Жұмыс күшіне жұмсалған шығындар есебі
Жоспар
Кіріспе..................2
1. Шығындар теориясы...........3
1.1 Шығындар түсінігі, жіктелуі................3
1.2. Калькуляциялау................6
2. Негізгі өндіріс шығындарының есебі.....................11
2.1. Материялдық шығындар...................11
2.2. Еңбек шығындары..............................15
2.3. Үстеме өндірістік шығындар.............20
2.4. Өндірістік шығын есебіндегі өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау......27
Қорытынды..........................32
Пайдаланылған әдебиеттер..................33
Кіріспе
Өндіріс шығыны өзіне шикізат, материал, жанармай, электроэнергия, тұрақты
Фирманың тепе-теңдік нүктесі және максималды пайдасы шеткі
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыруда екі ұйымдастырушылық аспект бар: қолданылатын
Техникалық көзқарас өндірістік шығындардың тұрғысынан басқару есебін аналитикалық есеп
Басқару есебін ұйымдастыру, сонымен қатар есеп объектісіне байланысты, дәлірек
Сонымен менің курстық жұмысымымда өндірістік шығындар және оның ұйымдастырылу
1- бөлім. Шығындар есебінің түсінігі
1.1 .Шығындар есебінің түсінігі , жіктелуі.
Әрбір кәсіпорын жоғары деңгейдегі пайданы қамтамассыз ету үшін шешімдер
1. Өндіріс шығындарының құрамы мен құрылымын білу қажет. Құрылымды
2. Шығындарды талдап, олардың тиімді пайдалануын, реттеуді және бақылауды
3. Щығындарды шектеу, өнімнің сапасына сәйкес және оның бағаның
4. Шығындардың өзгеру заңдылығын білу. Тасмалдау шығындарды төмендету мәселесі
Шығындардың есебін жүргізу мәселесі - ертеден келе жатқан мәселе.
Шығындар дегеніміз – белгілі мақсатта пайдаланылған ресурстар көлемінің ақшалай
Шығындар тек қарапайым шығындар емес, нарықтық құн формасын алған
Өндірістік шығындарды жіктеп берудің бірнеше жолдары бар:
экономикалық элементтері бойынша – еңбекақы, материалдар, амортизациялар; Өзіндік құнының
технологиялық процестер бойынша – тікелей және үстеме шығындар. Негізгі
құрамы бойынша – бір элементтік, кешендік және жанама болып
өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша – тікелей және
өндіріс процесіндегі рөліне байланысты - өндірістік және өндірістік емес.
шығын жасаудың сай келетіндігіне сәйкес - өнімділік, өнімділік емес.
жоспарға енгізу мүмкіндігіне байланысты – жоспарланған және жоспарланбаған;
өндіріс көлеміне қатысты –тұрақты және айнымалы шығындар. Тұрақты -
пайда болуының кезектілігіне сәйкес – ағымды және бір жолдық.
дайын өнімге қатынасы бойынша – аяқталмаған және дайын өнім
Өнімнің өзіндік құнын анықтауда қорларды бағалау және пайданы анықтау
енетін немесе кіретін және болған шығындар;
тікелей және жанама шығындар;
негізгі және үстеме шығындар;
өзіндік құнға енетін және мерзімді шығындар;
шешім қабылдау және шоспарлау шығындары:
тұрақты және айнымалы
тұрақты бағалауға қабылданатын және қабылданбайтын шығындар;
қайтарымсыз шығындар;
енгізілген шығындар және жоғалтылған пайда;
жоспарланатын және жоспарланбайтын шығындар;
релеванттық және иррелеванттық шығындар. Релеванттық шығындар – басқару шешімін
Кәсіпорын шығындарын басқару күрделі процесс. Өзінің мәні жағынан ол
Есеп тәжірибесінде кәсіпорын шығындарын тиімді басқаруда жаңа іс- қимылдарын
Бірақ мұндай тәсіл басқару есебінің даму барысында және дамыған
Егер өндіріске жұмсалған шығындар есебін басқару үлгісінің сәйкесінше өткендегі,
Нақты бір кәсіпорынның өндіріске жұмсалған шығындары есебінің негізгі міндеттері:
