Ұлттық банк банкке
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
Бірінші бөлім ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ МЕН
Екінші деңгейлі банк қызметін бақылау
мен қадағалаудың теориялық негіздері..................................................10
Ұлттық банктің комерциялық банктердің
Коммерциялық банктер қызметін қадағалау
мен бақылаудың шет елдердің тәжірибесі........................................37
Екінші бөлім ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ БАНК ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ
Қазақстан Республикасында 1999-2010 жылдар аралығындағы екінші деңгейлі банктерді
қадағалау ісінің жалпы жағдайы сараптау.............................................45
Екінші деңгейлі банктерді қадағалау мен
бақылау тәртібі........................................................................ 51
Үшінші бөлім ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ
МЕН ҚАДАҒАЛАУ ІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ................................58
Ел экономикасына екінші деңгейлі банк қызметін
қадағалау мен бақылаудың банк қызметіне әсері ..................................58
Екінші деңгейлі банктерді қадағалау
мен бақылау ісін жетілдіру жолдары...................................................61
Қорытынды.......................................................................................................64
Қолданылған әдебиеттер тізімі..........................................................67
Қосымша..........................................................................................................69
КІРІСПЕ
2006 жылдың 1 наурыздағы Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
Қазiргi кезеңде Қазақстан Республикасында несие аясы серпiндi түрде
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2007 жылдың
Қазақстан Республикасы тәуелсіздікді алумен дамудың жаңа сатысына ауысты.
Нарықтық катынастарға өтумен қатар капитализм экономикалық жүйені жетілдіру
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының банктер жүйесінде
Банк жүйесін реформалау қажетілігі Қазақстаннның эволюциялык дамуының сапалы,
Қазақстанда банк жүйесін реформалау ісі ең алдымен коммерциялық
7 жылға ғана созылып қызметіндегі айтулы елеулі кемшіліктері
1990 жылы «Қазақстан Республикасының банктер және банкі қызметі
Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасқан алғашқы кезендерінде сауатты, кәсіпкерлік
Реформаның құкықгық қамтамасыз етілуі және банк жүйесінің қалыпты
11 шілдесінде "Банк қызметінің мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының
1995 жылы Қазақстанның банк жүйесін реформалаудың бағдарламасын жүзеге
Қазақстан Республикасының банк жүйесінің түрақтылығы, көбіне екінші деңгейлі
Талдау мен зерттеу жүргізу барысында банк қызметін бақылау
Жұмыстың мақсаттары. Жұмыстың мақсаты болып банкті тарату ісі
Қойылған мақсат жұмыстың келесі міндеттерің анықтайды:
Банктерді бақылау және қадағалау ісіндегі теориялық сұрақтарды оқып
Ел экономикасында банктерді тарату ісінің барысына
Талдау нәтижелері бойынша қорытындыларды қалыптастыру және отандық банктер
Жұмыстың пәні және объектісі. Жүмысытң зерттеу пәні ретінде
Жұмыстың құрылымы. Жүмыс кіріспеден, негізгі үш бөлімнен және
Бірінші бөлім ЕКІНШІ ДЕНГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТІН
БАҚЫЛАУ МЕН ҚАДАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Екінші деңгейлі банк қызметін бақылау мен
қадағалаудың теориялық негіздері
Екі денгейлі банк жағдайында Ұлттық банктің негізгі міндеттерінің
Ұлттық банк бактік қызметтерді бақылау және қадағалау кезінде
- пруденциалдық және басқа да банктердің орындауы міндеті
- банктердің орындауы міндетті ережелермен басқа да нормативті
- банк қызметтерін тексеру;
-банк қаржылық жағдайын сақтандыру жөніндегі ұсыныстар беру;
-ұсыныстар беру;
-тарату жөнінде міндеттеме хатты алап ету, Ұлттық банктің
-банктерді ашудан бастап, рұқсатты қайтарып алуға дейінгі жазалау
Банктік қызметтерді реттеудің экономикалық әдістеріне Ұлттық банктің айналысағы
Ұлттық банктің екінші деңгейлі банктермен қарым-катынастары келесі қағидаларға
Ұлттық банк:
Банктік тораптың қызмет етуіне жалпы жағдай жасауға және
шынайы банктік бәсеке қағидаларын орнатуға өз септігін тигізеді;
Банк қызметтерін заңға сәйкес реттейді;
Ақша- несие жүйесінің тұрақтылығын ұстап тұру мақсатында
банк қызметтерін қадағалайды;
Банктердің шүғьл қызметіне араласпайды;
Ұлттық банк тіндеттеріне лицензилау және лицензияны
Банктің құрылтайшыларын, олардың бекіткен шектен асқан
акциялар көлемін иемденуіне,
бақылау жасауға;
Банктің басқару орындарына
жарамдылыған анықтауға;
Банктердің және олардың филиалдарын тексеруге, соның
ішінде орнына немесе аудиторлық ұйымды шақыру арқылы
өзінің бақылау және
асыру үшін керекті ақпаратты алуға құзіретті.
Орталық банк тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикадағы
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заңы бойынша Қазақстан
Ұлттық банк – ақша резервтерінен, алтын
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заңының 9-бабына сәйкес,
Негізі Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің негізгі міндеті – Қазақстан
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша
Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүниежүзілік экономикаға
ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге көмектесу;
банктік және басқа иесиелік мекемелердің қызметін реттейтін ережелерді
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
елдегі иесиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру
банк ісін лицензиялау, ақша-иесиелік реттеудің әдістерінің формаларын талдау;
банк ісін бақылау және қадағалау;
елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау, біркелкі
Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен құралады:
меншікті қаражаттары;
басқа банктерден тартылған және келісімшарт негізінде Ұлттық банкіге
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар.
Банктер Ұлттық банктің
Ұлттық банк бекітетін пруденциалдық нормативтер еншілес банктерге, банктік
Елдің несие жүйесіндегі коммерциялық банктердің рөлі мен орнын
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
Қазіргі тұрақтандырылған экономиканың жетілдіруі үшін коммерциялық банктер халыққа
Коммерциялық банктер қарыз капиталы нарығының
Олар үкіметтің, іскерлер мен
Коммерциялық банктер қаржы нарығында ең
«Коммерциялық банк» термині банк
Коммерциялық банктер - банк жүйесінің екінші деңгейіндегі банк,
Коммерциялық банктер жеке және заңды тұлғалар үшін бүкіл
Бүгінгі коммерциялық банктер өз
Бір операциялардан болған зиян,
Соңғы кездері екінші деңгейлі банктер мен басқа несие
Қазіргі коммерциялық банктер активті және пассивті операцияларын орындайды.
Қазақстан Республикасының 31.08.1995ж. №2444 «Қазақстан Республикасындағы банктер және
Аталған заңға сәйкес коммерциялық банктер келесі операцияларды орындауға
заңды және жеке тұлғалардың ақылы негізде депозиттерін қабылдау,
банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және
кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру, қайта
банкнота мен монеталарды және бағалы қағаздарды инкассациялау және
аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударымен
есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін
қарыздық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару
заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент-банктердің тапсырмаларына
клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай-ақ
ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен
коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқынсыз (форфейтинг);
заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді,
төлем карточкаларын шығару;
төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен
ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме
инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе оларды иемденушілердің тапсырмалары бойынша
Сонымен қатар бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби
Осыған орай, банктік заңдарына сәйкес, банк – уақытша
Екінші деңгейлі банктер заңнаманың барлық құқықтық жағынан қамтылған
қызмет көрсету арқылы клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын
қызмет көрсетулерсіз клиенттердің ақша қаражаттарын тарту;
басқа көздерден ақша қаражаттарын тарту.
