУМЕТТІ К
ОРТА
МАҚСАТЫ
МІНДЕТТЕРІ
ҰСТАНЫМДАРЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ
ҚҰРАЛДАРЫ
тәрбие процесінде 5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие беруді
ӘДІСТЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ
Оқушыларға құқықтық тәрбие беру барысында қоғамдағы жалпы құқықтық
Ғылымилық, түсініктілік, бірізділік, жүйелілік, өзін-өзі жетілдіру, саналылық, беріктік,
Жеке, жұптық, топтық және ұжымдық
Құқықтық тәрбиеге байланысты кездесулер, пікірталас, кештер, конкурстар,
Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің педагогикалық шарттары
Жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруді диагностикалау
Оқушылардың құқықтық тәрбиесін қалыптастыру
Сыныптан тыс жұмыстарда жеткіншектердің адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары
Оқушыларға құқықтық тәрбие беру. Құқықтық білім күндері
Орта мектеп химиясы бойынша сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру, сыныптан тыс жұмыстарда жеткіншектердің адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары
Болашақ педагогты жеткіншектердің көркемдік мәдениетін қалыптастыруға даярлау
Экономикалық білім беру
Оқыту процесіндегі экологиялық тәрбие
Экономикалық тәрбие