кәсіпорын әкімшілігін басқару шешімдерін қабылдау үшін ақпаратты қамтамасыз ету;
болашақтағы экономикалық стратегияны қалыптастыру мен ауыртпашылықтарды табу мақсатында нақты
дайын өнімді бағалау және қаржылық нәтижелерді есептеу үшін шығарылатын
құрылымдық бөлімшелердің өндірістік қызметінің экономикалық нәтижелерін анықтау және бағалау;
ұзақ мерзімді сипатқа ие , өндірістік және технологиялық бағдарламалардың
Өндіріс шығындары есебінің маңызды сипаттамасын қорытындылай келе, тағы да
1.2. Калькуляциялау
Калькулыциялау - өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірліктерінің өзіндік
Калькуляцияда өндірістегі өнімнің нақтылай түрін өндіру мен өткізуде, сондай
Қазіргі заманға экономикалық әдебиет калькуляциялауды өнімнің жеке түрлері бірліктерінің
Калькуляциялаудың міндеті – шығындардың оны көтеруші бірліктерге, яғни өткізуге,
Калькуляциялаудың түпкілікті нәтижесі - калькуляцияны ұсыну. Өнімнің, жұмыстың
Жоспарлы калькуляция еңбек шығындарының озық (прогрессивті мөлшері ) және
Жоспарды калькуляциялаудың бір түрі – сметалық калькуляция ; оны
Шығындардың ағымдағы мөлшері кәсіпорынның осы кезеңдегі жұмысының өндірістегі мүмкіндіктеріне
Өнімнің өзіндік құнының есепті (нақты ) калькуляциясы жоспарланатын кәсіпорынға
Нормаға сәйкес (нормативті ) калькуляциялау ағымдағы жоспарлы калькуляциялаудың ағымдағы
Жобалық (проектные) калькуляция – келешектік калькуляцияның бір түрі, олар
Шамаланған (провизорная ) тоғыз ай немесе басқаша кезең ішіндегі
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялағанда калькуляциялық бірліктер қолданылады, олар калькуляциялау
Өндірілетін өнім, технологиялық процесте, өндірістік ұйымдастыруда сипаттаудағы айырмашылықтар
Заттай ( натуральды ) бірліктер бұл өнім жоспарланатын,
Ірілендірілген заттай (натуралды) бірліктер біртекті өнім жиынтығын аралық калькуляциялау
Шартты – заттай бірліктер өнімді калькуляциялау үшін қолданылады, бірліктегі
Құндық бірліктер – көтерме (өткізу ) бағадағы қосалқы бөлшектер
Еңбек бірліктері ұйым бөлімшесінің өнімін калькуляциялау үшін қолданылады (1
Орындалған жұмыс пен көрсетілген қызмет калькуляциялық бірлік ретінде, әдетте
Техникалық – экономикалық көрсеткіш калькуляция бірлік ретінде біртекті бұйымдардың
Калькуляциялық бірліктерінің сан түрлілігі нақты жағдай үшін негізделген әдісті
Калькуляциялауға ең алдымен қатысы бар өндірістік шығындар есебі (өндірістік
Бұрын болған калькуляциялық жүйелерді бір мақсатты - өзі өндірген
Калькуляциялаудың қазіргі заманғы жүйелері өзара байланысты көрсеткіштердің ара қатынасын
өнімді ары қарай шығарудың мақсатқа сәйкестілігін;
өнімнің ең ұтымды , қолайлы бағаларын белгілеу;
шығарылатын өнімнің ассортиментін оңтайландыру;
жұмыс істеп тұрған технология мен станок парқын жаңартудың мақсатқа
басқару жеке құрамының жұмыс сапасын бағалау;
Қазіргі заманғы калькуляциялау кәсіпорын немесе жауапкершілік орталығы қабылдаған
Калькуляциялау трансферттік баға белгілеуге негіз болып қызмет етеді Трансферттік
Кәсіпорын бөлімшесі сыртқы сатып алушыларға өз бетінше шығуға құқық
Егер бөлімшенің өнімі (көрсетілген қызметі) кәсіпорынның ішінде толығымен тұтылатын
Сондықтан, өндірістік есеп пен калькуляциялау өнімнің өзіндік құнына
Калькуляция өнімнің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін бақылауды жүзеге
Басқару есебінің маңызды міндеттерінің бірі өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