Пассивті операциялар (тартылған қаражаттар)
Активті операциялар (қаражаттарды орналастыру)
банктердің өз шотына және пайдасына жүргізілетін операциялар;
клиенттердің шоттарына және олардың қажеттіліктері бойынша жүргізілетін операциялар.
Активті-пассивті операциялар (комиссиялық делдал)
клиенттердің қажеттіліктері бойынша және комиссиялық бастама негізінде (таза
Сурет 1. Коммерциялық банк операцияларының негізгі құрылымы
Коммерциялық банктің кіріс алу және өтімділікті қамтамасыз ету
Шынында да, банктер мұндай
Жалпы қоғамға көмек, олар
Осы уақытқа дейін Қазақстанда несиелер үкіметтің қажеттілігіне
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің сақтауға қолайлы
Коммерциялық банктердің мынадай бастапқы қызметтері бар: депозиттер қабылдау,
Коммерциялық банктердің басқа қаржы институттарынан айырмашылығы және ерекше
Қазақстан Республикасының банк жүйесін реформалау барысында жаңадан ашылған
Кесте 1
Қазақстан Республикасы аумағында екінші деңгейлі
банктердің сандық өзгерісінің динамикасы
Көрсет кіштер 1992 1993 1994 1995 1996 1997
ЕДБ -
барлығы 155 204 184 130 105 82 71
Лицензия алған банктер 90 63 13
2 6 3 2 1 4
Лицензия сынан айрылған банктер 7 14 33 54
1. Қайнар көзі: 1-12.2004, 1-12.2005,
Банк қызметтерін реттеу, сонымен кдтар, коммерциялық банктердің қаржылық
Жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
Меншікті қаражаттарының жеткіліктілік коэффициенті;
Баластың өтімділік көрсеткіштері;
Ұлттық банкте орналастырылған міндетті резервтер мөлшері;
Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері;
Банктің құрылтайшыларына,
Ашық валюталық позиция лимиттері.
Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банктерді тарату ісі өзге
Ең алдымен, Қазақстан Республикасының аумағында қызмет ететін екінші
Кесте 2
Қазақстан Республикасы қызме ететін банк түрлерінің саны
Екінші деңгейлі банктердің түрлері Қазақстан Республикасы аумағында
05.05.2006 ж. 05.05.2003 ж.
ҚР банктер — барлығы 44 38
Жеке
25 19
Мемлекеттік 2 2
Мемлекетаралық 1 -
ТТТет елдік
104 % қатысу үлесімен 9 9
50 % қатысу үлесімен. 6 6
Еншілес банктер 11 11
Қайнар көзі: Интернет жүйесіндегі ҚР Ұлттық банкінің
сайты: http//www.nаtіоnаl bаnк.кz
Қазақстан Республикасының банктік заңдарында, банктердің жарғылық қоры қандай
Қазақстан Республикасында 31.08.1995 ж. қабылданған N2444 "Қазақстан Республикасының
• Ерікті тарату — банк акционерлерінің жалпы жиналсының
• Еріксіз (ыктиярсыз)тарату Қазақстан Республикасы заң актілерінде,
Мемлекеттік тарату тәртібі,
Банктерді тарату түрлері мен негіздері
Ерікті тарату
Бак акционерлерінің жалпы жиналысының шешімі негізінде Ұлтық банкке
Еріксіз тарату
ҚР заң актілерінде, нормативтік құқықтық кесімдерінде қарастыр-ылған жағдайларға
Банкттің банкрот болуына байланысты
Ұлттық банктің заңнамасында көзделген негіздемелер бойынша банк операциялаын
Уәкілетті мемлекеттік органдардың, заңды немесе жеке тұлғалардың заңнамалық
Сурет 2 Банктерді қадағалау және бақылау ісіндегі
қадағалау түрлері мен негіздері
ҚР Азаматтық кодексінде занды түлғаны тарату тәртібі мен
Республикадағы барлық заңнамалар, нормативтік құқықтық актілер ҚР Конституциясына
Сонымен бірге, банк заңнамалары, азаматтық заңнамаларға да қарама-қайшы
Конституцияға сәйкес, сот шешімінсіз ешкім де меншіктен айыра
Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен
Респуб-
ликалық заңдар
ҚР Ұлттық банкінің нормативік құқықтық актілері
ҚР Үкімет
органдарының нормативтік құқықтық актілері
Халықаралық нормативтік құқықтық актілер
ҚР Конституциясы
ҚР Ұлттық банктің ережелері
ҚР халықаралық келісімідері
ҚР Азаматтық кодексі
Халықаралық құқықтың жалпыға бірдей принциптері мен нормаларын
ҚР Ұлттық банкінің нұсқаулықтары
ҚР«Банкроттық туралы» Заңы
ҚР «Банктер және банк қызметі туралы» Заңы
ҚР«Ұлттық банк туралы» Заңы
Сурет 3 Екінші денгейлі банктерді қадағалау мен бақылауға
Занды түлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі
Занды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі
Одан әрі қарай, заңды түлғаны тарату туралы шешімқабылдаған
Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер
Меншік иесінің шешімі бойынша
Сот шешімі бойынша
Меншік иесінің уәкілетті органының шешімі бойынша
Банкрот болған жағдайда
Құрылтай құжаттарында көрсе-тілген меншік иесінің шешімі бойынша
Заңды тұлғаның заң тәртібін орындамаған жағдайда
Белгілі бір қызметті жүзеге асыруға қажетті лицензиясы болмаған
Заңды тұлғаның жарғысында көрсетілген мақсаттарға кере-ғар болатын қызметті
Заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда
Сурет 4 Қазақстан Республикасының Азаматтық заң актілерінде көзделген
Тағайындалған тарату комиссиясы:
Таратылып отырған занды тұлғаның атынан сотта мүдде білдіреді;
Орталық ресми басылым беттеріне таратылу ісі басталған кезден
бастап шағым-талаптар (өтініштер) беру тәртібін, мерзімін және
кредиторлардан өздерінің талаптарын қабылдау мерзімін міндетті
түрде көрсете
жариялайды. Бұл мерзім осындай хабарландыру берілген күннен
бастап екі айдан кем болмауы тиіс.
Ерікті тарату туралы өтінішке акционерлердің жалпы жиналысы уәкілеттік
Тарату себептерін міндетті түрде көрсете
тарату туралы акционерлердің жалпы жиналысынң шешімі;
Акционерлердің жалпы жиналысы бекіткен банктің өз қызметін
тоқтату дайындығының мерзімдері
шаралар тізбесі (жоспар және кесте);
Банктің өз міндеттемелері бойынша есеп айрысуды жүзеге асыруға
қаражытының жеткіліктігіне куә болатын, соңғы есеп беруге жасалған
Банк қызметіне аудит жүргізуге Ұлттық банктің лицензиясы бар
тәуелсіз аудиторлық ұйым
бағалау туралы есеп.
Заңды тұлғаны тарату туралы меншік иесінің немесе уәкілетті
Заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркемесіне заңды тұлғаны тарату ісі
Әділет органына заңды тұлғаның таратылуы туралы жазбаша хабар
Заңды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі
Әділет органында заңды тұлғаны тарату ісінің басталғанын мемлекеттік
Тарату комиссиясының тарату балансын жасау
Тарату комиссиясын тағайындау және тарату мерзімі мен тәртібін
Заңды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі
Тарату комиссиясы орталық ресми басылым беттеріне таратылу ісі
Таратылған заңды тұлғалардың ақшасы жетпеген жағдайда, оның кредиторларының
Кредиторларды анықтап, олардан мүліктік талаптарды өндірумен айналысады
Таратылған заңды тұлғалардың борышкерлеріне ақшалай сомаларды төлеу
Бақылау комиссиясы аралық тарату
балансын жасайды
Сурет 5 Азаматтық кодекспен белгіленген, заңды тұлғаны тарату
Екінші деңгейлі банктерді (ЕДБ) тарату тәртібі, түрлері, реттеу
Ерікті тарату туралы өтініште өзінің барлық кредиторларының талаптарын
Таратылған заңды тұлғаның азаматтарға тиісті мерзімді төлемдерін шоғырландыру
Еңбек келісім шарты бойынша қызмет атқаратын банк қызметкерлерінің
Таратылған заңды тұлғалардың кепілге қойылған мүлкімен қамтамасыз
Бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төлем жасау талаптарын
Заң актілеріне сәйкес басқа да кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру
Сурет 6 кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру кезегі
ҚР Азаматтық кодексінің 51 бабында белгіленген [6].