Өзіндік құннның калькуляциясы өндірістік шығындар есебі мәліменттері бойынша шығарылған
Басқару есебінде ай сайын жалпы тауар шығарудың өзіндік құны
Өнімнің ( орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің ) өзіндік құнын
Кәсіпорын басшылығы нарыққа көшу қазіргі заманғы, құбылмалы жағдайында негізгі
Өнімнің өзіндік құны – оның шығару мен өткізуге арналған
Өнімнің өзіндік құнына мыналар кіреді:
кәсіпорында өнім өндіруге шығатын еңбек, қаржы және еңбек керек
кадр жинақтау , дайындау және қайта даярлаумен байланысты шығыстар;
өнімді өткізуге: буып – түю, орау, сақтау, тиеу мен
өнімді осы кәсіпорында өндіру мен өткізуге байланысты емес, бірақ
Сонымен қатар, өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің ) өзіндік
Басқару есебі жүйесінде өзіндік құнды жасау, қалыптастыру тәртібі тым
2- бөлім. Негізгі өндіріс шығындарының есебі
2.1. Материалдық шығындар есебі
Өндірістегі өнім шығындарының басты үш негізгі элементтері бар: негізгі
Өндіріске жұмсалған барлық шығындарды қорытындылау үшін 8110 «Негізгі өндіріс»
Енді осы аталған элементтердің әр қайсысын қарастырайық. Алдымен материалдар
Шикізат және материалдар- өнімді әзірлеу негізінде пайда болатын немесе
Қазіргі кездегі өндірістік ортада шаруашьшық етуші субъектілер көп бөлшектер
Ол үшін алдымен шаруашылық субъектілері де материалдарды босату және
Қорларды басқарудың басты мақсаты: шикізаттан дайын өнімге дейін —
Осымен қатар, онда шамадан тыс қорларды болдырмауын, әр заматта
Қорлардың оптимальды деңгейін белгілеу, сол қорларды бақылау үшін керек,
Бәрімізге белгілі, материалдардың қорлану деңгейі олардың кірісімен тәуелді болады.
Жүйенің маңызы босалқылар қос бункерлік сақтаумен қорытындыланады. Бұл кезде
Қосбункерлік сақтау жүйесін енгізгенге дейін материалдарды жылдам сатып алу
Ұсынылған жүйе материалдар тапшылығын 0,5-0,75 пайызға айына төмендете алады.
қысқа уақыт аралығында күтпеген сұраныс;
өндірісте дайын тетіктердің ұзақ ұсталынуы;
бекітілген мерзімде жеткізу туралы келісімді орындаудың жеткізілуі үшін қиындығы;
тексеру кезінде анықталмаған ақау.
Материалдарды сатып алу. Жабдықтау бөлімі тапсырыс көшірмесін алған кезде,
Материалдарды қабылдау. Қоймаға материалдарды қабылдау кезінде оларды жеткізуші
Қойма алынған тауарларды кіріс ордеріне немесе басқадай кіріс құжаттарға
5.2 кесте. Босқалқылар есебінің кітабы
Материал Код Ең жоғарғы мөлшері
Ең аз мөлшері
Алынғаны Босатылғаны Қалғаны
Мерзім ИТП № Мөлшері бағасы сомасы талаптары Мөлшері бағасы
Бұл құжатта нақты бар материалдардың әрбір жекелеген түрлерінің мөлшері
Материалдарды босату. Жоспарлы-өндірістік бөлім өндірістік жоспармен жоспарланған босалқы деңгейіне
Жоспарлы-өндірістік бөлім сондай-ақ тапсырысты орындау үшін қажетті материалдардың мөлшерін
5.3 кесте Қоймадан босатуға талаптама
Талап ететін материалдар (үстеме шығындардың тапсырысы немесе ведомосы) цех
Мөлшері түрі Код № салмағы бағасы сомасы Ескерту
Шебер
Цех бастығы осы тапсырысты алғаннан кейін құжаттарды сәйкесінше материалдармен
Көптеген кәсіпорындар бұл талаптаманың орнына тәжірибеде материалдарды босатудың шекті
Бухгалтерия ҚБТ құжатын алғанда онда көрсетілген материалдардың әрбір түрі
Материалдар есебінің жүргізілу тәртібі. әрбір босатылған материалдың құны бағалау
Материалдар есебінің жүргізілу тәртібі төмендегі суретте сызбамен көрсетілген (сурет
Қойма есебінің карточкасы
Айналым ведомосы
5.6. Сурет. Материалдар есебін жүргізу тәртібі
2.2. Еңбек шығындар есебі
Жұмыс күшіне арналған шығындардың есебі мынадай мақсаттан тұрады -
Еңбек ақы шығындары бірыңғай болып келмейді, сондықтан басқарудың талаптарын
жалақының түрлері бойынша — негізгі және қосымша;
элементтері бойынша — кесімді істелген жүмысына карап төленетін,
сыйақылар, сыртқы себептердің салдарынан болған еріксіз тоқтауларға
төлеу, т. б.;
кызметкерлердің қүрамы бойынша — тізімді-штаттық, келісім-
шарт бойынша жүмыс істейтінтіндер және т.б.;
• қызметкерлердіц категориялары бойынша — жүмысшылар,
қызметкерлер, оның ішіндегі басшылар, бас мамандар, яғни ИТЖ
«Еңбек ақы» бабына өндіріс нәтижелері үшін жұмысшылар мен қызметшілердің
кәсіпорында қабылданған еңбек ақы төлеу жүйесімен және нысанымен,
сондай-ақ жеке еңбек келісім шартына сәйкес лауазымды айлық ақысы
ынталандыру сипатындағы төлемдер: өндірістік нәтижелер үшін
берілетін сыйлық ақылар, кәсіптік шеберлігі, еңбектегі жоғары табыстары және
жұмыс режимімен және еңбек жағдайларымен байланысты өтемдік
сипаттағы төлемдер, оның ішінде: түнгі уақыттағы жұмыс, мерзімінен тыс
қоланылып жүрген заңдарға сәйкес жекелеген салалардағы
қызметкерлеріне тегін көрсетілетін коммуналдық қызметтердің, тамақтың, азық – түліктің
қолданылып жүрген заңдарға сәйкес тегін берілетін, тұрақты әрі жеке
пайдалануында қалатын заттардың (арнайы киім- кешекті қоса алғанда)
қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кезекті және қосымша
демалыстарға ақы төлеу, мемлекеттік міндеттерді орындаумен, медициналық тексерулерден өтумен
қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кәсіпорындар мен ұйымдардың
қайта құрылуына, қызметкерлер мен штаттағылардың қысқаруына байланысты жұмыстан босаған
қолданылып жүрген заңдарға сәйкес еңбек сіңірген жылдары үшін бір
мезгілдік сыйақылар төлеу;
кәсіптік- техникалық учелищені бітірген түлектерге немесе жоғарғы
және арнаулы орта оқу орындарын бітіріп шыққан жас мамандарға
қолданылып жүрген заңдарға сәйкес еңбеқ ақысы төмен жұмыстарды
атқарғаны үшін ақы төлеу;
уақытша еңбек қабілетін жоғалтқан жағдайда іс жүзіндегі жалақы мөлшеріне
жұмысшы- донорға тексеруден өткен, қан тапсырған және әрбір қан
тапсырған күннен кейін демалыс алған күндері үшін ақы төлеу;
Еңбек ақыдан аударылатын аударымдар, Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған
Жұмыс күші өндірістік қызметте негізгі орынды алады және өндірістік
Басқару есебі жүйесінде жұмыс күшіне жұмсалған шығындар есебі негізгі
Жұмыс күшіне жұмсалған шығындар есебі келесі бағыттар бойынша жүргізілуі
1. Жұмыс күшіне жұмсалған шығындар есебі жіктелу топтары бойынша-технологиялық
2. Әрбір жұмысшыға келетін еңбек ақыны есептеулер мен ұсталымдар
Жұмыс күшіне жұмсалған шығындар есебінің мақсаты-әрбір қызмет түрі бойынша
Еңбек ақы шығындары біртектес болмайды, сондықтан басқару талаптарын қанағаттандыру
Мысалы, тікелей еңбек ресурстарын басқарумен байланысты қызметкерлер, соның жоспарлау
5.7. Сурет. Еңбек ресурстарын басқару жүйесінің элементтері
Шығындарды нақты жіктеу ең алдымен олардың туындау себептерін анықтау
Басқару есебінің негізгі мақсаттарын жетекшілікке ала отырып, өнімнің өзіндік
Жұмыс күшіне жұмсалған шығындарды жіктегенде, біздің ойымызша, басты назарды
1. Өнім өндірісі процесімен тікелей айналысатын өндірістік жұмысшыларға еңбек
2. Ынталандырушылық сипаттағы төлемдер-жұмыс сапасына және шеберлікке қосымша ақы,
3. өндірістік емес төлемдер-заңға сәйкес атқарылмаған уақыт үшін төлемдер;
4. Жұмыс күшін жалдау, іріктеу бойынша шығындар.