Ұлттық банк ерікті таратуға рұқсат беруден бас тартқан
Ұлттық банк мынадай негіздердің кез келгені бойынша ерікті
1. Берілген құжаттардың толық болмауы немесе тиісінше ресімделмеуі;
2. Банктің өз міндеттемелері бойынша есептесуі үшін қаражатының
Банк Ұлттық банктің ерікті тарату туралы рұқсатын алғаннан
Занды тұлғаларды тіркеуді
банктің ерікті таратылғаны туралы жазбаша хабарлауға;
Орталық әділет органдарының ресми басылым беттеріне таратылу ісі
Ерікті тарату жөнінде Ұлттық банктің рұқсатын алғаннан кейін
Банктегі тарату ісі банктің тарату комиссиясы құрылған күннен
Ерікті таратылатын банк акционерлерінің жалпы жиналысының,
басқа да органдардың лауазымды адамдарының өкілеттіктері, оның
ішінде мүлікке билік жүргізу және міндеттемелерді өтеу жөніндегі,
олардың банкті басқару құқықтары жойылады;
Егер банктің тарату комиссиясының төрағасы таратылатын банктің
атынан немесе есебінен жүзеге асырылатын іс-қимыл жасаса, не
Таратылған банктің борыштық міндеттемелерінің мерзімдері өтті деп саналады;
Таратылатын банктің кредиторлық берешегінің
Таратылған банктің мүлкін өндіріп алуға өтініш берудің барлық
Банкке қатысты мүліктік сипаттағы барлық талаптар осы сәттен
Тарату комиссиясы кредиторларды анықтау және олардың Талаптарын қанағаттандыру,
Енді, банктерді еріксіз тарату тәртібін қарастырып көрелік. Жогарыда
Банкті тарату ісінің басы банкті еріксіз тарату туралы
Еріксіз таратылатын банк акционерлерінің жалпы жиналысының,
басқа да органдардың лауазымды адамдарының өкілеттіктері, оның
ішінде мүлікке билік жүргізу және міндеттемелерді өтеу жөніндегі,
олардың банкті басқару құқықгары тоқтатылады;
Егер банктің тарату комиссиясының төрағасы таратылатын банктің
атынан немесе есебінен жүзеге асырылатын іс-қимыл жасаса, не
ондай іс-қимылды өзіне
жағдайда ғана занды күші болады;
Таратылған банктің борыштық міндеттемелерінің мерзімдері өтті
деп саналады;
Таратылатын банктің кредиторлық берешегінің
бойынша түрақсыздық айыбы
тоқтатылады;
Таратылған банктің мүлкін өндіріп алуға өтініш берудің барлық
зандық шектеулері алынып тасталынады;
Егер олар бойынша қабылданған шеіпімдер заң күшіне енгізілмесе,
таратылатын банктің
сипаттағы даулар токтатылады;
Кепілдік беру жөніндегі ұйымның қатысушы-банктің салымшыларына өтеуі тиіс
8. Соттардың таратылатын банкке қоылатын мүліктік талапқа катысты
Тарату ісіне байланысты, оның ішінде тарату комиссиясының қызметін
Кредиторлардың комитеті қүрылғанға дейін тарату шығыстарының сметасын, оған
Банктің тарату комиссиясы он күндік мерзімде арнайы басқарушыдан
Тарату комиссиясы тағайындалған кезден бастап оған таратылатын банктің
Банктің филиалдары және өкілдіктері болған жағдайда, оларды тұрған
Бөлімше басшысы өз қызметін тарату комиссиясының төрағасы берген
Банк шығарған акциялар жиынтығының бес немесе одан да
Тарату комиссиясы:
Банк басшылығынан құжаттар
өткізу туралы қажетті актілер жасай отырып, банк операцияларын
жүргізуге берілген лицензияны, бакті тіркеу жөніндегі құжаттарды,
таратылатын банктің мөрлерін, мөртабандарын ақпараттың электрондық
Банк активтерін қабылдайды;
Банктің таратылғаны туралы
хабарлайды;
Банкте тарату ісі басталған кезден бастап 10
корреспонденттік есеп шоттарды корреспонденттік есеп шоттардың жабылуын, касса
Таратылатын бактің теңгемен және шет ел валютасымен ағымдағы
Таратылатын банктің ағымдағы есепшоты ашылған банктерге және
Ұлттық банктің тиісті облыстық филиалдарына банктің атынын
қол қоюға құқылы лауазымды адамдардың қол қою үлгілері
жаңа карточкалар ұсынады;
Банк кассасындағы оның айырбастау пункттеріндегі ақша қалдығын таратылатын
Банк операцияларын жүргізуге берілген банк лицензияларының
қайтарып алу туралы, банкті таратуға рұқсат беру туралы
Тарату комиссиясы Ұлттық банк белгілеген мерзімде атқарылған жүмыс
1.2 Ұлттық банктің коммерциялық банктердің қызметің бақылау
Банктің тұрақтылығы әр түрлі факторларға байланысты өзгеріп
Сыртқы факторларға елдегі экономикалық саясат, политикалық жажағдай,
Ішкі факторларға: мамандардың біліктілігі сонымен қатар басқару бөлімінің
Банкке ішкі әсер етуші факторларды олардың тәуекелдік денгейіне
Банк қызыметіне әсер ететің тәуекелділік факторы нарықтық экономикада
Банктің төлем қабілеттілігінің жоғалту
өтімділік тәуекелі
пайыз тәуекелі
несиелік тәуекел
нарықтық тәуекел
саяси тәуекел
влюталық тәуекел
нарықтың коньюктурасының өзгеру тәуекелі
Кездей – соқ жағдай аппат
Коммерциялық банктер әдетте өзінің
1995 жылы 31 тамызда қабылданған «Банктер
Пруденциялық нормативтер белгілеу;
Банктердің орындауына міндетті
Банктердің қызметін тексеру
Банктің қаржылық жағдайын сақтандыруға
Банктерге ықпал ететін
Банктерге немесе олардың лауазымды
Ұлттық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатың пруденциялық
Қойылған талаптарға банктің қаржылық
Пруденциялық нормативтер немесе
Банктік қызметті жүзеге асырумен
Банктер жүргізетін операцияларының көлемі
Пруденциялық реттеу. Банк қызметін реттеу
Жарғылық қордың ең төменгі
Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффиценті
Бір қарыз алушыға келетің
өтімділік коэффиценті
ашық валюталық позиция
Негізгі қорларға және басқа
1. Банктік жарғылық капиталдың
Банктің жарғылық капиталының ең
2. Меншікті қаражаттың жеткілікті
Меншікті капитал (К) 1 денгейлі
Банк инвестициясы - акцияның
Ұйымдардың субординерленген қарызына
- жоғарыда аталған заңды
- жоғарыда аталған заңды
- жоғарыда аталған
Бірінші денгейлі капитал (К1) мыналардан
- төленген жарғылық капитал;
- қосымша капитал
- өткен жылдарадағы бөлінбеген
Шегерілген (-)
- Материалдық емес активтер
- өткен жылдардағы зиян
- ағымдағы жылдағы шығыстардың
Екінші денгейлі капитал
- ағымдағы жылдағы табыстардан
- бағалы қағаздар мен негізгі
- тәуекелді есепке алып
- бірінші денгейлі капитал
Банктің субординарлық қарызы -
1) депозит немесе міндетеме болып
2) банктің немесе онымен байланысты
3) алдын ала (толық немесе
4) банктің тартылуы барысында
Банктің субординарлық қарызы - бастапқы
Егер облигация ҚР – ның
Банктің субординарлық қарызы
1-ші жылы – субординарлық қарыздың 80
2-ші жылы – субординарлық қарыздың 60
3-ші жылы – субординарлық қарыздың 40
4-ші жылы – субординарлық қарыздың 20
5-ші жылы – субординарлық қарыздың 0
Меншікті қаражаттардың жеткіліктілігі
Банктің бірінші денгейлі
К1 =
А
Мұнда К1 - бірінші денгейлі
ИК - банктің акцияға
А - банктің жинақтық балансына
Банктің меншікті капиталына , оның
К2 =
Ар - Пс
Мұнда К2 - банктің меншікті
Ар – тәуекел дәрежесіне байланысты
Пс - арнайы резервтер (
3. Бір қарыз алушыға
Бір қарыз алушы -
Бір қарыз алушыға келетін,
1) банк балансында есепке
2) соңғы бес жыл ішінде
3) ҚР заңдарында немесе
Шегерілген (-), қарыз алушының
- банк қарамағына берілген
- ҚР Үкіметі және
- Standard & Poors және
Бір қарыз алушыға келетін
К3 = Т
К
Мұнда Т - тәуекел мөшері
К – банктің меншікті капиталы
К3 – тің мәні мынадай
Банкпен ерекше қарым – қатынастағы
Басқа да қарыз алушылар
4. Ағымдағы өтімділік коэффиценті.