5. Саны мен еңбекті нормалау мен жоспарлау бойынша шығындар.
6. Кәсіби бағдар, оқыту және қайта оқытумен байланысты шығындар.
7. Құралдарды және көмекші құралдарын жөндеу, жұмыс орындарын дайындау
8. Жалпы өндірістік шығындар құрамына енетін өндірістік бөлімшелерді басқарумен
9. Жетекші кадрларды дайындау шығындары.
10. Жалпы өндірістік шығындар құрамына енетін, кәсіпорындарды басқарумен айналысатын
Жұмыс күшіне жұмсалған шығындардың ұсынылған топтастырылуы көп жағдайда өзіндік
Жұмыс күшіне жұмсалған шығындар есебін жүргізу тәртібі сәйкесінше еңбек
Келісімді еңбекке ақы төлеу шығындарын жекелеген тапсырыстар мен процестердің
Мұндай шығындардың бір бөлігін жалпы өндірістік және жалпышаруашылық үстеме
Осы тұрғыдан бұйымдар түрлері бойынша сметалық (нормативтік) ставканы жасайды.
Ставкалар шамасының есептесу базаларын жиі өзгерту салдарынан көптеген кәсіпорындар
Еңбек шығындарынан өзге, жұмыс беруші жұмыс кџшімен байланысты бірқатар
өнімнің өзіндік
құнының
калькуляциясы
Жанама
Тікелей
Жанама
5.8. Сурет. Жұмыс күшіне жұмсалаған шығындар есебін жүргізу тәртібі
2.3. Үстеме шығындар есебі
Үстеме шығыстар,әдетте,біршама жалпы сипатқа ие болады:
-кешендік сипаты-шығыстар құрамында барлық экономикалық элементтер шығындары көрініс табады;
-екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде бұл
Үстеме шығыстар-бұл өндірісті басқарумен және қызмет көрсетумен байланысты шығыстар,олар
Бұл шығындар ай бойында белгіленген номенклатуралық шығыс баптары бойынша
Үстеме шығыстар ай соңында белгіленген әдістеме бойынша жүргізіледі.Негізгі өндіріс
Шаруашылық жүргізуші субъектілер өзінің есептік саясатында өндіріс ерекшеліктерін ескере
Үстеме шығыстар- бұл өнімді өндіруге жанама байланысты шығындар, бір
Үстеме шығындардың ерекшелігі:
1) Бұл шығындар комплексті шығындар: себебі, олардың құрамында шығындардың
2) Бірнеше өнім түрлерін шығарған жағдайда бұл шығындарды белгілі
Шығыстарды негізгі және үстемеге бөлу бөлімше қызметін баѓалау үшін
Үстеме шығындарѓа, тікелей жалақыдан және тікелей материалдық шыыннан өзге,
Өндірістік үстеме шығындар – бұл өндірісті ұйымдасатыруға, қызмет көрсетуге
Жабдықтарды күтіп ұстау және пайдалану шығындарына майлау, сүртетін және
Өндірісті басқару шығындары жалақыны және өндірістік-диспетчерлік аппарат пен цехтардың
Жалпы өндірістік үстеме шығындар болып саналатыны-екі топ та жиынтық
Сонымен қоса, қарастырылып отырған әрбір топ әртүрлі экономикалықмазмұндағы шығындардан
Өндірістік емес үстеме шығындар басқару функциясынан туындайды, оның өзі
Қолданыстағы жалпы шаруашылық шығындар номенклатурасы өндірісті дайындау функциясын, ұйымдық
Шығындарды жіктеудің таңдалған бағыты олардың пайда болу орны бойынша
Кәсіпорынның басқа барлық шығындары секілді, үстеме шығындар басқару мақсатына
Материалдық-өндірістік қорларды бағалау үшін ең алдымен өндірістік үстеме шығындарды
Үстеме шығындарды
негізгі және қызмет
I көрсететін бөлімшелер
арасында бөлу
қызмет көрсететін
негізгі өндірістік
II бөлімшелерді үстеме
шығындарды қайта бөлу
әрбір өндірістік бөлімшелер
III үшін џстеме шыѓындарды
бөлу ставкасыныњ есебі
айқындау
өнім, жұмыс және
қызмет түрлері бойын-
IV ша үстеме шығын-
дарды бөлу
есептеу
5.10. Cурет. өндірістік үстеме шығындардың бөлінуінің және оларды
Халықаралық практикада өндірістік үстеме шығындарды басқару есебі бірнеше кезеңде
Бірінші-негізгі өндірістік және қызмет көрсететін бөлімшелер арасында үстеме шығындарды
Бөлу әрбір бөлімшеде алынған пайдаға байланысты болуы тиіс. Ол