Өтімділік бақылап отыру
өтімділік коэффиценті екі коэффицент
- банктің ағымдағы өтімділік
- Банктің қысқа мерзімді
Ағымдағы коэффицентінің ең төменгі
Ағымдағы өтімділік көэффиценті (К4)
Ағымдағы өтімділік коэффиценті (К 4,2)
К 4,1 = А
М ор
Мұндағы Аор - өтімді
Мор – талап етілетін міндеттемелердің
К4 – ағымдағы өтімділік коэффиценті.
Өтімділігі жоғары активтерді
- қолма – қол ақшалар:
- мемелекеттің бағалы қағаздары
- Құйма бағалы қымбат
- Ұлттық банктегі - Standard &
- Standard & Poors және
Талап етілуге дейінгі
- клиенттердің және банк –
- «овернайт» банкаралық несиелері;
- есеп айырысу мерзімді
есептеледі (6):
К 4,2 = А
Мор
Мұндағы Аор - өтелу
Мор - үш ай
К5 - қысқа мерзімді
Өтімділік коэффицентің есептеуде
1) Стандартты активтерден басқа
2) сенім туралы келісімшартына
3) Ұлттық банктің офшорлық
Есептік мерзім ішінде банкте
Банктер ағымдағы өтімділік
Аталған активтер мен
Активтердің, міндеттемелердің және шартты
1- жолға жоғарыда көрсетілген
5. Ашық валюталық позиция лимиті.
Ұлттық банк басқармасы - Standard &
Ашық валюталық позиция
Ұзын валюталық позиция
Қысқа валюталық позиция - белгілі
Әрбір шетел валютасы бойынша
Шетел валюталарына қатысты ашық
Жекелеген шетел валюталарына
Банктің валюталық нетто - позициясы
Шетел валютасында бейнеленген талаптар
Шетел валютасында операциялар жүргізуге
Кез келген шетел валютасы бойынша
Жекелеген шетел валютасы бойынша
6. Негізгі корларға және
Негізгі қорларға және басқа
К5 = И
К
Мұндағы И - негізгі
ғимаратар мен құрылғылар;
салынып жатқан негізгі құралдар;
банктің жалға алған ғимараттары
компьютерлік жабдықтар;
көлік құралдары;
жалға беруге арналған
қаржылық лизингке қабылданған
басқа негізгі құралдар;
Қаржылық есептің № 38 халықаралық
Басқа материялдық запастар;
Капитал жұмсалымдары бойынша дебиторлық
Банктердің пруденциялық нормативтерді
Ал, енді осы пруденциялдық
Пруденциялдық нормативтерді бұзатың
Пруденциялдық реттеу жүогізу нәтижесінде
Банктер пруденциялдық нормативтер
А) міндеттеме хатты талап
Б) банкпен жазбаша келісім жасау
В) ескерту жасау
Г) орындауға міндетті бұйрық хат
Міндеттеме хытты - анықталған
Жазбаша келісімі - анықталған
Ескерту хаты - Ұлттық
Бұйрық хат - Ұлттық банктің
Ұлттық банк тәртіп бұзушылықтың
Банкке шектелген ықпал ету
Егер де банк өзіне
Санкциялар. Ұлттық банк банкке
а) Қазақстан Республикасы заң
ә) барлық немесе жеке
б) банкті консервациялау;
в) белгілі бір негіз бойынша
Ұлттық банк тарапынан
Түйін. Банктің өтімділігі оның
Банк өтімділігі мен төлемқабілеттілігін
1.3 Коммерциялық банктер қызметін қадағалау мен бақылаудың шет
Әлемдік экономикада соңғы он жыл ішінде банк капиталы
1985 жылы АҚШ-та 15 мыңнан астам коммерциялық банктер
ФРЖ-ге қабылдауға өтініш жасайтын және оған мүше болуға
Депозиттік мекемелерді реттеу және ақша айналысына бақылау, банктерді
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң АҚШ-та банктердің бөлімшелерін ашу
Әлемдік тәжірибедегі болып отырған банктердің бірігуі барлық кезеңдерде
Алайда бұл банктерді біріктіру лебі аяқгалмай жатып, инвесторлар
Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Орталық банкінің жұмысын
оның капиталының қалыптасуы 100% мемлекеттің қаражаты есебінен болатын
акцияларының бөлігі мемлекетке тиесілі (немесе
бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен немесе қатысуынсыз);
Орталық банкінің қызметін бірігіп атқаратын
АҚШ-та орталық банктердің капиталына мемлекет қатыспайды, олардың капиталы
Кесте 3
Меншікті капитал көрсеткіштері бойынша әлемдегі ең ірі банктер
N
р/н Банк аттары Ел аттары Меншікті капиталының көлемі
1 Эйч-Эс-Би-Си холдингс Үлыбритания 27.4
2 Чейз Манхеттен АҚШ 22.6
3 Креди Агриколь групп Франция 22.3
4 Ситикорп АҚШ 21.2
5 Бэнк оф Токио-Мицубиси Жапония 18.6
6 Дойче банк Германия 17.4
7 Бэнк оф Америка АҚШ 17.3
8 АБН Амро Нидерландия 15.9
9 Сумитомо бэнк Жапония 14.8
10 Дай-Ичи Кангио Банк Жапония 14.5
Қайнар көзі: Интернет жүйесіндегі ҚР Ұлттық банкінің сайты
1998 жылы бірқатар банктерді біріктіру істері жүзеге асты.