Алайда, шығын бөлігін нақты бөлімшеге жатқызу мүмкін емес, өйткені
Осы кезеңдегі түпкілікті нәтиже: шығындарды баптары бойынша бөлу, нақты
5.11. Cурет. Шығындарды бөлу базасы
Екінші кезеңде-қызмет үлесіне сәйкес өндірістегі қызмет көрсететін бөлімшелерге үстеме
Қызмет көрсететін өндірістер бір-біріне өзара көмектескенде үстеме шығындарды бөлу
Үшінші кезеңге әрбір бөлімше үшін әдісті таңдау тәртібі және
1. Үстеме шығындарды бөлудің бірыңғай жалпы зауыттың ставкасының есебі.
2. Әрбір бөлімшеге ставканың бөлінуін есептеу. Жеке бөлімшелер
а) жұмысты, процессті (станок-сағатты) орындау үшін машина уақытын нормалау;
б) қол жұмысын (норма-сағатты) орындаудың нормаланған уақыты;
в) бұйымдардың, материалдардың, жартылай фабрикаттардың т.б. массасы (салмағы).
Ставка былайша есептеледі:
өндірістік үстеме шығындар
Станоктардың жұмыс істеу уақыты немесе негізгі өндірістік жұмысшылардың жұмыс
Төртінші қорытынды кезеңде џстеме шығындарды бөлу, оларды тапсырыс бойынша
Жоғарыда сипатталған реттемені пайдаланған кезде үстеме шығындардың нақты шығысын
- үстеме шығындарды тұрақтыға және ауыспалыға бөлу ескерілмейді. Сонымен
-басқару есебінің талаптары бұзылады-кезең ішіндегі нақты үстеме шығындар ақпараты
Ай сайынғы құбылмалы ставканы бөлуді есептеудің едәуір қиындығы;
-өнімді шығару уақытының сәйкес келмеуі және үстеме шығындардың пайда
Нақты шығындарды бөлу әдісінің кемшіліктеріне сүйене отырып, нормативтік ставканы
5.12. Cурет. өндірістік үстеме шығындарды өтеу тәртібі
Өтеу әдісін пайдаланғанда ескерітелетіні: үстеме шығындардың нормативтік шамасы нақтылыдан
Бөлу әдісін таңдаған кезде өндірістің нақты жағдайын ескеру қажет,
Өндірістік емес үстеме шығындарды өтеудің әртүрлі есеп саясаты болады.
- ағымдағы кезең шығындарына жатқызылады және бұйым түрлеріне қарамастан
-бұйым түрлерінің өндірістік өзіндік қнына үйлесімді бөлінеді.
Кейбір өндірістік емес шығындар ұйымдық және өткізу қызметінің тікелей
2.4. Өндірістік шығын есебіндегі өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
Өнімнің өзіндік құны – бұл өндіріске және өткізуге кететін
Калькуляциялау – бұл барлық тауарлық өнімдердің де әрі бір
Калькуляцияның мына түрлері болуы мүмкін:
Жоспарлы – еңбек шығынының, озық техника мен өндірістің және
Есеп берушілік (нақты) калькуляция - өнімнің өзіндік құны кәсіпорынға
Нормативті калькуляция – ағымдағы жоспарлы калькуляцияның әр түрлілігі болып
Жобалық калькуляция – келешекке құрылған жоспарлы калькуляцияның әртүрлілігі болып
Алдын-ала жүргізілетін калькуляция – нақты шығын негізінде және он
Калькуляция барысында шығын есебінің объектісін және өнімнің өзіндік құнын
Шығын есебнің объектісі - кәсіпорын өндіріс шығын
Калькуляция объектісі – кәсіпорын калькуляциялайтын өнім (жұмыс, қызмет)
Шығындарды калькуляциялауды әдістермен жүзеге асыруға болады:
ФИФО - өнім бірлігін өңдеуге жаңа өнімдердің түсуіне қарай
Жартылай өңделген өнімсіз – оны бір құрылымдық бөлімшеден екіншісіне
Жартылай өңделген өнімдік- бухгалтерлік есеп жүйесінде келесі қайта жасауға
Өзіндік құнды калькуляциялаудың процестік әдісі бір текті немесе шамамен
Шығындардың толық қосылуына қарай толық шығын және өзгермелі
Пайда болу орындары бойынша барлық шығындарды шоғырландыру және жанама
Шығынды негізгі өнімді шығармайтын бөлімшелерге бөлу, негізгі өнімді
Үстеме шығынды негізгі өнімді шығарушы бөлімшгелерге, өнім шығармайтын бөлімшерлерге
Өзгермелі тікелей шығын әдісінде толық немесе өзіндік құнның есеп
«Директ-костинг» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі.