Банктерді біріктіру нәтижесінде банктің рейтингі артып, жыл сайын
Егер де банктерді қадағалау және бақылау нәтижесіндегі біріктіру
Кесте 4
АҚШ банк капиталының шоғырлануы
Жылдар Банктер саны Активтер (млрд. АҚШ доллары) Табыс
1980 14504 2004 14.5
1985 14040 2504 15.1
1990 12204 2804 15.7
1995 11040 3304 18.5
2004 8504 5040 20.0
Қайнар көзі: Интернет жүйесіндегі ҚР Ұлттық банкінің htt
Банктерді бірікітірудің соңғы лебі банктердің шектен тыс қаржылай
Банктерді біріктіруден алатын қоғамның ұтысы шығындарды толығымен өтеген
Екі жақты бағыну жүйесін ең алдымен банктерді тарату,
Кесте 5
АҚШ банктерді біріктіру мен банкрот болған банктер саны
Жылдар Біріктірілген банктер Банкроттықа ұшыраған банктер
1 2 3
40-шы 698 104
50-ші 1416 31
60-шы 1382 44
70-ші 1399 76
80-ші 3555 1037
90-шы(1997ж.дейін) 2049 851
АҚШ банкроттық ісі жүргізу өте жақсы жолға қойылған.
Сонымен, АҚШ банк жүйесін біріктіру ісінде ең алдымен
Алайда, банкті сақтап қалудағы шаралар барлық жағдайларда көздеген
Банк ісіндегі бәсекенің тендігі туралы Заңға сәйкес, АҚШ-тың
Жабылғалы отырған банктің
банктің шығындары төмен болғанда;
Жабылғалы отырған банк операцияларын жалғастыру осы
орналасқан аймақ үшін маңызды болса;
Жабылғалы отырған банктің
маңызды болса.
Ендігі жерде, АҚШ ДСФК жүйесіне қымбатқа
Банктердің қаржы жағдайын, экономиканың нақты секторымен байланысын нығайту,
Осы мақсатты алға тарта отырып, Ресей банкі мен
Кесте 6
ДСФК жүйесіне қымбатқа түскен банкрот-банктер (млрд. АҚШ долл.)
Р/с Банк аты Штат Жылы Банк активтері ДСФК
1 Ферст Репаблик банк Техас 1988 32.7 3
2 М банк Техас 1989 21.1 2.7
3 Бэнк оф нью Ингланд Миннесота 1991 15.4
4 Континентал Илинойс Иллинойс 1984 33.6 1.1
5 Фэрст Сити Бэнк Техас 1988 11.2 0.9
6 Техас Америкэн бэнк Техас 1989 4.8 0.7
7 Нью-Йорк бэнк оф Сэйвингс Нью-йорк 1982 2.8
8 Ферст Нэшнл
9 Ферст Америкэн бэнк Флорида І989 0.9 0.4
10 Юнайтед Америкэн бэнкс Теннеси 1978 0.8 0.8
Таратылған занды түлғаның бақылау және қадағалау нәтижесі бойынша
Екінші бөлім ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ
ЖӘНЕ ҚАДАҒАЛАУ ІСІНІҢ БАРЫСЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасында 1993-2006 жылдар аралығындағы екінші деңгейлі
және бақылау ісінің жалпы жағдайын сараптау
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы мен тәуелсіз банк
Банктердің бірігу процесін үкімет тарапынан реттеу, сондай-ақ банктік
Бүгінгі таңда Қазақстан аумағында шамамен 34 банк және
Бүкіл ақша айналымының несие жүйесінде жинақталуы – несиелік
Мемлекеттік валюталар монополия принципіне ерекше маңыз береді. Қазақстан
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі – Қазақстан Республикасының валютасын
"Валюталық реттеу" түсінігіне нормативті актілерді жасап шығару, ақпарат
Бұл принцип – ел тәуелсіздігін сақтау шарттарының бірі,
Орталық банк елдегі ақша – несие саясатының жүргізілуіне
Ұлыбритания мен Францияда орталық банктердің капиталы мемлекет игілігінде,
Орталық банктердің автономиясы Батыс Германияда, АҚШ – та
АҚШ-тың несие жүйесінің жоғары органы болып табылатын –
Біздің еліміз бен шет елдердегі несие жүйесінің автономдылығының
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің біршама тәуелсіздігінің негізгі жағдайы
Президенттің " Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы" заң
а) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне заем алушының
б) осы шарттар бойынша үкімет жәрдемімен ашылған Қазақстанның
Осылайша Үкімет, Ұлттық банктің басқа да клиенттері тәрізді
Үкімет әрбір несие бойынша нарықтық пайыздық мөлшерлемелері бар
Отандық екінші деңгейлі төлем қабілеті жоқ банктерді бақылау
Бірінші кезеңі банктерді соттың қатысуынсыз еріксіз түрде таратумен
Кесте 7
Тарату ісі барысындағы банктердің жалпы саны
Көрсеткіштер 1993-1995 12.96 12. 97 12. 98
Банктер - 82 80 89 67 60 39
Филиалдар - 74 73 72 48 48 24
1995 жылға дейінгі банктік заңнамаларда қазіргі кездегі мағынасына
ҚР "Ұлттық банкі туралы" Заңының 61 бабында Ұлттық
Таратылатын банктің кредиторлары мен салымшыларын қорғау мақсатын басшылыққа
Кесте 8
Тарату ісі аяқталған екінші деңгейлі банктердің саны
Жылдар Тарату ісі аяқгалған ЕДБ саны Банк операцияларын
1992-1996 - 139
1997 14 25
1998 1 14
1999 27 18
2004 18 8
2005 23 8
2006 18 6
1995 жылы және 1997 жылы Зандарға енгізілген өзгерістер
Тарату ісі барысындағы ЕДБ сандық талдау нәтижесін төменде
Кесте 9
Тарату кезеңінде жүрген ЕДБ жалпы саны
Жыл соңына Тарату кезеңінде жүрген ЕДБ жалпы саны
Барлығы Соттың
қатысуынсыз, еріксіз
1 2 3 4 5
1993 - - - -
1994 - - - -
1995 - - - -
1996 82 82 - -
1997 80 73 6 1
1998 89 72 13 4
1999 67 48 14 5
2004 60 34 20 6
2005 39 18 19 2
2006 24 3 20 1
Кестеден көріп отырғанымызлдай, 1996-2004 ж.ж. аралығында соттың қатысуынсыз
05.05.2003 ж. Республика облыстары бойынша еріксіз
Кесте 10
1 Соттың катысуынсыз еріксіз түрде
Облыс атаулары Банк атаулары Филиалдар
1 2 3
Астана каласы "Акмолаазатстройинвест" АБ " КРАМД Сбанк" ААҚ
Ақмола "Көкшеинвест"АКБ " КРАМД Сбанк" ААҚ
Ақгөбе
" КРАМ Д Сбанк" ААҚ "Қазтрансбанк" АБ
Алматы қаласы "Видегебурт -банк" "Казкомстройбанк" АБ "Казметалл" АБ
Алматы
"Қазтрансбанк" АБ
Атырау "Талап" КБ " КРАМД Сбанк" ААҚ
Батыс Қазақстан "ИртышКРАМДС" АБ " КРАМ Д Сбанк"
Қарағанды "Рауан" АБ "КРАМДСбанк"ААҚ
аҚазтрансбанк" АБ
Қызылорда
"КРАМДСбанк"ААҚ "Қазтрансбанк" АБ
Қостанай "Горный" АБ "Сельхозбанк" КБ " КРАМД Сбанк"
"Қазтрансбанк" АБ
Павлодар
"КРАМДСбанк"ААҚ
"Қазтрансбанк" АБ
Шығыс
Қазақстан
"КРАМДСбанк"ААҚ "Қазтрансбанк" АБ
Оңтұстік
Қазақстан
"КРАМДСбанк"ААҚ
"Қазтрансбанк" АБ
Барлығы 16 23
Республика облыстары бойынша таратылып отырған банктер мен филиалдар
2. Соттың шешімімен А — еріксіз түрде;
Облыс
атаулары Банк атаулары Лицензия қайтарып алған кұні Шешім
1 2 3 4 5
Астана қаласы "Целинэнергобанк" ААҚ 17.07.99 13.10.99 Б
Ақмола "Ижевскбанк" АБ 17.07.99 28.09.99 А