Жүйенің мәні: тікелей шығындар дайын өнім түрлері бойынша қорытындылайды,
«Директ костинг» жүйесі бойынша өзіндік құнды калькуляциялау кез-келген өндіріс
«Директ-костинг» жүйесін айрықшалап көрсететін бірнеше ерекшеліктері бар:
өндірістік шығындар өзгермеліге және тұрақтыға бөлінеді.
шектеулі шығындар бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялайды.
есеп беруді жасау көп сатылы болады.
Есеп процесі екі кезеңде болады:
Өзіндік құнның бірінші есеп айырысуы:
Сатудан түскен табыс - Х Х Х
Өзгермелі шығын – Х Х Х
Маржиналданған табыс – Х Х Х
Нәтижедегі екінші есеп айырысу:
Тұрақты шығын – Х
Өндірістің рентабельдігі, яғни пайдалылығы – Х.
«Директ-костинг» жүйесінің артықшылығы – баға белгілеудің тиімді саясатын жүргізуге,
Бұл жүйе өндірісті өткізуге бағдарланған. өткізу мөлшері неғұрлым мол
Нормативті әдіс. Өнім өндіруге кететін материалды айдың басында цех
Ауытқу есебі ( +; - ) жабдықтың, шикізаттың, материалдың
Нормадан ауытқуға мыналар себепші болады: материалдың ауыстырылуы, оларды пайдалану
Материалдар шығыны бойынша нормадан ауытқу мына әдістермен анықталады:
Құжаттау әдісі – материалды ауыстыру салаларынан болатын ауытқуларды анықтауда
Топтамалық пішу - өндіріске босатылған аса қымбат материалдардың әрбір
Түгендеу әдісі – осы әдіспен ауысым, бес күндік, он
Бухгалтерия кезең сайын ауытқулар туралы, оның себептері мен оған
Өнімнің нақты өзіндік құны нормативті өзіндік құнға үстемелеу жолымен
«Стандарт – кост» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі.
«Стандарт» - өндіріске аса қажетті машина және еңбек шығынындағы
«Кост» - бұл өнімнің бір бірлігін әзірлеуге кететін өндірістік
Американдық әдебиеттерде «стандарт – кост» ұғымы өндірістің тікелей бұйымдарын
«Стандарт - кост» жүйесінің артықшылығы - өндіріс пен
Ауытқу – нақты және нормативті шығындардың арасындағы айырмашылық. Болжалды
Жоспарлау және есеп объектісіне өндірістің заттай негізін құрайтын өнім
Барлық стандарттар жиынтығы үш топқа бөлінеді:
Баға деңгейінің есебіне қабылданғанға байланысты:
1. идеалды - әлдеқайда қолайлы баға мен материал, қызмет
2. қалыпты – экономикалық кезең ішінде орташа бойынша
3. ағымдық – нақты есептік кезеңдегі болжалды әрі қолданыстағы
4. базистік – жылдың басында белгіленеді және жыл
Қуаттылықты пайдалану деңгейіне қарай:
1. теориялық – кәсіпорын оның жақсы немесе идеалды
2. өткендегі орташа орындау – статистикалық деректермен есептеледі
3. қалыпты орындау – алдағы кезеңдегі норма кернеуінің
Өнімді шығару көлеміне байланысты:
1. теориялық – кәсіпорынның теориялық қуаттылығы алдын ала
2. практикалық – кәсіпорын жақсы орындаумен қол жеткізеді,
3. қалыпты - кезең ішінде өндірістің жоғары
4. болжалды - өнім шығарылымының болжалды көлеміндегі өндірістің
Бұл сипаттамалар мынаны көрсетеді: америкалық фирмаларда шығын баптары бойынша
Қорытынды
Сонымен қортыта келгенде, Кәсіпорынның ұйымдастырушылық қызметі бүкіл кәсіпорынның
Өндіріс шығындарын басқару кәсіпорынның негізгі міндеттерін орындауға бейімделген басқарудың
Өнімнің нақтылы түріне немесе нақтылы тапсырысқа сатысыз бірден жатқызуға
Басқару есебі шегінде шығындарды жауапкершілік орталықтары бойынша басқару мен
Сонымен менің курстық жұмысымның бірінші бөлімінде өндірістік
туралы ашып көрсеттім
Екінші бөлімінде өндіріс шығындарының есебі туралы қарастырдым. Оның бірінші
Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Экономикалық теория» - С. Әкімбеков, А. С.