Ақтөбе "Банк новый век" АҚ 14.06.05 23.07.05 А
Алматы қаласы "Аюкол"АБ "БанкАльРаун"ААҚ "Бизнесбанк"ААҚ "Игілікбанк"ААҚ "Казпочтабанк" ААҚ
"Казэнергопромбанк"
ААҚ "Торгбанк" ААҚ "Шапагатбанк" ААҚ 15.09.97
07.04.04
28.05.05
12.05.98
24.04.04
17.07.99
17.07.99
17.07.99 04.11.97 12.06.04 10.07.05 06.05.98 19.06.99
15.10.99 25.08.99 06.12.99 А
А
А
Б
А
А
А
А
Шығыс Қазақстан "Чингис-банк" ААҚ 17.07.99 05.09.99 А
Жамбыл "Алға-банк" ЖАҚ "Алиса К" ЖАҚ АБ 05.12.99
06.05.04 А
А
Батыс Қазақстан "Газпромбанк" ААҚ 07.04.04 20.05.04 А
Қарағанды "Пана-банк" ЖЖАБ "Цветметбанк" АБ 05.12.97
04.05.98 24.06.98
24.06.98 А
А
Қостанай "Жанарбанк" ААҚ 27.10.98 14.05.05 Б
Оңтүстік "Нефтехимбанк" ААҚ 19.04.04 12.05.04 А
Барлығы 19
05.05.2003 ж. Республика облыстары бойынша таратылып отырған банктер
3. ерікті түрде
Облыс атауы Банк атауы Лицензияны
1 2 3
Алматы "Жетісу" ЖАҚ Банкі 20.07.04
Барлығы 1
Банктерді тарату ісін жүргізу барысында Ұлттық банкке Үкімет
2.2 Екінші деңгейлі банктерді қадағалау мен
бақылау тәртібі
Орталық банк тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикадағы
Инспекциялық банктік қадағалау
Жоспарлы және мақсатты тексерудің кестесі
Толыққұнды тексерулер
Мақсатты тексеру
Сурет7 Банк қызметінің жалпы рейтингтік жағдайын
кешенді түрде тексеру жүйесі
САМЕLS жүйесі бойынша тәуекел денгейін зерттеу анықтау, бағалау,
Ішкі және сыртқы аудит ұсыныстарымен танысу
Тексеру нәтижесі бойынша жалпы есеп жазу
Банк басшылар-ына ұсыныстар
Тәуекелді төменгі шегіне жеткізудегі банктің жүргі-зетін шараларының орын-далуына
ВОSS дистанциондық жүйесіндегі банк тәуекелін бағалау әдісіне толықтырулар
Сурет8 Тексерудің әдістемесі
Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына сәйкес банк емес
Банкiлер банк қызметiн операцияларды жүргiзудiң жалпы шарттарын белгiлейтiн
- қабылданатын депозиттер мен несиелердiң шектi сомасы мен
- несиелер мен депозиттер бойынша сыйақы (мүдде) ставкасының
- несиелер мен депозиттер бойынша сыйақы (мүдде) төлеудiң
- банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
- банк операцияларын жүргiзу ставкалары мен тарифтерi;
- банк пен оның клиентiнiң құқықтары мен мiндеттерi,
Банк операцияларын жүргiзудiң жалпы шарттары ашық ақпарат болып
Банктегi займ операциясы банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге
Банкiнiң қарыз операциясы оның банк директорларының кеңесi бекiтетiн
Банктiң жүргiзген операциясы – банктiң өз қызметiн iс
заңды және жеке тұлғалардың депозиттерiн қабылдау, оларға шоттар
банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
кассалық операциялар: банкноталар мен монеталарды қабылдау, беру,
қайта есепту, ұсату, айырбастау, сұрыптау, қаттап буу және
аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшасын аудару
жөнiндегi тапсырмаларын орындау;
есептеу (дисконт) операциялары: заңды және жеке тұлғалардың
вексельдерi мен өзге де қарыз мiндеттемелерiн есепке алу;
қарыз беру операциялары: төлем, мерзiм, қайтарым талаптарына сәйкес
заңды және жеке тұлғаларға ақшалай несие беру;
сенiм (траст) операциялары: сенiм бiлдiрген адамның мүддесi үшiн
клиринг операциялары: төлемдердi жинау, салыстыру, сорттау және
растау, сондай-ақ олардың өзара төлемдер өтеуiн жүзеге асыру
сейфтiк операциялар: сейф жәшiктерiн, шкафтар мен үй-жайларды жалға
ломбард операциялары: депоненттелген (сақтауға салынған) оңай сатылатын бағалы
төлем карточкаларын, чек кiтапшаларын шығару;
шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
төлем құжаттарын инкассаға қабылдау;
бағалы қағаздар нарағындағы клирингтiк қызмет;
факторинг (сауда-саттық) операциялары: тауарларды (қызметтердi) сатып алушыдан тәуекел
форфейтинг операциялары (форфейтингтеу): тауарларды (қызмет
көрсетудi) сатып алушының қарыз мiндеттемесiн сатушыға айналып түспейтiн
Нарықтық экономика жағдайындағы коммерциялық банктердiң операцияларын шартты үш
пассив операциялары (қаражат тарту);
актив операциялары (қаражат орналастыру);
актив-пассив операциялары (делдалдық, траст және басқалары).
Сонымен бiрге, несиелердiң қайтарымдылығы айыпақымен, кепiлмен, кепiлдiкпен, кепiлдемемен
Клиенттiң несиенi қайтаруға жоғары қабiлеттiлiгi мен сенiмдiлiгi болған
Кепiл туралы шартпен, сондай-ақ заң актiлерiмен көзделген реттерде
Несие берушi банк несие шарты бойынша өз мiндеттемелерiн
- жаңадан несие бермеуге;
- қарыз алушының кез келген есеп шотындағы ақшасынан
- төлеуге қабiлетсiз қарыз алушыны Қазақстан Республикасының заңдарына
Несие операцияларын ұйымдастыратын жалпы бөлiмi – ол:
нақты экономикалық жағдайларға байланысты банктiң жалпы саясатын және
қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi несиелеу мен қаржыландырудың
несиелiк тәуекелдi зерттеп, банктiк несие операцияларын сақтандыру
механизiмiн анықтайды.
Қысқа мерзiмдi несиелеу бөлiмi – ол:
- қарыздар мен қарыздардың түрiне байланысты банктiң несиелiк
потенциалына қарай несие реусурстарын анықтайды;
несие алудың қажеттiлiгiн айқындап бiледi;
несиенi берудi ұйымдастырып, несие iстерiн жүргiзедi;
несие шарттарын жасайды;
клиенттердiң несие қабiлеттiлiгiн тексередi;
несие қабiлеттiлiк картотекасын жүргiзедi;
факторинг операцияларын ұйымдастырады.
Ұзақ мерзiмдi несиелеу және қаржыландыру бөлiмi – ол:
банктiң инвестициялық потенциалына қарай несиелеу мен
қаржыландырудың негiзгi бағыттарын айқындайды;
қаржыландыру мен несие операцияларын ұйымдастырады;
несие беру және қызмет көрсету шарттарын жасайды;
клиенттердiң несие қабiлеттiлiгiн тексерiп, несие қабiлеттiлiк
картотекасын жүргiзедi;
клиенттiң инновациялық iсiне байланысты несиелейдi және клиенттiң
инновациялық қызметiн қаржыландырады;
клиенттiң тапсыруы бойынша қаржыландыруды ұйымдастырумен
шұғылданады;
ұзақ мерзiмдi жобаларды ендiру үшiн серiктер iздестiруге және
iске асыру үшiн мердiгерлер табуда делдалдық көмек көрсетедi.
Халықты несиелеу бөлiмi – ол:
тұтыну тауарларын сатып алуды және тұрғын үй салуды
жанама несиелеудi ұйымдастырады;
несие карточкасын бередi;
халыққа басқа да көптеген қызмет көрсетедi.
Банкаралық операциялар бөлiмi µлттық банкпен, басқа да коммерциялық
Дәстүрлi емес банктiк операциялар бөлiмi несиелеумен, мысалы, лизинг
Коммерциялық банкте валюта басқармасы маңызды қызмет атқарады. Ол:
валюталық позицияны (қалып) жүргiзедi;
валюта шоттарын жүргiзедi;
валюталарды сатып алып және сатады;
қаржыны салымдарға қабылдап, қарыз бередi;
тәуекелдi сақтандырады.
Бұл басқарманың еркшелiктерiне байланысты төрт бөлiм құрылуы мүмкiн:
Депозиттiк операциялар басқармасы – банктiң өз капиталы мен
- банктiң депозиттiк қаражатын олардың мерзiмiне қарай және
- қаражаты депозитке салу үшiн шарт жасау;
- тартылған қаражатты, оның құрылымын және банк ресурстары,
- банктiң ресурстарын жоспарлау үшiн қажеттi хабарларды беру.
Қор бөлiмi банктiң өз қаражатын есептеу мен талдау
- банктiң қаржылық қаражатын есептеу, оларды талдуа және
- банкке қарайтын бағалы қағаздарды сатып алу және
сонымен бiрге клиенттерiнiң де тапсыруымен дәл осындай операцияларды
Клиенттерге есептеу-кассалық қызмет көрсету мақсатында банкте есептеу-кассалық басқармасы
- шоттарды ашу және есептесудi жүргiзу;
- кассалық операцияларын өткiзу.
Банктiң ең басты қызметтерiнiң бiрi – өзiнiң филиалдары
Кесте 10
Банктік қадағалау нәтижелері бойынша тәртіп бұзушылықтар мен
ұсыныстар сипаттамасы.
Үлеспеушілік себептері Салдарлары Тәуекелді төменгі шегіне
■Банктердің меншікті капиталы бойынша
■Меншікті капиталдың бағалаудың бара бар еместігі
■ Банктің жарғылық капиталына қатысудың шегінен асып кету
■ Арнайы резервтерге қо-сымша аударымдар жасау ■ К1,К2
■ Меншіктігі капиталдың
төменгі мөлшеріне қойыл-ған талаптардың орындалмауы;
■ Капитал басасының төмендеуі;
■ Рейтингінің төмендеуі. ■ Капитализациялауды еделдету;
■ Капитал деңгейін арттыру;
■ Жаңа инвесторларды тарту;
■ Қызмет көлемін көбейту;
■ Активтер мен пассив-терді басқалардан табыстылықты арттыру.
Активтер сапасы бойынша
■ Банк
құжаттар сапасының
төмендігі және оларға
қойлылатын
әдістемелік
талаптардың
орындалмауы;
■ Меншікті
■ К3.1, К3.2, норматив-терін орындамау;
■Тәуекел деңгейі жоғары шектелген активтер
■ Кепілдік құқық пен несиелік құжаттама
қалыптастыру тәртібін бұзу;
■Толық қалыптастыр-маған провизалар;
■ Валюталық нетто
тұғырын бұзу. ■ Кемшіліктерді тұзету
үшін бақылауды қүшейту;
■ Банктерге активтер мен
әдістеме, басқару мен ай-налысатын бөлімшелер қызметін дамыту;
■ Ішкі аудит сапасын
■ Мамандардың білік-тілік дәрежесін арттыру.
Өтімділік
■ Міндеттеме сомаларын көтермелеу;
■ Өтімді активтерді көтермелеу. ■ К4 нормативин орындамау;
■ Резервтик талаптар норамтивінорындамау;
■ Ағымдық өтімділік бойынша шығын
■ Банкті несие серіктестігі етіп қайта құру.
Кірістер мен шығыстар
бойынша
■Қызмет етпейтін несие-лер бойнша проценттік табыстарды есепке алуды
■ Өтімділік деңгейін
төмендетіп көрсету ■ Табыстар менкапитал
■ Табыстар мен пайда деңгейін төмендетіп көрсету
■Шығыстарда төмендетіп көрсету ■ Банк өтімділігі төмен
■Қаржыларды шоттардан қайтарып алу.
Банктiң өкiлдiгi – заңды тұлға болып табылмайтын, банк
Банктiң есеп айырысу-касса бөлiмi (жинақ кассасы) – банктiң
Аталған банк мекемелерiнiң статусына байланысты (филиал, өкiлдiк, жинақ
Банктiң филиалдарды басқару қызметiне төмендегiлер кiредi:
қызметiн басқару;
несие саясатын және несие опрецияларын жүргiзудiң дұрыстығын
бақылау;
банк жұмыстарының тиiмдiлiгiн арттыратын жұмыстың жаңа әдiстерiн
енгiзуге көмектесу.
Талдау және статистика басқармасы (бөлiмi) төмендегiдей жұмыстарды орындайды:
статистикалық хабарларды жинақтау және талдау;
клиенттерге (заңды және жеке тұлғаларға) хабарлама-анықтама
қызметтерiн көрсету;
банктiң қызметi туралы есептi, жоспардың жобасын дайындау;
банктiң балансын статистикалық тұрғыдан дайындау;
эксперттiк зерттеудi, банктi бағалауды (клиенттер үшiн де) дайындау
және орындау.
Кадрлар бөлiмi:
қызметкерлердiң санын және оларды қолдануды жоспарлайды;
кадрлардың мамандығын көтерудi және оқытуды ұйымдастырады;
еңбекақы қорын басқарады;
қызметкерлердi таңдаумен және орналастырумен шұғылданады.