2. «Экономикалық теория бойынша оқу құралы» - Бимендинова Л.
3. «Микроэкономика» - Мамыров, Нұрғалиев, Тілеужанова.
4. «Микроэкономика» - Мұхамедиев Б. М.
5. «Кәсіпорындағы бұхгалтерлік есеп» - Радостовец В. К, Ғабдуллин
6. «Басқару есебі» - 2008ж. Адайбеков.
10. «Қаржылық талдау « 2005 ж - Дұйсембаев К.Ш
12. «Бухгалтерлік есептің үлгі шоттар жоспары»
14.Тулешова Г.К. Халықаралық стандарттарға сәйкес қаржылық есеп және есептілік
15.Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. Алматы, Кәуса бұлақ
2
Қоймадан босату құжаттары
Тауардың
алынғаны жөнінде ескерту
Алынды
Жазу
Шот фактураның мәліметтері бойынша бағалау
Айналым ведомосының
Мәліметтері бойынша бағалау
Алынды (дебет)
Жазу
Үстеме шығындар
шоттары
Тапсырыс
шоттары
Жазу
Жазу
Жұмыс күшін жинақтау және іріктеу
Еңбек
ресурстарын
жоспарлау
Жұмысшы санын нормалау
Жұмыс күшіне
жұмсалған
шығындар есебі
Кәсібі
бағдар және
оқу
Жұмыс күшін
пайдалануды бақылау.
Шығындарды бақылау
Жетекші
кадрларды
дайындау
Еңбек әрекетін бағалау
/шығарылым есебі/
Реттеу:көтеру, төмендеу, ауыстыру,
шығару
Акпарат көздері
Келмеген жұмыс уақытын
есепке алу бойынша
құжаттар, табельдер
Нарядтар, ауысымдық
рапорттар, шығарылым
ведомостары т.б.
Сыйақы беру, қосымша
ақылар тұралы жағдайлар
Тапсырыстар,
процестер
Жалпы шаруашылық
үстеме шығындар
Жалпы шаруашылық
үстеме
шыѓындар
Өндірістік бухгалтерия- калькуляция және сметалар бөлімі
Бөлу базасы
Шығындар
Жұмыс істейтіндер
саны
Цехтарды басқару
аппаратын ұстау шығындары
Аумағы
Жарықтандыру,
жылыту, су шығындары
Жабдықтар, машиналар
бірлігінің ќұны
Машиналар мен
жабдықтар амортизациясы
Нақты үстеме шығындар
Нақты үстеме шығындардың нормативтен ауытқуы
Нормативтік үстеме шығындар
Дайын өнімнің
өзіндік құны
Аяқталмаған өндіріс
Өткізілген өнімнің
өзіндік ќұны
қоймада
Пайда
Негізгі өндіріс шығындарының есебі
Негізгі өндіріс шығындары
Калькуляция баптары бойынша өндірістік шығындардың есебі
Шығындардың экономикалық мәні
Өндірістік цикл аудиті
Қаржы. Дәрістер кешені
Фермерлік шаруашылық Дархан шаруашылықтың қаржылық- экономикалық көрсеткіштерінің талдауы
Шығындар аудиті
Шығындар түсінігі және олардың басқарушылық есептегі жіктемесі
Өндірістік шығындардың жіктемесі