Сырттан басқару процедуралары аясындағы қайта өзгерулер («Банкроттық туралы»
Банктік қадағалау жүйелерінің көптеген елдердегі басты ерекшеліктеріне пароблемасы
Үшінші бөлім ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ
МЕН ҚАДАҒАЛАУ ІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Ел экономикасына екінші деңгейлі банк қызметін қадағалау
бақылаудың банк қызметіне әсері
Қазақстан Республикасының экономикасының тұрақты дамуы көптеген жағдайларда Қазақстан
Кесте 11
1.05.2004 ж.. Қазақстанның қаржы жүйесінің құрлымы
Қаржы иституттары Активтер көлемі
Млн. тенге Млн. доллар Жалпы көлемг% үлесі
1 2 3 4
Екінші деңгейлі банктер 595440 4048,68 56.2
Зейнетақы қорлары 149916.746 1059.35 14.1
Сақгандыру компаниялары 8382 56.99 0.79
Несиелік серікгестер 381.789 2.59 0.03
Ломбардтар 881.547 5.99 0.08
Акциялар нарығының капиталдануы 232232.55 1596.1 22.2
Өзгеде ұйымдар 70839.042 482.03 .6.6
Барлығы 973857.474 7211.73 104
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің активтерінің
Осы уақытқа дейін банктердің саны қысқарып келуде, бірақ
Кесте 12
Бір банктің үлесіне тиетін филиалдар саны
Жыл соңында Банктер саны Филиалдар саны Бір банке
1 2 3 4
1993 204 724 3-4
1994 184 1042 5-6
1995 130 1036 8-9
1996 105 949 9
1997 82 582 7-8
1998 71 458 6-7
1999 55 425 7-8
2004 48 417 8-9
2005 44 404 9
2006 38 368 9-10
05.05.2003 38 368 9-10
Қазiргi Қазақстанның нарықтық банк жүйесiнде әр түрлi меншiк
Әкiмшiлiк-шаруашылық бөлiмi банктiң ғимаратын, құрал-жабдықтарын салумен, жоспарлаумен, сатып
Жалпы банктiң iшкi Ережелерiнде төмендегiдей мәлiметтер болуы шарт:
Құжат айналымы есеп айырысу құжаттарына қажетті уақыттан басқа,
Кесте 13
Бір банке шаққандағы есеп-касса бөлімдерінің саны
Жыл соңында Банктер саны ЕКБ бар банктер дің
Барлығы Оның ішінде
ҰБ ТӘБ
1 2 3 4 5 6 7
1993 204 _ - - - -
1994 184 - - - - -
1995 130 - - - - -
1996 105 - - - - -
1997 82 12 1463 1404 - 5-6
1998 71 10 1286 1204 24 6-7
1999 55 10 1065 964 26 7-8
2004 48 12 964 579 217 14
2005 44 15 1060 455 246 21-22
2006 38 18 1060 457 217 19-20
Жалпы жоғарыда келтіріліп отырған кестелер еліміздің экономикалық дамуның
3.2 Екінші деңгейлі банктерді қадағалау мен бақылау ісін
жетілдіру жолдары
Банктердің қаржылық жағдайының нығайуы, экономиканың алдыңғы қатарлы салаларымен
Керісінше, "төлем үшін ақша қоржыны принпіпі бойынша жүйені
Салымшылар кепілдемесі жүйесін басқарушы ұйым банктің әйгілі кедиторларының
Ендеше салымшылар кепілдемесі және банктерді таратуды өзараа біріктіру
Бантің банкротқа ұшырау ісінде жүргізілетін процедура-конкурстық істің өткізілуі.
Банктің әлеумметтік ұйым ретіндегі ерекшелігі оның банкроттық ерекшеліктерін
Бірінші ерекшелігі- банк активтерінің құрлымы.Қомақты бөлігін кәсіпорындар мен
Егерде банктердің опеациялық кұннің деректерін архивтік сенімділігі мен
Әрине мұндай жұмысты ұйымдастыру және әрбір істегі шектерді
Конкурстық істің барлық жағдайында банк кредитарлар үшін мұндай
Кредиторлар үшін банк банкроттылығының тиімділігі олардан интелектуал-дық және
Екінші ерекшелігі- банк активтерінің сапасы. Егер өндірістік кәсіпорындардардың
Үшінші ерекшелігі- орташа банктің өзінің кредиторлар саны ірі
Банктердің "техналогиялық ерекшеліктері тәуекелдер тобының кұшейуіне әкеліп, банк
Қорытынды
Қазақстанның қаржы жүйесінің тұрақтылығы негізінен банк жүйесінің сенімділігімен
Банк қызметінің болашағы әрқашанда қиын болжамды болып келеді,
Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банктерді тарату ісі өзге
Еріксіз (ықгиярсыз)тарату - Қазақстан Республикасы заң актілерінде,
Конституцияға сәйкес, сот шешімінсіз ешкім де меншігінен айыра
Банктің тарату комиссиясы он күндік мерзімде арнайы басқарушыдан
Банктің филиалдары және өкілдіктері болған жағдайда, оларды тұрған
Банктердің каржы жағдайын, экономиканың нақгы секторымен байланысын нығайту,
Осы уақытқа дейін банктердің саны қысқарып келуде, бірақ
І.Банктердің қаржылық жағдайының нығайуы, экономиканың алдыңғы қатарлы салаларымен
2. Банк қызметтерін тұтынушыларға, несие мекемесінің қаржылық тұрақгылығы
3. Банктерде қаржылық проблемалар туындағанда олардың кедиторлары аз
4.Кепілдік жүйесі қаржылық тұрақгылықгы қолдау мақсатында жағдайлары нашар
5. Ендеше салымшылар кепілдемесі және банктерді таратуды өзараа
Банктің әлеумметтік ұйым ретіндегі ерекшелігі оның банкроттық ерекшеліктерін
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Нормативтiк-құқықтық актiлер:
«Қазақстан Республикасындағы банктер мен банк мекемелерi»
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы» Қазақстан
“Екiншi деңгейлi банктерге арналған пруденциалдық нормативтер туралы ереженi
4.Ақша, несие, банктер: Оқулық / Ред. басқ. Ғ.С.Сейiтқасымов.-
5.Банковское дело: Учеб. пособие/ Под ред. О.И.Лаврушина.- 2-е
6.Банковское дело: Учеб. для вузов / Под ред.
7.Бәйгiсиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. Алматы,1998.
8. Борисов Е.Ф. Экономика: Справочник.- М.:Финансы и статистика.1997-
9.Бохаев Д.Т. Коммерциялық банктердiң несие ресурстарын құрудағы
10.Кемел М. Нарық қатынасы жағдайында Қазақстанның аграрлық саласында
11.Көшенова Б. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. Алматы,2000.
12. Мейiрбеков Б.Қ. Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi қолдау
13. Кушербаев Б. Банктер және несие алушылар қарым-қатынастарын
14. Мақыш С. Ақша айналысы және несие. Алматы,2000.
15. Мақыш С. Қазiргi несиелiк механизм және оны
16. Сәбден О. Тоқсанова А. Шағын кәсiпкерлiктi басқару.-
17. Тоқсейiтов Р. Экономикалық сөздiк-анықтамалық.- Қарағанды: Болашақ-баспа, 1999.-
18. Финансы, денежное обращение и кредит: Учеб. для
19.Кемел М. Селолық несиелiк тұтыну кооперативiндегi қаржы тәуекелi
20.Қошқарбаев Б. Несие серiктестiгiн жүйелесек. //Егемен Қазақстан.- 2003.-
21.Қиғанов С. Қаржы және нәтиже. // Қаржы қаражат.-2003.-
22.Бакесова С. Ипотекалық несие алдыңыз ба? //Қаржы қаражат.-N7.-57-60
23.Төреқожа К. Несие саясаты оңтайлы. // Қаржы қаражат.-N9.-
24.Акимбекова К., Халтаев А. Управление рисками: реальность и
25. Тұрғын үй құрылысының өркендеуi экономиканы, бүкiл елдi
26. Тәтiшев Е. Несиеге деген сұранысты ұсыныстың өзi
27. Ипотека туралы тоғыз сауал // Жас Алаш
28. Алдаберген Ә. Ипотекалық кредит тұрғын үй алудың
29. Условия кредитования юридических лиц по кредитным линиям
30. Бобакова Ж.О. Кредитные риски банковских сфере и
31. Зиябеков Б. Кредитное бюро – инструмент выявления
32. Левичева И. Регулирование деятельности коммерческих банков //
33. Лизинг – профессиональная покупка основных средств //
34.Каренов Р. Несие жүйесінің қызметтері // Егемен Қазақстан
35. Садыханұлы М. Ипотека жергiлiктi жағдайға бейiмделе бастады
66
Чек беруші банкке чектің қолданылмаған бланктерін чек берушінің қайтару тәртібі
Төлем карточкаларымен есеп айырысу
Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдерi мен аударымдарын жүзеге асыру ережесiн бекiту туралы
Бенефициар - ақша алушы тұлға
Банктекрдің депозиттік операцияларын реттеу
Төлем жүйесі және банк аралық есеп айырысу
Халықаралық төлемдер түрлері
Бухгалтерлік есепті реттеу жүйесі
ВЕКСЕЛЬДЕРМЕН ОПЕРАЦИЯЛАР ЕСЕБІ
Чекпен есеп айырысу